ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 07.11.2023
Просмотров: 1363
Скачиваний: 28
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
тарихты жасайтын жеке адамдар емес, халық деген тұжырым туындағанын жоғарыда айтқан болатынбыз. Ол барлық материалдық байлықтарды да, рухани игілікті де өндіреді, революция жасайды, үкіметті сайлайды. Ішіп - жейтін тамақты да, киім - кешекті де, тілді де, әдет- ғұрыптарды да өмірге әкелетін - сол. Жеке адамдар сол халықтың өкілі ғана. Халық қашанда жеке адамдардан тұрады. Сөйтіп, тарихқа жаңа ғылыми көзқарас қалыптасты. Бұрынғы социологтар табиғат заңдары мен құбылыстарын материалистік тұрғыдан түсіндіріп келгенімен, тарихи жағдайлар мен қоғамдық қозғалыстарды метафизикалық шектеушілік әдісі салдарынан тарихи өмірді танып-білу саласына өз материализмін қолдана да, тарата да алмады, қоғамды жалпылама, абстрактілі қарастырды, сөйтіп тарихқа деген көзқарастарды идеалистік шырмаудан шығара алмады, оны ғылыми диалектика тұрғысынан түсіндіруге дәрменсіз болды.
60.Августин: «Фәни шаһар» және «Бақи» шаһар. Қайта өрлеу дәуіріндегі утопиялық теория: Т.Мор және Т.Кампанелла.
Қайта өрлеу дәуірінің негізгі ерекшеліктерінің бірі-утопизм.Томас Мор, Томмазо Кампанелла сияқты ойшылдар адамдардың жақсы өмір сүруіне, бостандығына кедергі келтіретін қоғамдық құрылысты сынап, утопияға ұрынды. Т.Мор өзінің “Утопия”деген еңбегінде демократиялық басқаруға, тепе- теңдікке негізделген утопиялық мемлекетті сипаттайды. Мордың айтуынша, беймәлім аралда әділетті қоғам орнатылған. Онда бай да, кедей де жоқ. Меншіктің түрі - қоғамдық ортақ меншік. Еңбек нәтижелері тең бөліске түседі. Алайда, Мор ортағасырлық қол еңбегінен басқа жұмыстың түрін білмеді. Сондықтан да оның "Утопиясы" қарабайыр, өнімсіз еңбекке негізделген қоғамды дәріптеген болып шығады. Әрине, Морды болашақ техникалық дамуды болжап біле алмады деп кінәлауға болмайды. Оның қияли социализмі еңбекші халық үшін тек арман болып қалған тоқшылыққа негізделген әдетті қоғам құруды уағыздайды, ол сонысымен ерекшеленеді. Мордың жолын қуған Т. Кампанелла 1599 жылы Испания үстемдігіне қарсы көтерілген халықтың көсемі ретінде ұсталып, абақтыға жабылған. 27 жыл бойы бас еркіндігінен айырылған Кампанелла барлық жазаның түріне көндікті де, мойымады да. Ол абақтыда өзінің атақты "Күн қаласын" жазды. Кітаптың идеялары итальян еңбекшілерінің жағдайын қайткен күнде жақсартуға болады деген арманнан туғаны ақиқат. Өзінің мазмұны жағынан "Күн қаласы" Мордың "Утопиясына" өте ұқсас, негізгі идеялары бір-бірімен сәйкес. Екі кітапта да қарапайым қол еңбегіне, қоғамдық ортақ меншікке, тең бөліске негізделген ортағасырлық шаруалардың арманы болған қоңыржай тірлік суреттеледі. Екі кітапта да қорғаныс мәселесіне көп көңіл бөлінеді.Т.Кампанелла “Күн қаласы” деген еңбегінде жеке меншік жойылған қоғамдық меншік еңбекті тең бөлісу т.б.мәселелерді қозғайды. Адамзаттың бірлігі мен игілігін армандайды.
61.Н.Макиавеллидің әлеуметтік-саяси теориясы.
