Файл: Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti.docx

Agar o‘sish (kamayish) amali o‘zgaruvchidan keyin yozilsa, u holda birinchi navbatda o‘zlashtirish amali bajariladi, so‘ngra o‘zgaruvchi qiymati oshiriladi (kamayadi):

x = 12; y = x ++; // y 12 ga va x esa 13 ga teng bo‘ladi;

x = 12; y = x --; // y 12 ga va x esa 11 ga teng bo‘ladi.

Butun sonli arifmetikaning amallari

Butun sonli bo‘linish amali butun o‘zgaruvchilarga tatbiq etilsa, bo‘linmaning butun qismini qabul qiladi (kasr qismi tashlab yuboriladi), aks holda odatiy bo‘linish amalga oshiriladi. Masalan: 11/4 = 2 yoki 11.0 / 4 = 2.75.

Bo‘linmaning qoldig‘ini topish (%) amali faqat butun sonli o‘zgaruvchilarga taalluqlidir. Masalan: 11% 4 = 3.

Bit arifmetikasiga quyidagi amallar kiradi: &, |, ˆ, ˜, <<, >>. Bit arifmetikasi butun sonlarning ikkilik tasvirida amallar bajariladi.

Arifmetik VA (&) amalida ikkala operand (ifodadagi o`zgaruvchi yoki o`zgarmas) ikkilik tizimga o‘tkaziladi, so‘ngra quyidagi qoidalarga muvofiq operandlarning mantiqiy bitli ko‘paytmasi topiladi:

1 & 1 = 1, 1 & 0 = 0, 0 & 1 = 0, 0 & 0 = 0.

Masalan, A = 13 va B = 25 bo‘lsa, ularning ikkilik ko‘rinishi quyidagicha:

A = 0000000000001101 va B = 0000000000011001 bo‘ladi.

A va B o‘zgaruvchilarning mantiqiy ko‘paytmasi natijasi o‘nli tizimda 9 ga ikkilik tizimda esa 0000000000001001 ga teng bo‘ladi (8-rasm). Ya’ni, A & B = 14 & 24 = 8.

8-rasm. Bitli ko‘paytirish amali.

Arifmetik yoki (|) amalida ham har ikkala operand ikkilik tizimga o‘tkaziladi, bundan so‘ng quyidagi qoidalarga binoan operandlar ustida mantiqiy bitli qo‘shish amali bajariladi: 1 | 1 = 1, 1 | 0 = 1, 0 | 1 = 1, 0 | 0 = 0.

Masalan, A = 13 va B = 25 sonlarini mantiqiy qo‘shish natijasi A | B = 29 ga teng bo‘ladi (9-rasm).

9-rasm. Bitli qo‘shish amali.

Arifmetik yoki amalining inkori (ˆ).

Bunda ikkala operand ham ikkilik tizimga aylantiriladi, shundan so‘ng ular ustida quyidagi qoidalar bo‘yicha mantiqiy bitli amal bajariladi: 1 I 1 = 0, 1 I 0 = 1, 0 I 1 = 1, 0 I 0 = 0.

Masalan, A = 13 va B = 25 sonlari ustida yoki amalining inkori bajarilsa A ˆ B = 20 ga teng bo‘ladi (10-rasm).

10-rasm. Yoki amalining inkori.

Arifmetik inkor (˜) amali bitta operandga nisbatan bajariladi. Amal natijasida sonning ikkilik tasviri teskarisiga almashtiriladi (rots bo`lsa, yolg`on yoki aksincha) (11-rasm). Ya’ni, ˜ 1 = 0, ˜ 0 = 1.

11-rasm. Inkor amali.

Chapga siljitish (A << B) amali.

Chapga siljish amali ikkilik tizimda ifodalanganda, A raqami chap tomonga B holatiga o‘tkaziladi. Masalan, 10 << 3. amalni ko‘rib chiqamiz. Ikkilik tizimdagi 10 soni 1010 shaklga ega. Uni 3 pozitsiyaga chapga siljitganda, biz 1010000 ni olamiz. O‘nli tizimda bu ikkilik raqam 80 ga teng. Demak, 10 << 3 = 80 (12-rasm). E’tibor bering, bitni chapga siljitish ikkiga, ikkita siljitish to‘rtga, uchta siljitish sakkizga ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi. Shunday qilib, A << B amali A sonini 2^B ga ko‘paytirishga tengdir.

