Файл: азастанресей нуо казахстанско медициналы российский университетімеббм медицинский университет бож таырып Ары тркілер мдениеті жне аза халыны мдениеті. Орындады 103Б тобыны Студенті Тілеубай Алтынай.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 14
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
«ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ НУО «КАЗАХСТАНСКО-МЕДИЦИНАЛЫҚ РОССИЙСКИЙ
УНИВЕРСИТЕТІ»МЕББМ МЕДИЦИНСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ»
БОӨЖ
Тақырып:Арғы түркілер мәдениеті және Қазақ халқының мәдениеті.
Орындады: 103Б тобының
Студенті:Тілеубай Алтынай
Алматы, 2023
Түркі мұрасын көп жылдық зерттеу тәжірибесі ескерткіштерді жан-жақты зерделеу, Қазақстан аумағындағы түркі тайпалары мәдениеттерінің генезисінің ерекшеліктерін анықтау және Түркілердің әлемдік өркениеттің дамуына қосқан үлесін түсіну қажеттілігін бар деп есептейді. Қазақ жерінде өмір сүрген түркі ата-бабаларын еске алу олардың жадына ұқыпты қарауға негіз болды. Сондықтан түркі ескерткіштерін зерттеудің алғашқы күндерінен бастап алғашқы құжаттама, карталар, жоспарлар, сызбалар, фотосуреттер мен сипаттамалар жасау және төлқұжаттар жасау процесінде табиғи мекендеу орындарында, даланың таза ландшафтында мұраны сақтау қажеттілігі туралы тұжырымдама жасалды.Көшпелі мәдениеттің дамуының әр дәуірі ерекше, жарқын және өзіне ғана тән қасиеттерге ие. Бір жағынан әлемдік тәжірибені игеру саласындағы жетістіктерді және екінші жағынан көшпелі тайпалардың әлемдік өркениеттің қазынасына қосқан үлесін асыра бағалау қиын. Түріктер-біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықта Солтүстік Қытай даласында қалыптасқан этно-тілдік қауымдастық.
Әлемдік кеңістікті мекендейтін көптеген халықтар түркітілдес. Шартты түрде оларды бірнеше топқа жіктеуге болады. Конвенция көрші елдердегі тайпалардың қатар өмір сүру процесінде тілдік конвергенциямен түсіндіріледі. Ежелгі түркілерге: түркі, печенегтер, половцы, ғұндар, бұлғарлар, хазарлар, түркі-оғыздар, қарлұқтар жатады. Қоныстанудың бастапқы аумақтары Азия мен Оңтүстік Сібірдің жерлері болды. Еділ өзенінің батысында б.з. д. III − II мыңжылдықта көші-қон жағдайында болған түріктер тобы қалыптасты. Бұл түріктер Еділ бойында, Қазақстанда, Алтайда және жоғарғы Енисей алқабында басым болды. Түріктердің тағы бір тобы Енисей өзенінің шығысындағы далада сәл кейінірек пайда болды, оның тамыры азияішілік. Тайпалар бір-бірімен өзара әрекеттесіп, Б.З. II мыңжылдықта олардың ішінен Ресейдің және жақын аумақтардың қазіргі түріктері ерекшеленді. Түркі ортағасырлық мәдениеті әлемдік мәдениеттер қазынасына енді. Экономиканың екі түрінің бірегей үйлесімі, халықтардың, тілдердің араласуы бүгінгі күнге дейін өзінің тереңдігімен, ой-өрісімен, сұлулығымен таң қалдыратын мәдени құбылыстарды өмірге әкелді. Материалдық мәдениетке тұрғын үйлер, киім-кешек, тұрмыстық заттар кіреді. Тұрғын үйлер жиналмалы үйлермен – киіз үйлермен және көшпелі аймақтағы стационарлық қыстақтармен, отырықшы аймақтағы