Файл: Аза тілі адірлі талапкер!.doc

ВУЗ: Не указан

Категория: Не указан

Дисциплина: Не указана

Добавлен: 26.10.2023

Просмотров: 328

Скачиваний: 1

ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.

СОДЕРЖАНИЕ

Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас…………………….

Қарсылықты бағыныңқы сабақтас құрмалас…………………

Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас …………………

Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас………………………

Құрмалас сөйлемнің көп құрамды түрлері……………………

Леп белгісі……………………….……………………………

Сұрау белгісі……………………………………………………

Көп нүкте…………………………………….…………………

Нүктелі үтір……………………………………………………

ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІ

ДЫБЫС ҮНДЕСТІГІ

1. жалпы қолданыстағы сөздер;

2. қолдану аясы шектеулі сөздер;

3. көркем әдебиетте жиі қолданылатын қанатты сөздер;

4. сөздің лексикалық мағыналары;

Лексикология – тілдің лексикасын (сөздік қор, сөздік құрам) және оның тарихи дамуының заңдылықтарын, қызметін зерттейтін сала.

СӨЗ ҚҰРАМЫ

Сөздер құрамына қарай 2-ге бөлінеді: дара сөз және күрделі сөз.

ҚОСЫМША Қазақ тілінде қосымшаның 2 түрі бар. Олар: жұрнақ және жалғау. ЖҰРНАҚ Жұрнақ өзі жалғанған сөзге жаңа мағына беріп, туынды сөз жасайды. Жұрнақтың екі түрі бар: сөз тудырушы жұрнақ және сөз түрлендіруші жұрнақ. Сөз тудырушы жұрнақ түбірдің негізгі мағынасын өзгертіп оған жаңа мағына береді. (Қой+шы – қойшы, өнер+паз – өнерпаз, ой+лa – ойла, тау+лы – таулы) Сөз түрлендіруші жұрнақ өзі жалғанған сөздің бастапқы мағынасын өзгертпей, сәл түрлендіреді. (Үй+шік – үйшік, сандық+ша – сандықша, алаң+қай – алаңқай, қала+шық – қалашық.) Бір сөзге бірнеше жұрнақ жалғана береді. Мысалы, жаз-у-шы-лық. Бір сөзден әр түрлі жұрнақ арқылы туынды сөздер жасалады. Ондай бір түбірден жасалған сөздер түбірлес сөздер деп аталады. Мысалы, біл-ім, біл-дір, біл-гіш т.б. Жұрнақ сөзге жалғаулардан бұрын жалғанады. Мысалы, кітапханалардан, оқушымын т.б. ЖАЛҒАУ Жалғау сөздерді байланыстырады. Оның 4 түрі бар: Көптік жалғауы Тәуелдік жалғауы Септік жалғауы Жіктік жалғауы 1. Көптік жалғауы Сөздер ;trtit n3hlt және r6git n3hlt 1jklfyskflы` R6gn8r vf2syfys ,8kl8he 3i8y сөздерut r6gn8r ;fk2fes ;fk2fyfls` Vscfks= f2fi/nfh r6it/kth 1sp/lfh`

Септік жалғауының мағыналары: Ілік септігі бір заттың екінші затқа тәуелді екенін (Қайраттың кітабы) немесе қатысты екенін (алма ағашы) білдіреді. Барыс септігі қимылдың бағытын, мақсатын білдіреді. Мысалы, Мұса Алматыға (бағыт) кетті. Мұса Алматыға кітап алуға (мақсат) кетті. Табыс септігі объектіні білдіреді. Мысалы, Мен сөмкені алдым. Жатыс септігі мекендік, мезгілдік мағына береді. Мысалы, Омар қалада (мекен) тұрады. Оспан жазда (мезгіл) келеді. Шығыс септігі іс-қимылдың шыққан орнын, мезгілін, себебін білдіреді. Мысалы, Мен әкемнен алма алдым. Көмектес септігі іс-қимылдың орындалу амалын және ортақтасу қатынасын білдіреді. Мысалы, Мен атпен келдім. Мен әкеммен сөйлестім. Ctgntkel85 tr8 n3h8 ,fh= ;fq ctgntke ;7yt n7etkl8 ctgntke` 1. Жfq ctgntke – с6plthl85 n3,8h r3q8ylt ctgntke8` 2. Т7etkl8 ctgntke – с6plthl85 n7etklty8g ,fhsg ctgntke8`Vscfks= Жай септеу Тәуелді септеу А. ҮйІ. Үй-діңБ. Үй-геТ. Үй-діЖ. Үй-деШ. Үй-денК. Үй-мен А. ҮйімІ. Үй-ім-ніңБ. Үй-ім-еТ. Үй-ім-діЖ. Үй-ім-деШ. Үй-ім-ненК. Үй-ім-мен 4. Жіктік жалғауы Ж8rn8r ;fk2fes ,fcnfesi gty ,fzylfesins ,fqkfyscnshfls` Cjyls1nfy ;8rn8r ;fk2feks c6p 7h1fify ,fzylfesi ,jkfls lf c6qktvl8 nbzyf1nfg n4hfls`