12-rasm. Chapga siljish amali.

O‘ngga siljitish (A >> B) amali.

O‘ngga siljitish amali ikkilik tizimda ifodalanganda A raqami B pozitsiyaga -o‘ng tomonga siljiydi, bu A sonini 2^B

ga bo‘linishiga tengdir. Masalan, 20 >> 2 = 5 (13-rasm) .

13-rasm. O‘ngga siljish amali.
Mantiqiy amallar

C ++ dasturlash tilida || (yoki), && (va) ,! (emas) mantiqiy amallar mavjud. Mantiqiy amallar true (rost) va false (yolg‘on) qiymatlar ustida bajariladi. C++ dasturlash tilida false – 0, true – 1 qiymatga teng.

8-jadval.

Mantiqiy amallar

A	B	! A	A && B	A \|\| B
0	0	1	0	0
0	1	1	0	1
1	0	0	0	1
1	1	0	1	1

Munosabat amallari

C++ dasturlash tilida munosabat amallari bajarilishi natijasida mantiqiy qiymat hosil bo‘ladi. Bular quyidagilar: >, >=, <, <=, ==, !=. Ushbu amallarning natijasi true yoki false qiymatga teng bo‘ladi.

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar

1. L uzunlik santimetrda berilgan. Undagi to‘liq metr va qolgan santimetrni toping.

2. Ikki xonali natural son berilgan. Uning o‘nlar va birlar xonasidagi raqamlarini ekranga chiqaring.

3. Uch xonali natural son berilgan. Uning raqamlari yig‘indisini toping.

4. To‘g‘ri burchakli uchburchakning a va b katetlari berilgan. c gipotenuza va P peremetrni toping.

5. Tekislikda A va B nuqtalar koordinatalari bilan berilgan: A(x₁,y₁), B(x₂,y₂). Bundan AB kesma uzunligini toping.

6. Rombning diagonali d berilgan. Uning yuzasi S va perimetri P topilsin.

7. Uch xonali son berilgan. Uni teskari tomondan o‘qigandagi son chop etilsin.

8. 999 dan katta bo‘lgan butun son berilgan. 1 marta butunga bo‘lish va 1 marta qoldiqni topish amalidan foydalanib, shu sonning 100 lik xonasidagi raqam aniqlansin.

9. Uch xonali son berilgan. Uning o‘nlik va birlik xonalaridagi raqamlarini almashtirish natijasida hosil bo‘lgan son chop etilsin.

10. Sutkaning n-sekundi bo‘lsa, sutka boshidan buyon o‘tgan sekundlarni soatga aylantirib, oxirgi soatdan keyingi minut aniqlansin.

II BOB. BOSHQARUV OPERATORLARI

Ushbu bobda C ++ dasturlash tilining asosiy operatorlari tasvirlangan: if shartl operatori; switch tanlash operatori; for, while, do ... while takrorlanish operatori. Shuningdek, blok-sxemalar yordamida algoritmlarni tuzish haqida ma’lumotlar berilgan hamda turli xil murakkablik darajasidagi masalalarni dasturlashga oid misollar keltirilgan.

2.1-§. C++ dasturlash tilida shartli operatorlar

Ko‘pgina misol va masalalarni dasturlashda hisob-kitoblar tartibi ma’lum shartlarga, masalan, dastlabki ma’lumotlarga yoki dasturning oldingi bosqichlarida olingan oraliq natijalarga bog‘liq bo‘ladi. Bunda hisob-kitoblarni tartibga solish uchun, shartga qarab, C ++ dasturlash tilining if shart operatoridan foydalaniladi. Ushbu operatorning umumiy ko‘rinishi quyidagicha yoziladi:

if (shart) 1_operator; else 2_operator;

Bu yerda shart mantiqiy (yoki butun sonli) ifoda, o‘zgaruvchi yoki o‘zgarmas bo‘lib, 1_operator va 2_operator esa C ++ dasturlash tilining ixtiyoriy operatori bo‘lishi mumkin.

if operatori quyidagi tartibda ishlaydi. Birinchi, qavs ichidagi shart tekshiriladi. Agar u nolga teng bo‘lmasa, yoki rost (true) qiymat qabul qilsa, 1_operator bajariladi. Aksincha, agar shart nolga teng bo‘lsa, yoki yolg‘on (false) qiymat qabul qilsa 2_operator bajariladi. if shart operatori qo‘llanilgan algoritm tasviri 14-rasmga tasvirlangan.