тас және саман үйлермен ұсынылған. Сақталған жазбаша сипаттамаларға сәйкес, ортағасырлық киіз үй дәстүрлі қазақ киізіне ұқсас, киізбен жабылған, кіреберіс әрқашан шығыс жағында болған деген қорытынды жасауға болады. Ошақ орталықта орналасқан. Қыстауларда тұрғын үйлер негізінен кірпіштен, ағаштан тұрғызылды. Киіз, кошмар, жүннен жасалған кілемдер әрлеу ретінде қызмет етті. Түріктердің киімдері жүннен, теріден және былғарыдан, жұқа киізден тігілген. Түріктер үшін кең таралған ұзын жынысты кафтан болды. Алдыңғы дәуірдің (сақтар, сарматтар, үйсіндер, мәдени жетістіктерінің эстафетасын қабылдаған түркі көшпелі әлемі Дала мәдениетінің алуан түрлілігіне,өзге де көріністе көрінеді. Көшпелілердің тәжірибесі жойылмайды, ол игерілген, қайта өңделген, қайта ойластырылған және толықтырылған түрде Орта ғасырларда әлемді тағы да таң қалдырды. Түркі этностарының мәдениетін кеңістіктік тұрғыдан Орталық Азия дала дәлізі алып жатыр. Бірақ уақыт кеңейіп, қазіргі заманға жақындай түседі, ал түркілердің мифологиялық ойлауын сипаттайтын аңызға айналған дәстүрлерде сақталған және жазбаша ескерткіштер мен басқа да өнер түрлерінде берілген рухани бағдарлар түркі әлемінің қазіргі халықтарының этникалық өзіндік санасының негізін құрайды. Түріктердің жартастағы бейнелері де бар, аң аулау көріністерін (Хакасиядағы Сулек жазуы деп аталатын, б.з. 1-ші жартысы) шындықпен және егжей-тегжейлі қайта жасайды. мыңжылдық) . Олар аң аулау көріністерін, әскери шайқастарды, арбаларға тартылған түйелерді, мал бағуды, шамандық атрибуттарды және камлания (шамандық рәсім) көріністерін бейнелейді. Ежелгі түркі жартас өнерінің ең үлкен ескерткіші – Бичикту-Боом-таулы Алтайда орналасқан. Онда тасқа сурет салу арқылы VI–VIII және IX–XII ғасырлардағы бірнеше жүздеген түркі бейнелері бейнеленген.және одан кейінгі кезең.
Ежелгі және ерте орта ғасырларда Орталық және Орталық Азияда, Оңтүстік Сібірде көшпелі түркі тайпаларының мемлекеттік бірлестіктері болған. Түркі мемлекетінің тарихы Орхон деп аталған ежелгі түркі жазба ескерткіштерінің негізін қалады. С. А. Галин оларды "түркі тілінің поэтикалық тарихы" деп атайды. Орхон-Енисей ескерткіштері туралы алғашқы жаңалықтар XIX ғасырда пайда болды. 1893 жылы шифрды ашқаннан бері жазуларды әр түрлі саланың мамандары зерттеп келеді. Әдеби тәсілді алғаш рет түрколог и. в. Стеблева жүзеге асырды.
Қорытынды:
Қорытындылай келе, түркі мәдениетінің өзіндік ерекшелігі бар деп айтқым келеді: бұл өз өркениетін, өмірін, заңдарын және т.б. құрған халқы болып есептеледі.Ең алдымен түркі өзін-өзі тануын, түркі руханиятын, оның жоғары рухани-адамгершілік әлеуетін жандандыру, яғни рухани өрлеудің тұтас бағдарламасын құру қажет. Бүгінгі таңда көптеген себептерге байланысты, түркі мәдениеті сұранысқа ие.Қайта өрлеу дәуірі келді және жалпы адамзаттық өркениет тек батыстың ғана емес, әлемнің қалған бөлігінің, соның ішінде Еуразияның да жетістігі екенін түсінетін уақыт келді.
Қолданылған әдебиет:
Сергазина Г.М 2021,Семей статья https://topuch.com