Файл: азастан Республикасы ылым жне жоары білім министрлігі лФараби атындаы аза лтты университеті.docx

1.3 Каршерингтік компанияның ақпараттық жүйесін жобалау және құру кезінде қойылатын талаптар

Функционалдық талап «жүйе келісу керек шарт немесе мүмкіндік» ретінде анықталады. Осы мағынада функционалдық талаптар жүйе физикалық шектеулерді ескермей орындауға қабілетті әрекеттерді көрсетеді. Сондықтан олар жүйенің кіріс және шығыс әрекетін анықтайды.

Аталған дипломдық жұмыс контекстінде функционалдық талаптардың келесі топтары қарастырылды:

– пайдаланушының аутентификациясы – қолданушыны қосымшада тіркеу тіркеу формасын толтыру арқылы жүзеге асырылады. Қолданба электрондық поштаны растағаннан кейін пайдаланушы өзінің кіру тіркелгі деректерін жазып, енгізе алады;

• 
  автокөлікті бөлісу қызметтерін іздеу – көлікті бөлісу қызметтері пайда-ланушының географиялық аймағына сәйкес тізімде болады;
  

– жалпы шығындарды имитациялау және қызметке келісім-шарт жасау

– пайдаланушы таңдаған қызмет құнының симуляциясы жасалады. Жалпы бағаны бағалау үшін бірнеше факторлар қарастырылады, мысалы, бір минуттың құны (саяхат), бір минуттың құны (күту режимінде), жол жүру уақытының ұзақтығы, тұрақ уақытының аралығы және жол жүру қашықтығы диапазоны. Ақырында, қызметке пайдаланушы келісім-шарт жасай алады;

– пайдаланушы қалауларына негізделген қызметті таңдау – AИП әдісі пайдаланушының көлік алмасу қызметіне арналған қалауларын түсіру үшін қолданылады. Пайдаланушы көлікті тұтыну, жайлылық және қауіпсіздік сияқты әртүрлі факторларға берілген маңыздылықты көрсете алады;

– қызметті бағалауды орындаңыз – пайдаланушы жалға алынған көлікке өзінің қанағаттануын бағалай алады. Бағалау ыңғайлылыққа, тұтынуға және қауіпсіздікке байланысты 1-ден 5-ке дейінгі шкала бойынша жүргізіледі. Әрбір бағалау әрбір көлік үшін жеке жазылады. Жалпы бағалаудың орташа мәні есептеледі және ол әрбір көлік құралының жалпы өнімділігінің көрсеткіші ретінде ұсынылады.

Sommerville (2015) сонымен қатар функционалдық емес талаптарды «жүйе ұсынатын қызметтерге немесе функцияларға шектеулер, мысалы, уақыт шектеулері, әзірлеу процесіндегі шектеулер, стандарттар және т.б. клиентпен, бірақ әзірлеуші ​​жанама түрде түсінуі керек.

Аталған жобаның контекстінде келесі функционалды емес талаптарды қарастырған жөн:

– қолдану мүмкіндігі – жүйе пайдаланушының жүйеге жарамсыз және артық мазмұнды, талапқа сай келмейтін мәліметтерді енгізуіне жол бермейтін өте таза және интуитивті интерфейсті ұсынады, яғни белгілі бір талаптар қанағаттандырылған жағдайда ғана жүйе жұмысты жалғастыруға мүмкіндік береді;

---

– тиімділік – қолданбаның тиімділігі ескерілді, әсіресе пайдаланушы қалауларына сәйкес ең жақсы қызметті есептеу үшін қолданба қажет жауап беру уақытын ескереді, жүйенің жылдам әрі түсінікті болуы жұмысты жеңілдетеді, сонымен қатар сапаны арттырады;

– қауіпсіздік – табиғи немесе адамға қатысты қандай да бір ақаулық орын алған жағдайда сақтық көшірме жүйелерінде тұтынушы деректерінің сақталуын қамтамасыз ету. Сонымен қатар, пайдаланушы құпия сөздері шифрланған түрде сақталады. Кез келген жұмысты орындау барысында қауіпсіздікті ескеру алғашқы маңызды шарттардың бірі болып табылады.