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

Құрмалас сөйлем екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралып, күрделі ойды білдіреді.

САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары

Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас

Қарсылықты бағыныңқы сабақтас құрмалас

Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас

Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас

Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас

Мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас

Назар аудар!

АРАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМНІҢ КӨП ҚҰРАМДЫ ТҮРЛЕРІ

ЛЕП БЕЛГІСІ

СҰРАУ БЕЛГІСІ

КӨП НҮКТЕ

ҮТІР

НҮКТЕЛІ ҮТІР

СЫЗЫҚША

БАСТАУЫШТАН КЕЙІН ҚОЙЫЛАТЫН СЫЗЫҚША

ҚОС НҮКТЕ

ЖАҚША

ТЫРНАҚША

СТИЛЬ


A) Ол мейрамдарда көрші-қолаңды аралап кетеді.

B) Ол баладан бәрін бүге-шінесіне дейін сұрап алды.

C) Соғыстан кейін бұл жердің астан-кестені шықты.

D) Кең зал ығы-жығы.

E) Ол судың ыстық-суығына қарамай қотарып салды.
«Омоним», «Антоним» тақырыптары тақырыбы бойынша

тест сұрақтарының жауаптары

1 – E (-тау, -теу - салыстырмалы шырай жұрнағы. Қалғандары ең аз екі түрлі жерде кездеседі. Мысалы, -ды, -ді: 1) табыс септік жалғауы (суды (нені?) ішті); 2) Жедел өткен шақ жұрнағы (оқыды (не істеді?));

2 – C (бет: 1) адамның беті; 2) кітаптың беті)

3 – С, 4 – Е (нан: 1) бидайдан жасалған тағам түрі, 2) сену)

5 – E (қорқақ – батыр), 6 – E, 7 – E (жаз бойы – қыс бойы)

8 – E, 9 – B (құл – қожа), 10 –E (ыстық – суық)

«Синоним», «Сөздің ауыспалы мағынасының көркем әдебиетте қолданылатын түрлері» тақырыптары бойынша

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

  1. Синоним емес қатарды көрсетіңіз.

A) байсалды, байыпты D) ағайын, туыс

B) шалғай, қашық E) көмескі, ескі

C) сәт, мезет

  1. “Ауру” сөзінің синонимдік қатарын табыңыз.

A) дауа, шипа, ем D) соқырішек, аққан, қышыма

B) айна, әйнек, терезе E) медбике, дәрігер, дәріхана

C) мерез, сырқат, кесел

  1. Төмендегі тіркестер қай топқа жатады? Қырық пышақ, қырғи қабақ

A) синоним D) тура мағына

B) омоним E) ешбіріне жатпайды

C) антоним

  1. Қай қатар синонимдік қатар бола алмайды?

A) ауыл-аймақ, көрші-қолаң

B) бірен-саран, бірлі-жарым

C) анда-санда, оқта-текте

D) аман-есен, сау-саламат

E) құрбы-құрдас, жора-жолдас

  1. Синонимді табыңыз.

A) Таңертең қорадағы екі-үш тұяқты өріске айдап шықты.

B) Ол жазушылық өнерге өте жас кезінен бастады.

C) Күләштің әншілік өнері әлемге әйгілі.

D) Қауіп бар жерде қатер бар.

E) Дауылдан кейін тыныштық орнаған.

  1. Синоним сөйлемде қай сөйлем мүшесі болып тұр?

Исекең Бекболаттың ер жүректігін, қайтпас қайсарлығын көрсететін мысалдар келтіреді.

A) бастауыш D) пысықтауыш

B) анықтауыш E) баяндауыш

C) толықтауыш

  1. Метафораны табыңыз.

A) Өмірде мақсатсыз ешбір әрекет жоқ.

B) Бұл - әдеби тілдің әсемдігі ғана емес, әсерлігі үшін де орасан қажет тәсіл.

