Файл: Дрі Химиялы жне фармацевтикалы технологияны негізгі процестерін жіктеу. Химиялы ндірісті отайландыру.docx

Өлшегіш ыдыстарға келесі 0,5 л сүзінді жиналған сайын сүзіндінің көлемін (V_с), уақытты () және суспензияның температурасын (t) белгілейді. Суспензия сүзіліп болған сон сынақ тоқтатылады. Сынақтан кейін сүзгіні бөлшектейді, сүзгі бөгеттерінен тұнбаны тазалап алады да оның көлемін V_т өлшейді. Сынақ нәтижелерін сынақ хаттамасына еңгізеді.

Сынақ нәтижелерің өндеу а және b cүзу коэффициенттерің алу үшін (11) теңдеуді дифференциалдаймыз: ₍₁₂₎

О сы теңдеуден келесіні аламыз:

.

2-суретте түзу сызықтың теңдеуі алынған /V-V' координаталарда. Осы сызық ординаталар осің /V = b нүктеде қиылыстрады. Түзу сызықтың көлбеу бұрышының тангенсі 2·а тең. Көрсеткіш V' - сүзгі бетінің бірлігіне қатысты екі кезекті өлшеудің ортақталған мәні бойныша сүзіндінің көлемің:

2-сурет. График /V = f(V')

. (13)

Сүзі бөгетінің кедергі коэффициенті және тұнбаның меншікті кедергісі келесі формулалар бойынша анықталады:

; (14)

мұнда:  - сүзіндінің динамикалық тұтқырлығы (суспензияның орташа температурасы бойынша анықталады), Па·с;

S = V_т/V_с;

V_т – тәжірибе жолымен анықталған тұнбаның көлемі.

Сүзгі-престің рамасының өлшемдері 250250 мм, сондықтан бір раманың ауданы f = 0,0625 м². Осы жерден

F = f · n (15)

мұнда: n – рамалардың саны.

Алынған мәліметтерді сынақ хаттамасына еңгізеді.

Сүзідің оптималды уақытың анықтау үшін графикалық тәуелділік V=f() түрғызылады. Осьте О нүктесінің сол жағында ₀ тең (₀ - сүзгіні жұмысқа дайындау үшін қәжетті уақыт, ₀ = 0,25 сағ) ОS кесінді салынады. V=f() тендеу бойынша түрғызылған қисыққа S нүктесінең жанаманы өткізеді. Жанамамен қисық жанасқан нүктесінең  осіне перпендикулярді түсіреміз.  осінде кесінді ОВ пайда болады – оның ұзындығы сүзі процесінің тиімді уақытына тең.


2-сурет. График V=f()
Бақылау сұрақтары

---

1. Сүзі процесінің мақсаты қандай?

2. Сүзгіде қысымдар айырмасың қандай тәсілдермен алынады?

3. Сүзі режимдері немен сипатталады?

4. Сиационарлы және стационарлы емес сүзілердің сипаттамасың берініз.

5. Сүзі коэффициентердің физикалық мәні қандай?

6. Сүзі коэффициентерді анықтайтың формулаларды талданыз.

7. Тәжірибелік қондырғының негізгі элементтері қандай?

8. Сүзгі-фильтрдің құрылысы қандай?

9. Жұмысты істеу тәртібі қандай?

10. Тәжірибелік нәтижелер қандай әдіспен өнделеді?

11. Сүзу процесінің мәні қандай?

12. Сүзуге арналған аппараттардың жұмысшы органдары.

13. Сүзу кезінде туатын кедергіні жеңуге кеткен қысым неден пайда болад?

14. Сүзу процесінің қарқындылығын сипаттайтын шама және сүзу аппараттарының өнімділігін анықтау формулалары қандай?
Дәріс 9 Тақырыбы: Материалдарды жіктеу және сұрыптау. Қатты заттарды араластыру. Қатты ұсату
Жіктеу (Классификация; classification) — объектілерді (заттарды, құбылыстарды, процестерді, мәліметтерді) нақты бір белгілеріне сәйкес, топтама бойынша үлестіру жүйесі.