Masalan, x va y o‘zgaruvchilarning qiymatlarini taqqoslash uchun quyidagi dastur kodi yoziladi:

cin>>x; cin>>y;

if (a==b) cout<<" x o‘zgaruvchi y ga teng " ;

else cout<<" x o‘zgaruvchi y ga teng emas " ;

Eslatma: == tenglik belgisi va = o‘zlashtirish operatorini aralashtirmang. Masalan, if (z = 0) k = 1; yozuvda sintaksis xatosi yo‘q. Bunda z = 0 o‘zlashtirish amali natijasi hosil qilanadi va uning qiymati esa shart sifatida tekshiriladi. Ushbu dastur kodida k = 1 operator hech qachon bajarilmaydi, chunki z o‘zgaruvchining qiymati har doim nolga teng, ya’ni yolg‘on (false) bo‘ladi. Bunda to‘g‘ri yozuv esa quyidagicha yoziladi: if (z == 0) k = 1;

14-rasm. if shart operatori blok sxemasi.

Agar berilgan masalada shartning qiymatiga qarab bir nechta operator bajarilishi kerak bo‘lsa, operatorlar figurali qavslar { } ichiga yozilishi lozim. Bunday holda, kompilyator operatorlar guruhini bitta ifoda sifatida ko‘rib chiqadi. Masalan:

if (shart)

{ 1_operator; 2_operator; ... }

else

{ 3_operator; 4_operator; ... }

Shart operatorida else bo‘limidan foydalanish talab etilmasa, ya’ni shart yolg‘on bo‘lganda hech qanday operator bajarilmasa, u holda else bo‘limini tushirib qoldirish mumkin. Masalan:

if (shart) operator;

yoki

if (shart)

{ 1_operator; 2_operator; ... }

Ushbu “qisqartirilgan” shakldagi shartli operatorning ishlash algoritmi quyidagicha: operator (operatorlar guruhi) shartli ifoda qiymatiga qarab bajariladi yoki o‘tkazib yuboriladi. Ushbu shartli jarayonni bajarish algoritmi 15-rasmda tasvirlangan.

15-rasm. Qisqa shart operatori blok sxemasi.

else bo‘limi ishtirokisiz shart operatoridan foydalanishning dastur kodi quyidagicha:

cin>>a ; cin>>b;

c=0;

// c o‘zgaruvchining qiymati faqat a va b teng bo‘lmaganda o‘zgaradi.

if (a!=b) c=a+b;

cout<<"c="<

Shart operatorlari o‘zaro ichma-ich holda qo‘llanilishi ham mumkin. Ichma-ich joylashgan shart operatorlarining ishlash algoritmi quyidagicha (bunda else bo‘limi har doim eng yaqin if ga tegishli bo‘ladi):

if (1_shart) if (2_shart) 1_operator; else 2_ operator;

Bu yerda 2_operator har doim 2_shart ga aloqador bo‘ladi. Quyidagi dastur kodida esa 1_shart ga aloqador bo‘ladi:

if (1_shart) { if (2_shart) 1_operator; }

else 2_ operator;

Yuqorida bayon etilgan fikrlarni tekshirish uchun C++ dasturlash tilining shartli operatorlardan foydalangan holda bir nechta misollarni ko‘rib chiqamiz.

1-misol. Butun son berilgan. Uning juft son ekanligini tekshirish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

int a;

cout<<”a= ”; cin>>a;

if (a%2==0) cout<<"juft";

else cout<<"juft emas";

return 0;

}

2-misol. x ning berilgan qiymatlarida, funksiya qiymatini hisoblash dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main()

{

float x, y;

cout <<"x="; cin >> x;

if (x>0) y=-1;

else y=x*x;

cout<<"y="<

return 0;

}

3-misol. Butun son berilgan. Agar u manfiy bo‘lsa 2 ayirilsin, 0 ga teng bo‘lsa 10 bilan almashtirilsin. Olingan son chiqarilsin.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

int a; cin>>a;

if (a<0) a-=2;

else if (a==0) a=10;

cout<

return 0;

}

4-misol. Uchta son berilgan. Ular ichida manfiy sonlarning kubini hisoblovchi dastur.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main()

{

float a,b,c;

cout <<"a="; cin >> a;

cout <<"b="; cin >> b;

cout <<"c="; cin >> c;

if (a<0) cout<<"a="<

if (b<0) cout<<"b="<

if (c<0) cout<<"c="<

return 0;

