Файл: Маълумотлар типи (примитив ва объект) Массивлар Функция ва методлар.doc

IV. Хулоса

V. Фойдаланилган адабиётлар

Илова

Кириш

FLASH ТЕХНОЛОГИЯСИГА КИРИШ
Flash теҳналогияси Shockwave Flash (SWF) веcтор форматидаги гарфикалардан фойдаланишга асосланган. SWF муаллифлари тасвирларни ифодалашни юқори имкониятли тарафларини топа олдилар, графика билан ишлашни ускунавий муҳитини ва натижаларни Web-саҳифада акс еттириш меҳанизмини ишлаб чиқдилар. SWF нинг қошимча афзаллиги ундан бир қанча дастурий-апарат платформаларида фойдаланиш имкониятиниг мавжудлигидир (ҳусусан, Макинтош компйетерларида, МаcОС оператсион тизимида ва Windows ОС билан ишловчи IBM компютерларида) . SWF нинг яна бир асосий афзаллик томони: тасвирлар асосида анимация яратиш билан биргаликда унга интерактив елементларни ва овозларни қошиш имкониятидир.

Мослашувчанлик ва интерактив мултимедиа дастурларини яратиш мумкинлиги Web дизайнерлар орасида SWF форматидаги дастурларни оммавийлашишига олиб келди. Шу сабабли Micromedia фирмасининг SWF формати пайдо бўлиши билан деярли бир вақтда икки асосий тармоқ броузерлари (Internet Explorer ва Netscape Communicator) учун “Plug-In” компоненти яратилди. Бу еса ўз навбатида SWF ни бутун дунё ўргимчак тўрида янада кенг тарқалишига олиб келди. Натижада бу икки броузер дастурчилари ўз маҳсулотлари ядросига SWF ни қўллаб-қувватловчи қўшимча дастур киритишга аҳд қилдилар.

Ҳозирги вақтда Micromedia фирмаси SWF форматини яртувчи дастурларни етарлича қулай ва содда бўлган ускуналар ва дастурий воситалар билан таъминлашга еришди. Micromedia фирмаси томонидан ишлаб чиқилган баъзи бир дастурий воситалар: мултимедиа презентасияларини яратиш учун мўлжалланган (Micromedia Director Shockwave Studio) , график тасвирларни тайёрлаш учун мўлжалланган (Micromedia Freehand ва Micromedia Fireworks) , интерактив ўқув курсларини яратиш учун мўлжаланган (Authorware va Macromedia CourseBuilder) .

SWF ни кўпчилик қисқача Flash деб юритишга одатлангани сабабли биз ҳам қулайлик учун уни Flash деб юритамиз. Демак Flash-теҳналогия асосини қуйидагилардан ташкил қилади:

векторли графика;
бир неча кўринишдаги анимацияларни қоллаб-қувватлаш;
Интерактив елементлар интерфейсини яратиш имконияти;
растрли график форматдаги тасвирларни импорт қилиш имконияти;
синҳрон товушларни қўйиш имконияти;
Flash-филмларни ва Internetда ишлатиладиган ихтиёрий график форматдаги тасвирларни HTML форматига експорт қилиш;
Платформа еркинлиги;
Web-броузерда Flash-филмларни автоном режимда кўриш имконияти;;
Flash филмларни яратишда кўпгина имкониятга ега бўлган мукаммал усканвий ва дастурий воситаларнинг мавжудлиги ва ҳоказо.

ГРАФИКА
Ҳозирги вақтда лидерлик ҳолатида турган аксарият Web-саҳифалар растрли графикадан фойдаланган ҳолда яратилган. Растрли форматдаги график тасвирлар қуйидагилардир: GIF (Graphics Interchange Format – малумотларни алмашиш учун мўлжалланган график формат) , JPEG (Join Photographic Experts Group –Тасвир бўйича експертлар гуруҳини қўшиш) ва PNG (Portable Network Graphics – кўчувчан график формат) .

Растрли графикадан фойдаланилганда, тасвирлар нуқталар (пикселлар) йиғиндиси билан ифодаланади. Бу нуқталарнинг бир қанчаси бир- бири билан ҳеч қандай боғланмаган, бу нуқталарнинг ҳар бири ранг ва кордината талаб қилади. Одиий ҳолаттларда, қачон икки ҳил рангли тасвирлардан (масалан, оқ-қора рангли) фойдаланилганда ҳар бир пиксел разряди 2 бўлиши етарли бўлади: 0-қора, 1-оқ. 256-рангли тасвирларни ифодалш учун ҳар бир пиксел камида 8-разрядни талаб қилади (256-2⁸) . Қийинроқ ифодаланувчи фотографик рангли тасвирларда ҳар бир пикселнинг разряди 24 ёки 32 гача бўлиши мумкин. Шу сабабли растрли тасвирларда ранглар уйгунлиги ва пиксел разрядларининг сони ортиши файл ҳажмини ҳам оритшига олиб келади. Растрли тасвирларни яна бир камчилиги – тасвир (деталларнинг аниқ ва тиниқ бўлиши) сифати пикселлар ҳажмига ва бу ўз навбатида мониторнинг рангларга рухсат бериш чегарасига боғлиқлигидир. Шу сабали тасвир баъзи мониторларда яҳши акс етса, баъзи бирларида сифатсиз ҳолатда чиқиши мумкин. Растрли тасвирлар ҳажмини ўзгартириш ҳам – унчалик осон иш емас. Тасвир ҳажмини катталаштириш учун пикселлар сонини ортириш керак, кичрайтириш учун еса пикселлар сонини камайтириш керак.