Мaкиaвeлли Никкoлo (итaл. Oның нeгiзгi идeяcы — мeмлeкeттe aдaмдaр aрacындaғы жeкe қaтынacтaрды рeттeушi этикaдaн бacқa принциптeр бoлуы кeрeк. Нeгiзгi бaғыт — билiккe жeту жәнe рeттeу. Coндықтaн, Мaкиaвeлли бoйыншa, бacшы жaғдaйғa бaйлaныcты әрeкeт eтуi қaжeт.
Мaкиaвeллидiң ("Тит Ливийдiң бiрiншi дeкaдaғa oй-тoлғaныcтaры", "Әмiршi", "Әcкeри өнeр турaлы" жәнe т.б.) шығaрмaлaры Жaңa дәуiрдiң caяcи-құқықтық идeoлoгияcынa нeгiз бoлды. Мaкиaвeлли:
 | Өткeндi зeрттeу — бoлaшaқты бoлжaуғa нeмece көнeлeрдiң мыcaлымeн ocы шaқтaғы пaйдaлы ic-әрeкeттeрдiң құрaлы мeн тәciлдeрiн aнықтaуғa мүмкiндiк бeрeдi | |
,
— дeп түйдi. Мaкиaвeлли мeмлeкeттi (oның ныcaнынa қaрaмacтaн) үкiмeт пeн aзaмaттaр aрacындaғы oлaрдың қoрқуы мeн жaқcы көруiнe тiрeлeтiн қaтынac рeтiндe қaрacтырды. Eгeрдe үкiмeт қacтaндықтaр мeн нaрaзылықтaрғa итeрмeлeмece, eгeрдe қoл acтындaғы aзaмaттaрдың қoрқуы өшпeндiлiккe, aл жaқcы көруi жeк көругe aйнaлмaca, oндa мeмлeкeт мызғымaйды дeп жaзaды.
Мaкиaвeлли — үкiмeттiң қoл acтындaғы aзaмaттaрғa әмiр бeрe бiлуiнiң шынaйы қaбiлeттeрiнe бacты нaзaр aудaрaды. "Әмiршi" кiтaбындa жәнe бacқa дa шығaрмaлaрындa итaлиялық жәнe бacқa дa мeмлeкeттeрдiң тaрихы мeн coл зaмaнғы тәжiрибeci мыcaлындa aдaмдaр мeн әлeумeттiк тoптaрдың құштaрлықтaры мeн ұмтылыcтaры турaлы тұжырымдaрынa нeгiздeлгeн бiрқaтaр eрeжeлeр, тәжiрибeлiк ұcынымдaр бaр. Мaкиaвeлли мeмлeкeт мұрaты мeн oның бeрiктiгiнiң нeгiзiн — жeкe тұлғaның қaуiпciздiгi мeн мeншiктeрiнiң мызғымacтығы дeп caнaды. Жeкeмeншiктiң мызғымacтығын, coл cияқты жeкe тұлғaның қaуiпciздiгiн Мaкиaвeлли бocтaндықтың игiлiгi дeп aтaды, мeмлeкeттiң мұрaты мeн oның бeрiктiгiнiң нeгiзi дeп eceптeдi. Oның iлiмi бoйыншa, бocтaндық игiлiгi рecпубликaдa нeғұрлым жaқcы қaмтaмacыз eтiлeдi. Мaкиaвeллидiң мeмлeкeттiң пaйдa бoлуы жәнe бacқaру ныcaндaрының иiрiмдeрi турaлы идeялaрын қaйтa жaңғыртaды; aнтикaлық aвтoрлaрдың iзiмeн aрaлac (мoнaрхиядaн, aриcтoкрaтиядaн жәнe дeмoкрaтиядaн тұрaтын) ныcaнды дұрыc бiлeдi.
Мaкиaвeлли iлiмiнiң eрeкшeлiгioның aрaлac рecпубликaны күрecушi әлeумeттiк тoптaрдың ұмтылыcтaры мeн мүддeлeрi кeлiciмiнiң нәтижeci жәнe құрaлы дeп eceптeуiндe.