---

2 Қазіргі заманғы көлік жүйелерінің күйі

2.1 Автомобильді ұжымдық пайдалану тенденциясы

Қоғамның тұрақты дамуы қазіргі халықаралық саясаттың урбанизация мәселесін шешуге бағытталған маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Қазақстанның көлік жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі – экономиканың және халықтың қауіпсіз және тиімді көлік қызметтеріне қажеттіліктерін қанағаттандыру сапасын арттыру арқылы елдің көлік-жол кешенінің жұмыс істеуінің максималды тиімділігін қамтамасыз ету. Халықтың қажетті ұтқырлығын қамтамасыз ету міндетін жүзеге асыру өзара бірін-бірі толықтыратын екі қызмет бағытының арқасында мүмкін болады: жаңа жол учаскелерін салу және заманауи ақпараттық және телематикалық құралдарды пайдалана отырып, көлік жүйесін ұйымдастырушылық басқару технологияларын енгізу.

Көлік жүйесінің даму деңгейі анықтаушы факторлардың бірі болып табылады: тұрғындар күнделікті сапарлары үшін қандай көлік түрлерін пайдаланады, олар қалада қаншалықты жылдам, қауіпсіз және ыңғайлы қозғалады, қаржылық тұрғыдан алғанда көлік қаншалықты қолжетімді - мұның бәрі мегаполис тұрғындарының өмір сүру сапасына айтарлықтай әсер етеді.

Қалалық инфрақұрылымның тұрақты дамуының маңызды тенденциясы – қоғамдық көлік, такси, автокөлікті жалға алу, көлікпен жүру және автошеринг түріндегі автомобиль көлігін ұжымдық пайдалану [1].

Каршерингті дамыту лизингтің басқа түрлерімен және қымбат активтерді бөлісу тетіктерімен қатар қазіргі заманғы экономикалық қатынастардың дамуының негізгі үрдісі болып табылады. Қазіргі заманғы адамдар меншікке байланысты шығындарды алғысы келмейді, ал жалға беру оларды болдырмайды, бірақ сонымен бірге қажетті мүлікті жеке пайдаланудың ыңғайлылығы мен артықшылықтарын сақтайды. Бірқатар зерттеулер автокөлік бөлісу жүйесі дамыған ірі мегаполистердің тұрғындарының жеке көлігіне ие болу қажеттілігінің азайғанын көрсетеді.
Автокөлікті бөлісу жүйесі еуропалық елдерде ең көп өседі. Мысалы, 2011 жылы Германияда автокөлікті бөлісу қызметіне небәрі миллионға жуық жазылушы болса, 2020 жылға қарай олардың саны 25 миллионға жетуі мүмкін, ал автокөлік бөлісу жүйесіне қатысатын көліктер саны 240 мыңға жетеді. Әрине, бұл жолаушылар көліктерінің барлық паркінің басым үлесі емес (Германиядағы жеңіл автомобильдердің жалпы саны 43 миллион данаға жетеді, бірақ бұл үлес айтарлықтай маңызды.

Автокөлікті ортақ пайдалану (ағыл. carsharing from car «жеңіл автомобиль» және ағылшын тілінен аударғанда «sharing; transfer to another» (to) share «pay») – тараптардың бірі оның иесі болмаған кездегі автокөлікті пайдалану түрі. Бұл мамандандырылған компаниялардан (көбінесе қалаішілік және/немесе қысқа сапарлар үшін) немесе жеке тұлғалардан (кез келген кезеңге және сапардың қашықтығына – келісім бойынша) автокөлікті жалға алу мүмкіндігі. Автокөлікті жалға алудың бұл моделі көлікті кездейсоқ пайдалану үшін немесе әдетте пайдаланатын брендтен, кузов түрінен және жүк көтергіштігінен өзгеше көлік қажет болғанда ыңғайлы. Автокөлікті бөлісу – бұл ортақ экономиканы (SharingEconomy) дамытудың жаһандық бағыттарының бірі, халық жауапкершілік пен шығындарды көтермеу үшін меншіктегі тауарларды алудан бас тартқан кезде, бірақ ғылыми прогрестің барлық жетістіктеріне қол жеткізуді жалғастыруда, олардың бірлескен тұтынуын пайдаланады [3]. Көлікті бөлісу қызметтері әлемнің ондаған елдеріндегі 1000-нан астам қалаларда қолжетімді.

