Файл: Дипломды Жмыс 6B01823 леуметтік педагогика жне зін зі тану білім беру бадарламасы бойынша Aстана, 2023.docx
Добавлен: 05.12.2023
Просмотров: 139
Скачиваний: 4
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
емес отбасын орнату, о өзі жалған сүретін арада дербес сүйек санатында танылады жалған сүреді, қысқасы қоса білімгер «адамды»дайындау. Әлқиса қоса, дербес бой - Ухан - кезмал адамдығы алға, сезімдері дамыған, талғамы алға, ғұмырлық іс-әрекеттеріне мүдде қоя алатын, қоғамның ажырамас бөлігі. Әбден емес әйле мүшелері бірey баспана астында, яки кәміл емес отбасын басқаратын шаңырақта тұрады. Мұны адамдардың 2-3 ұрпағы жалғастырады. Әбден емес отбасының жалпы экономикасы өзінен дыр пәтерлерде түрегелу шеңберінде бизнесті айдау арқасында анықталады. Кездеме кәміл емес отбасының ісшеңдік белсенділігі кісінің табанды мінез-құлық үлгілеріне әм олардың арасындағы өзді-өзі әрекеттесуге қатысты. Кәміл емес үйелмен мүшелерінің рөлі маңырама өзді-өзі эмоционалды сезімдермен қана емес, қысқасы бірге адамдардың дәкей топтарымен дағы анықталады - мемлекет, мешіт, кемшілік әлі т.б. институттардың қызметімен қатысты болады. Сондықтан кәміл емес жанұя мүшелерінің арасындағы қарым-қатынас ұрпақтан-ұрпаққа берілетін сезімдермен (ғашықтық, құрмет, құрмет,) рәсімдермен, тәрбиемен, Ережемен жә т.б. анықталады. Сыртқы бақылаудың кезмал дидарлары әбден емес әйле бірлігінің үшінші, типтік факторы боп табылады. Дегенмен, әбден емес отбасының дамуы үшін ішкі күштер болады. Олар дербес қажеттіліктер, қажеттіліктер, рецепттер, тілектер, бейімділіктер, перспективалық тенденциялар әм т.б. негізінде олжа болады. [31] Мейлінше емес әйле өздерінің ортақ шеңберінде (ұлыс, мемлекет, мешіт, мін) мәдени пышқы жасайды. Мата ара баланың жан тұлғасын қалыптастырады. Қысқасы қабат, әбден емес үйелмен атақты бірey-мipey деңгейде бөлек мінез-құлықты дамыта алады әм оған айрықша қасиеттерді сіңіре алады. Отбасының әбден емес дидарлары қоғам бен өркениет өмірінің әртүрлі, дүр әлдебіреу тарихи кезеңдерінде дәурен сүрді. Мейлінше емес әйле мүшелері арасындағы баршылық қатынастардың жиынтығы, әсіресе Рухани, адамшылық, әкімдік, бағыныштылық әрі т.б. қатынастар кәміл емес үй іші құрылымы деп аталады. Мейлінше емес отбасының құрылымы әлі оның ішкі ұйымы сандаған факторларға қатысты. Жете емес отбасының құрылымы, едің әуелі, ерлі-зайыптылардың түріне (яки тәлім түріне) қатысты. Тарихта жұптардың моногамды (біртекті) әм полимамикалық (қыруар) дидарлары болған. Ерлі-зайыптыларды іріктеу тұрғысынан неке эндогенді боп табылады (яки даңқты әлдебіреу топтың болуы, әсіресе кастадан. Мата жобалғы қоғамға дене. Әзіргі уақытта сарық өз ұлтында яки діни қауымдастықта болатын неке) әрі экзогомен (екінші жағынан, некені көрнекті бірey-мipey топқа не кастаға сәйкесті сұрыптауға тежеу салады, онда неке дидар тобыр өкілдерінің серіктестігі негізінде құрылады.) Жете емес отбасындағы әкімдік құрылымы демократиялық яки авторитарлық әкімдік әйелдің ер-тоқым кісіге қатал бағынуымен сипатталады, сондықтан кәміл емес түтін мүшелері арасындағы қарым-қатынас қатал тәртіппен сипатталады. Мейлінше емес отбасындағы демократиялық әкімдік некеде тұрған адамдардың қабілеттеріне қатысты көшбасшылық рөлдерді бөлуге негізделген. осында жете емес отбасының әрбір мүшесі бітім қабылдауға қатысады, ер-тоқым балаларды иландыру, нандыру, нандыру негізінде тәрбиелейді, мәжбүрлеу шаралары қолданылмайды. Жете емес отбасындағы әмірлі зерттеу отбасындағы пенделер арасындағы пайдалылық сипаттамаларын орнатуға, сондай-ақ әбден емес отбасының әрбір мүшесінің жұмысына, сондай-ақ некеде тұрған кісілер арасындағы түсініспеушіліктерді ызаға ықпал етеді. Мейлінше емес отбасының рөлдік құрылымы дырау бірey-мipey қоғамдағы ережелерге, ережелерге, әдет-ғұрыптарға әрі т.б. негізделген саяқ мүшелердің өзді-өзі әрекеттесуі, қарым-қатынасы есебінде түсініледі. Әдет-ғұрыптарға үйлесімді, әбден емес отбасында жамағат баспана шаруашылығын айдау, шикі өкпе тіміску әлі оны баурау функцияларын орындайды, ер-тоқым пенде там күтушісі боп табылады, экономикалық тұрғыдан мейлінше емес отбасының баянды тірлік сүруін қамтамасыз етеді. Әйткенмен мужчин дағы, әйелдердің тағы өнімділігі өзгеруі кәдік. Бүгінгі таңда сандаған әйелдер өндірісте қызмет істейді әлі әдетте мейлінше емес отбасылық түйін қабылдауға тырысады. Кездеме әбден емес үй іші өмірінің бар аспектілеріне ықпал жардай, атап айтқанда, демографиялық (рулық) тәртіпке дәкей ықпал қабақтай, Әзір туған нәрестелердің тууын азайтты әм некедегі ажырату санын көбейтті. [32] Жете емес отбасын орнату әм жете емес отбасының бұзылуын болдырмау басты әлеуметтік проблема боп табылады. Әбден емес отбасының бірлігі әртүрлі уақытта ішкі әрі сыртқы күштердің әсерінен қалыптасады. Ішкі күштерге мыналар жатады: ер-тоқым балаларға қормалдық дүние, мейлінше емес отбасындағы қызмет бөлінісі, некені бөлек жанның қажеттіліктерін қанағаттандыру құралы санатында жарату, жете емес үйелмен мүшелеріне өзді-өзі құрмет әм т. б. яғни, некенің сәттілігі жандар арасындағы бауырластық қарым-қатынасқа әскер алып бару деп атауға болады, демек. білім, епсептік, ерлі-зайыптылардың самдағайлық қабілеті, ішкі тағы сыртқы қысымды жоюдағы Табыс. оның жемістері жә т. б. шырай түрлі адамдардың бірлігінде қоғамдағы некенің мәнін түсінуге қатысты әртүрлі себептер баршылық: - Ерлі-зайыптылардың ілгері қойған мақсатын жүзеге асыруға тырысу, адамдардың некеде бір-біріне әбден бейімделуі, о саяқ тұлғаның жан-жақты дамуына ауысады әм ерлі-зайыптылардың алдына қойылады, дара бақытқа жетуде бірінші кезектегі маңызға қожайын; Неке критерийлері (критерийлері:) беріктік, төзімпаздық, субъективті сезімдерге қанағаттану;ерлі-зайыптылардың рухани дамуы, бір-біріне жылулық бен суықтық, ер-тоқым балаларды әлуетті, мелжемді, дарынды, белсенді түрде баурау әлі тәрбиелеу.Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, сандаған жалғызбасты ата-аналар әмсе оразды бола бермейді. Мейлінше емес отбасында аяқ жуысу әлдебіреу орында тұрмайды, бірақ ерлі-зайыптылар арасындағы түсініспеушіліктер мәңгілікке жойылмайды әрі толығымен қаперсіз жолмен шешілмейді. Жалғызбасты ата-аналардың отбасылық қатынастарындағы қақтығыстардың шиеленісуі - кездеме тұрлаулылық болған кезде үрейлі сипатқа қожайын болған әбден шешілген дау-дамау. Опалы дау-дамау – мейлінше емес отбасында агрессивті месел - күтім тудыратын жанжалдардың жинақталуы, сайып келгенде, әбден емес отбасының ыдырауына әкеледі.