C) Осы оқиғаға Қуандық мынадай әдемі өлең жазды.


D) Гималай – көктің кіндігі, Гималай – жердің түндігі.

E) Қазақстан – республикам менің.

  1. Метонимияны табыңыз.

A) Ей, қораз, шақырасың ерте-кеш!

B) Үйі мәз боп қой сойды, сүйіншіге шапқанға.

C) Қап-қара, мөп-мөлдір, тұп-тұнық көзіңді-ай!

D) Қыңыр болды не керек,- болайын деп болды ма?

E) Торғын төсін тосады таңға жайып...

  1. Синекдоханы табыңыз.

A) Әй, сақал! Бұл арадан Плюшкинге қалай баруға болады?

B) Қымыздай балға ашытқан тәтті қызға, жігіттер, бәріңіз де сұқтанарсыз.

C) Мен – тауда ойнаған қарт марал.

D) Хан емессің, қасқырсың.

E) Қайран батырым-ай! Арыстандай ерім едің-ау!

  1. Асты сызылған сөздер қандай сөздің орнына жұмсалып тұр?

Оның қорасында бес-алты тұяғы ғана бар.

A) байлық D) аң-құс

B) аяқ E) тауық

C) мал
«Синоним», «Сөздің ауыспалы мағынасының көркем әдебиетте қолданылатын түрлері» тақырыптары бойынша

тест сұрақтарының жауаптары

1 – E («көмескі» сөзі «бұлыңғыр» деген мағына береді)

2 – C

3 – A («Қырық пышақ, қырғи қабақ» – тұрақты тіркестернің мағынасы бірдей, «ұрысу»)

4 – A

5 – D (қауіп, қатер)

6 – C (ер жүректігін, қайтпас қайсарлығын(нені?))

7 – D (Гималайды біресе көктің кіндігіне, біресе жердің түндігіне балап тұр.)

8 – B (Абай болыстың жанұясын, туған-туыстарын түгел тізіп жатқан жоқ, бәрін үйі деген бір сөзбен ғана жеткізген.)

9 – A (Адамның орнына сақалы ғана алынған.)

10 – C

«Сөз құрамы» тақырыбы бойынша

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

  1. Біріккен сөзді табыңыз.

A) Талдықорған В) Ашық ауыз адам С) Бес дәптер

D) Қоңыр ала Е) Тісін қайрады

  1. Дара сөзді табыңыз.

A) Тізесін бүкті В) Әкімшілік С) Бес жүз

D) Отыз бестерге Е) Жақсы көру

  1. Күрделі сөзді табыңыз.

A) Қолын жуды D) Жығылып қала жаздады

В) Миллионның жартысы Е) Ол отырды

С) Жарақаттану

  1. Кіріккен сөзді табыңыз.

A) Мөлдір су D) Қазақстан Республикасы

В) Ақыр заман орнату Е) Қабағынан қар жауды

С) Күздігүні

  1. Қысқарған сөзді табыңыз.

A) Көз шырымын алды D) Оқуды үздік оқиды

В) Әлек салды Е) педколледжді бітірді

С) Кетіп бара жатыр

  1. Қысқарған сөзге қате жалғанған қосымшаны табыңыз.


A) АҚШ-қа В) медбикеге С) ТМД-на

D) БҰҰ-ны Е) см-ден

  1. Екі сыңары да мағынасыз қос сөзді табыңыз.

A) ағалы-інілі В) басқа-басқа С) жекпе-жек

D) оқта-текте Е) жап-жасыл

  1. Туынды сөзді табыңыз.

A) Жазып отыр D) Қуыс мойын

В) От ала келу Е) Сіздің ойыңыз

С) Жиналысқа қатысу

  1. Қайталама қос сөзді табыңыз.

A) балапандар В) бала-шаға С) анда-санда

D) бетпе-бет Е) киім-кешек

  1. Жұрнақ арқылы жасалған сөзді табыңыз.

A) балалар В) қалалық С) жауырын

D) қауырсын Е) дауыл
«Сөз құрамы» бойынша тест сұрақтарының жауаптары:
1 – A (Талды+қорған)

2 – B

3 – D ("Жығылып қала жаздады" – күрделі етістік)

4 – C ("Күздің күні" деген сөздің әріптік өзгеріске ұшырап бірігуі арқылы жасалған, сондықтан ол кіріккен сөз деп аталады.)