---

Каршерингтің даму тарихы. Қауіпсіздік техникасы мен спутниктік навигация жүйелерінің қарқынды дамуының арқасында 2000 жылы бірінші автомобильді ортақ пайдалану агрегаторлары – ZipCar (АҚШ) және CityCarClub (Ұлыбритания) пайда болды. Қазақстанда 2012 жылы бірінші автокөлік бөлісу сервистері іске қосылып, тез танымал болды. Мәскеу мен Қазақстандағы ең бірінші көлік бөлісу операторы - Anytime. 2018 жылы Мәскеуде жаңа автокөлік бөлісу операторлары пайда болуын жалғастырды. Yandex.Drive, TimCar, MatryoshCar және CheryDrive өз жұмысын бастады. Сонымен қатар, сол жылы, яғни Мәскеу нарығында пайда болған жылы Яндекс.Драйв мәскеулік автокөліктерді бөлісу нарығының көшбасшысы жағынан ескі компанияларға айналып, көлемінен асып түсті. автомобиль паркінің. Сондай-ақ 2018 жылы ресейлік және мәскеулік автокөлік бөлісу нарықтарында бірінші бірігу орын алды: Delimobil иесі ең көне көлік бөлісу операторын, Anytime сатып алды, ал соңғысының бренді сақталды.

Каршерингтің артықшылықтары мен кемшіліктері. Каршерингті пайдалануды бастау үшін қызметке тіркеліп, смартфонға сәйкес мобильді қосымшаны жүктеп алу керек – 3-сурет.

---

2.1-сурет - Көлікті ортақ пайдалану қолданбасының интерфейсінің мысалы

Оның көмегімен смартфонның картасынан жақын маңдағы тегін көлікті тауып, оны брондауға болады. Содан кейін қызмет көлікке жету үшін 15 минут тегін береді. 16 минуттан бастап ақылы «Автотұрақ» тарифі автоматты түрде қосылады. Дабылды өшіру және көлікке кіру сол мобильді қосымшаның көмегімен жүзеге асырылады. Автокөлік дабылы өшірілген сәттен бастап «Жалға алу» тарифі жұмыс істей бастайды. «Тұрақ» тарифіне ауысу жалға алу процесінде қозғалтқыш өшірілген және көлік жабылған кезде де мүмкін болады, бұл ретте ол жалға беруді аяқтағанға дейін пайдаланушы үшін сақталады. Автокөлікті жалға алу ақысы жалға алу мерзімі аяқталғаннан кейін банк картасынан автоматты түрде алынады. Осылайша, компания қызметкерлерімен байланыс барынша азайтылады. Дегенмен, жалға алынған көлікке зақым келген жағдайда немесе басқа да мәселелер туындаған жағдайда операторларға телефон арқылы немесе интернет арқылы кез келген уақытта хабарласуға болады [5].

Автомобильдерде бар жанармай карталарын пайдалана отырып немесе өз қаражаты есебінен, бірақ клиенттің жеке шотындағы шотқа қайтара отырып, жанармай деңгейі резервуардың 15-20%-дан аз болса, барлық автошерингтік сервистік компаниялар өз тұтынушыларын автокөліктерге жанармай құюға міндеттейді. Бұл ережені сақтамағаны үшін 10000-нан 15000 теңгеге дейін айыппұл салынады. Уақытылы жанармай құю үшін, керісінше, бонустық ұпайлар сіздің жеке шотыңыздағы шотқа түседі (660-та 990 теңгеге дейін). Ал тек «Anytime» ғана өз көліктеріне E100 карталы серіктес қызметімен келісім бойынша жанармай құяды.

Каршерингте екі ұғым бар: пайдалану аймағы және үй аймағы. Үй немесе жасыл аймақ (қолданбадағы картада жасыл түспен белгіленген) жалға алуды аяқтауға болатын аймақ. Қолдану аймағы кеңірек және барлық компаниялар үшін шамамен бірдей.

Жалпы айтқанда, «каршеринг» негізгі артықшылықтары:

1. Минутына төлеу. Тек көлік жалдау ақысын төлейсіз. Бұл салыстырмалы түрде аз сома қазірдің өзінде кіреді: бензин, автотұрақ, сақтандыру, жуу, техникалық қызмет көрсету және басқа да байланысты шығындар.

2. Ұтқырлық. Көлікті бөлісу қоғамдық көлік кестесіне қарамастан қайда және қалай бару керектігін таңдау мүмкіндігін береді.

3. Ыңғайлылық. Автокөлікті брондау және жалға алу мобильді қосымшаның көмегімен жүзеге асырылады.

4. Қол жетімділік. Кейбір жағдайларда көлікті бөлісу таксиге қарағанда арзанырақ болады, әсіресе күніне бірнеше шағын сапарлар жасау қажет болса. Ережеден ерекшелік - бұл елордалық кептелісте көлікпен ортақ көлікте ұзақ тұру үшін алым, ал такси үшін белгіленген тариф төмен болуы мүмкін.

---