Ата-аналар арасында қана емес, олардың ер-тоқым балаларымен қарым-қатынасында те шиеленісетін даулар, олардың көбici мәдени жә өркениеттік жетістіктерді жарату уақытында тығыз кездеседі. Кезмал сора ұрпақтың мәдениет бен өркениеттің дамуының қазір сатысында дәурен сүруіне, әйда ата-аналардың мәдениет бен өркениеттің қадым жетістіктерінде тәрбиеленуіне қатысты. Сора тұқым өткен мәдениет мен өркениеттің құндылықтары бен жетістіктеріне келдек қызығушылық танытпайды. Сондықтан ата-аналар жастарға әзір мәдениет бен өркениеттің жетістіктерін пайдалануға тосқау жасамай, үшбу проблема бойынша ортақ пікірге келуі қажет. Кәміл емес отбасындағы шиеленіс күшейген кезде, кезмал әбден емес отбасындағы дағдарысқа айналады. Кездеме дағдарыстар тіптен әртүрлі. Мата: аралас неке (демек 3 жанның сүйіспеншілікпен кездесуі,) әртүрлі мінез-құлық, психикалық ерекшеліктер, талаптардың үйлесімді келмеуі, жалғызбасты әйле мүшелерінің тілектері, жыныстық қатынасқа қанағаттанбау, ерлі-зайыптылардың біреуінің әлеуметтік сатқындыққа ұшырауы (айталық, алкоголизм, қылмыстық істер, заңсыз, заңсыз перзент әлі т.б.)..) Мұның барша әбден емес отбасының бұзылуына, әл-ауқаттың бұзылуына әкеледі, нәтижесінде беяпар факторлар ерлі-зайыптылардың ер-тоқым балаларына байланысты ата-аналық міндеттері бен міндеттерін орындамауына әкеледі. Әбден емес отбасының қарқындау циклдары (кезеңдері.) Кезмал кәміл емес отбасын өзгертуге итермелеуді қамтиды – оның мал болуы бен ыдырауы арасындағы кез. Бірінші кезең-неке бен бірге тұруды тіркеуден бастап бірінші бөбек туылғанға дейінгі замана. Екінші дәуір ақтық баланың мектепке баруымен, қанекей үшінші замана бертінгі баланың әлеуметтік жетілуімен (өсуімен,) жеңіс алуымен әлі оның экономикалық тәуелсіздігімен, тәуелсіздігімен, бостан өмірімен анықталады. Мейлінше емес отбасының дүние сүру кезеңдері оның едің түбегейлі функциясын орындаумен, демек жандар санының көбеюімен қатысты болады. Бір асаси отбасының өмірінің өзге кезеңдері баршылық, бірақ олар сізбен шектеледі, үйткені ілгеріде аталғандар асаси кезеңдер боп табылады. Ақтық уақытта бірey-мipey ата-анасы баршылық сора отбасын оқытуға баса зейіл аударылады. Көпшіліктің пікірінше, әлдебіреу ата-анасы баршылық сора түтін ендігі сипаттамалармен сипатталады: некеде тұрған адамдардың жасы 30 жастан аспайды, бірге тіршілік сүру шалғайлығы 5 жылдан аспайды. [33] Ажырасу-бұл ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың тұрақсыздығы, яки олардың бір-бірін эмоционалды жә психологиялық түсінбеуі. Бұған дырау бірey жағдайларға қатысты қаражаттың болмауына қатысты некеге тұруға негіз болған сора ересектер кіреді. Айырылысудың өйткені күйзелушілік жағдайында гәне емес, әлқиса біргe сандаған факторлардың әсерінен жә: - Ерлі-зайыптылардың бірінің жанжалды қарым-қатынасы; - Ерлі-зайыптылардың білік деңгейі бен әлеуметтік мәртебесіндегі теңсіздік; - майлау бойынша еңбек істейтін қатын; - Бірey-мipey ата-анасы баршылық баянды отбасында жұбайының болмауы-жұмысқа қатысты себептер бойынша, - ерлі-зайыптылар арасындағы жыныстық қанағаттанбау, тура емес мінез-құлық Мейлінше емес отбасылық қатынастарда сенімнің болмауы; - Ерлі-зайыптылардың біреуінің бедеулігі, балалардың болмауы; - некеге дейінгі буаздылық; Кездеме факторлар әлдекім ата-анасы баршылық отбасында беяпар жағдайлардың мал болуына, аяқтың ажырасуына әкеледі. Айырылысу кезеңдері: «Кешіріңіз,» - деді ол.Осыған сүйене отырып, нәрестені аралық түрінде салыңыз. Баланы айырылысу объектісі санатында ұстау. Некені қалпына келтіруге тырбыну, сондай-ақ өзді-өзі тиімділікке жасақ алып бару үшін манипуляцияларды ұстау, сондай-ақ жүктілікті доғару қаупі, соның ішінде жыныстық байланыс. - Депрессия. Келіссөздер бен консультациялар сәтсіз болған кезде Агрессия. Пенденің өмірдегі көңілсіздігі. - Бейімделу. Өмірдің өзгеруіне қатысты бейімделуден өтіңіз. Яки, ажырасқаннан кері әлдебіреу ата-анасы баршылық мейлінше емес отбасында қалған балалар бірey-мipey ата-анасы барлық кәміл емес жете емес отбасына үйренеді.Ерлі-зайыптылар арасындағы айырылысу процесі өлердей күрделі. Нәтижесінде олар адамдарға деген сенімін жоғалтады. Ажырасқан кісілер қайтадан үйленуден қорқады. Айырылысу нәтижесінде миллиондаған еркектер пен әйелдер сыңар қалады. Ажырасқаннан кері бірey жыл ішінде әртүрлі аурулардың жиілігі 30-ға артады.
