Файл: Модуль Культура прафесійнага малення.ppt

Модуль 8.


Культура прафесійнага маўлення


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”

Мэта: набыць навыкi i ўменнi свабоднага выкладу думак у вуснай i пiсьмовай формах, перадаваць змест атрыманай iнфармацыi, удасканальваць навыкi валодання мовай i спецыяльнай лексiкай у межах указанай тэмы.
Задачы:
1) здолець прымяніць практычныя навыкi i ўменнi ў розных вiдах маўленчай дзейнасцi;
2) павысiць свой узровень у плане культуры маўлення;
3) здолець адчуць сябе нацыянальна свядомым грамадзянiнам
Рэспублiкi Беларусь.
8.1. Культура маўлення.
8.2. Падрыхтоўка да публічнага выступлення.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


8.1. КУЛЬТУРА МАЎЛЕННЯ


Маўленне - гэта спосаб існавання мовы. Праз яго мова выконвае сваё камунікатыўнае прызначэнне: калі мова - сродак зносін, то маўленне - сам працэс зносін, выкарыстанне гэтага сродку. Такім чынам, маўленне - гэта арганізаваны па законах мовы працэс выкарыстання моўных адзінак з мэтай выражэння пэўнага зместу.
Тэрмін “культура прафесійнага маўлення” азначае сукупнасць такіх якасцей маўлення, што робяць яго дасканалым сродкам камунікатыўных зносін у той ці іншай сферы дзейнасці чалавека.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Асноўныя якасці маўлення


Правільнасць маўлення заснавана на прытрымліванні літаратурных нормаў пры ўжыванні мовы, якія выпрацаваны стагоддзямі і афіцыйна замацаваны ў аўтарытэтных граматыках і акадэмічных слоўніках.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Варта памятаць!


Беларуская мова
а 17-й гадзіне
выбраць на свой густ
выпраўленне памылак
даслаць на адрас
два разы на тыдзень
з нагоды свята
загадчык чаго
заданне дадому
на выбар
на маю думку
на святочны стол
на ўсіх напрамках
раніцамі
стаяць пры мікрафоне
створаны на ўзор
у адпаведнасці з законам
у выхадныя дні
у рэшце рэшт
чытаць самому сабе


Руская мова
в 17 часов
выбрать по своему вкусу
работа над ошибками
отправить по адресу
два раза в неделю
по случаю праздника

---

заведующий чем
задание на дом
по выбору
по моему мнению
к праздничному столу
по всем направлениям
по утрам
стоять у микрофона
создан по образцу
по закону
по выходным днях
в конце концов
читать про себя


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Дакладнасць маўлення заключаецца ў адпаведнасці назвы пэўнай рэаліі яе зместу. Дакладнасць афіцыйна-справавога і навуковага стыляў вызначаецца адназначнай лексікай, стандартнай структурай сказаў. Дакладнасць прафесійнага маўлення абумоўлена выбарам з сінанімічнага рада найбольш дакладнага для пэўнай сітуацыі маўлення слова, уменнем размяжоўваць паронімы, антонімы, а таксама дыферэнцаваць значэнні мнагазначных слоў


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Лагічнасць маўлення дапамагае ўстанаўліваць несупярэчлівыя, паслядоўныя, адпаведные рэчаіснасці сэнсавыя сувязі паміж часткамі выказвання.
Лагічныя сувязі рэалізуюцца:
1. Сінтаксічнымі канструкцыямі ў сказе: таму...што, калі...то, раз...так;
2. Лагічнымі схемамі па-за межамі сказа: уводзіны (уступ) - асноўная частка – заключэнне (вывады).
Дарэчнасць маўлення заключаецца ў выкарыстанні моўных сродкаў з поўнай адпаведнасцю тэме гаворкі, сітуацыі або кантэксту, мэце выказвання, колькаснаму і якаснаму складу аўдыторыі (слухачоў, чытатоў, іх узросту, прафесіі, полу, настрою і іншым асаблівасцям)


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Чысціня маўлення забяспечваецца адсутнасцю ў маўленні дыялектных слоў, жарганізмаў, паразітычных гукаў і слоў (гм, э-э-э, ага, гэта самае, вы ведаеце), плеаназмаў і таўталогій (свая ўланая сям'я, у сакавіку месяцы, дзесяць штук сталоў), русізмаў (учот замест улік, мір замест свет, Пасха замест Вялікдзень), беспадстаўна ўжытых запазычаных слоў (ад’ю, чао, о’кей і інш.), канцылярызмаў (як абстаіць справа, скласці мерапрыемства і інш.), шматкампанентных скарачэнняў і абрэвіятур (Белмаслатлушчзбыткантора і інш.).


