Файл: азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі университеті Курсты жмыс Таырыбы Балаларды й жануарлары жне жабайы адармен таныстыру дістемесіні маызы Орындаан Тексерген.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 08.11.2023
Просмотров: 89
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ІІ-тарау.Балаларды жабайы аңдармен таныстыру әдістемесі
2.1.Балаларды жабайы жануарлармен таныстыру мәселесіне теориялық көзқарастар
Адам мен табиғаттың қарым-қатынасы қазіргі заманның өзекті мәселесі.
Жабайы табиғат таңғажайып, күрделі, көп қырлы әлем. Онда жануарларға ерекше орын беріледі: олар жердегі барлық тіршіліктің екі пайызын ғана құрайды, бірақ соған қарамастан олардың биосферадағы рөлі орасан зор. Жануарлар әлемінің алуан түрлілігі мен көптігі көбінесе адамдарға байланысты. Бұл мәселені сәтті шешу үшін адамда жаратылыстану ғылымының белгілі бір қоры болуы керек.
Қоршаған әлем, оның ішінде жануарлар организмдері туралы алғашқы қарапайым идеяларды адам балалық шағында алады. Мектепке дейінгі мекемелерде сезімдік тәжірибені тану және жинақтау процесі мақсатты педагогикалық жұмыс арқылы реттеледі. Табиғатпен таныстыру мектепке дейінгі тәрбие бағдарламасымен анықталған бірқатар оқу-тәрбиелік міндеттерді шешуді көздейді.
Адамды табиғатпен, оның танымымен таныстыру идеясының педагогика ғылымында терең тамыры бар. Я.А. Коменский табиғаттан білімнің қуатты көзін, ақыл-ойды, сезім мен ерікті дамыту құралын көрді.
Көпшілікке белгілі болғандай, Қ.Д. Ушинский табиғатты балаларды тәрбиелеудің маңызды факторы ретінде қарастырды. Оның бұл мәселеге қатысты түрлі еңбектерінде қайта-қайта айтқан ойлары күні бүгінге дейін өзектілігін жойған жоқ. Қ.Д. Ушинский табиғат арқылы балаларды жан-жақты тәрбиелеу қажеттілігіне ерекше назар аударды. Табиғатқа деген сүйіспеншілікті балалық шақта тәрбиелеу керек деп есептеді, өйткені балалық сезімдер ең өткір және күшті.
Адамның табиғатты білуі оның психикалық дамуының, дүниетанымының қалыптасуының ең маңызды негізі болып табылады. Кеңес дәуірінде табиғатты мектеп жасына дейінгі балаларды жан-жақты тәрбиелеу құралы ретінде пайдалану идеясын көптеген мұғалімдер қатысты. Табиғатты тану, оның заңдылықтарын білу және ондағы болып жатқан процестердің жалпы байланысы арқылы ойлауды қалыптастыру – осы мәселелердің барлығы бір-бірімен тығыз байланысты. Оларды жан-жақты зерттеу педагогикалық ой-пікірлер дамуының қазіргі кезеңі үшін, экологиялық дүниетанымды, табиғатқа ғылыми негізделген көзқарасты қалыптастырудың дұрыс, тиімді жолдарын табу үшін, толыққанды интеллектуалдық және адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру және дамыту үшін өте өзекті. жас ұрпақтың.
Мектепке дейінгі мекемеде балаларды табиғатпен, жылдың әр мезгілінде болып жатқан өзгерістермен таныстырады. Алған білімдер негізінде табиғат құбылыстарын шынайы түсіну, білуге құштарлық, бақылай білу, логикалық ойлау, барлық тіршілік иелеріне эстетикалық қатынас жасау сияқты қасиеттер қалыптасады. Табиғатқа деген сүйіспеншілік, оны аялай білу, тіршілік иелеріне қамқорлық жасау табиғатқа деген қызығушылықты тудырып қана қоймай, балалардың бойында отансүйгіштік, еңбексүйгіштік, адамгершілік, еңбекті құрметтеу сияқты ең жақсы мінез-құлық қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді. табиғи байлықты қорғайтын және арттыратын ересектердің .
Мектепке дейінгі жаста арнайы ұйымдастырылған педагогикалық әсер ету барысында балада қоршаған дүние заңдылықтары туралы түсініктер қалыптасады, ол баланың психикалық дамуында маңызды кезең қызметін атқарады.