5 – E (педагогикалық колледж (бірінші сөздің бірінші буынының қысқаруы мен келесі сөздің толық алынуынан жасалған))

6 – C (дұрысы: ТМД-ға)

7 – D

8 – C (Жина – л – ыс (– л – ыс – жұрнақ))

9 – D ("бетпе-бет" қос сөзі "бет" сөзінің қайталануы арқылы жасалған)

10 – B ("-лық" – жұрнақ)

«Қосымша_»_тақырыбы_бойынша_ТЕСТ_СҰРАҚТАРЫ'>«Қосымша» тақырыбы бойынша

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

  1. Көптік жалғауынсыз көптік ұғым беретін сөзді белгілеңіз.

A) құм, қымыз В) дәптер, біз С) әркім, өзен

D) келу, бөкен Е) қазақ, ақын

  1. Жай септеу үлгісіндегі сөзді белгілеңіз.

A) Әділдігі В) Кітабымды С) Сәніңізге

D) Баламның Е) Адасқанның

  1. Табыс септік жалғауындағы сөзді табыңыз.

A) барады В) құлды С) асыранды

D) ағызды Е) оқыған-ды

  1. Сөз түрлендіруші жұрнақты табыңыз.

A) кең маңдайлы В) екеуле С) тыңайтқыш

D) үйшік Е) бірге

  1. Қай тіркесте септік жалғауы жасырын тұрған жоқ?

A) тіл ұстарту В) өнер шашпақ С) сөзді ұғу

D) ой байлығы Е) алма ағаш

  1. Тәуелдік мағына тудыратын жұрнақты табыңыз.

A) -лар,-лер,-тар В) -ның,-нің-дың С) -ым, -ім, -м

D) -нікі,-дікі,-тікі Е) -мын,-сыңдар,-мыз

  1. Жіктік жалғауының көпше түрінің I жағын көрсетіңіз.

A) Онда кеше барғанбыз.

В) Орманға еніп бір-ақ тынықты.

С) Неткен жақсы едің!

D) Таратып ап кетіңдер анау үйлеріңді.

Е) Сен Асанның кіші баласысың ба?

  1. Ортақ тәуелдеу үлгісіндегі сөзді табыңыз.

A) Өлеңім – менің бөбегім.

В) Байлықтың атасы – еңбек.

С) Баламызға доп алдық.

D) Ердің көркі – ел.

Е) Аталарымның өнегесі


  1. Оңаша тәуелдеуді көрсетіңіз.

A) Дәптер біздікі D) Оларға тапсырылған

В) Сендердің жұмыстарың Е) Мен жазыппын

С) Оның өзі

  1. Сөз тудырушы жұрнақты табыңыз.

A) айтқалы, жаза D) әкей, еркежан

В) балгер, тарсыл Е) көрпеше, түйіршік

С) көрсе, естір
«Қосымша» бойынша тест сұрақтарының жауаптары:
1 – A, 2 – E

3 – B (бара-ды – жіктік жалғауы, ағыз-ды – жедел өткен шақ жұрнағы, асыра-нды – жұрнақ, оқыған-ды – нақтылау мәнді демеулік)

4 – D ("-шік" жұрнағы жаңа сөз тудырып тұрған жоқ, сөздің мағынасын аздап түрлендіріп тұр.)

5 – C (тіл-ді ұстарту, өнер-ді шашпақ, ой-дың байлығы, алма-

ның ағаш-ы

6 – D, 7 – A (біз барған-быз)

8 – C (Біздің баламыз)

9 – C, 10 – B (бал-гер, тарс-ыл)

«Зат есім» тақырыбы бойынша

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

  1. Дара зат есімді көрсетіңіз.

A) тұрған B) оқу C) тасбақа

D ) қиял E) ата-ана

  1. Күрделі зат есімді табыңыз.

A) Зейін B) Білгіш C) әдеп-ғұрып

D) Самғау E) Бос

  1. Жалпы есімді белгілеңіз.

A) “Абай жолы” B) Құлагер C) Балқаш

D) “Жас Алаш” E) Тау

  1. Негізгі зат есімді белгілеңіз.

A) күнделік B) көркем C) ұлық

D) қол E) ұғу

  1. Сөйлемдегі зат есім қай сөз табынан жасалып тұр?

Мен кеше күрегімді жоғалтып алдым.

A) сын есім B) зат есім C) үстеу

D) етістік E) еліктеу

  1. Деректі зат есімді анықтаңыз.