}

5-misol. Uchta butun son berilgan. Ular orasidan musbatlari sonini topuvchi dastur.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main()

{

int a, b, c, k=0;

cout <<"a="; cin >> a;

cout <<"b="; cin >> b;

cout <<"c="; cin >> c;

if (a>0) k++;

if (b>0) k++;

if (c>0) k++;

cout<<"Musbatlari soni: "<

return 0;

}

6-misol. Uchta son berilgan. Ular orasidan eng kichigini topuvchi dastur.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main()

{

float a, b, c, min;

cout <<"a="; cin >> a;

cout <<"b="; cin >> b;

cout <<"c="; cin >> c;

if (a

if (c

cout<<"Eng kichigi: "<

return 0;

}

7-misol. Uchta son berilgan. Ularning ikkita kattasi yig‘indisini topuvchi dastur.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main()

{

float a, b, c, min;

cout <<"a="; cin >> a;

cout <<"b="; cin >> b;

cout <<"c="; cin >> c;

if (a

if (c

cout<<"Natija: "<

return 0;

}

Tanlash operatorlari

switch tanlash operatori o‘zgaruvchining qiymatiga qarab u yoki bu operator bajarilishi zarur bo‘lgan hollarda foydalaniladi. Operatorning umumiy ko‘rinishi quyida keltirilgan:

switch (ifoda)

{

case 1-qiymat: 1-operator; break;

case 2-qiymat: 2-operator; break;

case 3-qiymat: 3-operator; break;

. . .

case n-qiymat: n-operator; break;

default : operatorlar; break;

}

Operatorning ishlash algoritmi quyidagicha: 1. Dastlab ifodaning qiymati aniqlanadi (u butun son bo‘lishi kerak). 2. Agar ifoda 1-qiymat ga teng bo‘lsa, u holda 1-operator bajariladi. 3. Agar ifoda 2-qiymat ga teng bo‘lsa, u holda 2-operator bajariladi va hokazo. 4. Agar ifoda biron bir qiymatga mos kelmasa, u holda default xizmatchi so‘zdan keyingi operatorlar bajariladi.

Tanlash operatorida default bo‘limini tushirib qoldirish ham mumkin. Unda operatorning umumiy ko‘rinishi quyidagicha:

switch (ifoda)

{

case 1-qiymat: 1-operator; break;

case 2-qiymat: 2-operator; break;

case 3-qiymat: 3-operator; break;

. . .

case n-qiymat: n-operator; break;

}

Switch operatoridan chiqish uchun break operatoridan foydalanish talab etiladi. Agar break operatori qo‘llanilmasa, u holda aniqlangan qiymat ifoda qiymatiga mos kelmasligiga qaramay, ro‘yxatdagi barcha operatorlar bajariladi.

Yuqorida bayon etilgan fikrlarni tekshirish uchun C++ dasturlash tilida shartli operatorlardan foydalangan holda bir nechta misollarni ko‘rib chiqamiz.

1-misol. Berilgan k soniga mos keladigan hafta kunining nomini chop etuvchi dastur. (Bunda va birinchi kun dushanba)

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

unsigned int k, z;

cout<<"k= "; cin>>k;

if (k<=31) {

z=k % 7;

switch (z) {

case 1: cout<<"Dushanba"; break;

case 2: cout<<"Seshanba"; break;

case 3: cout<<"Chorshanba"; break;

case 4: cout<<"Payshanba"; break;

case 5: cout<<"Juma"; break;

case 6: cout<<"Shanba"; break;

case 7: cout<<"Yakshanba"; break;

}

}

else cout<<"Bunday kun yo‘q";

return 0;

}

2-misol. Bahoni anglatadigan k soni berilgan. Agar k=1 bo‘lsa “yomon”, k=2 bo‘lsa “qoniqarsiz”, k=3 bo‘lsa “qoniqarli”, k=4 bo‘lsa “yaxshi”, k=5 bo‘lsa “a’lo” so‘zlaridan birini, agar k bu oraliqda bo‘lmasa “xato” so‘zini chop etish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

unsigned int k;

cout<<"k= "; cin>>k;

switch (k) {

case 1: cout<<"Yomon"; break;

case 2: cout<<"Qoniqarsiz"; break;

case 3: cout<<"Qoniqarli"; break;

case 4: cout<<"Yaxshi"; break;

case 5: cout<<"A’lo"; break;

default: cout<<"Xato";

