Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 218
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ДАМУ МИНИСТРЛІГІ
С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
СЕРИКОВА АНЕЛЬ МУХАМЕТЖАНОВНА
Қант диабетімен ауыратын науқастардың физикалық белсенділік деңгейін зерттеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В110200 - «Қоғамдық денсаулық сақтау»
Алматы 2020
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі
«С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университеті» КЕАҚ
«Қорғауға жіберілді»
кафедрасының меңгерушісі
қызметі, ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы
Аты-жөні
«___»___________________201___ж.
Дипломдық жұмыс
Тақырып: «Қант диабетімен ауыратын науқастардың физикалық белсенділік деңгейін зерттеу»
5В110200 – «Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығы бойынша
Орындаған:Серикова Анель
Ғылыми жетекшісі: м.ғ.к.Нұрбақыт А.Н
.
Алматы 2020
5В110200 - «Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығы
Дипломдық жұмысты орындауға
ТАПСЫРМА
Серикова Анель Мухаметжановна
Жұмыс тақырыбы: «Қант диабетімен ауыратын науқастардың физикалық белсенділік деңгейін зерттеу»
Жоғарғы оқу орнының бұйрығы №____ «____» ________201__ж.
Аяқталған жұмыстың өткізу ауқыты «____» ________201__ж.
Дипломдық жұмысты дайындау
ГРАФИГІ
| № | Бөлімдер атауы, қарастырылатын бағыттар тізімі | Көрсету мерзімі |
| 1 | Сұрақ жағдайын зерттеу. Зерттеу мақсаты мен міндеттерін анықтау. Ғылыми және оқу әдебиетін іздеу, меңгеру және жүйелеу. Кіріспе мен 1-ші бөлімді жазу | |
| 2 | Зерттеудің әдістемелік базасын құрастыру. Қажетті сауалнама, карталарды құрастыру. 2-ші бөлімді жазу | |
| 3 | Зерттеу жүргізу. Мәліметтерді жинау. | |
| 4 | Көрсеткіштерді статистикалық талдау жүргізу. Кестелер мен графиктерді құрастыру. | |
| 5 | Нәтижелерді талдау, бағалау және интерпретациялау. Көрсеткіштерді жүйелендіру. Үрдісті жетілдіру бойынша бағыттарды, жолдарды, ұсыныстарды құрастыру. 3-бөлімді құрастыру. | |
| 6 | Қорытынды жасау. Теориялық түйіндер мен практикалық ұсыныстар құрастыру. | |
| 7 | Дипломдық жұмысты жинақтау. Қолданылған әдебиеттер тізімін құрастырып, ұсыныстар беру. | |
| 8 | Дипломдық жұмыстың сынағы. | |
| 9 | Дипломдық жұмысты қорғау. | |
Тапсырманы беру күні «____» _____________20__ж.
Қоғамдық денсаулық сақтау кафедрасының меңгерушісі
_______________
Дипломдық жұмыстың ғылыми жетекшісі
м.ғ.к. Нурбақыт А.Н. __________________________
Тапсырманы орындауға қабылдаған 5В110200 – «Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығының 001-02 топ студенті Серикова Анель Мухаметжановна __________________
МАЗМҰНЫ
| | |
| АНЫҚТАМАЛАР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР............................................. | |
| КІРІСПЕ..................………………………………………………..........................................
1.1Қант диабетімен ауыратын науқастарға физикалық белсенділіктің әсері, рұқсат етілген спорт түрлері........................................................... 2. Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы бойынша жүргізілген зерттеу материалдары мен әдістері................................................................................................. 3. Алынған нәтижелер мен қорытындылар................................ | |
| ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................... | |
| ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТІҢ ТІЗІМІ.......................................................... | |
| ҚОСЫМШАЛАР............................................................................................ | |
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ДДСҰ- Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ФБ- физикалық белсенділік
ҚД- Қант диабеті
ЕМК-ЕМДІК ФИЗИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК
ожж- ОРТАЛЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі
Қант диабеті - бұл бүкіләлемдік проблема, жыл сайын бұл мәселеге көбірек назар аударылғанымен, одан сайын қауіп төндіріп келеді.Қант диабетімен ауыратын науқастардың саны тез өсуде. Ұлттық қант диабеті регистрінің мәліметінше, жыл басында еліміз бойынша қант диабеті деген диагнозбен есепте тұрғандар саны 309 мыңға жетіп жығылған. Оның 18 мыңы бірінші типтегі диабетпен, 291 мыңы екінші типтегі диабетпен ауырады. Екінші типтегі диабетке шалдыққандардың 65% әйелдер.Қант диабетіне шалдыққан отандастарымыздың 6 мыңға жуығы катарактадан зардап шексе, 3 мыңы инфаркт алған. Бір мың адамның аяғы немесе қолы кесілген.
Физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты әйелдер ерлерге қарағанда қант диабетіне жиі шалдығады. Бірінші типтегі қант диабетімен ауыратын науқастар 30 жасқа толмаған адамдарда кездеседі. Негізінен бұл аурудан сататистика бойынша әйелдер көп зардап шегеді. Алайда екінші типтегі қант диабеті әрдайым семіздікпен ауыратын адамдарда дерлік диагноз қойылады. ДДСҰ статистикасына сүйене келе 1980 жылдан бастап әлемде қант диабетімен ауыратын науқастардың жалпы саны 5 есеге өсті, 2018 жылғы мәліметтер бойынша 422 миллион адам бұл дертпен ауырады, бұл жер бетіндегі барлық тұрғындардың 10% құрайды.[1]
Бүгінде әрқайсымыздың қант диабетімен ауыратын туысымыз немесе танысымыз бар.Қант диабетімен ауыратын науқастар санының көбеюінің негізгі себебі өткен ғасырдың ортасында басталып, бүгінгі күнге дейін жалғасып келе жатқан халықтың өмір салтының өзгеруі, яғни қант диабетімен ауыратын науқастардың физикалық белсенділігі: (жаттығулардың жеткіліксіздігі, дұрыс тамақтанбау, темекі шегу және алкогольді теріс пайдалану). Ағымдағы жағдайды сақтай отырып,статистикаға сүйенетін болсақ, 2030 жылға қарай қант диабетімен ауыратын науқастардың саны екі есе артады және жер бетіндегі тұрғындардың 20% құрайды деп күтілуде.Қант диабеті кезіндегі физикалық жүктемелер қандағы глюкоза концентрациясының төмендеуіне ықпал етеді, бұл ретте ағзаның инсулиннің әсеріне сезімталдығы артады. Алайда, кейбір жағдайларда, қандағы глюкозаның жоғары концентрациясы кезінде олар қарама-қарсы әсер етуі мүмкін. Сол себепті ең алдымен қант диабетіне шалдыққан науқастарға физикалық белсенділіктің әсерін анықтап, бұл аурудың пайда болу себептері мен алдын-алу шаралары туралы толық біліп зерттей отырып, асқынулардың дамуын болдырмауға болатындығын ескеру.[2]
Мақсаты: Дұрыс ұйымдастырылған физикалық белсенділік арқылы, қант диабетімен ауыратын науқастардағы асқынулардың дамуы мен өршу қаупін азайту.
Міндеті:
-
Физикалық дене белсенділігі туралы ақпараттандыру. -
Физикалық дене белсенділігі кезінде ағзаны қалыпты деңгейде ұстау. -
Науқастардан сауалнама алу, және өңдеу. -
Қорытынды жасау. -
Ұсыныстар айту.
Зерттеу жүргізілген орын: Зерттеудің негізгі нысаны ретінде Алматы қаласы, Еңбекшіқазақ ауданы, Ақши ауылында орналасқан аурухананың келушілері алынды, 80 респондентке сауалнама жүргізілді.
Зерттеу материалдары мен әдістері:
Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы Ақши ауылы бойынша 80 адамнан, қант диабеті ауруы туралы ақпараттану деңгейін және қант диабетімен ауыратын науқастарға дене белсенділігінің әсерін анықтау мақсатында 12 сұрақтан құралған онлайн сауалнама жүргізілді. Сауалнамада жасы, жынысы,қант диабетімен ауыратыны жайлы, спорттың науқастың ағзасына әсерін анықтау сұрақтарын қамтыды.“Survio” компьютерлік бағдарламасы арқылы сауалнамадан алынған нәтижелер бойынша статистикалық өңдеу жасалды.
Зерттеу жүргізуге автордың қосқан үлесі
Алматы облысы,Еңбекшіқазақ ауданы Ақши ауылы бойынша Қант диабетімен ауыратын науқастарға қант диабеті кезіндегі физикалық белсенділік әсерін зерттеу үшін сауалнама алдым.Алынған материалдарды жинақтап,статистикалық өңдеп сараптау арқылы, өңделген нәтижеден қорытынды шығардым.