Балалар бақылау процесінде табиғат құбылыстары арасындағы көптеген байланыстар мен қатынастарды меңгереді. Бұл мұғалімнің оқушылардың логикалық ойлауын дамытуға мүмкіндік береді.
Табиғат туралы білім нәрестеге әртүрлі заттардың қасиеттерін, ерекшеліктерін және қасиеттерін бағдарлауға көмектеседі. Сондықтан балаларды табиғатпен, жануарлар дүниесімен таныстыруда тәрбиешінің алдында тұрған міндеттер туралы айтатын болсақ, олардың ішінде бірінші кезекте балаларда білімнің элементарлық жүйесін қалыптастыру болмақ.
Баланың психикалық күштерін, оның адамгершілік қасиеттерін табиғат әлемінің әртүрлі патшалықтарын бақылау сияқты ештеңе қалыптастырмайды деп есептеді.
Мектепке дейінгі мекемелерде мектеп жасына дейінгі балалардың жануарлар дүниесінің алуан түрлілігі туралы түсініктерін қалыптастыру мақсатты педагогикалық жұмыстармен, нақты бағдарламамен реттеледі.
Үлкен мектепке дейінгі жаста балалардың жабайы жануарлар туралы түсініктері негізінен шашыраңқы және толық емес. Балабақшадағы сабақтарда мектеп жасына дейінгі балалардың жабайы жануарлар туралы түсініктерін қалыптастыруға ықпал ететін психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасау жабайы жануарлар туралы неғұрлым тұтас идеяларды қалыптастыруға ықпал етеді.
Табиғатқа дұрыс емес қатынастың себептері:
• тірі объектілер туралы түсініктердің болмауы немесе болмауы;
• бақылаудың даму деңгейінің төмендігі;
• табиғатпен қарым-қатынас тәжірибесінің жеткіліксіздігі;
• күтім дағдыларының төмен деңгейі;
• үлкендердің жаман үлгісі;
• табиғатпен қарым-қатынастың қалыптаспаған эмоционалды-сенсорлық жағымды тәжірибесі.
Табиғат туралы білімдер жүйесіне оның заттары мен құбылыстары (олардың белгілері, қасиеттері), сондай-ақ олардың арасындағы байланыстар мен қатынастар туралы білімдер кіреді. Мектеп жасына дейінгі балаларда табиғат туралы білім мәнді, бірақ сырттай көрінетін белгілерді, байланыстарды және қатынастарды көрсететін бейнелеу деңгейінде қалыптасады.
Балаларда табиғатқа деген танымдық қатынастың қалыптасуы білім жүйесін меңгерумен байланысты. Ол білуге құштарлықтан, мүмкіндігінше көп нәрсені үйренуге ұмтылудан көрінеді.
Тәрбиешінің алдында тұрған жоғарыда аталған міндеттердің барлығы бір-бірімен тығыз байланысты – оларды тұтастай қарастырып, шешу қажет. Бұл тапсырмалардың күрделілігі мен әртүрлілігі мұғалімнен балалармен жұмыс істеудің әр түрлі әдістерін (бақылау, жұмыс, оқу және әңгімелеу, эксперименттер ұйымдастыру, әңгімелесу, т.б.) қолдана білуді талап етеді.
2.2.Балаларды жабайы жануарлармен таныстырудың тиімді әдістері мен әдістерін анықтау бойынша эксперименттік жұмыс
Балалардың жабайы жануарлар туралы білімінің ауқымы мен сипатын анықтау және соған сәйкес білім беруді құру мақсатында біз мектеп жасына дейінгі балалардан сауалнама жүргіздік, оның нақты міндеттері төмендегідей болды:
- балалардың жабайы аңдар туралы не білетінін, жануарлардың қандай белгілерімен ерекшеленетінін анықтау;
- табиғат жағдайындағы жабайы жануарлардың тіршілігі мен жарамдылығы туралы балалардың түсініктері қандай;
- жануарлардың қоршаған ортамен байланысын балалардың қалай түсінетінін;
- балалардың жануарлардың қоректену сипаты мен қозғалысы, олардың қандай төлдері бар екендігі туралы білімдерін ашу;
Жабайы жануарлар жаудан қалай қорғанады?