Жіктеу формуласы - аналитикалық синтездік жіктеудің синтездеу кезіндегі толық нұсқа таңба элементтер орналасуының бірізділігін білдіретін формула.

Жіктеуді бөлу - жіктеу нұсқа таңбасынан, сөздік тұжырымынан, меңзеу-анықтама аппаратынан және әдістемелік көрсеткіштерден тұратын жіктеу кестелерінің элементі. Негізгі кестелерде бөліктеу деңгейіне қарай тиісті атаулар (топ, топша, тармақ-тармақша т.б.) алады.

Жіктеу шешімі - құжаттарды жүйелік жайғастыру кезіндегі кітапхана қорында жүйелік каталог көрсеткіші бөліміне және орналастыру көрсеткішіне сәйкес көрсету туралы шешім.

Жіктеу нұсқа таңбасы - кітапханалық-библиографиялық жіктеудегі әрбір айдарға берілген шартты белгі. Нұсқа таңбаның қосақталған резерві, альтернативті түрлері берілуі мүмкін.

Сұрыптау (Селекция; selection; Сортировка; sorting) баламалар арасынан таңдау; шақырулардың сұрыптаулық тізбесіне қосылған терминалды немесе оның құрауышын адрестеу; белгілі бір ережеге сәйкес жиын элементтерін топ бойынша үлестіру. Сұрыптаудың бір түрі мәліметгерді сұрыптау нышанының мәндерінің өсуі немесе кемуі бойынша ретке келтіру.

Сұрыптау терминінің біріне-бірі жақын екі мәні бар:

---

Адамға сапасы және қасиеттері үшін пайдалы жануарлар қолтұқымының, өсімдіктер іріктемесінің, ұсақ ағзалар себінділерінің жаңа туындыларын шығару үдерістері сұрыптау деп түсіндіріледі. Осы тұрғыдан алғанда сұрыптау бұрынғы тарихка дейінгі дәуірде басталған үдеріс болып есептеледі. Алғашқы адамдар ең алғаш жабайы жануарларды қолға үйретіп, тұңғыш рет өсімдіктерді еге бастаған сәттен бастап сұрыптау жүзеге аса бастады.

Сұрыптау дегеніміз - жануарлар қолтұқымын, өсімдіктер іріктемесін және ұсақ ағзалардың таза дақылдарының жаңа туындыларын шығарудың теориялық негіздері және әдістерін жетілдірумен шұғылданатын ғылым. Осы тұрғыдан алғанда сұрыптау XIX ғасырдың ортасынан бері өмір сүре бастады, өйткені сұрыптаудың теориялық негізі генетика және эволюциялық теория болып табылады.

Сұрыптау әдісінің түрлері.Сұрыптау өсімдіктер селекциясының негізгі әдістерінің бірі болып табылады. Сұрыптау әдістері өсімдіктің белгілі бір түрінің көбею формасына байланысты. Сұрыптау -жаппай және жеке болып екі негізгі формаға бөлінеді.

Жаппай сұрыптау дегеніміз бастапқы материалдан селекционер үшін тиімді белгілері бар особьтар топтарын бөліп алу. Жаппай сұрыптау айқас тозаңданатын өсімдіктерге жиі қолданылады. Қарабидайдың көп тараған (мысалы Вятка сорты) сорттары осы жолмен шығарылған. Жаппай сұрыптау арқылы біртекті генотиптік материал бөліп алуға болмайды, өйткені айқас тозаңданатын өсімдіктер популяцияларында әрқашан да көптеген гетерозиготалық особьтар болады. Жалпы сұрыптау әдетте келесі бірқатар ұрпақта әлденеше рет, кейде бір рет қолданылады.