Кесте 1. Ажырасулар саны
Сарапшылардың пікірінше, жете емес түтін әлі неке институты, әлбетте, бүгінгі күйзелушілік едің бай салдар шегетін шикі өкпе. Бұл негізде өң бүлдіршін шеттетіледі, әйда жете емес отбасындағы маскүнемдікке қатысты ерлі-зайыптылар ер-тоқым балаларға құқығынан айырылады. Кезмал олардың ер-тоқым балалары жетімек қалғанын білдіреді. Айырылысудың салдары: - Ажырасқан ақжаулық бен перзент екінші некеге тұра алмайды; - Айырылысу нәтижесінде мейлінше емес үй іші, яки баланың маңырама бірey-мipey әкесімен не анасымен ешқашан, санының артуы; - Ата есебінде әкесіз гүлдену жасөспірімдерге дұрыс емес ықпал етеді; Айырылысу травматикалық жағдайларға әкеледі, әсіресе баланың психикалық бұзылуының нәтижесінде. Жалқылық кісінің әлеуметтік-психологиялық жағдайын тудырады. Әбден емес отбасындағы түсінбеушілік баланың саяқ тұлғаға айналуына дәкей ықпал етеді, кездеме оны қоғамға бейсауат мінез-құлықпен айналысуға мәжбүр етеді. Ақмағамбет мен маскүнемдік уақытында кәміл емес қаракет уақыты-бұл отбасының бірлігін бұзатын дәстүрлі мотив. Тұрмыстық маскүнемдік бен алкоголизм әбден емес жанұя мүшелеріне кәміл емес отбасылық дүние жағдайында, балдырған тәрбиесінде, сондай-ақ қоғамда іс істеуге ықпал етеді. Шаңырақта алкогольді қылғыту қоғамдық іс-әрекетке ықпал етеді, қанеки алкоголизм медициналық көмекті тиіс ететін психикалық бұзылуларға әкеледі. Алкогольдің жете емес отбасылық өмірге жә бөпе тәрбиесіне әсері әртүрлі болады: 1. Алкогольді қалың ұстау Oiba-да жанжалды жағдайларға әкеледі. 2 жастағы Алкоголизм дара тұлғаның жауапкершілігінің төмендеуіне жә балаға деген ызғырық көзқарасқа әкеледі. Аупандиннің айтуы бойынша - «қызу әкесінің жанжалға әкелетін мінез-құлқы баланың өзі турасында ұнамсыз пікірін қалыптастырады, әкесінің қызу болуы ананың баланы баурау уақытын шектейді. Қазір гәне дами бастаған балаға кәміл емес отбасының эмоционалды атмосферасы тиіс. Баланың дамуының қыстау кезеңі-жасөспірім, демек бүлдіршін ата-анасының кезмал мінез-құлқымен шектеледі. Маскүнемдердің көбici маскүнемдікті одан та ерте жастық шақпен байланыстырады. Яки, ерте жастан бастап баланың ата-анасымен жанжалды жағдайлары болады, кәнеки ерте жастан бастап оларға ата-ананың жылуы бен қамқорлығы жетіспейді. Нәтижесінде олар психологиялық жара алды. Жете емес жасөспірімдер отбасындағы түсінбеушілік, жанжалды жағдайлар, айырылысудың салдары жасөспірімнің боз жорға ішуінің себебі-әкесінің яки анасының маскүнемдігі я анасының жөндеу мінез-құлқы. Жас өрен ұлдарға кейін ықпал ететін да бірey-мipey жағдай-толық емес отбасының ыдырауы я төмен, төмен отбасылық ошақ. Бұндай жағдайда жасөспірімнің әлеуметтік бақылауы нашарлайды. Әбден емес отбасылық тәрбиеде асаси рөлді ата-аналардың өздеріне деген жөн көзқарасы ойнайтыны даусыз. Баланың білігі бен дамуының жеткіліксіздігі сандаған факторларға қатысты, атап айтқанда: - ата-аналардың мәдени мінез-құлқы; - ата-аналар арасындағы өзді-өзі түсіністік; сіздің ер-тоқым балаларға деген көзқарасыңыз; Жете емес отбасындағы ата-аналардың тура емес мінез-құлқы баланың тәрбиесі пен дамуына әкеледі. Жасөспірімдердің алкогольге тәуелділігі-толық емес отбасындағы ата icпетті көрінуге деген ұмтылыстың нәтижесі. Мата сіздің алкогольге деген құштарлығыңызды арттырады. Дәл осындай жасөспірімдерде өз-өзіне күдіктену, дегбірсіздік, басқаларға қарағанда керек емес деген сезім баршылық. Кәміл емес отбасындағы ерлі-зайыптылардың біреуінің маскүнемдігі жете емес отбасында дау туғызады, ерлі-зайыптылар бір-бірінен алшақтай бастайды. Ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасы биқат жағдайда сыналады. Нәтижесінде ерлі-зайыптылардың бірі айырылысу жөнінде матау қабылдайды. Баланың әкесінің ізімен жүруіне бағдар бермеу үшін баламен қарым-қатынаста «өмірі» сөзін есте сақтау тиіс. ♦ Сіз әстілі балаңызға атаңыз тәрізді маскүнемнің ешбіреуге зар емес екенін айта алмайсыз. ♦ Әстілі балаға нашар қасиеттер бен әкенің мінезі беріледі деп айтуға болмайды. ♦ Қырғи қабақ Сіз түзік әрекет етпесеңіз, баланың әкесінің қолына түсуіне әстілі бет бере алмайсыз деп айтуға болады. Кезбас кезмал сөздердің барлығы мүбада шығып кетсе, сіз балаңыздан демде кешірім сұрап, енді өлгенше қыстау тұрмыс екенін түсіндіруіңіз тиіс. Ұлдардың суреттері бен әңгімелерін талдай отырып, сандаған кісілер ер-тоқым пенделер аналық махаббат мен эмоционалды қолдаудың жоқтығынан, әйда аталары оларға қарау сеп көрсетпегендіктен, әкелерінен алшақтап бара жатқанын анықтады. Баланың ішкі жанжалдарына мыналар жатады: баланы мейлінше емес шаңырақ мүшелерінің елемеуі, зіл кеміту, жат баланы мейлінше емес отбасына қабылдау, қарау саза, баланың талаптарын елемеу, қорқыту, жара шегеру әлі т.б. ішкі үрей бен сезік баланың саласына еніп, оның қажеттіліктеріне қате ықпал етеді. 8-11 жасында сәбилік шақта қара ойлар табыс болады. Сондықтан ер-тоқым кісілер жастарға әжептәуір не жөндекі тақылеттес қарайды. [34] Әбден емес отбасының стандарттары бен негіздері жасөспірімдер үшін керім мысал бола алмайды. Жастар келешек әбден емес отбасын құрмас бұрын ата-аналарының ізімен жүреді. Қане жете емес, төмен отбасында психологиялық климат бұзылады. Көбінше бірey яки пар баланың анасы жете емес отбасына жатады. Кездеме кезде апа сандаған рөлдер пен міндеттерді орындауы тиіс. Бұндай кәміл емес отбасында құрсақ біржақты сабақ алады. Тәрбиешілер жүргізген зерттеуге сай, баланың мінез-құлық үлгілері көбінекей мейлінше емес отбасылық қатынастарға жатады. Әлбетте, жете емес отбасында балаларды тәрбиелеуге сапалы месел бөлінеді. Сондықтан құқық бұзушылық жасайтын кәмелетке толмағандардың көбici жете емес отбасында өскен ер-тоқым балалар. Мейлінше емес отбасындағы әртүрлі қақтығыстар ер-тоқым балалар үшін стресс боп табылады, үйткені кәміл емес үйелмен баланың дамуына тіке ықпал етеді. Мейлінше емес әйле әртүрлі ресми сипаттамаларға қожа: білік беру, тұрмыстық, эмоционалды, әлқиса біргe ғашықтық. Әбден емес отбасында баланың өзіндік » Бен » қалыптасады. Демек, пенде санатында о өзінің алаңдаушылығымен бөлісетін ортаны табады. Ерте жастық шақта ата-аналар пен әбден емес отбасының сырт мүшелері баланың психикалық дамуына негіз қалайды. Сөйткенмен, әбден емес отбасындағы мата қызметтік кейіпкерлер әртүрлі қақтығыстарға қатысты мазасыздықты сезінеді.
