ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 324
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Үйірменің түрлі болуы оқушының таңдау мүмкіндігін арттырады. Ал, оқушының үйірмелерге көбірек қатысуын қамтамасыз етеді. Мұны мұғалім есте ұстағаны дұрыс.
Үйірме жұмысының жоспарын жасау - өте жауапты іс. Өйткені жоспарда үйірме жұмысының түрлері, тақырыптары, мерзімі белгіленеді. Онда оқушының қызығушылығы, жас ерекшелігі, білім деңгейі ескеріледі. Мұнын бәрі оқушыға байланысты. Сондықтан жоспар оқушының қатысуымен жасалуы керек.
Мысалға «Сөзтанға саяхат» үйірмесінің жоспарын келтірейік:
Бір сөзде қанша мағына барын білесін бе?
Бір мағынаны неге түрлі сөзбен айтамыз?
Көп мағыналы сөздің қызметін атқаратын қандай сөздер?
Тұрақты сөз тіркесінің сыры.
Сөздіктерді ңтүрлі болатын себебі неде?
Ауыспалы мағыналы сөзді білеміз.
Мақал-мәтел – сөз мәйегі.
Мұнда үйірме мәжілістерінің жылдық тақырыптары ғана берілді. Жоспарда тағы да мәжілістін нақтылы мерзімі, орындаушылары көрсетілуі керек. Әрине, жоспарды басқаша да құруға болатыны сөзсі. Пән мұғалімі үйірмесінің әр мәжілісіне дайындыққа ерекше мән беруі қажет. Үйірменің әр жиналысына дайындық мерімінде жасалып, тапсырма алған оқушылар оны дайындап үлгергенін мұғалім қадағалап отырады. Қажет жерде көмек көрсетеді. Үйірме мәжілісіне дайындық мерімінде жасалмай, үйірме мәжілісі белгілінген мезгілде өткіілмесе, ол оқушылардың қызығушылығын кемітеді, ынтымасын төмендетеді. Ол бара-бара үйірме жұмысының тоқтап қалуына да әсер етеді.
Үйірменің әр мәжілісінің әр түрлі өткііліп, оқушы қызығушылығын күшейтіп отырған дұрыс. Үйірменің бір мәжілісінен екінші мәжілісінің айырмасы болмаса, ол оқушыны жалықтырады. Ал үйірменің әр мәжілісі әр түрлі ұйымдастырылса, ол оқушының қызығушылығын арттырады. Алайда бір мәжілістін өзі іштей түрлі құрамда болған дұрыс. Айталық «Иақал-мәтел - сөз мәйегі» тақырыбына арналған үйірме мәжілісінің жоспарын келтірейік:
Мақал-мәтел туралы әңгіме.
Мақал-мәтелді көп білетіндердің жарысы.
Мақал-мәтелі бар тақпақ айту.
Мақал-мәтел мағынасын кім түсіндіреді?
Мен білетін мақал-мәтелді сен білесін бе?
Халық ойыны.
Оқушылар мақал-мәтелдер туралы не білетінің әңгімелейді. Бірін-бірі толықтырады.
Сол мәжілісте «Кім мақал-мәтелді көп біледі?» деген шағын жарыс ұйымдастыру оқушыларды көңілдендіреді, ынталандырады.
Сол сияқты жеке мақал-мәтелдердің мағынасын кім қалай түсінетініне де наар аудару да пайдалы. Ол «Бөтен елде сұлтан болғанша, өз елінде ұлтан бол» деген мақалды қалай түсіндіресіндер? Деген сияқты нақтылы бір мақал-мәтелдің мағынасын ашуды талап ету түрінде жүргізіледі.
Мақал-мәтелі бар тақпақ айтқызу сияқты мәжілісті түсіндіру оқушыны жалықтырмайды.
Мақалдың жартысын айиып, әрі қарай бірден жалғастыруды сұрауға болады. Ол мақал-мәтелді білетін оқушыларды анықтайды және оқушының өз білімін көрсету талабын асырады.
Халық ойыны оқушыларды жалықтырмау, қызықтыру үшін алынады. Оны таңдау өте жауапты. Уақытты көп алмайтын, оқушыны қызықтыратын ойындарды араластырып отыру жұмыстың жандандырады, жақсы нәтиже береді.
