Файл: Диссертация ылыми жетекшісі п.. к., ауым проф м. а. М. Т. Искакова орауа жіберілді.docx
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 192
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Логикалық есептерді қарастырудың тағы бір маңызды бөлігі – практикалық тұрғыдан іске асыру процессі. Сонымен қатар осындай есептерді математиканы оқыту процессіне енгізу, олардың функционалды сауаттылығын арттыру. Жалпы функционалды сауаттылықтың не екенін көрсетіп, логикалық ойлау дағдысын қалыптастыру. Көптеген мұғалімдерден сауалнама жүргізілген уақытта ұстаздардың көбісі логикалық есептер математиканы оқу кезінде сабақтың ажырамас бөлігі болу керектігін айтып отыр. Сонымен қоса, логикалық есептерді шығаруды жүйелі түрде өз сабақтарында қолдануға ниет білдіріп отыр. Алайда, практика жүзінде оларды кең қолдану оңайға соқпай отыр. Оқуға міндетті тақырыптарды жыл бойына уақытында меңгеру маңыздылығы болғандықтан, көбінесе логикалық есептерге бөлінген уақыт жеткіліксіз. Оның үстіне әр тақырыпқа логикалық есептерді материал ретінде жинақтаудың өзі бір жұмыс болғандықтан, мұғалімдердің бұл мәселеге уақыт бөлу тұрғысынан қиындықтар туындайды. Онымен қоймай, әр мұғалімнің білім үйрету әдісі әр түрлі болғандықтан, барлық ұстаздар бірдей логикалық есептерді көптеп шығарта бермейді. Сондықтан ұстаздарға тақырып пен деңгей бойынша жүйеленген, кейінгі алатын біліміне көмегі тиетін тақырыптардан тұратын, жүйеленіп жинақталған дидактикалық материалдың не болмаса әдістемелік хрестоматияның бар болғаны оларға қосымша білім алуға мүмкіншілік туғызып, көмегі тиері сөзсіз.
Практикада мектеп қабырғасында логикалық есептер не мүлдем қолданбайды, немесе оқушы қызығатындай жеткілікті мөлшер мен көлемде емес. Ал бұл есептердің атқаратын маңызды қызметтері көзге көрінгеннен әлдеқайда көп. Атап өткенде, жай ғана бір қарапайым логикалық есепті шешудің өзі ойлау икемділігін арттырады. Есептерді түрлері бойынша ажырата алып, қандай есепке қандай әдіс қолдану қажеттілігін алдын – ала ойластырып, есеп шығару барысын алгоритмделген, жүйеленген түрде орындайды. Жаңа білім алудағы маңызды проблема – есеп шығару барысында шаблонды ойлаудан арылады. Оқушы үшін есеп шығару кезеңі өнер алумен теңескенде мұндай құбылысты байқауға болады. Оқушы есеп шығаруды әлдебір қиын мәселе қылып көруден арылады, өзіне деген сенімділігі артып, эмоционалды тұрғыдан жақсы әсер алады. Басқаша айтқанда, логикалық есепті шығарып отырған оқушы проблемалық жағдайға тап болады. Себебі оның қолындағы бар ресурс, оның білімі мен дағдылары есепті шешуге жеткіліксіз және оларды есептің шартына сәйкес түрлендіріп, шешім табу керек. Екінші жағынан оқушының істеген амалдары сәтсіздікке ұшырап, жетістікке жету үшін тырысып, ой қозғауы қажет. Осылайша, есепті түсіну оқушының мазмұнын толық түсінумен қатар, есеп шығару барысындағы операциялар мен шешім табу жолындағы істелінген операциялардан тұрады. Есепті астарлы түрде алғаш түсінгеннен кейін оқушыға жан – жақты ойланудан кейін, қайта тұжырым жасап, өзінің істеп отырған амалдарына рефлексия жасап отыру қажет.
Оқушылар логикалық есептерді шығара отырып, олардан алатыны:
1. Білімін дамыту мүмкіндігі;
2. Жаңа әдістер үйрену;
3. Шаблонды ойлаудан ауытқу
4. Творчестволық ойлау жүйесін қалыптастыру
5. Есеп шығару процессінің алгоритмін өз бетімен құру
6. Өз жұмысына рефлексия бере алу
7. Еңбекқорлығының артуы және т.с.с.