Кесте 2. Некелер мен ажырасулар жалпы коэффиценттері
Үшбу көрсеткіштерге сай, айырылысу саны жыл сайын артып келеді. Әлбетте, бұндай жағдаят балаға та, жалпы қоғамға те ықпал етеді. Үйткені ата-анасының бірімен жайсыз отбасында өскен ұлан өз елінің сүйіспеншілікке бірінді сабазы есебінде тәрбиеленуі екі ұрық. Оттық түбінде, өз Отанын тәуір көретін жігіт, едің әуелі, ата-анасы бен ағаларын құрметтеуі қажет. Импульсивті қажеттіліктердің шектелуіне қатысты, ата-анасының ажырасуына, баланың маскүнемдігіне (жалғыздыққа) қатысты, әбден емес отбасынан жә жуық адамдарынан алыстауға тырысады тағы о бір қалады. Баланың мінезі жете емес отбасында қалыптасады, әйда психологиялық климат сәби үшін әлеуметтік ортаны қалыптастырады. Жанжалды әбден емес отбасында баланың мінезінің дамуында патологиялық ауытқулар байқалады. Баланың өміріндегі ата-ананың ажырасуы травматикалық үрей тудырады. Бөбек бұндай жағдайларға шамадан тысқары жауап бергенде, о аутизм, апатия, ұйқысыздық әрі анфекцияны дамытады. Осыған сүйене отырып, нәресте депрессияның бар белгілерін көрсетеді. Едің сыралғы реакциялардың бірі-ашулану, тұлдану. Қайсыбір ұлдар ашуын ата-аналарына бағыттайды. Басқаларында қажырлы эмоция барлық, демек ынталандыру. Баладағы түнгі ұйқының бұзылуы дағы мазасыздықтың қаба кездесетін белгісі боп табылады. Ата-ананың қарым-қатынасына қатысты баланың өзі ауырады. Түр түрлі жағдайларға қатысты, ата-аналар ер-тоқым балаларды мектеп - интернаттарға, кәне ер-тоқым балаларды балалар үйіне жібергенде, бөбек ата-анасының оны қабылдамағанын түсінеді әм оның санасында сабырсыздық алапа болады. Бөпе ата-анасының алдында өзін айыпкер сезінеді. Яки, сіз айырылысу бен үшін болғанын түсінесіз. Кей әбден емес отбасыларда ата-аналар ер-тоқым балаларды бір-бірімен дау-дамай жағдайында субъект санатында пайдаланады. Анасы әкесіне ер-тоқым балаларын көруге тежеу салады.Анасы оның талаптарын орындаған жағдайда гәне алимент төлейтінін мәлімдеген ата баланы ойыншық санатында қос жолмен пайдаланады. Қоршаған арада шикі өкпе ата-анасының ажырасуын достарынан жасыруға тырысады. Ата-анасы ажырасқаннан кері, бөбек сандаған уайымдарды өз мойнына алады, демек оның жолдастарымен мезет өткізу ықтималдығы там-тұм. Ажырасқан ерлі-зайыптылар ақтық қайыра қайтара үйленгенде, баланың атасы яки анасы арасында проблемалар туындайды. Айырылысу жарақатын жеңіл иықтау үшін о анасымен да, әкесімен да келісті қарым-қатынаста болуы керек.Мысалы: атасы баласына көбірек месел бөлгенде, о, әлбетте, оның тәуір қасиеттері жайында айтуы тиіс. Ұлан өзін ата-анасының арасында келісті объект деп санайды. Дегенмен, ажырасқаннан кері перзент өзін тастап кеткендей сезінеді. «Пен енді әкемді көремін бе?.» «Үскі қайда тұрамыз?.» «Енді кім пұл табады?.» «Қазір менің жігітіммен я болады?.» Баланың санасында зәре дүние сүреді, о кейіндеу атасы бен анасынан айырылғандай. Бірey балада кездеме үрей түрінде, басқаларында - опыну түрінде көрінеді, екіншісінде о атасы жөнінде ойлаудан қорқады. Түр бөпе мата эмоцияларды өздігінен сезінеді. Опық, сабырсыздық, сабырсыздық, сом жағдайлар - айырылысу уақытында ер-тоқым балалардың әдеттегі реакциясы. Баланың әзір жағдайларға бейімделуі әртүрлі жолдармен жүреді. 1 кезең-бала әлгінде жағдайларға үйреніп, әке-шеше тәрбиесі тарапты алдын-ала ойланады 2 кезең-стрессті қалай жеңуге болады. О баланың өзін қалай ұстауы қажет әрі ата-анасына қосылуға көмектесе арғымақ бе, жоқ ба турасында ойлайды. 3 кезең-бұл баланың психикасына ықпал ететін күй. Кезмал кезде нәресте агрессивті әрекет етеді. Үшбу кезде сіз айналаңызға ызаны күте алмайсыз. Нәтижесінде баланың мектептегі үлгерімі нашарлайды, достарымен қарым-қатынасы нашарлайды. Әлқиса қабат, ата-аналар ер-тоқым балаларына қормалдық етіп, оларға ер-тоқым балалардың психикасына құрметпен қарауы қажет. Бұл уақытта сіз баланы ұрыспауыңыз тиіс әрі оған жөн емес ықпал етпеуіңіз қажет. Ата-аналар ендігі ережелерді сақтауы қажет: ● Ерлі-зайыптылар баланы негізге сайгүлік отырып, жанжалға түспеуі тиіс. ● Баланың қатысуымен оның ежелгі дәдесін қорлауға болмайды. ● Балаңызға кәміл емес отбасында я боп жатқаны тарапты шындықты айтыңыз. Әке - ананың ажырасуы-бұл жас иіс үшін кескін уақытта жара. Неше жыл өтсе та, айырылысу ер-тоқым балалардың есінде нақұрыс қалатын биқат жыл боп саналады. Әдетте, ата-аналар өздерінің қиындықтарын әлеуметтік-психологиялық әрі педагогикалық мәселелерде сезіне алады, мұғалімдер бен психологтардың көмегіне жүгіне алады, үйткені маманның көмегінсіз олар өздерінің кемшіліктерін, баласының ерекшеліктерін түсінеді, әбден емес отбасындағы көлем - қатынасты қалпына келтіреді, мекенжайда, мектепте яки бөлек нәрседе қақтығыстарды апа алады-жоқ. Қысқасы қоса, әбден емес отбасындағы проблемаларды түсінбейтін, ер-тоқым балалардың денсаулығы пен өміріне үрей төндіретін жағдайларды елемейтін кісілер жетерлік. Кәміл емес отбасындағы қоғамға қарсы әм қылмыстық жалған салтының көріністері балалар пен ер-тоқым әйелдерге байланысты қарау зорлық-зомбылыққа әкеліп соқтырады, кездеме жасөспірімдердің қоғамға қарсы яки қылмыстық мінез-құлыққа ұшырауына әкеледі. Дәл осындай жете емес отбасылардан шыққан ер-тоқым балалар кepeктi әлеуметтік әлі құқықтық шараларға, кәмелетке толмағандар отдела жөніндегі тарау қызметкерлерінің, аудандық полиция қызметкерлерінің әм құқық қуаттау органдары өкілдерінің қолдауына жетімсіз. [35] Жанжалды әбден емес отбасындағы неке қатынастарын қалыпқа келтіру үшін төтенше әдептілікті, ақылдылықты, өмірді түсінуді әм біліктілікті тиіс ететін сом қызмет ету тиіс. Ерлі-зайыптылардың біреуінің қарым-қатынасын жұртшылық алдында сарапқа салу арқасында түзету бәлки емес. Бұндай әсерді ерлі-зайыптылардың біреуі түрпайы, ашуқор мінез-құлық танытса кәне тудыруы ықтимал, бөгде дауа жоқ. Неғұрлым орайлы жағдайларда (ата-аналар парықты дәурен салтын ұстанатын әрі ер-тоқым балаларға қормалдық жасайтын әбден емес отбасылардағы жөндемді жәйт) ер-тоқым балалар үшін әртүрлі биоәлеуметтік құбылыстар пен мінез-құлық үлгілерін жасайтын, Көрнекті педагогикалық қателіктерге мекенжай қалдыратын әм қарым-қатынаста ұшқары сызықты қалыптастыратын жете емес отбасылар көбірек олжа болады ер-тоқым балалармен. Әбден емес отбасылардың педагогикалық дәрменсіздігі пен қақтығысы ер-тоқым балаларға тіке биосоциализациялық ықпал етпейді. Ер-тоқым балалардың әлеуметтік бағыты педагогикалық қателіктер, психологиялық-психологиялық жағдайдың ауырлығы нәтижесінде қалыптасады. Мата жерде мейлінше емес отбасының тәрбиелік рөлі төмендейді әм оның ықпал жасау дәрежесіне қатысты ыңғайсыз рөл атқаратын қағай әлеуметтену институттарына ауыса бастайды. Педагогикалық тұрғыдан шамасыз әбден емес түтін, едің әуел, үстеме биосоциализацияға әсер ететін маңызды факторлар санатында мейлінше емес отбасылық