}

return 0;

}

3-misol. 1-12 oraliqdagi sonlarga mos keluvchi oy raqami berilgan. Shu oyga mos keladigan yil faslini chop etish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

unsigned int oy;

cout<<"Oy raqami: "; cin>>oy;

switch (oy) {

case 1: case 2: case 12: cout<<"Qish fasli"; break;

case 3: case 4: case 5: cout<<"Bahor fasli"; break;

case 6: case 7: case 8: cout<<"Yoz fasli"; break;

case 9: case 10: case 11: cout<<"Kuz fasli"; break;

default: cout<<"Xato";

}

return 0;

}

4-misol. Arifmetik amallar quyidagi ko‘rinishda raqamlangan: 1 “qo‘shish”; 2 “ayirish”; 3 “ko‘paytirish”; 4 “bo‘lish”. n butun soni 1-4 oralig‘ida berilgan bo‘lib, a va b (b≠0) haqiqiy sonlari berilganda n ga mos keluvchi amalni bajarish va natijani chop etish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

unsigned int n; float a, b;

cout<<"a= "; cin>>a;

cout<<"b= "; cin>>b;

cout<<"n= "; cin>>n;

switch (n) {

case 1: cout<

case 2: cout<

case 3: cout<

case 4: cout<

default: cout<<"Xato";

}

return 0;

}

5-misol. Birliklar quyidagi ko‘rinishda raqamlangan: 1-km; 2-m; 3-dm; 4-sm; 5-mm. Kesma uzunligi (haqiqiy son ko‘rinishida) berilib, uning birligi tanlanganda metrdagi ifodasini topish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

unsigned int n; float a, m;

cout<<"a= "; cin>>a;

cout<<"n= "; cin>>n;

switch (n) {

case 1: cout<

case 2: cout<

case 3: cout<

case 4: cout<

case 5: cout<

default: cout<<"Xato";

}

return 0;

}

6-misol. Robot to‘rtta yo‘nalish bo‘yicha harakatlanishi mumkin (“1” Shimol, “2” G‘arb, “3” Janub, “4” Sharq) va uch xil buyruqni qabul qila oladi, ya’ni 0 harakatni davom ettirish, 1 chapga burilish, -1 o‘ngga burilish, c-robotning berilgan yo‘nalishi bo‘lib, n-unga uzatilgan buyruq bo‘lsa, berilgan buyruqdan keyingi robotning holatini chop etish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

int c, n;

cout<<"c= "; cin>>c;

cout<<"n= "; cin>>n;

switch (c) {

1: switch (n){

0: cout<<"Shimol"; break;

1: cout<<"G‘arb"; break;

-1: cout<<"Sharq"; break;

}

2: switch (n){

0: cout<<"G‘arb"; break;

1: cout<<"Janub"; break;

-1: cout<<"Shimol"; break;

}

3: switch (n){

0: cout<<"Janub"; break;

1: cout<<"Sharq"; break;

-1: cout<<"G‘arb"; break;

}

4: switch (n){

0: cout<<"Sharq"; break;

1: cout<<"Shimol"; break;

-1: cout<<"Janub"; break;

}

default: cout<<"Xato";

}

}

7-misol. 1-99 oralig‘idagi butun son berilgan. U sonni satr ko‘rinishida chiqarish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

using namespace std;

int main(){

int n, a, b;

cout<<"1 <= n <= 99 oralig‘idagi son kiriting: "; cin>>n;

if ((1<=n) && (n<=99)) {

a=n/10; b=n%10;

switch (a) {

case 1: cout<<"O‘n "; break;

case 2: cout<<"Yigirma "; break;

case 3: cout<<"O‘ttiz "; break;

case 4: cout<<"Qirq "; break;

case 5: cout<<"Ellik "; break;

case 6: cout<<"Oltmish "; break;

case 7: cout<<"Yetmish "; break;

case 8: cout<<"Sakson "; break;

case 9: cout<<"To‘qson "; break;

}

switch (b){

case 1: cout<<"bir "; break;

case 2: cout<<"ikki "; break;

case 3: cout<<"uch "; break;

case 4: cout<<"to‘rt "; break;

case 5: cout<<"besh "; break;

case 6: cout<<"olti "; break;

case 7: cout<<"yetti "; break;

case 8: cout<<"sakkiz "; break;

case 9: cout<<"to‘qqiz "; break;