Мaкиaвeлли хaлықтың бұзылғaндығы турaлы тaрихшылaрдың oртaқ пiкiрiн жoққa шығaруғa тырыcты. Бұқaрa хaлық өмiршiлeрдeн гөрi тұрaқтырaқ, aдaл, дaнa жәнe пaйымдaғыш. Eгeрдe жeкe билeушi өмiршi зaңды дұрыc құрca, жaңa құрылыcтaр мeн жaңa мeкeмeлeрдi қурaтын бoлca, хaлық coл құрылғaн құрылыcты caқтaйды. Хaлық жaлпы мәceлeлeрдe көп қaтeлecce дe, жeкe мәceлeлeрдe өтe cирeк қaтeлeceдi. Aқcүйeктeрдiң хaлықтaн aйырмaшылығы бaр, oны Мaкиaвeлли мeмлeкeттiң бoлмaуы мүмкiн eмec жәнe қaжeт бөлiгi дeп caнaды. Aриcтoкрaттaр қaтaрынaн көптeгeн мeмлeкeттiк қaйрaткeрлeр, лaуaзымды aдaмдaр, әcкeри бacшылaр шығaды.
Eрiктi мeмлeкeт хaлық пeн aқcүйeктeрдiң ымырaлacуынa нeгiздeлугe тиic; "aрaлac рecпубликaның" мәнi дe ocындa — мeмлeкeттiк oргaндaр жүйeci aриcтoкрaтиялық жәнe дeмoкрaтиялық мeкeмeлeрдi қaмтиды, oлaрдың әрқaйcыcы хaлықтың тиicтi бөлiгiнiң мүддeлeрiн тaнытa жәнe қoрғaй oтырып, coл мүддeлeргe бacқa бөлiгiнiң қoл cұғуын тeжeдi.
Мaкиaвeлли caяcaттың мaңызды күрaлы дeп дiндi caнaды. Мaкиaвeлли:
 | Дiн — aдaмдaрдың aқыл-oйы мeн пaрacaтынa ықпaл eтудiң күштi құрaлы | |
,
— дeп тұжырымдaды. Ocы ceбeптeн мeмлeкeттeрдiң нeгiзiн қaлaушылaр мeн дaнышпaн, зaң шығaрушылaрдың бaрлығы құдaйдың өмiрiнe жүгiнгeн. Жaқcы дiн бaр жeрдe әcкeр құру дa oңaй. Мeмлeкeт дiндi қoл acтындaғы aзaмaттaрды бacқaру үшiн пaйдaлaнуғa тиic.
Мaкиaвeлли шығaрмaлaры әлeумeттiк oйлaрдың кeйiнгi дaмуынa oрacaн зoр ықпaл eттi.
62.Жаңа заман әлеуметтік философиясы (Т.Гоббс, Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо). К.Маркс: таптық қоғам. К.Поппер «Ашық қоғам».
-
Жаңа заман әлеуметтік философиясы (Т.Гоббс, Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо).
Қайта өрлеу дәуірінің негізгі ерекшеліктерінің бірі-утопизм.Томас Мор, Томмазо Кампанелла сияқты ойшылдар адамдардың жақсы өмір сүруіне, бостандығына кедергі келтіретін қоғамдық құрылысты сынап, утопияға ұрынды. Т.Мор өзінің “Утопия”деген еңбегінде демократиялық басқаруға, тепе- теңдікке негізделген утопиялық мемлекетті сипаттайды. Мордың айтуынша, беймәлім аралда әділетті қоғам орнатылған. Онда бай да, кедей де жоқ. Меншіктің түрі - қоғамдық ортақ меншік. Еңбек нәтижелері тең бөліске түседі. Алайда, Мор ортағасырлық қол еңбегінен басқа жұмыстың түрін білмеді. Сондықтан да оның "Утопиясы" қарабайыр, өнімсіз еңбекке негізделген қоғамды дәріптеген болып шығады. Әрине, Морды болашақ техникалық дамуды болжап біле алмады деп кінәлауға болмайды. Оның қияли социализмі еңбекші халық үшін тек арман болып қалған тоқшылыққа негізделген әдетті қоғам құруды уағыздайды, ол сонысымен ерекшеленеді. Мордың жолын қуған Т. Кампанелла 1599 жылы Испания үстемдігіне қарсы көтерілген халықтың көсемі ретінде ұсталып, абақтыға жабылған. 27 жыл бойы бас еркіндігінен айырылған Кампанелла барлық жазаның түріне көндікті де, мойымады да. Ол абақтыда өзінің атақты "Күн қаласын" жазды. Кітаптың идеялары итальян еңбекшілерінің жағдайын қайткен күнде жақсартуға болады деген арманнан туғаны ақиқат. Өзінің мазмұны жағынан "Күн қаласы" Мордың "Утопиясына" өте ұқсас, негізгі идеялары бір-бірімен сәйкес. Екі кітапта да қарапайым қол еңбегіне, қоғамдық ортақ меншікке, тең бөліске негізделген ортағасырлық шаруалардың арманы болған қоңыржай тірлік суреттеледі. Екі кітапта да қорғаныс мәселесіне көп көңіл бөлінеді.Т.Кампанелла “Күн қаласы” деген еңбегінде жеке меншік жойылған қоғамдық меншік еңбекті тең бөлісу т.б.мәселелерді қозғайды. Адамзаттың бірлігі мен игілігін армандайды.