Векторли гарафика – умуман бошқача теҳнологиягҳа асосланган.

Векторли графика – бу тасвирларни расмдаги жойлашувини математик формулалар билан аниқланадиган егри чизиқлар йиғиндиси сифатида ифодалаш усулидир. Мисол учун, ҳар қандай айланани ифодалш учун уч-тўртта сон етарли, булар: радиус, марказ координаталари ва чизиқ қалинлиги. Шу сабабли векторли графика растрли графикага нисбатан бир қатор афзалликларга ега:

математик формулалар билан ифодаланувчи веcтор графикли тасвирлар пикселлар билан ифодаланувчи растрли граифик тасвирларга нисбатан компютер ҳотирасидан оз жой егаллайди;
тасвир (ёки унинг алоҳида бир қисми) масштабини унинг сифатини йўқотмаган ҳолда ўзгартириш имкониятини чегараланмаганлиги;
векторли тасвирни ҳеч қандай қийинчиликсиз бир платформадан бошқасига кўчириш (мослаштириш) имконияти;

Лекин, векторли тасвирларда ҳам баъзи бир камчиликлар мавжуд. Масалан, веcторли форматдаги фототасвирларни яратишни тасаввур қилиш жудаям қийин. Бу муаммони ҳал қилиш учун Flash авторлари шундай ускуналалрни ишлаб чиқишдики, бу ускуналардан фойдаланиб, Web-саҳифаларга нафақат веcторли тасвирларни, балки, растлри тасвирларни ҳам импорт қилиб олиш мумкин.
АНИМАЦИЯ
Flash да анимация - ҳудди мултфилмлардаги каби, объектлар ҳусусиятини озгартириш орқали амалга ошириш натижасида яратилади. Масалан, объект тасвирда йўқолиши ёки пайдо бўиши мумкин, унинг тасвирдаги жойлашиш ҳолати, шакли, ҳажми, ранги ва ҳоказолари ўзгариши мумкин.

Flash да объектларни ҳаракатлантириш унинг учта турли ҳил меҳанизми орқали амалга оширилади:

фреймларни кетма-кет қўйиш (“классик”) анимация. Бунда муаллиф яратилаётган “мултик”ни ҳар бир фреймини ўзи яратиб чиқади ёки бошқа дастурлардан импорт қилади ва уларни кетма-кет равишда жойлаштириб чиқиши натижасида анимация ҳосил бўлади;
автоматик тарзда ҳосил қилинган анимация (буни “tweened-animatsiya” деб юритилади) . Бунда муаллиф мултипликатсиянинг фақат биринчи ва оҳирги фреймларини яратади, оралиқда жойлашган фреймларни Flash ўзи генератсия қилади (яратади) . Tweened-animatsiya икки ҳил бўлади: объектнинг жойлашиш ҳолатига асосланган анимация (motion animation) ва объект шаклини ўзгариши (Трансформация бўлиши) га асосланган анимация (shape animation) ;
ценарий асосида юзага келувчи анимация. ценарий объект билан Flash нинг дастурлаш тили (ActionScript) орқали муомала қилиш натижасида юзага келади. Flash дастурлаш тилининг тузилиши Web-дастурлашда қўлланиладиган бошқа дастурлаш тилларига ўҳшаб кетади (Масалан, JavaScript ёки VBScript) .

Юқорида келтирилган меҳанизмларнинг ҳар бирини ўзига яраша ютуқ ва камчикикларга ега. Ҳусусан, Tweened-анимациянинг етиборга молик томонлари :

муаллиф ҳар бир калит (бош ва оҳирги) фреймни алоҳида-алоҳида яратиши зарур;
бундай анимацияларни сақлашда Flash фақат биринчи ва оҳирги фреймларни сақлайди ҳолос, бу еса филмни ҳажми кичкина бўлишини таъминлайди.

Аммо, Tweened-анимация содда кўринишга ега бўлган, объект ҳусусиятлари тенгдан ўзгарадиган сюжетларни яратиш учунгина қулай ҳолос.

ценарий (ActionScript) ёрдамида анча мураккаб кўринишга ега бўлган сюжетларни яратиш мумкин, лекин… лекин бунинг учун ActionScript-тилини билиш талаб етилади.

Flash ёрдамида анимацияли Web-саҳифа яратиш имкониятлари билан яқиндан танишишни истаганлар учун Дисней компаниясиниг Web-саҳифасига (www.Disney.cом) мурожаат етишларини тавсия қиламиз.

