Жоспары


1. Резерфорд тәжірибесі
2. Атомның планетарлық моделі
3. Ядроның өлшемі, заряды
4. Изотоптар

Бізді қоршаған ортада сансыз мол әр түрлі табиғи заттар мен денелер бар. Қолдан жасалған көптеген жасанды бұйымдар да жетерлік. Әлемдегі әр түрлі денелер, жер бетіндегі, мұхиттар мен теңіздердегі сан алуан өсімдіктер мен жан - жануарлар қаншама?! Міне осындай «тірі табиғат» пен «өлі» табиғаттағы сан жетпес әр түрлі заттар мен денелер неден тұрады деген сұрақ туады. Ғылыми - зерттеулер жоғарыдағы сұрақтың нақты жауабын тапты. Ертедегі грек ғалымдары барлық заттар бөлінбейтін өте ұсақ кішкентай бөлшектерден тұрады деп жорамалдаған болатын. Демокрит ондай бөлшектерді атомдар деп атады. (Атом – «бөлінбейді» деген мағынаны береді). Атомдық теория ХҮІІІ ғасырда жаңа қарқын алып дами бастады. М. В. Ломоносов, А. Лавуазье, Д. Дальтон және басқа ғалымдардың еңбектерінде атомдардың бар екені нақты дәлелденді. Бұл кезде де атомдар одан әрі бөлшектенбейді деп есептелді. Бірақ физика ғылымының дамуы барысында, ХІХ ғасырдың аяғына қарай атомдар бөлінбейтін қарапайым бөлшек емес, оның құрамы күрделі болуы тиіс деген ойлар туа бастады. Бұл жерде 1869 жылы Д. И. Менделеевтің химиялық элементтер қасиеттерінің периодты түрде қайталану заңын ашуы, яғни элементтердің периодтық кестесін жасауы үлкен рөл атқарды. Егер атомды күрделі бөлшек деп есептесек, атомдық масса өскен сайын элементтер қасиеттерінің периодты түрде қайталануымен түсіндіруге болар еді. Атомның күрделі бөлшек екендігін анықтаған соң ғалымдар оның әртүрлі теориялық моделдерін ұсынды. Атомның алғашқы модельдерінің бірін 1903 ж Дж. Томсон ұсынды. Бұл үлгіде атом радиусы 10 - 10м оң зарядталған шар ретінде қарастырылады. Шардың ішінде тепе - теңдік жағдайының маңында электрондар тербеліп тұрады. Электрондардың теріс зарядтарының қосындысы шарға біркелкі таралған оң зарядты теңестіреді, сондықтан тұтас алғанда атом электр бейтарап бөлшек болады. Кейінгі зерттеулер бұл модельдің дұрыс емес екенін көрсетті, сондықтан Томсон моделі қазір тек тарихи тұрғыдан қарастырылады. Атомның ішінде электр зарядтарының орналасу тәртібін анықтау үшін 1911 жылы Резерфорд өзінің шәкірттері Г. Гейгер және Марсденмен бірге тәжірибе жасады. Резерфорд жасаған тәжірибені қарастырып көрейік. Қорғасыннан жасалған контейнердің түбіне Альфа бөлшектер шығаратын радиоактивті Радий элементін орналасқан. Альфа бөлшектері өзекше (қалған альфа бөлшектерін қорғасын жұтып алады) тарала отырып фольганы соққылайды.

---

Атомның күрделі бөлшек екендігін анықтаған соң ғалымдар оның әртүрлі теориялық моделдерін ұсынды. Атомның алғашқы модельдерінің бірін 1903 ж Дж. Томсон ұсынды. Бұл үлгіде атом радиусы 10 - 10м оң зарядталған шар ретінде қарастырылады. Шардың ішінде тепе - теңдік жағдайының маңында электрондар тербеліп тұрады. Электрондардың теріс зарядтарының қосындысы шарға біркелкі таралған оң зарядты теңестіреді, сондықтан тұтас алғанда атом электр бейтарап бөлшек болады. Кейінгі зерттеулер бұл модельдің дұрыс емес екенін көрсетті, сондықтан Томсон моделі қазір тек тарихи тұрғыдан қарастырылады. Атомның ішінде электр зарядтарының орналасу тәртібін анықтау үшін 1911 жылы Резерфорд өзінің шәкірттері Г. Гейгер және Марсденмен бірге тәжірибе жасады. Резерфорд жасаған тәжірибені қарастырып көрейік. Қорғасыннан жасалған контейнердің түбіне Альфа бөлшектер шығаратын радиоактивті Радий элементін орналасқан. Альфа бөлшектері өзекше (қалған альфа бөлшектерін қорғасын жұтып алады) тарала отырып фольганы соққылайды.