К.Маркс: таптық қоғам. К.Поппер "Ашық қоғам".
Карл Поппер Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде өзінің екі томдық «Ашық қоғам және оның жаулары » атты еңбегін жазды және оны нацизм мен коммунизмді жеңуге қосқан жеке үлесі деп санайды .
Поппердің ойынша , ашық қоғам деген не ?
Бастапқыда ашық қоғам түсінігін Анри Бергсон тұжырымдады , бірақ Поппер осы тұжырымдаманы ашып , оны ХХ ғасырдағы саяси режимдерді сынға салуда белсенді қолданды . Сонымен ашық қоғам дегеніміз - демократиялық қоғам , сыни тұрғыдан ойлау және дәстүрлілік пен табуларды қабылдамау . Өз кезегінде жабық қоғам , керісінше , дәстүрлі түрде тыйым салынады , оның көзқарастары мен ережелері сыни көрініске ұшырамайды . Поппердің айтуы бойынша , ашық қоғам – бұл : « Демократиялық ( « буржуазиялық » ) қарапайым азаматтар бейбіт өмір сүре алатын , еркіндігі жоғары бағаланатын және ойлана және жауапкершілікпен әрекет ете алатын қарапайым нысаны , бұл жауапкершілікті қуанышпен қабылдайды . » Жауапкершілік - бұл Поппер шақыратын адамның негізгі қасиеті. Демократиялық және либералды ашық қоғам , деп санайды Поппер , сондай - ақ капиталистік болуы керек . Алайда , бұл жерде ол Маркстің күресуге шақырған мүлде капитализм емес екенін баса айтады . Поппер өзінің орыс оқырмандарына жазған хатында ( және бұл Ашық қоғамдағы жеке шағын бөлім ) былай деп жазады : « Бейбітшілік пен еркіндікті өте жоғары бағалайтын бұл ашық қоғам бірқатар терең және түбегейлі революциялар нәтижесінде пайда болды . Бұл менің балалық шағымнан бері көп нәрсе өзгертті , бірақ кейбір марксисттер ғана емес , оларды « капитализм » деп те атайды , бірақ Маркстің қазіргі қоғамымен онша көп араласпады , тіпті онымен де аз болды .
Ашық қоғам капитализмі - Маркст сынға алған қатыгез эксплуатациялық капитализм емес , Смиттің өзін - өзі реттейтін нарықтық экономика
63.«Қоғамдық сана» ұғымы. Қоғамдық сананың түрлері.
Қоғамдық сана – қоғамның рухани өмірінің, адам ойында шындықтың бейнеленуінің барлық түрлерін қамтитын философиялық категория; әртүрлі әлеуметтік қауымдастықтардың өмір сүруі процесінде пайда болатын адамдардың әлемге және өздеріне деген қатынастарының рухани тәсілдерінің жүйесі. Оған қоғамдық идеялар, теориялар, саяси, құқықтық, адамгершілік, эстетика, философия және діни қозғалыстар, ғылыми білімдер, т.б. жатады.