}

} else cout<<"Xato";

}

Shartsiz o‘tish operatori

Shartsiz o‘tish operatori – dasturni bajarishda tasodifiy xatoliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Uning qulayligi shundaki, algoritmning ixtiyoriy qatoridan boshqaruvni qulay hisoblash qatoriga o‘tkazadi. Bunda goto operatoridan foydalaniladi. goto operatorining sintaksisi quyidagicha:

goto ;

Nishon – bu biror bir belgilar davomida ikkita nuqta ( : ) qo‘yilgan identifikator. Nishon bilan qandaydir operator belgilanadi va keyinchalik, dasturning boshqa bir nomidan unga shartsiz o‘tish amalga oshiriladi. Nishonga shartsiz o‘tish goto operatori yordamida bajariladi. goto operatori orqali faqat, uning o‘zi joylashgan funksiya ichidagi operatorlarga o‘tish mumkin.

Yuqorida bayon etilgan fikrlarni tekshirish uchun C++ dasturlash tilida shartsiz o‘tish operatoridan foydalangan holda, bir nechta misollarni ko‘rib chiqamiz.

1-misol. n butun son berilgan. Agar n soni 10 dan katta bo‘lsa, n ning kvadrat ildizi topish, aks holda n sonini qayta kiritishni so`rovchi dastur.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

#include

using namespace std;

int main(){

int n;

x: cout<<"n= "; cin>>n;

if (n>10) cout<

else {

cout<<"Qayta kiriting \n"; goto x;

}

}

2-misol. ax²+bx+c=0 kvadrat tenglama ildizlarini topish dasturi.

Berilgan masalaning dastur kodi quyidagicha:

#include

#include

using namespace std;

int main()

{

int a, b, c;

float d, x1, x2;

cout <<" ax^2+bx+c=0 tenglama ildizini topish dasturi!";

z: cout<<"\n a - koeffitsientni kiriting: ";

cin>>a;

cout<<"\n b - koeffitsientni kiriting: ";

cin>>b;

cout<<"\n c - koeffitsientni kiriting: ";

cin>>c;

if (a==0) {

cout<<" kvadrat tenglama emas\n qayta kiriting"; goto z; } else

{

d = b*b - 4 * a * c;

if (d<0)

{ cout << " tenglama haqiqiy ildizlarga ega emas\n qayta kiriting";

goto z; }

if (d==0)

{

cout << " tenglama yagona ildizga ega: ";

x1=x2= -b / (2 * a);

cout<<"\n x= "<

}

else

{

cout << " tenglama ikkita ildizga ega: ";

x1 = (- b + sqrt(d)) / (2 * a);

x2 = (- b - sqrt(d)) / (2 * a);

cout<<"\n x1= "<

cout<<"\n x2= "<

}

}

return 0;

}

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar

1. x va y butun sonlar berilgan. Ularning hech bo‘lmaganda bittasi toq ekanligini tekshiruvchi dastur tuzing.

2. Berilgann x, y, z butun sonlardan musbatlarining kubini chiqaruvchi dastur tuzing.

3. Uchta haqiqiy son berilgan. Ushbu sonlar uchburchakning tomonlarini tashkil etishini tekshiruvchi dastur tuzing.

4. Quyidagi misolni dasturini tuzing:

5. Quyidagi misolni dasturini tuzing:

6. To`rtta haqiqiy son berilgan. Ulardan bittasi qolgan uchtasidan ishorasi bilan farq qilsa, shu farq qiluvchi sonning tartib raqamini aniqlovchi dastur tuzing.

7. Ox va Oy o‘qlarida yotmaydigan nuqta koordinatalari berilgan. Uning qaysi chorakka tegishli ekanligini aniqlovchi dastur tuzing.

8. To‘g‘ri sanani ifodalovchi kabisa bo‘lmagan yilning (k) kuni va (o) oyi butun sonlar ko‘rinishida berilgan. Berilgan sanadan keyingi sanani topuvchi dastur tuzing.

9. Uch xonali a va b sonlar oralig‘idagi avtomashina davlat raqamini bildiruvchi butun son berilgan. U sonni satr ko‘rinishda chiqaruvchi dastur tuzing.

10. Kvadrat tenglamani to`la tekshiruvchi dastur tuzing.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11