Жеке сұрыптау адамдардың назарын аударатын белгілері бар және олардан ұрпақ алуға болатын жекелеген особьтарды бөліп алуға негізделеді. Ол да бір реттік немесе қайталанбалы бола алады. Бұл әдіс өздігінен тозаңданатын (бидай, арпа, сұлы) өсімдіктерге қолдануға қолайлы. Өздігінен тозаңданатын бір особьтың ұрпағын таза линия деп атайды. Жеке сұрыптау өздігінен тозаңдану арқасында гомозиготалық формалардан тұратын таза линия бөліп алуға әкеп соғады. (Гетерозиготалар санының кеміп, гомозиготалар санының артуына әкеп соғатфн моногибридтік шағылыстыруды естеріңе түсіріңдер). Жеке сұрыптаудың нәтижесінде бір немесе бірнеше гомозиготалық таза линия болып табылатын сорттар алынады. Алайда таза линия ішінде де мутация болып гетерозиготалы особьтар кездеседі. Вегетативтік жолмен көбейетін өсімдіктер сорттарында шаруашылыққа пайдалы блгілері бар кез-келген гетерозиготалы форманы сақтап, көбейтуге болады. Жынысты жолмен көбейгенде гетерозиготалы особьтардан тұратын сорттардың қасиеттері сақталмайды және олар ажырай бастайды.

---

---

Сұрыптаудың тиімділігі.Бастапқы материал неғұрлым алуан түрлі болса, сұрыптау да соғұрлым тиімді болмақ. Гибридтендіру, әр түрлі географиялық аймақтан шыққан өсімдіктерді пайдалану, әр түрлі сыртқы факторлармен әсер ету арқылы мутациялық өзгергіштікті жоғарылату селекцияға арналған материалдың алуан түрлілігін арттыруға себепші болады. Сұрыптаумен ұштастыра жүргізілген будандастыру – селекция жұмысының тиімді жолдарының бірі. Бастапқы материалдың тұқым қуалайтын алуан түрлілігі аз болса, сұрыптаудың тиімділігі де шамалы болмақ. Гендердің көбі гомозиготалы болып келетін таза линияларды сұрыптаудан іс жүзінде ешбір нәтиже шықпайды. Бұл жағдайда мутация ғана тұқым қуалайтын өзгерістің көзі болуы мүмкін.

Өздігінен тозаңданатын өсімдіктерде сұрыптау әдетте тұқым қуалайтын құрамы әртекті бастапқы популяциядан таза линия бөлініп алынғанға дейін ғана тиімді болады. Бара – бара оның әсері жойылады. Линия қасиеттерін өзгерту үшін гибридтендіреді, ол комбинациялық өзгергіштікке әкеп тірейді. Бұдан сорт генотиптерінің құрамы әртекті болып, сұрыптау қаййтадан тиімді болып шығады.

Өсімдіктер селекциясындағы қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыпталу.Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің негізінде жүргізілетін қолдан сұрыптау сорт пен тұқымды өзгертудің басты жолы болып табылады. Бірақ табиғи сұрыпталудың да сортқа әсер ететінін естен шығармау керек. Мәдени өсімдіктерді (егісті жерлерде, тәлімбақта, т.б.) өсіргенде оларға көптеген сыртқы факторлар: температура, ылғалдылық, жарық және басқалар комплексі әсер етеді. Демек, табиғи сұрыпталу қолдан сұрыпталумен қатар жүріп отырады да, өсімдіктердің орта жағдайына бейімделушілігін арттырады.Жаңадан шығарылған сорт қашан да қатарынан әсер ететін екі фактордың, яғни адам еңбегі мен табиғи сұрыпталудың нәтижесі болып табылады.

Ұнтақтау дегеніміз қатты заттар бөлшектерінің өлшемдерін механикалық әсер ету арқылы төмендету.

Ұнтақтау:

1.Заттарды еріту, сығындау және т.б. процесстердің жылдамдығын қамтамасыз ету үшін көмекші операция болып келеді

2.Таблеткалар, ұнтақтар және т.б. өндірісінде негізгі (басты) операция болып келеді.

Бұл процесстің негізгі сипаттамы – дисперстік дәрежесі. Ол бөлшктердің бастапқы орташа өлшемінің /Дб/ және процесстен кейін орташа өлшемінің /Дк/ қатынасы болып келеді: Дд=Дн:Дк.

---