сабақ стилін әлі ата-аналар бен ер-тоқым балалар арасындағы қарым-қатынас сипатын психологиялық-педагогикалық түзетуді тиіс етеді. Кездеме көмекті ер-тоқым балалар пен жасөспірімдердің дара ерекшеліктерін, олардың жете емес отбасылық тәрбиесінің жай-күйін әрі жетерлік психологиялық-педагогикалық дайындықты әжептәуір білетін психологтар пен әлеуметтік педагогтар көрсете алады. Кәміл емес түтін жағдайында әртүрлі диагностикалық шаралар арқасында әскер жеткізілген дәлелдер мақтаулы бірey-мipey дәрежеде әлеуметтік-психологиялық ағымның тиімділігін қамтамасыз етеді, бірақ олар бәлки кемшіліктер бен қателіктерден қиян бола алмайды. Мәселенің ен бөлігі әлеуметтік педагогтың педагогикалық құзыреттілігі бен адамгершілігімен қатысты. Сондықтан, кәміл емес шаруа күнімен еңбек істеуді ұйымдастырған кезде, оның түріне қарамастан, мыналарды құнттау тиіс: * әрбір әке-шеше өз баласы жайлы нашар сөздерді естігенде ренжіді, сондықтан баланың келісті жақтарын талдап, бағалаған жөнді;. * маңырама қызыл сөзге яки мысалға гәне емес, әлқиса біргe жете емес отбасылық тәрбиеге қатысты мал болатын беяпар аспектілерді талқылаудың тағы ызаның қажеті жоқ. Педагогикалық қателіктерге дене заңдылықтар қашанда жете емес отбасында көрінбеуі тиіс; * Білігі төмен жастарға жәбір-жапа мен үрейлі тұтыну түзік емес; ұлдарды келешекке қарауға жуасыту тиіс жә оны өздері үйренуі қажет;. * жасөспірімдер бен олардың ата-аналарының сенімін қате пайдаланбау қажет; * алдын тарлан анықтаудың баршылық тәсілдері біржақты тұжырым жасамайтынын есте ұстаған абзалы. Бөлек пайдаға сәйкесті нұсқа түрлі мәселелерді шешуге теңестірілген мейлінше емес отбасылардың типологиясы: * Бірey ата-анасы барлық отбасылар, онда дидар сипат қағай үй іші мүшелерімен ерікті сөйлесе алады әрі өз сезімдері пен тілектерін жұмбақсыз білдіре алады. Дәл осындай әбден емес отбасыларда баршылық мәселелер бірлесіп шешіледі, кездеме бізге әбден емес отбасының әрбір мүшесін толғандыратын мәселелерді жарастықты шешуге мұрша береді; * мүшелер арасындағы қарым-қатынас ауыр болатын сыңар асаси отбасылар. Дәл осындай әбден емес отбасында табиғи байланыстар әлсірейді. Нәтижесінде бүтіл кәміл емес отбасының бірлігі пен тұтастығын бұзатын жанжалдар бен жанжалдар кіріс болады. Қос лек де әлеуметтік белсенділіктің нысаны бола алады. Ләкін, бірінші жағдайда, бір күре отбасындағы зәбір-жапа деңгейі төмен. Дәл осындай сыңар түбірлі отбасылар көбірек әлеуметтік қолдауды керек етеді. [36]
Ата-аналар арасында қана емес, олардың ер-тоқым балаларымен қарым-қатынасында те шиеленісетін даулар, олардың көбici мәдени жә өркениеттік жетістіктерді жарату уақытында тығыз кездеседі. Кезмал сора ұрпақтың мәдениет бен өркениеттің дамуының қазір сатысында дәурен сүруіне, әйда ата-аналардың мәдениет бен өркениеттің қадым жетістіктерінде тәрбиеленуіне қатысты. Сора тұқым өткен мәдениет мен өркениеттің құндылықтары бен жетістіктеріне келдек қызығушылық танытпайды. Сондықтан ата-аналар жастарға әзір мәдениет бен өркениеттің жетістіктерін пайдалануға тосқау жасамай, үшбу проблема бойынша ортақ пікірге келуі қажет. Кәміл емес отбасындағы шиеленіс күшейген кезде, кезмал әбден емес отбасындағы дағдарысқа айналады. Кездеме дағдарыстар тіптен әртүрлі. Мата: аралас неке (демек 3 жанның сүйіспеншілікпен кездесуі,) әртүрлі мінез-құлық, психикалық ерекшеліктер, талаптардың үйлесімді келмеуі, жалғызбасты әйле мүшелерінің тілектері, жыныстық қатынасқа қанағаттанбау, ерлі-зайыптылардың біреуінің әлеуметтік сатқындыққа ұшырауы (айталық, алкоголизм, қылмыстық істер, заңсыз, заңсыз перзент әлі т.б.)..) Мұның барша әбден емес отбасының бұзылуына, әл-ауқаттың бұзылуына әкеледі, нәтижесінде беяпар факторлар ерлі-зайыптылардың ер-тоқым балаларына байланысты ата-аналық міндеттері бен міндеттерін орындамауына әкеледі. Әбден емес отбасының қарқындау циклдары (кезеңдері.) Кезмал кәміл емес отбасын өзгертуге итермелеуді қамтиды – оның мал болуы бен ыдырауы арасындағы кез. Бірінші кезең-неке бен бірге тұруды тіркеуден бастап бірінші бөбек туылғанға дейінгі замана. Екінші дәуір ақтық баланың мектепке баруымен, қанекей үшінші замана бертінгі баланың әлеуметтік жетілуімен (өсуімен,) жеңіс алуымен әлі оның экономикалық тәуелсіздігімен, тәуелсіздігімен, бостан өмірімен анықталады. Мейлінше емес отбасының дүние сүру кезеңдері оның едің түбегейлі функциясын орындаумен, демек жандар санының көбеюімен қатысты болады. Бір асаси отбасының өмірінің өзге кезеңдері баршылық, бірақ олар сізбен шектеледі, үйткені ілгеріде аталғандар асаси кезеңдер боп табылады. Ақтық уақытта бірey-мipey ата-анасы баршылық сора отбасын оқытуға баса зейіл аударылады. Көпшіліктің пікірінше, әлдебіреу ата-анасы баршылық сора түтін ендігі сипаттамалармен сипатталады: некеде тұрған адамдардың жасы 30 жастан аспайды, бірге тіршілік сүру шалғайлығы 5 жылдан аспайды. [33] Ажырасу-бұл ерлі-зайыптылар арасындағы қарым-қатынастың тұрақсыздығы, яки олардың бір-бірін эмоционалды жә психологиялық түсінбеуі. Бұған дырау бірey жағдайларға қатысты қаражаттың болмауына қатысты некеге тұруға негіз болған сора ересектер кіреді. Айырылысудың өйткені күйзелушілік жағдайында гәне емес, әлқиса біргe сандаған факторлардың әсерінен жә: - Ерлі-зайыптылардың бірінің жанжалды қарым-қатынасы; - Ерлі-зайыптылардың білік деңгейі бен әлеуметтік мәртебесіндегі теңсіздік; - майлау бойынша еңбек істейтін қатын; - Бірey-мipey ата-анасы баршылық баянды отбасында жұбайының болмауы-жұмысқа қатысты себептер бойынша, - ерлі-зайыптылар арасындағы жыныстық қанағаттанбау, тура емес мінез-құлық Мейлінше емес отбасылық қатынастарда сенімнің болмауы; - Ерлі-зайыптылардың біреуінің бедеулігі, балалардың болмауы; - некеге дейінгі буаздылық; Кездеме факторлар әлдекім ата-анасы баршылық отбасында беяпар жағдайлардың мал болуына, аяқтың ажырасуына әкеледі. Айырылысу кезеңдері: «Кешіріңіз,» - деді ол.Осыған сүйене отырып, нәрестені аралық түрінде салыңыз. Баланы айырылысу объектісі санатында ұстау. Некені қалпына келтіруге тырбыну, сондай-ақ өзді-өзі тиімділікке жасақ алып бару үшін манипуляцияларды ұстау, сондай-ақ жүктілікті доғару қаупі, соның ішінде жыныстық байланыс. - Депрессия. Келіссөздер бен консультациялар сәтсіз болған кезде Агрессия. Пенденің өмірдегі көңілсіздігі. - Бейімделу. Өмірдің өзгеруіне қатысты бейімделуден өтіңіз. Яки, ажырасқаннан кері әлдебіреу ата-анасы баршылық мейлінше емес отбасында қалған балалар бірey-мipey ата-анасы барлық кәміл емес жете емес отбасына үйренеді.Ерлі-зайыптылар арасындағы айырылысу процесі өлердей күрделі. Нәтижесінде олар адамдарға деген сенімін жоғалтады. Ажырасқан кісілер қайтадан үйленуден қорқады. Айырылысу нәтижесінде миллиондаған еркектер пен әйелдер сыңар қалады. Ажырасқаннан кері бірey жыл ішінде әртүрлі аурулардың жиілігі 30-ға артады.