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Багацце маўлення выяўляецца ў разнастайнасці вы- карыстання моўных сродкаў і ў адсутнасці ці вельмі рэдкім паўтарэннем адных і тых жа слоў і выразаў. Паводле «Слоўніка сінонімаў і блізказначных слоў» (Мінск, 1993)

---

М. К. Клышкі паняццю 'добра' адпавядаюць 70 розных сінонімаў (напр.: неблагі, станоўчы, дасканалы, варты, выдатны, бездакорны, прыстойны, ладны, файны, адменны і інш.). У моўнай скарбонцы Я.Коласа налічваецца каля 37 000 слоў, тады як у сярэднестатыстычнага адукаванага чалавека – каля 10-15 тыс. лексем.
Вобразнасць маўлення вызначаецца і дасягаецца праз якаснае ўжыванне моўных сродкаў: трапных сінонімаў, эпітэтаў, параўнанняў, метафар, перыфраз і інш.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


8.2. ПАДРЫХТОЎКА ДА ПУБЛІЧНАГА ВЫСТУПЛЕННЯ
Маўленчы этыкет, які з’яўляецца непарыўнай часткай моўнай культуры, - гэта ўсталяваныя грамадствам правілы моўных паводзін, якія рэалізуюцца ў сістэме ўстойлівых формул і выразаў: Добры дзень! Добрага дня! Прывітанне! Мае шанаванне! Заставайцеся здаровы! Усяго найлепшага!
Маўленчая дзейнасць ёсць складаны сацыяльна-псіхалагічны працэс узаемаразумення паміж людзьмі, які ажыццяўляецца сродкамі маўленчай дзейнасці:
1. Вербальнымі (вусным і пісьмовым маўленнем, гэта значыць словамі);
2. Невербальнымі (жэсты, міміка, рухі)


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Прынцыпы маўленчага
ўздзеяння на слухачоў:


1. Даходлівасць, якая прадугледжвае пры маўленні ўлік культурна-адукацыйнага ўзроўню слухачоў, іх жыццёвага і вытворчага вопыту;
2. Асацыятыўнасць, якая пры звароце да эмацыянальнай і рацыянальнай памяці слухачоў спрыяе праяўленню ў іх суперажывання і суразважання;
3. Сенсорнасць, якая праяўляецца ў шырокім выкарыстанні пры маўленні колеру, святла, гукаў, малюнкаў і да т. п.;
4. Экспрэсіўнасць, якая прадугледжвае эмацыянальную напружанасць маўлення, яго эмацыянальны падтэкст, выразнасць мімікі, жэстаў і позы прамоўцы;
5. Інтэнсіўнасць, якая характарызуецца тэмпам падачы інфармацыі, ступенню рухомасці прамоўцы падчас маўлення.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Уменне слухаць і здолець прыцягнуць, увагу і інтарэс слухача - прафесійная рыса сапраўднага кіраўніка. Залатое правіла маўленчых зносін: чым цішэй гаворыш, тым лепш цябе разумеюць.
Выкарыстоўваць мікрафон патрэбна толькі ў крайнім выпадку, паколькі ён скажае мову, ускладняе наладжванне кантакту з людзьмі. Чым меншая адлегласць паміж суразмоўцамі, тым больш цёплыя і даверлівыя адносіны складваюцца між імі.

---

Чым большая колькасць слухачоў, тым павольней неабходна гаварыць. Выступоўцу патрэбны паўзы: 1) на іх звяртаецца ўвага, 2) паўза дазваляе аддзяліць сэнсавыя часткі тэксту, 3) вытрымаць патрэбную паўзу — гэта майстэрства аратара.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Сродкі выразнасці маўлення


Акрэсленасць думкі ў выступленні ці публікацыі вызначаецца такімі сродкамі выразнасці, як кантэкст, парадак слоў (параўн. розны сэнс у выразах, якія складаюцца з адных і тых жа слоў: дзесяць чалавек і чалавек дзесяць; ён проста жыў і ён жыў проста і г.д.); лагічным выдзяленнем найбольш важных частак выказвання, вар’іраваннем танальнасці выступлення, удалым размеркаваннем тэорыі і яскравых прыкладаў, рытарычных пытанняў і інш.
Сродкі выразнасці маўлення накіраваны на тое, каб аўдыторыя не губляла інтарэс да выступлення і не заставалася пры гэтым на ўзроўні пасіўнага ўспрыняцця пачутага, адчула прыналежнасць да таго, пра што распавядае выступоўца.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”