Қойылған міндеттер балаларды анықтау емтихандарының бірнеше сериясы барысында шешілді.
Балалардың жабайы аңдар туралы ойлары екі жолмен ашылды: бірінші жағдайда көрнекілеу ретінде әр түрлі тіршілік иелері бейнеленген суреттер пайдаланылды. Екінші жағдайда табиғи нысандар пайдаланылды.
Тәжірибелердің бірінші топтамасында балалар жұмыс істеген суреттерде әр түрлі нысандар ұсынылды: әртүрлі сыныптағы жануарлар - жолбарыс, бұғы, қасқыр, сиыр, жылқы, тиін, мысық, ит, қарлығаш, ләйлек, жылан, тасбақа, мөңке, шаян, құрт, шегіртке, көбелек, қоңыз. Мұндай әртүрлі материал балалардың идеяларының ерекшеліктерін жақсырақ анықтауға ықпал етеді деп есептелді.
Бұл топтаманың материалдары балаларға бұл тапсырманы орындау кезінде түсіндіруден гөрі таңдау (жіктеу) оңайырақ берілетінін көрсетеді. Сондай-ақ материалдар балалардың тапсырманы орындауында айтарлықтай айырмашылықтар бар екенін көрсетеді. Ортаңғы топтың кейбір балалары тапсырманы қабылдамады, олар абдырап қалды, қалған балалар мәнді әрекет етті, бірақ сонымен бірге әртүрлі қателіктер жіберді:
а) тізімдегі кейбір жануарларды білмеді (қазірдің өзінде, ләйлек, бұғы);
б) кейбір үй жануарлары (жылқы, ит) жабайы жануарларға қосылды;
в) жабайы жануарлардың барлығы таңдалмаған.
Осылайша, іріктеу нәтижелері балалардың жабайы жануарлар туралы білімінің мазмұны жағынан біршама шектеулі екенін көрсетеді. Балалардың жабайы табиғат туралы білімінде белгілі бір мәселе бар: балалар әлі күнге дейін жабайы табиғат пен үй жануарлары түсінігінде шатасады. Жабайы жануарлар туралы түсінік толық емес. Балалар тістейтін немесе ашуланатындарды (ит, ат) «жабайы» деген ұғымға жатқызады. Көптеген адамдар «жануар» ұғымын тек сүтқоректілермен байланыстырады. Кейбір балаларда кішкентай жануарлар күмән тудырды. 10 жауаптың 3-і ғана сенімді жауап болды.
Оның таңдауын түсіндіру мәселесі одан да сорақы болды. Балалардың көпшілігі ештеңені түсіндірмеді: олар үнсіз қалды немесе бұлыңғыр, түсініксіз жауаптар берді. Тек 2 бала өз таңдауын дұрыс түсіндірді. «Мұның жабайы жануар екенін қайдан білдің?» деген сұраққа. Бұл балалар: «Өйткені ол орманда (далада) тұрады», - деп жауап берді. Бұл балалар жалпылама түрде түсіндіруде маңызды белгілерді енгізді: өз бетінше өмір сүреді, адамның көмегінсіз «үйде емес», «өзіне үй (күзен, ұя) салады», «адам оны тамақтандырудың қажеті жоқ», «Ол тамақты өзі алады».
Түсіндірмелер сонымен қатар көптеген балалардың жабайы жануарлардың тек орманда ғана емес, біздің айналамызда да өмір сүретінін мүлде немесе мүлде дерлік білмейтінін көрсетеді. Дегенмен, олар да жабайы: құстар, жәндіктер, тоғандағы балықтар.
Осылайша, эксперименттердің нәтижелері балалардың жабайы жануарлар туралы білімдері жеткілікті толық және дұрыс емес, бірақ даму мен жетілдіруге бейімділік көрсететін идеялар сипатында болады деп қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Балалардың жабайы жануарлар мен қоршаған орта жағдайлары арасындағы байланыстар туралы білімдерін зерделеу және олардың осы тәуелділіктерді түсіну ерекшеліктерін анықтау үшін біз әртүрлі көрнекі материалдармен бірқатар тәжірибелер жүргіздік.