Кесте 1. Ажырасулар саны
| Ажырасулардың жалпы саны | ||||||||||
| | Барлық тіркелген ажырасулар | соның ішінде некенің ұзақтығы бойынша, жыл | ||||||||
| 1 жылға дейін | | | | 15-19 | 20 һәм одан да көп | |||||
| Пайызбен | ||||||||||
| 2018 | 100 | | 19,6 | | 3,4 | 30,1 | 18,8 | 23,4 | 18,5 | |
| 2019 | 100 | | 16,3 | | 3,5 | 29,2 | 15,1 | 22,5 | 17,6 | |
| 2020 | 100 | | 15,4 | | 3,2 | 27,8 | 15,8 | 29,7 | 19,7 | |
| 2021 | 100 | | 20,6 | | 3,1 | 25,4 | 15,9 | 18,9 | 20,1 | |
| 2022 | 100 | | 21,3 | | 3,3 | 24,1 | 17 | 24,3 | 20,3 | |
Сарапшылардың пікірінше, жете емес түтін әлі неке институты, әлбетте, бүгінгі күйзелушілік едің бай салдар шегетін шикі өкпе. Бұл негізде өң бүлдіршін шеттетіледі, әйда жете емес отбасындағы маскүнемдікке қатысты ерлі-зайыптылар ер-тоқым балаларға құқығынан айырылады. Кезмал олардың ер-тоқым балалары жетімек қалғанын білдіреді. Айырылысудың салдары: - Ажырасқан ақжаулық бен перзент екінші некеге тұра алмайды; - Айырылысу нәтижесінде мейлінше емес үй іші, яки баланың маңырама бірey-мipey әкесімен не анасымен ешқашан, санының артуы; - Ата есебінде әкесіз гүлдену жасөспірімдерге дұрыс емес ықпал етеді; Айырылысу травматикалық жағдайларға әкеледі, әсіресе баланың психикалық бұзылуының нәтижесінде. Жалқылық кісінің әлеуметтік-психологиялық жағдайын тудырады. Әбден емес отбасындағы түсінбеушілік баланың саяқ тұлғаға айналуына дәкей ықпал етеді, кездеме оны қоғамға бейсауат мінез-құлықпен айналысуға мәжбүр етеді. Ақмағамбет мен маскүнемдік уақытында кәміл емес қаракет уақыты-бұл отбасының бірлігін бұзатын дәстүрлі мотив. Тұрмыстық маскүнемдік бен алкоголизм әбден емес жанұя мүшелеріне кәміл емес отбасылық дүние жағдайында, балдырған тәрбиесінде, сондай-ақ қоғамда іс істеуге ықпал етеді. Шаңырақта алкогольді қылғыту қоғамдық іс-әрекетке ықпал етеді, қанеки алкоголизм медициналық көмекті тиіс ететін психикалық бұзылуларға әкеледі. Алкогольдің жете емес отбасылық өмірге жә бөпе тәрбиесіне әсері әртүрлі болады: 1. Алкогольді қалың ұстау Oiba-да жанжалды жағдайларға әкеледі. 2 жастағы Алкоголизм дара тұлғаның жауапкершілігінің төмендеуіне жә балаға деген ызғырық көзқарасқа әкеледі. Аупандиннің айтуы бойынша - «қызу әкесінің жанжалға әкелетін мінез-құлқы баланың өзі турасында ұнамсыз пікірін қалыптастырады, әкесінің қызу болуы ананың баланы баурау уақытын шектейді. Қазір гәне дами бастаған балаға кәміл емес отбасының эмоционалды атмосферасы тиіс. Баланың дамуының қыстау кезеңі-жасөспірім, демек бүлдіршін ата-анасының кезмал мінез-құлқымен шектеледі. Маскүнемдердің көбici маскүнемдікті одан та ерте жастық шақпен байланыстырады. Яки, ерте жастан бастап баланың ата-анасымен жанжалды жағдайлары болады, кәнеки ерте жастан бастап оларға ата-ананың жылуы бен қамқорлығы жетіспейді. Нәтижесінде олар психологиялық жара алды. Жете емес жасөспірімдер отбасындағы түсінбеушілік, жанжалды жағдайлар, айырылысудың салдары жасөспірімнің боз жорға ішуінің себебі-әкесінің яки анасының маскүнемдігі я анасының жөндеу мінез-құлқы. Жас өрен ұлдарға кейін ықпал ететін да бірey-мipey жағдай-толық емес отбасының ыдырауы я төмен, төмен отбасылық ошақ. Бұндай жағдайда жасөспірімнің әлеуметтік бақылауы нашарлайды. Әбден емес отбасылық тәрбиеде асаси рөлді ата-аналардың өздеріне деген жөн көзқарасы ойнайтыны даусыз. Баланың білігі бен дамуының жеткіліксіздігі сандаған факторларға қатысты, атап айтқанда: - ата-аналардың мәдени мінез-құлқы; - ата-аналар арасындағы өзді-өзі түсіністік; сіздің ер-тоқым балаларға деген көзқарасыңыз; Жете емес отбасындағы ата-аналардың тура емес мінез-құлқы баланың тәрбиесі пен дамуына әкеледі. Жасөспірімдердің алкогольге тәуелділігі-толық емес отбасындағы ата icпетті көрінуге деген ұмтылыстың нәтижесі. Мата сіздің алкогольге деген құштарлығыңызды арттырады. Дәл осындай жасөспірімдерде өз-өзіне күдіктену, дегбірсіздік, басқаларға қарағанда керек емес деген сезім баршылық. Кәміл емес отбасындағы ерлі-зайыптылардың біреуінің маскүнемдігі жете емес отбасында дау туғызады, ерлі-зайыптылар бір-бірінен алшақтай бастайды. Ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасы биқат жағдайда сыналады. Нәтижесінде ерлі-зайыптылардың бірі айырылысу жөнінде матау қабылдайды. Баланың әкесінің ізімен жүруіне бағдар бермеу үшін баламен қарым-қатынаста «өмірі» сөзін есте сақтау тиіс. ♦ Сіз әстілі балаңызға атаңыз тәрізді маскүнемнің ешбіреуге зар емес екенін айта алмайсыз. ♦ Әстілі балаға нашар қасиеттер бен әкенің мінезі беріледі деп айтуға болмайды. ♦ Қырғи қабақ Сіз түзік әрекет етпесеңіз, баланың әкесінің қолына түсуіне әстілі бет бере алмайсыз деп айтуға болады. Кезбас кезмал сөздердің барлығы мүбада шығып кетсе, сіз балаңыздан демде кешірім сұрап, енді өлгенше қыстау тұрмыс екенін түсіндіруіңіз тиіс. Ұлдардың суреттері бен әңгімелерін талдай отырып, сандаған кісілер ер-тоқым пенделер аналық махаббат мен эмоционалды қолдаудың жоқтығынан, әйда аталары оларға қарау сеп көрсетпегендіктен, әкелерінен алшақтап бара жатқанын анықтады. Баланың ішкі жанжалдарына мыналар жатады: баланы мейлінше емес шаңырақ мүшелерінің елемеуі, зіл кеміту, жат баланы мейлінше емес отбасына қабылдау, қарау саза, баланың талаптарын елемеу, қорқыту, жара шегеру әлі т.б. ішкі үрей бен сезік баланың саласына еніп, оның қажеттіліктеріне қате ықпал етеді. 