Қазақ тілі мұғалімнің оқушыға тіл үйрету ынтасының күштілігі, тапқырлығы үйірмелерді дұрыс, тиімді үйымдастыруға көмектеседі. Пән мұғалімі үйірмелерді белгілегенде, өз аймағының материалдарымен байланыстыруға тырсуы қажет. Сонымен бірге оқушылардың сұрнысын, қабілетін есепке алу өте қажет.
Викторина. Бұл – сыныптар арасында өтетін сұраққа жауап ойыны. Сұраққа дұрыс жауап беру үшін оқушылар көп оқуы және көп іздену керек. Бұл – жарыс.
Викториналарды әр түрлі өткізуге болады.
Сұрақтарды ертерек беріп қойып, соған оқушылардың жазбаша түрде жауап беруі.
Сұрақтар ауызша қойылады да, оқушылар сол арада жауап береді.
Сұрақтар жазбаша беріледі де, оқушылар сол арада жазбаша жауап береді.
Дұрыс жауапты әділ қазылар алқасы бағалайды. Жауап ұпаймен бағаланады. Көп ұпай жинаған оқушы (не топ) жеңімпаз атанады.
Мазмұнына қара викториналар екі түрлі болып келеді:
Әр сыныпқа арналған қазақ тілінің бағдарламасы бойынша сұрақтар.
Оқу бағдарламасынан тыс қосымша сұрақтар. Викторинаны сыныпаралық, мектепаралық түрде де өткізуге болады.
Олимпиада. Олимпиада да викторина сияқты сұраққа жауап болып келеді. Викторинадан айырмашылығы: бұл – мектеп оқушыларының қазақ тілінен бөлімін жинақтау, бекіту, тексері. Олимпиадалар: мектепаралық, аудан (қалааралық), республикалық (облыстық) болып өтеді. Ұлттық мектеп оқушылары арасында ұйымдастырылатын олимпиада мынадай міндеттер қояды:
Ұлттық мектептерде қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың танымдық қыметін дамыту.
Ұлттық мектеп оқушыларының сөдік қорын байыту, ауызша және жазбаша тілін дамыту.
Оқу орыс тілінде жүретін мектеп оқушыларына қазақ тілін үйретуде сыныптан тыс, мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастырудың ең тиімді деген жолдарын іздестіру және факультатив, үйірме жұмыстарының жылдық қортындысын шығару.
Қазақ тілінің қоғамдағы әлеуметтік және тәрбиелік қызметінің мәнін арттыру үшін, аталған пәнінен олимпиада өткізудің барлық кезеңдеріне (мектепшілік, аудан, облыс аралық, республикалық) халыққа білім беру жүйесінің қызметкерлерін ғылым методистерді, жоғары оқу орындарының оқытушыларын тарту.
Олимпиада өткізу тәртібі. Олимпиаданы өткізудің жауапкершілігі білім беру жүйесіне жіктеледі. Бірінші (мектепшілік) кезең мектепте өтеді. Оған IV-XI сынып оқушылары қатысады. Өткізу мезгілі – қараша. Аудандық ұйымдастыру комитеті бекіткен тапсырмалар бойынша өтеді. Аудандық (қалалық) олимпиада мезгілі – желтоқсан. Олимпиада тапсырмаларын облыстық ұйымдастыру комитеті бекітеді. Үшінші кезең (облыстық) өткізу мезгілі – қаңтар (демалыс кезі). Олимпиада республикалық ұйымдастыру комитеті бекіткен тапсырмалар бойынша өтеді.
Облыстық білім беру әкімшілігі 15 күн бұрын республикалық ұйымдастыру комитетіне облыстық олимпиаданынң өтетін жері мен мезгілін хабарлайды.
Респуликалық ұйымдастыру комитетінің өкілі жергілікті ұйымдасту комитетімен әділ қазылар алқасы құрамына кіреді.
4-ші кезең – республикалық олимпиаданы өткізу мерзімі – наурыз.
Мектеп олимпиадасына қатысуына ниет білдірген IV-XI сынып оқушыларының бәрі енгізіледі.
Аудандық, облыстық олимпиадаға қатысуға бұрынғы кезеңінің жеңімпаздарынан құралған командала жасақталады. Олимпиада екі турмен өтеді. I – тур – ауыша. ІІ-тур – жазбаша, олимпиаданың екі турының да тапсырмалары бес балмен бағаланады. Бағалау – әділ қазылар алқасының міндеті.
Қазақ тілінің ертеңгіліктері.