Жоғарыда атап өткен дағдылар логикалық есептерді шешу барысында алатын барлық дағдылардың тек бір бөлігі ғана, оқушылар мұғаліммен тығыз жұмыс істеп үйренеді, жаңа білімнен қорқынышы азайып, дамыған елдермен қатар білімнің жоғарғы көрсеткішін көрсетуге мүмкіндік алады. Оған еліміздің математикадан халықаралық олимпиадалар мен сайыстарда алып жүрген жүлделі орындары дәлел. Олардың дайындығы ұзақ әрі көп күш – қуат жұмсарлықтай. Біздің жағдайда барлығына бірдей математикаға бет бұрып, бар уақытын соған арнау емес, кез – келген саланы жеңіл меңгеріп, сол саланың маманы, хас шебері болуына көмек беру. Жаңа білім алу жылдамдығының артуына септігімізді тигізу.
Логикалық есептерге түсінік беру кезінде Н.Д.Шатова былай дейді: Логикалық есептер деп – құрылған сөздері мен сұрақтары қарапайым емес, ізделініп отырғандар мен есепте берілген мағлұматтардың байланысы әдеттегіден мықтырақ болып келетін есептер. Бұл есептер тапқырлықты, ойлау қабілетінің жылдамдығы мен ерекше ойлау қабілетін қажет етеді.Логикалық есептерді шешуге үйрету дидактиканың басты ережелеріне сүйеніп жүруі тиіс:
1) қарапайымнан күрделіге принципі;
2) қолжетімділік принципі;
3) көрнекілік принципі;
4) ғылымилық принципі;
5) білімнің беріктігі принципі.
Сонымен, бір жағынан логикалық есептерді шешуге үйрету қажеттілігі бар. Екінші жағынан, көптеген деректерге сүйенсек, логикалық есептерді шешу қабілетін қалыптастыру мақсатына жеткілікті көңіл бөлінбейтіні байқалады. Сондықтан, зерттеудің өзектілігі осындай әдістеме құрастыру қажеттілігін туғызып, оқушыларды математикаға үйретудегі рефлексияның дамуына жол ашады. Негізгі мектепке енді көшкен оқушылар, білім тапшылығын сезінбейді, себебі барлық жүктелген тақырыптарды меңгеріп үлгерген жағдайда, логикалық есептер шығару тұрғысынан даму мүмкіндігі көбейеді. Көптеген конкурстар мен олимпиадаларға дайындық жасай алады. Оқушылардың білім мен ғылымға қызығуының артуына логикалық есептердің берері көп. Ұзақ мерзімді жобаларды ерінбей, шаршамай жазып үйренеді.
Әдетте 7-8 сыныптарда математика сабақтары аптасына 5 сағат (математиканы тереңдетіліп оқытатын сыныптар саналмайды), бірақ бағдарламалық материалдарды толыққанды меңгерудің қажеттілігінен логикалық есептерді шешуге бөлінетін уақыт аз. Сондықтан бұл есептерді сыныптан тыс сабақтара қолдану мақсатты.
Сыныптан тыс сабақтар оқушылардың бағдарламалық материалдары саласындағы білімін тереңдету үшін, оларда логикалық ойлауды, зерттеушілік дағдыларын, тапқырлықты, математикалық әдебиеттерді оқуға талғамды дамыту, баулу үшін, оқушыларға математика тарихынан пайдалы мәліметтерді хабарлау үшін сәтті пайдалануға болады. Сыныптан тыс сабақтар оқушыларға және мұғалімдердің өзіне үлкенкөмегімен алып келеді. Сыныптан тыс жұмысты сәтті жүргізу үшін мұғалімге математика бойынша өзіндік танымын үнемі кеңейтіп отыру қажет. Бұл оның сабақтарының сапасына да әсер етеді.
Математика бойынша сыныптан тыс сабақтардың екі түрін ерекшелейді: бағдарламалық материалды игеруде басқалардан қалатын оқушылармен жұмыс, яғни математика бойынша қосымша сабақтар; математиканы меңгеруге қызығушылықтары жоғары оқушылармен жұмыс. Бірақ тағы да бір үшінші жұмыс түрін ерекшелеуге болады. Бұл математиканы игеруде қызығушылықты дамыту бойынша оқушылармен жұмыс.