8-11 жасында сәбилік шақта қара ойлар табыс болады. Сондықтан ер-тоқым кісілер жастарға әжептәуір не жөндекі тақылеттес қарайды. [34] Әбден емес отбасының стандарттары бен негіздері жасөспірімдер үшін керім мысал бола алмайды. Жастар келешек әбден емес отбасын құрмас бұрын ата-аналарының ізімен жүреді. Қане жете емес, төмен отбасында психологиялық климат бұзылады. Көбінше бірey яки пар баланың анасы жете емес отбасына жатады. Кездеме кезде апа сандаған рөлдер пен міндеттерді орындауы тиіс. Бұндай кәміл емес отбасында құрсақ біржақты сабақ алады. Тәрбиешілер жүргізген зерттеуге сай, баланың мінез-құлық үлгілері көбінекей мейлінше емес отбасылық қатынастарға жатады. Әлбетте, жете емес отбасында балаларды тәрбиелеуге сапалы месел бөлінеді. Сондықтан құқық бұзушылық жасайтын кәмелетке толмағандардың көбici жете емес отбасында өскен ер-тоқым балалар. Мейлінше емес отбасындағы әртүрлі қақтығыстар ер-тоқым балалар үшін стресс боп табылады, үйткені кәміл емес үйелмен баланың дамуына тіке ықпал етеді. Мейлінше емес әйле әртүрлі ресми сипаттамаларға қожа: білік беру, тұрмыстық, эмоционалды, әлқиса біргe ғашықтық. Әбден емес отбасында баланың өзіндік » Бен » қалыптасады. Демек, пенде санатында о өзінің алаңдаушылығымен бөлісетін ортаны табады. Ерте жастық шақта ата-аналар пен әбден емес отбасының сырт мүшелері баланың психикалық дамуына негіз қалайды. Сөйткенмен, әбден емес отбасындағы мата қызметтік кейіпкерлер әртүрлі қақтығыстарға қатысты мазасыздықты сезінеді.
Кесте 2. Некелер мен ажырасулар жалпы коэффиценттері
| Некелер мен ажырасулар саны һәм олардың жалпы коэффиценттері | |||||
| 100 адамға | 1000 адамға | | |||
| некелер | ажырасулар | некелер | ажырасулар | | |
| 92,9 | 29,6 | 6,25 | 1,99 | | |
| 99 | 31,2 | 6,66 | 2,1 | | |
| 110,4 | 31,7 | 7,41 | 2,13 | | |
| 114,7 | 31,5 | 7,64 | 2,1 | | |
| 123 | 32,4 | 8,12 | 2,14 | | |
Үшбу көрсеткіштерге сай, айырылысу саны жыл сайын артып келеді. Әлбетте, бұндай жағдаят балаға та, жалпы қоғамға те ықпал етеді. Үйткені ата-анасының бірімен жайсыз отбасында өскен ұлан өз елінің сүйіспеншілікке бірінді сабазы есебінде тәрбиеленуі екі ұрық. Оттық түбінде, өз Отанын тәуір көретін жігіт, едің әуелі, ата-анасы бен ағаларын құрметтеуі қажет. Импульсивті қажеттіліктердің шектелуіне қатысты, ата-анасының ажырасуына, баланың маскүнемдігіне (жалғыздыққа) қатысты, әбден емес отбасынан жә жуық адамдарынан алыстауға тырысады тағы о бір қалады. Баланың мінезі жете емес отбасында қалыптасады, әйда психологиялық климат сәби үшін әлеуметтік ортаны қалыптастырады. Жанжалды әбден емес отбасында баланың мінезінің дамуында патологиялық ауытқулар байқалады. Баланың өміріндегі ата-ананың ажырасуы травматикалық үрей тудырады. Бөбек бұндай жағдайларға шамадан тысқары жауап бергенде, о аутизм, апатия, ұйқысыздық әрі анфекцияны дамытады. Осыған сүйене отырып, нәресте депрессияның бар белгілерін көрсетеді. Едің сыралғы реакциялардың бірі-ашулану, тұлдану. Қайсыбір ұлдар ашуын ата-аналарына бағыттайды. Басқаларында қажырлы эмоция барлық, демек ынталандыру. Баладағы түнгі ұйқының бұзылуы дағы мазасыздықтың қаба кездесетін белгісі боп табылады. Ата-ананың қарым-қатынасына қатысты баланың өзі ауырады. Түр түрлі жағдайларға қатысты, ата-аналар ер-тоқым балаларды мектеп - интернаттарға, кәне ер-тоқым балаларды балалар үйіне жібергенде, бөбек ата-анасының оны қабылдамағанын түсінеді әм оның санасында сабырсыздық алапа болады. Бөпе ата-анасының алдында өзін айыпкер сезінеді. Яки, сіз айырылысу бен үшін болғанын түсінесіз. Кей әбден емес отбасыларда ата-аналар ер-тоқым балаларды бір-бірімен дау-дамай жағдайында субъект санатында пайдаланады. Анасы әкесіне ер-тоқым балаларын көруге тежеу салады.Анасы оның талаптарын орындаған жағдайда гәне алимент төлейтінін мәлімдеген ата баланы ойыншық санатында қос жолмен пайдаланады. Қоршаған арада шикі өкпе ата-анасының ажырасуын достарынан жасыруға тырысады. Ата-анасы ажырасқаннан кері, бөбек сандаған уайымдарды өз мойнына алады, демек оның жолдастарымен мезет өткізу ықтималдығы там-тұм. Ажырасқан ерлі-зайыптылар ақтық қайыра қайтара үйленгенде, баланың атасы яки анасы арасында проблемалар туындайды. Айырылысу жарақатын жеңіл иықтау үшін о анасымен да, әкесімен да келісті қарым-қатынаста болуы керек.Мысалы: атасы баласына көбірек месел бөлгенде, о, әлбетте, оның тәуір қасиеттері жайында айтуы тиіс. Ұлан өзін ата-анасының арасында келісті объект деп санайды. Дегенмен, ажырасқаннан кері перзент өзін тастап кеткендей сезінеді. «Пен енді әкемді көремін бе?.» «Үскі қайда тұрамыз?.» «Енді кім пұл табады?.» «Қазір менің жігітіммен я болады?.» Баланың санасында зәре дүние сүреді, о кейіндеу атасы бен анасынан айырылғандай. Бірey балада кездеме үрей түрінде, басқаларында - опыну түрінде көрінеді, екіншісінде о атасы жөнінде ойлаудан қорқады. Түр бөпе мата эмоцияларды өздігінен сезінеді. Опық, сабырсыздық, сабырсыздық, сом жағдайлар - айырылысу уақытында ер-тоқым балалардың әдеттегі реакциясы. Баланың әзір жағдайларға бейімделуі әртүрлі жолдармен жүреді. 1 кезең-бала әлгінде жағдайларға үйреніп, әке-шеше тәрбиесі тарапты алдын-ала ойланады 2 кезең-стрессті қалай жеңуге болады. О баланың өзін қалай ұстауы қажет әрі ата-анасына қосылуға көмектесе арғымақ бе, жоқ ба турасында ойлайды. 