Ертеңгілік бұл маңызды да күрделі сыныптан тыс мейрамның бірі болып табылады. Ертеңгілікті маңыздылығы бүкіл оқушыларды қамтуы болып табылады. Ертеңгіліктер бастауыш сыныптарда жиі өтеді.
Қазақ тілінің апталығы.
Бұл апталыққа алдымен ала әзірленген жөн. Ол үшін жабдықтау бөлімін мектеп мұғалімдеріне бөліп берген дұрыс. Қазақ тілі апталығы болған кезде мектеп бойынша қазақтың халық әндерін тындауға, қазақ тілінде радиохабар беруге болады. Мектептің маңдайшасына апталық туралы мәлімет жазып қою керек.
Қазіргі оқыту ісінің барысында қолданылып жүрген әдістер төмендегідей:
мұғалімнің сөзі;
әңгіме әдісі (кейде мұны сұрақ-жауап әдісі деп те атайды);
тілдік фактілерді талдау (байқату, грамматикалық талдау);
жаттығулар орындау;
көрнекі құралдарды пайдалану (сызбалар, кестелер, суреттер, компьютерлер, т.б.);
кітаппен жұмыс істеткізу;
топсеруен (экскурсия);
Мұндай әдістемелік жағдайлардың бірнеше түрлері белгілі.
Оқушылардың белсенді ойлау қызметі іске қосу.
Сөзге немесе сөйлемге қатысты оқушылардың саналы лингвистикалық көзқарасын дамыту.
Өтілген грамматикалық ұғымның айқын және көмескі белгілерін меңгеру.
Жаңа меңгерген грамматикалық ұғымды бұрын өтілген ұғымдар жүйесімен байланыстырып отыру. Бұл әдісті берілген білімді жинақтап отыру әдісі деп те айтуға болады.
Жаңа граматикалық ұғымды түсіндіру үшін оқушылардың бұрынғы білімдері мен дағдыларына сүйеніп отыру.
Грамматикалық ұғымдарды көрнекі құралдар көмегімен меңгерту.
3-сыныпта оқушының сын есім туралы бұрын алған білімі мен түсінігі кеңейтіледі. Мұнда сын есімдерді жікке бөліп таныту, сын есімдерді зат есімдермен дұрыс тіркестіре білу, негізгі, туынды сын есімдерді айырту талабы қойылады.
Сын есімді оқығанда оған объекті болатын сөздері мен мол мәтіндері пайдаланылған жақсы нәтиже береді.
Мысалы: Гүлдер, гүлдер, мол гүлдер,
Қызыл, гүлдер, көк гүлдер...
деген сияқты мәтінді алдық дейік, сонда осындағы гүлдер сөзіне қандай сұрақ қойылады? деген сұрақтарға жауап алғаннан кейін, екінші қатардағы гүлдер деген сөздің екі жерде екі түрлі сыны айтылғанын оқушы аңғартатын болсын, соларды салыстырулары керек, қызыл, көк сөздерді заттың түсін білдіретін сын есімдер екенін айтсын. «Заттардың түсін білдіретін таға қандай сөздерді білесіңдер? деген сұраққа мүдірмей дұрыс жауап қайыра білген оқушы оған дейінгі сабақты дұрыс түсінген деп айтуға болады.
Үлгі бойынша берілген сын есімдерді оқушылар зат есімдерге қатыстырып айтуға тиіс.Тиісті зат есімдерді оқушылардың өздері айтады. Олар нақты заттар болғаны дұрыс. Сонымен, сол сын есімдер тіркесе алатын да, тіркесе алмайтын да заттар болатынын оқушы білуге тиіс. Мысалы, семіз ешкі, семіз адам деуге болады, семіз кітап, семіз киім деуге болмайды, қалың кітап, қалың киім дейміз. Мұндай мысаладр ойшыл, сезімтал, талғампаз болуға итермелейді.
Сын есімнің мағыналық тобын сөйлем ішінде танып, бірін екіншісінен айырып, жеке сөйлемдерді көшірту қажет. Мұндай тапсырмаларды сыныпта орындаулары керек. Ол үшін мұғалім алдын ала жеке, сөйлемдерді балаларға оқытып:
-Ақылбай, бірінші сөйлемде сын есім бар ма? Сурет қандай сөз? Оларға қандай сұрақтар қойылады?-дегендей сұрақтар қойып, сын есім мен зат есім таптарын талдап, айқындап алу керек.