Сыныптан тыс жұмыс негізгі сабақтарда оқушылармен игерілген математикалық білімдер, біліктер мен дағдыларды тереңдетуге, танымдық өз бетіншелігін қалыптастыруға және оларды шығармашылық қызметке баулуға, жоғары математикалық қабілеттері бар оқушыларды айқындауға ықпал етеді. Математика бойынша сыныптан тыс жұмыстың түрлі формалары бар. Негізгі формаларға жатады:
1) математикалық үйірмелер;
2) математикалық және гуманитарлық бағыттардың оқушыларына есептелген, арнайы курстар;
3) математиканың жекелеген бөлімдері (қаржылық математика, ықтималдықтар теориясы, комбинаторика, математика бойынша стандартты емес есептер) бойынша оқылатын факультативтер;
4) оқушылардың ғылыми қоғамдарымен жұмыс (оқушылармен ғылыми-зерттеу жұмыстардың элементтері: математикалық әдебиеттің сыныптан тыс оқуы, математикалық тақырыптарға баяндамалар, сөз сөйлеулер, рефераттар дайындау);
5) олимпиадалар;
6) мектеп оқушыларымен сыныптан тыс жұмыстың түрлі эпизодтық формалары: математикалық кештер, конкурстар, сыныптан тыс оқулар, тұрақты қабырға баспаларын шығару және т.б.
Сыныптан тыс жұмыстың кеңірек таралған формасы болып математикалық үйірме табылады. Оның негізінде еріктілік принципі жатыр. Үйірме сабақтары мазмұның мұғалім анықтайды. 5-6 сыныптардағы үйірме жұмыстарында математикаға деген бастапқы қызуғышылықты қалыптастыру мен ойлауды дамыту негізгі болады, ал осы мақсатқа жоғарыда айтылғандай логикалық есептерді шешуге оқыту қызмет етеді.
Логикалық есептерді шешуге оқыту дидактиканың негізгі принциптерін қанағаттандыруы қажет:
1) «қарапайымнан күрделіге» принципі;
2) қолжетімділік принципі;
3) көрнекілік принипі;
4) ғылымилық принципі;
5) білімнің беріктігі принципі.
Берік білім, білік және дағдылар оқушыларда ғылыми дүниетанымның қалыптасу, олардың қабілеттерін дамыту, тәжірибелік қызметке дайындауға қажет. Ал алынған білім, білік және дағдыға тек олардың қатаң игерілуі мен ұзақ уақыт есте сақталуы шартында ғана сүйенуге болады.
Логикалық есептерді шешу өзіндік мақсат емес, оқыту құралы болғандықтан шешу тәсілдерін ізднеу, қолданылған осы амалдарды есте сақтау, осы амалдардың қолдану мүмкіндігі шарттарын айқындау, есептерді жалпылау – мұның барлығы мектеп оқушыларына есепте оқуға; оқушыларға кейін тек қана математикада емес, басқа да салаларда қажет болатын есеп шығару үрдісіндегі логикалық және шығармашылық ойлауды дамытуға мүмкіндік береді.
Және соңында, сыныптан тыс сабақтарда логикалық есептерді шығару оқу қызметінің тиімділігі арттырады, себебі математикаға қызығушылықты күшейтеді, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытады.
Логикалық тапсырмаларды меңгеруде жаттығулар әдісі қолданылады. Осылай мысалы, кестелерді құрастыруды, графтарды тұрғызуды оқытуда мұғалім оқушыларға жақсы ойластырылған жаттығулар жүйесін береді.
Математика есептерін шығаруды үйретудің жалпы әдістері:
1. Синтетикалық әдіс.
Берілген есепті шығарудың қажетті шарттарының бірі - сол есепке келтірілген көмекші есептерді шығара білу. Мұндай көмекші есептерді шығару іскерліктері қалыптасқан жағдайда, бар мәселе негізгі есептің шарттарын қанағаттандыратын қасиеттердің жиынтығын табуға тіреледі. Есеп шығарғанда көбінесе синтетикалық әдіс жетекші орын алады. Синтетикалық әдістің мәні мынадай: негізгі есептің кейбір мәліметтерін пайдаланып көмекші шамаларды анықтайды, яғни көмекші қарапайым есептердің бірінші сериясын шығарады. Одан соң осы есептің шешуін, негізгі есептердің мәліметтерімен қоса пайдалана отырып көмекші есептердің екінші сериясын шығарады. Сөйтіп, негізгі есептегі ізделетін шаманы тапқанша, осы процесті жалғастыра береді.
2. Аналитикалық әдіс.
Есепті аналитикалық әдіспен шығару «Есепте қойылған мәселеге жауап беру үшін нені білу керек ?» деген сұрақтан басталады. Бұл сұраққа толық жауап беру үшін есептің мәліметтерін айқындап, оның ізделетін шамамен байланысын анықтау керек.
Логикалық есептерді шешу кезеңдері (шешудің кез келген әдісінде):
- есеп шартының анализі;
- шешу жолын іздеу және шешу жоспарын құрастыру;
- есепті шешу жоспарын іске асыру;
- есеп шешімін тексеру.
Есепті шешкенде осы кезеңдердің барлығы болуы қажет, бірақ олар түйісе алады.
- 1 2 3 4 5 6 7