Сродкі невербальнай маўленчай дзейнасці

Згодна з даследаваннямі, 55-75% паведамленняў успрымаецца праз выражэнне твару, позы і жэсты, а 30% - праз інтанацыі і мадуляцыю голасу. Таму словам застаецца толькі 7% пры ўспрыняцці інфармацыі.
Сродкі невербальнай маўленчай дзейнасці ўтвараюць знакавую сістэму, што дапаўняе, узмацняе, а часам і замяняе сродкі вербальнай маўленчай дзейнасці — словы.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”

Да сродкаў невербальнай маўленчай дзейнасці адносяць:

1. Візуальная (жэсты, міміка і позы (рухі), кантакт вачыма і інш.).
Сярод жэстаў можна выдзяліць жэсты адкрытасці («раскрытыя рукі» і
«расшпільванне пінжака»), абароны (рукі, складзеныя накрыж на грудзях), упэўненасці (закладванне рук за спіну ці за галаву), зацягванне часу (здыманне ці надзяванне акуляраў) і інш.;
2. Акустычная (тэмп голасу, танальнасць, уключэнне паўз, смеху, плачу);
3. Тактыльная (дакрананне, поціск рук, абдымкі, пацалунак, розныя пахі);
4. Сістэма поглядаў.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Невербальная камунікацыя выконвае рад функцый:

---

Выражэнне адносін паміж асобамі


Выражэнне
пачуццяў
і эмоцый


Кіраванне працэсамі
вербальнай
маўленчай дзейнасці


Абмен
рытуаламі


Адным з галоўных рэгулятараў гэтых адносін выступаюць этычныя нормы, у якіх выражаны наша ўяўленне пра дабро і зло, справядлівасць і несправядлівасдь, правільнасць і няправільнасць учынкаў людзей.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


Шэсць асноўных
прафесіянальна-этычных прынцыпаў


1. Пунктуальнасць. Спазненні любога супрацоўніка перашкаджаюць працы і сведчаць пра тое, што на такога чалавека нельга спадзявацца. Прынцып рабіць усё своечасова распаўсюджваецца і на службовыя заданні, на выкананне якіх важна ўмець правільна размеркаваць час.
2. Канфідэнцыйнасць. Любы супрацоўнік абавязаны захоўваць сакрэты сваёй арганізацыі. Гэта ж датычыцца ўсіх спраў фірмы ці ўстановы: ад кадравых да тэхналагічных. Таксама не варта казаць лішняга і ў размовах калег пра іх асабістае жыццё.
3. Увага да тых, хто побач. Нельга паспяхова весці справы без уліку пазіцыі, інтарэсаў усіх і кожнага паасобку. Паважайце думкі другіх, імкніцеся зразумець, па якой прычыне ў іх склалася тое ці іншае меркаванне.
4. Знешні выгляд. Неабходна апранацца так, як прынята ў адпаведнасці з вашай сферай дзейнасці. Непажадана выбівацца з кантынгенту калег вашага ўзроўню.


УА “Беларускі гандлёва-эканамічны ўніверсітэт спажывецкай кааперацыі”


5. Граматнасць. Уменне чалавека размаўляць добрай мовай уплывае ў цэлым на яго вобраз. Дзелавому чалавеку важна авалодаць майстэрствам красамоўства, каб павялічыць шанцы заключыць той ці іншы кантракт.
Пісьменнасць (напісанне без памылак) - неад’емная частка граматнасці. Знешнія дакументы і афіцыйныя лісты, якія накіраваны за межы ўстановы, павінны быць выкладзены без памылак. Асаблівую ўвагу неабходна звяртаць на правільнасць напісання ўласных імён.
6. Ветлівасць і добразычлівасць. У любой сітуацыі неабходна весці сябе з кліентамі, заказчыкамі, пакупнікамі, калегамі ветліва і добразычліва. Вытрымка, тактоўнасць, да месца сказаны камплімент, шчырая ўсмешка, жарт толькі дапамогуць вам наладзіць адносіны.
Да гэтых прынцыпаў варта дадаць прынцып пазітыўнасці, які выяўляецца ў прымяненні простай формулы: «Калі вы не можаце сказаць нічога прыемнага і станоўчага, то лепш прамаўчаць».

---