Зат есімдерге қатысты болатын сын есімдерді , сын есімге қатысты зат есімді таптыру, оларды тіркестіре білуге үйрететін жаттығулар жүргізу тиімді. Сондай-ақ жаттығулардың ерекшеліктерін ескере отырып, балаға сын еісмдердің қызметі заттардың сындық - сапалары болу екенін білдіру керек.
3-сыныпта негізгі және туынды сын есім туралы алғашқы мағлұмат беріледі. Бұл жаттығу жұмыстары арқылы, яғни берілген сын еісмдердің түбірі мен қосымшасын ажырату арқылы жүзеге асады. Мәселен, ақылды адам, тәртіпті бала, шырайлы жер, әдепті келін, қызық ертегі тәрізді тіркестерді тақтаға жазып, сын есімдердің түбірі мен қосымшасын ажыратқызып байқату тәсілмен зат есімдерге әр түрлі жұрнақтар жалғану арқылы туынды сын есім жасалып тұрғаны түсіндіріледі. Содан соң негізгі сын есім мен туынды сын есімді салыстырып, олардың бір-бірінен өзгешелігін аңғартамыз.
Тағы бір ескертіп кететін нәрсе: сын есімнің салыстырмалы шырай жұрнақтарымен ісжүзілік тұрғыда таныстыру көзделеді.
Өйткені оқушылар заттардың әр алуан қасиеттерін бір-бірінен салысытрып айту барысында аталған жұрнақтарға кездеспей тұрмайды. Сол себепті жаттығулар орындау барысында салыстырмалы шырай жұрнақтарымен таныстыра беру артықтық етпейді, керісінше оқушылардың сөз байлығын молайтады, заттарды сипаттай білуге, өзара дұрыс салыстырып айтуына мүмкіндік береді. Оқулықтағы 389-392-жаттығулар осы мақсатқа орай берілген.
^ 389- жаттығуда негізгі сын есімдерге –да, -деу, -пау, -пеу, -тау, -теу, -шыл, -шіл, -ғылт, -ғыш жұрнақтарын жалғап жазып, негізгі сын есімдердің мағынасында қандай өзгеріс болғанын айту.
Мысалы: Ақ-ақшыл, боз-бозғылт, жасыл-жасылдау, сары-сарылау, үлкен-үлкендеу, көк-көкшіл, ұсақ-ұсақтау
3-сыныпта сын есімге арналған күнделікті сабақ жоспарыың үлгісі:
Сабақ тақырыбы: Негізгі және туынды сын есімдер.
Сабақтың мақсаты: Негізгі және туынды сын есімдер туралы мағлұмат беру; олардың бір-бірінен өзгешелігін саналы түрде меңгерту.
Тәрбиелік мәні: Оқушылырды имандылыққа, сауаттылыққа, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: әңгімелеу.
Сабақтың көрнекілігі: кітап, кесте, сурет.
Сабақтың барысы.
І.Ұйымдастыру
- Оқушылардың кітап, дәптерлерін түгелдеу.
- Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру
ІІІ.Жаңа сабақ.
^ Кіріспе, әңгімелеу.
Оқушылыдың назары тақтадағы плакатқа аударылады. Онда біраз мысалдар келтірілген.
^ Негізгі сын есім
Туынды сын есім
Талап, білім
Талапты, білімді
Ажар, әдеп
Ажарлы, әдепті
Сана, көңіл
Саналы, көңілді
Мұғалім кестедегі мысалдарды талдаудан бастайды.
Талап сөзіне сұрақ қойыңдаршы.
Не?
Талапты сөзіне сұрақ қойыңдар.
Қандай?
Талап – түбір, -ты – жұрнақ, Талантты – сын есім
Осы арада балалар туынды сын есім тек сын есімнің өзіне ғана емес, басқа сөз таптарынан да жасалатынын аңғартады.
Туынды сын есімдер зат есімдерден жасалады. Ол үшін –ты, - ті, -лы, -лі, -ды, -ді, -т, т.б. жұрнақтар жалғанады.
ІV Сергіту сәті.
Аппақ болып таң атып,
Түтін тіке шығады.
Қарлығаштар қанатын,
Самғап биік ұшады.
^ Оқулықпен жұмыс
373-жаттығуды орындау. Сөздерді алыстырып оқу. Қосымшалы сөздерді көшіріп жазып, олардың қай сөз табына жататаын айыру ақылды, тәртіп, білгіш, айнадай.
374-жаттығу. Мақалмен жұмыс. Сын есімдердің негізгі, туынды екенін ажырату.