Ғылыми жаңалығы:
Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы бойынша Қант диабетімен ауыратын науқастардың физикалық белсенділік деңгейін зерттеу.
Жұмыстың көлемі мен құрылымы:
Дипломдық жұмыс 52 беттен тұрады, ол кіріспеден, жұмыстың мақсаты, міндеттері, зерттеу әдістері мен материалдары, жеке зерттеу нәтижелері, нәтижелерді біріктіру және талдау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі (60- қа жуық) атауларынан тұрады.
Әдебиетке шолу
1.1Қант диабетімен ауыратын науқастарға физикалық белсенділіктің әсері?
Көптеген дәрігерлер қант диабеті кезінде тұрақты физикалық белсенділікті ұсынады-бұл салмақты қалыпқа келтіруге, қандағы холестерин деңгейін төмендетуге, қан қысымын төмендетуге көмектеседі. Алайда, дұрыс емес жағдайда орындалған физикалық жүктемелер өте қауіпті болуы мүмкін екенін ұмытпау қажет. Қант диабетінің емделушілері үшін қауіпті болып, ең алдымен, қандағы глюкоза деңгейінің шамадан тыс төмендеуі гипогликемия болып табылады. Мұнда гипогликемия сульфонилмочевина препараттарымен немесе инсулинмен емдеу аясында жиі дамитынын айту керек, мысалы, метформин бұл тұрғыдан қауіпті емес.[3]
Бір уақытта физикалық жүктемелер қант диабеті кезінде қолдануға болмайды деп есептелді, ал аурудың декомпенсациясы кезінде төсек режимі ұсынылды. Алайда, қазіргі заманғы медицина бұл бекітуді сенімді түрде жоққа шығарады,міне, жүз жылдан астам уақыт бойы дене белсенділігі диабетпен күресудің міндетті бағдарламасына енгізілді. Спорттық сабақтар диабеттің 1-ші және 2-ші түрі бар адамдарға қажет, себебі дене белсенділігі енгізілетін инсулинмен немесе қантты төмендететін препараттармен ұқсас әрекет етеді. Осының есебінен қажетті дәрілік заттардың мөлшерін айтарлықтай азайтуға болады. Дене жаттығуларының адам ағзасының жалпы нығаюына, өмір тонусын арттыруға, психикалық жағдайға әсерін ұмытпау керек. Бұдан басқа, қозғалыс белсенділігі қан сарысуындағы глюкоза, холестерин және липопротеидтер құрамының теңгерімі, "жақсы" холестерин деңгейінің жоғарылауы және "нашар"деңгейінің төмендеуі үшін қажет. Әсіресе, 2-типті диабетпен ауыратын науқастар үшін физикалық жүктеме пайдалы, жиі гимнастикамен айналысу арқылы қандағы глюкоза деңгейін нормаға жақындату мүмкін.[4]
Дене жүктемесінің көлемі мен сапасы науқастың жасымен, жүрек-қантамыр жүйесінің жай-күйімен және көмірсу алмасуының компенсация дәрежесімен анықталады. Спорттық жүріс, жүгіру, коньки мен шаңғымен жүгіру, велосипедпен жүру, теннис, волейбол, баскетбол сияқты спорт түрлері ұсынылды. Аэробикамен, жүзумен айналысуға болады-яғни адамның жағдайы мен аурудың біліну дәрежесіне байланысты жүктемені реттеуге мүмкіндік беретін спорт түрлері.Қант диабетімен ауыратындарға альпинизм, ауыр атлетиканың барлық түрлері, спорттың күш түрлері, марафондық жүгіруге тыйым салынады.Қант диабетімен ауыратын науқастарға тек "рахат үшін спорт" көрсетілгенін атап өткен жөн. Жарысқа қатысу-бұл ауыр физикалық жүктеме ғана емес, сонымен қатар қандағы "стресс гормоны" концентрациясының жоғарылауына алып келетін психологиялық стресс, бұл диабеттің декомпенсациясын және кетоацидоздың дамуын тудыруы мүмкін.[5]