Тәжірибелердің бірінші сериясы балалардың өмір сүру жағдайларына байланысты жануарлардың жеке мүшелерінің қызметі мен мінез-құлқының кейбір ерекшеліктері туралы білімдерін ашуға арналды. Мақсаты балалардың жануарлар әлеміндегі белгілі бір себеп-салдарлық байланыстар туралы түсінігін зерттеу болды. Балаға белгілі жануарлардың жеке мүшелерінің құрылысы мен тіршілік ету жағдайлары арасындағы байланысты көрсететін білімді анықтауға ерекше көңіл бөлінді.
Әңгімелесу барысында балаларға жақсы таныс әртүрлі сыныптағы жануарлар туралы сұрақтар қойылды, бұл олардың өз білімдерін барынша көрсетуге мүмкіндік берді. (1-қосымша)
Барлық сұрақтар үш топқа бөлінеді. Бірінші топтағы сұрақтар жұмысы балалардың түсінігіне қолжетімді кейбір сыртқы органдардың қызметін балалардың қаншалықты дұрыс және кеңінен түсінетінін анықтауға бағытталған. Сұрақтардың тағы бір тобы балалардың орган қызметінің оның құрылымына тәуелділігі туралы түсінігін анықтауға бағытталған. Сұрақтардың үшінші тобы жануарлардың белгілі бір тіршілік жағдайларына бейімделу қабілеті туралы балалардың түсінігін анықтауға бағытталған. Осылайша, балаға қолжетімді материал бойынша құрастырылған сұрақтар жануарлар әлемінде орын алатын терең және маңызды тәуелділіктерге әсер етеді.
Алынған мәліметтерді талдау төрт бағыт бойынша жүргізілді:
1) жануарлардың жеке мүшелерінің қызметі туралы балалардың білімі;
2) балалардың жануарларды азықтандыру жолдары туралы білімдері;
3) жануарлардың қозғалу жолдары туралы балалардың білімдері;
4) жануарларды қорғау жолдары туралы балалардың білімі.
Балалардың білім деңгейіндегі біркелкі еместігін атап өту керек. Ағзалардың қызметі туралы сұрақтарға дұрыс жауаптар көп, ал тамақтану және жануарлардың әл-ауқаты туралы сұрақтарға әлдеқайда аз. Сондай-ақ әр топтағы сұрақтардың ішінде тәртіпсіздікті байқауға болады. Мысалы, жеке мүшелердің қызметіне келетін болсақ, балалар құсқа тұмсықтың не үшін қажет екенін жақсы біледі, ал одан да жаманы, құйрықтың не үшін қажет екенін біледі. Олар кесірткелердің неліктен жылдам қозғалатынына қарағанда, тасбақалар неге баяу қозғалатыны туралы жақсы түсініктерге ие. Бірақ, соған қарамастан, көп жағдайда дұрыс жауаптардың пайызы басым. Айтарлықтай пайызы анық емес жауаптар, яғни. жауаптар, оған сәйкес, қосымша сұрақтарсыз баланың белгілі бір көріністерінің қаншалықты шынайы екенін анықтау мүмкін емес.
Мазмұнның нақтылығы тұрғысынан балалардың жауаптарын талдау әртүрлі сұрақтар бойынша үлкен біркелкіліктің бар екенін көрсетеді. Мысалы, балалардың көпшілігі ара (шағу), кесіртке (құйрық түсуі), тасбақа (қабықша) сияқты жануарларды қорғаудың ерекше түрлерін біледі, сондықтан бұл жерде білімнің нақтылығы жоғары. Бірақ ол бақаның судағы және құрлықтағы қозғалысының ерекшеліктері және т.б. сияқты сұрақтарда күрт төмендейді. Бұл жағдайда балалардың түсініктері жоқ, сондықтан жауаптар жалпы сипатта болады.
Сонымен, талдауды қорытындылай келе, біз балалар білімінің табиғаты туралы кейбір қорытындылар жасай аламыз. Біріншіден, дұрыс жауаптар санында және олардың дәлдігінде үлкен біркелкі емес. Екіншіден, жануарлар өмірінің барлық аспектілері бойынша білім мөлшері аз. Үшіншіден, көптеген мәселелер бойынша жануарлардың құрылымы мен мінез-құлқының ерекшеліктері туралы нақты білім жоқ. Балалардың жауаптары әдетте тым жалпы немесе анық емес.