Эрнест
Резерфорд
(1871–1937)


+


+


+


+


+


+


+


Алтын
атомының
ядросы


-


-


-


-


α - бөлшегі


Орбиталдық электрондар


Электрондық қабықша


qя = + Z • e
Z-элементтің Менделеев кестесіндегі реттік саны, протон саны;


Ядроның өлшемі, заряды
Ядроның диаметрі 10-12 - 10-13 см,
атомның диаметрі 10-8 см


qэ = - Z • e


- әрбір электронның немесе протонның заряды бір элемен-тар зарядқа (е =-1,6 • 10 -19Кл) тең;
- кез келген элемент атомының ядросындағы протондар са-ны сол элементтің Менделеев кестесіндегі Z реттік санына тең.
Z =1 Z=92


Протон


Нейтрон


Нуклид


Джеймес Чедвик
(1891-1974 ж.ж.)


1932 жылы Резерфордтың шәкірті ағылшын ғалымы Джеймес Чедвик ядроның құрамына кіретін жаңа бөлшек – нейтронды ашты.


Химиялық элемент zХА


A = N + Z

---

Сутегі ядросы zНА


Уран ядросы zUA


Нақты бір элеменнтің ядроларындағы протондар саны (Z) өзгермейді, нейтрондар саны әртүрлі болып кездеседі. Осыған сәйкес химиялық элементтің ядролардағы нук-лондар саны (А) өзгеріп отырады.


Массалық сан


Заряд саны


Нейтрон саны


Уран ядросының 92U238 заряды (qЯ= +92 · е)


Химиялық элемент zХА


Z - рет саны, протон саны


А - нуклон саны


заряд саны Z=92


Ядроның заряды (qЯ= +Z · е) анықталады. Z санын заряд саны деп атайды.


N = A – Z


Заряд саны


Массалық сан


Нейтрон
саны


N = A – Z


Заряд саны


Массалық сан


Нейтрон
саны


Бір–бірінен тек ядросындағы нейтрондар санына қарай ажыратылатын элемент түрлерін изотоптар деп атайды.


Сутегінің үш түрлі изотоптары
1Н1, 1Н2, 1Н3


Протон А=1 Z=1
Нейтрон А=1 Z=0
Электрон А=1 Z=1


1


1


p


1


0


n


0


-1


e


Қосымша есептер шешу


Атом ядросында 51р және 71n бар. Бұл қандай элемент?


Атом ядросында 101р және 155n бар. Бұл қандай элемент?


Магнийдің үш изотобы: ядроларының
құрамына енетін протондар мен нейтрондарының санын табыңдар.


Менделеев кестесін пайдаланып, аргон, күміс, алтын, уран атомда-ры ядроларындағы протондар саны мен нейтрондар санын анық-таңдар.


Mg,


24


12


Mg,


25


12


Mg


26


12


а


n


р


е-


Я


Үйге тапсырма


Тақырыпты оқып келу.


Кестені толтыру.

№	Радиактивті ашқан ғалымдар	Туған жылы	Еңбектері
1
2
3
4

---

---

Смотрите также файлы

• Инструкция 1 по охране труда обучающихся (вводный инструктаж). Инструкция 2 Правила поведения учащихся.docx

• План мероприятий по внеурочной работе Цель Профилактика социальной дезадаптации ребенка. Задачи.docx

• Групповая работа с семьей детскородительские отношения.doc

• Тема самостоятельная работа. Таблица для заполнения.docx

• Выполнение практических заданий по дисциплине административное право (Часть 11).docx