ИНТЕРАКТИВЛИК
Flash - сайтга боғланувчилар клавиатура ёки сичқончадан фойдаланишларини (масалан, филмнинг иҳтиёрий қисмига мурожаат қилиш, формага информатсия қўшиш ёки бирор объект қошиш ва ҳ.) назарда тутган ҳолда интерактив филмлар яратиш инкониятини беради.

Интерактивлик – Flash-филмларда кечадиган жараёнлар мос равишда ActionScript да ёзилган буйруқлар кетма-кетлиги (инструктсиялари) асосида амалга оширилади. Яъни, ҳаракат бажарилади, қачонки у билан боғлиқ бирор жараён амалга ошрилса. Бундай жараёнлар, ҳусусан, филмнинг аниқланган бирор фреймига ўтиш ёки фойдаланувчи томонидан саҳифадаги бирор тугмани босиши, клавиатура ёрдамида мурожаати бўлиши мумкин.

Асосий қисм
ActionScript дастурлаш тилини Flash дастурини ишлаб чиқарувчи Macromedia компанияси йўлга қўйган. Бу тил ECMA-262 (European Computer Manufacturers Association-европа компьютер ишлаб чиқарувчилар ассоциацияси).стандарти асосида ишлаб чиқилган. Бу ассоциация хисоблаш техникаси сохасида стандартлаштириш билан шуғулланади. ActionScript дастурлаш тили C++ ва Java дастурлаш тиллари синтаксисига асосланган ва анча соддалаштирилган. Масалан ActionScript дастурлаш тилида ўзгарувчилар типи C++ ёки Java тиллари каби қаттиқ тартибда олдиндан эълон қилиш шарт эмас. ActionScript Unicode стандартини қўллаб қуватлайди. Яъни ўзгарувчи ва шу кабиларни крил харфлари орқали ёзилса хам хеч қандай хатолик бўлмайди.

МАЪЛУМОТЛАР ТИПИ (ПРИМИТИВ ВА ОБЪЕКТ)

Хар бир тилнинг типи бўлганидек ActionScript дастурлаш тилининг хам ўз типлари мавжуд. Аввал ифода ва ўзгарувчиларни қараймиз. Примитив типлар худди объект типларига ўхшаш, фақат улар ўқиш учун (read-only). Примитив объектларнинг ўз майдони ва методлари мавжуд, примитив типлар объектни ўзгартира олмайди. Примитив типлар унчалик кўп эмас: String, Number ва Boolean (худди шу типлар примитив тип бўлишидан ташқари объект типлари бўлиши хам мумкин. Яъни улар read-only бўлиши шарт эмас). Қуйида примитив типлар натижасида хосил бўлган ифодалар.
"қатор", 1е-12, 5<4, false + "10", 1. + "1"

Примитив типларни объект типлари каби қараш мумкинлигини янада аниқроқ кўриш учун қуйидаги кодни қарайлик:
a = (5 < 4).toString (); // ўзгарувчи false сўзига тенг //бўлади

trace ("a.length = " + a.length);

trace ("9+6..toString () = " + 9+6..toString ());

trace ("харфлардан хосил бўлган қатор".toUpperCase ());
Бу код консолга қуйидаги натижани чиқаради:
a.length = 5

9+6..toString () = 96

ХАРФЛАРДАН ХОСИЛ БЎЛГАН ҚАТОР
Бу коддан примитв типда хам булев хам сонли ва қаторли методларни чақириш мумкин булмоқда. Фақат интаксисда хатолик бўлмаса бас. Қуйидаги мисол билан янада аниқроқ тушуниш мумкин:
trace (4+ (7).toString ());

trace (4+ (7));

ва натижа:

47

11
Flash МХ объектларини Java объектларига ўхшашлик томонлари ва ўхшамайдиган томонлари бор. Бир томонларидан бири Flash объектлари фақат ссилка бўйича фойдаланиш мумкин. Объектнинг ўзи алохида сақланади ва ундан тўғридан тўғри фойдаланиш мумкин эмас. Масалан:
a = new Object ();
энда а ўзгарувчида шу объектга ссилка сақланади.

Ссилкани кўрсатувчи маълумот примитив ёки объект типидалигини қандай аниқдаш мумкин? Уни икки хил усулда: биринчиси-текширилаётган объектга янги майдон олиб кириш мумкинми? Агар мумкин бўлмаса демак у фақат ўқиш учун (read-only), яъни примитив;иккинчиси бирор бир классга қарашлиликни ифодаловчи instanceof операторидан фойдаланиш:
a = new String ("Объектли қатор");

trace ("a = " + a);

a.x = 4; // Объектли типлар кўпайиши мумкин.

trace ("a.x = " + (a.x == undefined ? "undefined" : a.x));

// Бу энг оддий усуллардан бири

trace (" (a instanceof String) = " + (a instanceof String));

trace ("");

b = "Примитивли қатор";

trace ("b = " + b);

b.x = 4; // Примитивнли типлар кўпайиши мумкин эмас

// улар ўқиш учун (read-only). Шунинг учун бу код ишламайди.

trace ("b.x = " + (b.x == undefined ? "undefined" : b.x));