A) тас B) шабуыл C) дәулет

D) азап E) ар-ұят

  1. Дерексіз зат есімді белгілеңіз.

A) алтыбақан B) жер C) даңқ

D) дария E) жусан

  1. Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтары табыңыз.

A) -лық, -дық B) -жан, -еке C) -ғы, -гі

D) -ым, -ім E) -к, -ік


  1. Жанама толықтауыш қызметіндегі зат есімді табыңыз.

A) Олар найманды шүйелемей қоймас.

B) Су ағуын, жел соғуын тоқтатып, даланың қайғылы мұңын талай тыңдағаны рас.

C) Еліміздің егемендігі мен тәуелсіздігінің бастауы – желтоқсан оқиғасы.

D) Ол өзінің ағасына хат жазды.

E) Ана тілі ғасырлар бойында жасала да, жасара да береді.

  1. Жалқы есімі бар сөйлемді табыңыз.

A) Көрісіп амандасқаннан көзімді ала алмадым.

B) Мен сені Алатаудың аясында қарсы аламын.

C) Адам ұлы адамша өмір сүрсін.

D) Үстінде шетін кестелегн ақ көйлек, қызыл пүліш камзол.

E) Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол.
«Зат есім» бойынша тест сұрақтарының жауаптары:


1 – D

2 – C

3 – E

4 – D

5 – D (күре-к: күре – етістік)

6 – A

7 – C

8 – B (бала-жан, бас-еке)

9 – D (ағасына – кімге?)

10 – B (Алатау)
«Сын есім» тақырыбы бойынша

ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ

  1. Заттанған сын есімнен жасалған толықтауышты табыңыз.

А) Ілім-дария көл, надандық-сусыз шөл.

B) Жаманға сөз айтсаң, ақыл таппас жауап айтады.

С) Ақымақ бұзуға бар, түзеуге жоқ.

D) Ердің атын еңбек шығарады.

Е) Жаман өз үйінде өзі қонақ.

  1. Анықтауыш қызметін атқарып тұрған қатыстық сын есімді табыңыз.

А) Сәтжанның қабағы қатулы.

B) Омар сабақты жақсы оқиды.

С) Қоңыр шашының арасынан бас құйқасы көрінеді.

D) Бірі – сұлу, бірі – мықты, бірі – жүйрік.

Е) Адам – тастай берік, гүлдей нәзік жаратылыс.

  1. Күрделі сын есімнен жасалған анықтауышты табыңыз.

А) Керегетастың азу-азу, ирек-ирек тас биіктеріне күн сәулесі ілінді.

B) Күздің әдемі күні туып келеді.

С) Ақшыл бұлттан аспан ашылды.

D) Зейнеп-көргенді, тәрбиелі қыз.

Е) Жан-жақтан көк шалғынның, жусанның иісі аңқиды.

  1. Негізгі сын есімнен жасалған бастауышты табыңыз.

А) Арман-адам қанаты.

B) Көрмес-түйені көрмес.

С) Айла-алтау, ақыл-жетеу.

D) Көне сөз-жаңа сөздің қазығы.

Е) Жақсы байқап сөйлер, жаман шайқап сөйлер.

  1. Салыстырмалы шырай қатысқан сөйлемді анықтаңыз.

А) Әуе тұп-тұнық, жібектей жұмсақ.

B) Көкшенің қыр арқасы көкшіл гауһар тас сияқтанып тұр.

С) Күнге шағылысқан аппақ қар көзіңді аштырмайды.

D) Жуас торы ат үріккен жоқ.

Е) Ақкөңіл, өте қарапайым адамдар екен.

  1. “Көкпеңбек, аппақ” сөздері қай шырайда қолданылып тұр?

А) жай шырай D) шырайы жоқ

B) асырмалы шырай Е) салыстырмалы шырай

С) күшейтпелі шырай

  1. Сапалық сын есімнен жасалған баяндауышты табыңыз.

А) Өнерлі бала сүйкімді. D) Халық сөзі – қаһарлы.

B) Көп сөз – күміс. Е) Отан – оттан да ыстық.

С) Ел жасымен көрікті.

  1. Туынды сын есімді табыңыз.

A) жылтыр B) биік C) момын

D) кенді E) жұмсақ

  1. Дара сын есімді тіркесті табыңыз.

A) хош иісті зат B) аппақ қар C) киім тазаланды

D) көгілдір аспан E) теп-тегіс жол

  1. Негізгі сын есімді табыңыз.

A) түртіншек B) батыл C) шыдамды

D) адам E) рухани