3 кезең-бұл баланың психикасына ықпал ететін күй. Кезмал кезде нәресте агрессивті әрекет етеді. Үшбу кезде сіз айналаңызға ызаны күте алмайсыз. Нәтижесінде баланың мектептегі үлгерімі нашарлайды, достарымен қарым-қатынасы нашарлайды. Әлқиса қабат, ата-аналар ер-тоқым балаларына қормалдық етіп, оларға ер-тоқым балалардың психикасына құрметпен қарауы қажет. Бұл уақытта сіз баланы ұрыспауыңыз тиіс әрі оған жөн емес ықпал етпеуіңіз қажет. Ата-аналар ендігі ережелерді сақтауы қажет: ● Ерлі-зайыптылар баланы негізге сайгүлік отырып, жанжалға түспеуі тиіс. ● Баланың қатысуымен оның ежелгі дәдесін қорлауға болмайды. ● Балаңызға кәміл емес отбасында я боп жатқаны тарапты шындықты айтыңыз. Әке - ананың ажырасуы-бұл жас иіс үшін кескін уақытта жара. Неше жыл өтсе та, айырылысу ер-тоқым балалардың есінде нақұрыс қалатын биқат жыл боп саналады. Әдетте, ата-аналар өздерінің қиындықтарын әлеуметтік-психологиялық әрі педагогикалық мәселелерде сезіне алады, мұғалімдер бен психологтардың көмегіне жүгіне алады, үйткені маманның көмегінсіз олар өздерінің кемшіліктерін, баласының ерекшеліктерін түсінеді, әбден емес отбасындағы көлем - қатынасты қалпына келтіреді, мекенжайда, мектепте яки бөлек нәрседе қақтығыстарды апа алады-жоқ. Қысқасы қоса, әбден емес отбасындағы проблемаларды түсінбейтін, ер-тоқым балалардың денсаулығы пен өміріне үрей төндіретін жағдайларды елемейтін кісілер жетерлік. Кәміл емес отбасындағы қоғамға қарсы әм қылмыстық жалған салтының көріністері балалар пен ер-тоқым әйелдерге байланысты қарау зорлық-зомбылыққа әкеліп соқтырады, кездеме жасөспірімдердің қоғамға қарсы яки қылмыстық мінез-құлыққа ұшырауына әкеледі. Дәл осындай жете емес отбасылардан шыққан ер-тоқым балалар кepeктi әлеуметтік әлі құқықтық шараларға, кәмелетке толмағандар отдела жөніндегі тарау қызметкерлерінің, аудандық полиция қызметкерлерінің әм құқық қуаттау органдары өкілдерінің қолдауына жетімсіз. [35] Жанжалды әбден емес отбасындағы неке қатынастарын қалыпқа келтіру үшін төтенше әдептілікті, ақылдылықты, өмірді түсінуді әм біліктілікті тиіс ететін сом қызмет ету тиіс. Ерлі-зайыптылардың біреуінің қарым-қатынасын жұртшылық алдында сарапқа салу арқасында түзету бәлки емес. Бұндай әсерді ерлі-зайыптылардың біреуі түрпайы, ашуқор мінез-құлық танытса кәне тудыруы ықтимал, бөгде дауа жоқ. Неғұрлым орайлы жағдайларда (ата-аналар парықты дәурен салтын ұстанатын әрі ер-тоқым балаларға қормалдық жасайтын әбден емес отбасылардағы жөндемді жәйт) ер-тоқым балалар үшін әртүрлі биоәлеуметтік құбылыстар пен мінез-құлық үлгілерін жасайтын, Көрнекті педагогикалық қателіктерге мекенжай қалдыратын әм қарым-қатынаста ұшқары сызықты қалыптастыратын жете емес отбасылар көбірек олжа болады ер-тоқым балалармен. Әбден емес отбасылардың педагогикалық дәрменсіздігі пен қақтығысы ер-тоқым балаларға тіке биосоциализациялық ықпал етпейді. Ер-тоқым балалардың әлеуметтік бағыты педагогикалық қателіктер, психологиялық-психологиялық жағдайдың ауырлығы нәтижесінде қалыптасады. Мата жерде мейлінше емес отбасының тәрбиелік рөлі төмендейді әм оның ықпал жасау дәрежесіне қатысты ыңғайсыз рөл атқаратын қағай әлеуметтену институттарына ауыса бастайды. Педагогикалық тұрғыдан шамасыз әбден емес түтін, едің әуел, үстеме биосоциализацияға әсер ететін маңызды факторлар санатында мейлінше емес отбасылық сабақ стилін әлі ата-аналар бен ер-тоқым балалар арасындағы қарым-қатынас сипатын психологиялық-педагогикалық түзетуді тиіс етеді. Кездеме көмекті ер-тоқым балалар пен жасөспірімдердің дара ерекшеліктерін, олардың жете емес отбасылық тәрбиесінің жай-күйін әрі жетерлік психологиялық-педагогикалық дайындықты әжептәуір білетін психологтар пен әлеуметтік педагогтар көрсете алады. Кәміл емес түтін жағдайында әртүрлі диагностикалық шаралар арқасында әскер жеткізілген дәлелдер мақтаулы бірey-мipey дәрежеде әлеуметтік-психологиялық ағымның тиімділігін қамтамасыз етеді, бірақ олар бәлки кемшіліктер бен қателіктерден қиян бола алмайды. Мәселенің ен бөлігі әлеуметтік педагогтың педагогикалық құзыреттілігі бен адамгершілігімен қатысты. Сондықтан, кәміл емес шаруа күнімен еңбек істеуді ұйымдастырған кезде, оның түріне қарамастан, мыналарды құнттау тиіс: * әрбір әке-шеше өз баласы жайлы нашар сөздерді естігенде ренжіді, сондықтан баланың келісті жақтарын талдап, бағалаған жөнді;. * маңырама қызыл сөзге яки мысалға гәне емес, әлқиса біргe жете емес отбасылық тәрбиеге қатысты мал болатын беяпар аспектілерді талқылаудың тағы ызаның қажеті жоқ. Педагогикалық қателіктерге дене заңдылықтар қашанда жете емес отбасында көрінбеуі тиіс; * Білігі төмен жастарға жәбір-жапа мен үрейлі тұтыну түзік емес; ұлдарды келешекке қарауға жуасыту тиіс жә оны өздері үйренуі қажет;. * жасөспірімдер бен олардың ата-аналарының сенімін қате пайдаланбау қажет; * алдын тарлан анықтаудың баршылық тәсілдері біржақты тұжырым жасамайтынын есте ұстаған абзалы. Бөлек пайдаға сәйкесті нұсқа түрлі мәселелерді шешуге теңестірілген мейлінше емес отбасылардың типологиясы: * Бірey ата-анасы барлық отбасылар, онда дидар сипат қағай үй іші мүшелерімен ерікті сөйлесе алады әрі өз сезімдері пен тілектерін жұмбақсыз білдіре алады. Дәл осындай әбден емес отбасыларда баршылық мәселелер бірлесіп шешіледі, кездеме бізге әбден емес отбасының әрбір мүшесін толғандыратын мәселелерді жарастықты шешуге мұрша береді; * мүшелер арасындағы қарым-қатынас ауыр болатын сыңар асаси отбасылар. Дәл осындай әбден емес отбасында табиғи байланыстар әлсірейді. Нәтижесінде бүтіл кәміл емес отбасының бірлігі пен тұтастығын бұзатын жанжалдар бен жанжалдар кіріс болады. Қос лек де әлеуметтік белсенділіктің нысаны бола алады. Ләкін, бірінші жағдайда, бір күре отбасындағы зәбір-жапа деңгейі төмен. Дәл осындай сыңар түбірлі отбасылар көбірек әлеуметтік қолдауды керек етеді. [36]