Дене белсенділігі энергияны тұтынуды арттырады және жеткілікті ұзақтығы мен қарқындылығымен массаның төмендеуіне әкеледі, бұл 2 типті қант диабеті бар науқастардың көпшілігі үшін өте маңызды. Сонымен қатар, спорт кезінде бұлшықет массасы дамиды, яғни рецепторлардың саны инсулинге артады.Бұл метаболикалық процестердің сапасына әсер етеді: глюкозаның көбірек тұтынылуы мен тотығуы, майлардың қарқынды тұтынылуы, ақуыздың метаболизмі. Жаттығу гликемия деңгейін төмендетеді, және оны диетамен ұштастыра отыруға болады.Бәрінен басқа қант диабеті кезіндегі дене белсенділігі жүрек ауруының қаупін азайтып және липидтердің жұмысын жақсартады. Спортпен шұғылданғанда науқастың психо-эмоционалдық жағдайы да жақсарады. Сонымен, Қытайда 20 жылдық Да Цин зерттеуі жүргізген болатын.Зерттеуде қант диабеті кезіндегі физикалық белсенділіктің өмір сүру салтының жақсаруына, қант диабетінің дамуына жол бермеу, аурудың дамуын кешіктіруге болатынын көрсетті.Бұл зерттеуде 2 типтегі науқастарға жақсы нәтиже берді. АҚШ-тағы қант диабетінің алдын-алу бағдарламасына үш мың артық салмағы бар,қандағы глюкоза мөлшері жоғары,қант диабетінің дамуына алып келетін факторлары бар адамдарды алды. Қатысушыларды екі топқа бөлді. Бірінші топтағы пациенттер әдеттегі өмір салтын ұстануды жалғастырды, екінші топтағы адамдар дұрыс тамақтану мен физикалық белсенділікке көшті.Физикалық белсенділікпен 150 минут, аптасына 2.5 сағат айналысты. Үш жылдан кейін даму қаупі бар«белсенді» топтың қатысушылары арасында қант диабеті 58% төмендеді.Қант диабетінің даму қаупін төмендету адамның ұлтына, жасына және жынысына қарамайтынының дәлелі, сонымен қатар,бұл зерттеудің нәтижесі үлкен жастағы адамдарда жоғары болды. Ұқсас зерттеулер Финляндия елінде жүргізілген болатын. Сөзсіз тиімді физикалық белсенділік, кез-келген емдеу әдісі сияқты, жанама әсерлерге ие.Физикалық белсенділік кезінде науқастарда арнайы шектеулер болуы қажет. Дені сау адамдарда жұмыс жасайтын бұлшықетке глюкозаның көбеюіне физиологиялық реакция - қандағы инсулин деңгейінің төмендеуі және оған қарсы констринсулярлы гормондардың жоғарылауы әсер етеді.Бұл бауырдан қосымша глюкозаның шығарылуын қамтамасыз етеді және ұзақ және ауыр физикалық жұмыс кезінде де гликемияның қалыпты деңгейін сақтайды. Ал қант диабетімен ауыратын науқастарда бұл механизмдер бұзылған. Нәтижесінде жаттығулар кезінде глюкозаның бұлшық етке сіңуі мен глюкоза деңгейі арасындағы патологиялық диссонанс пайда болады.Дене белсенділігіне жауап ретінде организмде келесі реакциялар болуы мүмкін:гликемия деңгейі қалыпты, гликемия деңгейі төмен, глискемия деңгейі жоғары.Осыған байланысты спорттық жүктеменің «дозасын» таңдап, мұқият болу к Спортпен шұғылданатын немесе физикалық жаттығуларды кешенді түрде белсенді қолданатын әр пациент қант диабеті кезіндегі гипогликемия мен гипергликемияның алдын алу шаралары туралы білуі керек және дәрігерге тәуелсіз терапевтік алдын алу шешімін қабылдап үйренуі тиіс.Қандағы глюкозаның мөлшерін өзін-өзі бақылау ең маңызды болып табылады.Глюкометрлерді қолдану арқылы гликемияны қалыпты ұстап бақылау алуы керек.Бұл физикалық белсенділіктен кейін қандағы глюкозаның шамаданттыс ауытқуының алдын алуы үшін қажет.Гликемияны анықтау пациентке қандағы глюкозаның мөлшерін қарапайым, жылдам және нақты анықтайтын әдіс. Аспаптармен жұмыс плазмалық глюкоза / қан сарысуындағы глюкоза мөлшерінің есебінен (0,6–33,3 ммоль / л).Осылайша, заманауи технологиялық глюкометрлер дәлдігі жоғары және өлшеу қателіктері болмайды.Маңыздысы паценттер физикалық жүктемелер кезінде өзінің ауруын басқара отырып, глбкозаның деңгейін қалыпты ұстайды. [6]