Файл: Жоспары Кіріспе i тарау. Теориялы блім.doc

Скачать файл (0,37Мб)

Заказать решение

ВУЗ: Не указан

Категория: Не указан

Дисциплина: Не указана

Добавлен: 12.01.2024

Просмотров: 193

Скачиваний: 1

ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.

І. топ ІІ. Деңгей

Сапалық сын есімнің анықтамасын жаз.

Көп нүктенің орнына тиісті жұрнақтарды жазып, олардың қандай жұрнақтар екенін түсіндір.

а) көкірегі сезім..., тілі орам...,

Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.

ә) Ерін... адамның ертеңі бітпес

б) Қаб... иттің тұмсығына тор кигізген.

ІІ. Топ

Мына жұрнақтар арқылы туынды, қатыстық сын есім жаса.

... палы шам, ... мелі көйлек, ... ген сиыр, ... ма тон, ... қыр бала.

Мына сөйлемдерден шырай түрлерін ажырат.

Жарау торыға жолдың алыстығы да, ауырлығы да онша күшке түспеді. Астана - өте сәнді қала. Күн қызғылт сәулесін дүниеге жайып тұрған тәрізді. Көшелер түп-түзу, теп-тегіс.

ІІІ. Топ

Сын есімнің емлесін айт.

Сын есім мына сөйлемде қай сөйлем мүшесінің қызметін атқарып тұр.

І. топ ІІІ. Деңгей.

Сын еісмдерді қатыстырып, «Әсем табиғат аясында» тақырыбына шағын шығарма жаз.

ІІ. топ. Сын есімдерді қатыстырып, «Ардақты ана» тақырыбына шағын шығарма жаз.

ІІІ. топ. Сын есімдерді қатыстырып, «Менің мектебім» тақырыбына шағын шығарма жаз.

6. Талдау.

Әр топтан үш оқушыны тақтаға шығарып, төмендегі сын есімдерге сатылай кешенді талдау жасатқызамын.

Желсіз түнде, жарық ай,

Сәуелсі суда дірілдеп.

Арманның қабағы жабыңқы

7. Болжау (Оқулықтағы 153-жаттығумен жұмыс)

Ең алдымен «Зерек» деген сөзге оқушылар жазбаша болжау жасайды

Мәтінмен жұмыс. Оқушыларға мәтінді оқытып, сын есімдерге синонимдік қатар жасатқызамын.

Қорытынды. (Оқушыларға тест сұрақтарын беремін)

Сын есімді тап

а) жазықтың ә) жарық б) сол

Дара сын есімді белгіле.

а) қонымды, сүйкімді, сары

ә) шөп, бұлақ, көбелек

б) бәрі, тегіс, күллі

Күрделі сын есімді тап.

а) сұра, сөйле, сана

ә) қышқыл, дәмді, тәтті

б) кең маңдайлы, шоқша сақалды, қызыл шырайлы.

Заттың түр-түсін, сыр сипатын, сапа белгісін білдіретін сын есімді қандай сын есім деп атайды?

а) күрделі

ә) сапалық

б) қатыстық

Қатыстық сын есімдер қалай жасалады?

а) түбір

ә) жалғау арқылы

б) жұрнақ арқылы

Қайсысы негізгі сын есім.

а) ауылдық, жайлы

ә) көк, жеңіл

б) мақтаншақ, сөзшең

Сын есімді тұрақты сөз тіркесін көрсет.

а) жым болу

ә) кірпігі айқаспады

б) қасы көзі қиылған

Сын есім тұрған қатарды көрсет.

а) салқын, қатты, күрең

ә) сайын, соң, туралы

б) сарт-сұрт, жалт-жұлт, кеңк-кеңк.

Сын есімнің жауап беретін сұрақтары

а) қалай, қай уақытта, қай кезде

ә) қанша, неше, нешінші

б) қандай, қай, қайдағы, қашанғы

Бір-біріне қарама-қарсы мәндегі сапалық сын есімдерді белгіле

а) жұмсақ, тұщы

ә) биік, аласа

б) қызыл, жасыл

9. Үйге тапсырма. 154-жаттығу ауызша, 155-жаттығу жазбаша орындауды тапсырамын.

10. Бағалау. Сабаққа қатысып отырған оқушыларға баға қоямын, қай топтың белсенділік танытқанын айтып кетемін.

1-сабақ. Тақырып: Сын есім туралы өткенді қайталау.

Оқушылар сын есімге жататын сөздерді атайды, оларға қойылатын сұрақтарды еске түсірді.

Осыдан кейін оқушылар 324-жаттығуды ауызша орындайды. Оқушылар сөйлемдерді оқып, сын есім сөздер анықтауыш болып келген сөйлемдерді оқығанда, олардың қай сөзбен байланысты екенін табады: ақ гүлде, жеңіл кетпен, салқын сусын. Мұнымен бірге олар ақ-гүлдердің сынын, жеңіл кетпеннің сынын, салқын судың сынын білдіріп тұрғанын да айтуға тиіс.

326-жаттығуды орындап, оқушылар сын есім сөздердің мағынасын саралауды қайталайды, соған жаттығады. Сын есім сөздердің мағынасын ашып беру, түсіндіру оңай емес. Көп сөздердің мағынасын практикалық жолмен, тәжірибеден түсінік алып қана жүрміз, ал саралып түсіндіру, дәлелді, анық етіп оны ашып беру оңайға түспейді.

Сөздердің мағынасын түсіндіруді түрліше құруға болады. Оны мұғалім алдын ала ойластырып келуге тиіс. Бірақ мұқият ескеретін нәрсе - оқушы сөздердің мағынасын ашуға ұмтылу арқылы әр затты, құбылысты саралап, дәл, анық таңдауға дағдылануға тиіс.

Үлкен, жіңішке, жалпақ, қалың, биік деген сөздерді оқып, оқушылар мұғалімнің көмегімен бұлардың түрлі пішіндегі заттардың көлемі жағынан сынын білдіретінін айтады. Осыны анығырақ таныту үшін, бұл сөздердің мағынасы танытылады. Үлкен түрлі (барлық) пішіндегі затардың көлемін атайды, жіңішке тік заттың көлемін атайды, жалпақ-заттың енін көрсететін сөз, т.т.

Ащы, тәтті, қышқыл, кермек – заттың дәмін атайтын сөздер. Суық, салқын, қоңыр салқын, жылы, ыстық-заттың жылы-суықтығына қарай сынын атайтын сөздер. Қызыл, жасыл, ақ, қоңыр, сары заттың түсін атайтын сөздер.

Оқушылар өздері құраған сөйлемдерінің ішінен сын есім сөздерді атайды, олардың қызметін (қандай сөйлем болып тұрғанын) көрсетеді.

Осыдан кейін сын есім сөздердің басты белгілері төмендегінше жинақталып аталады:

Сын есім сөздер заттың түрлі сынын-түсін, дәмін, көлемін, салмағын, ыстық-суықтығын атайды.
Олар қандай? деген сұраққа жауап береді.
Сын есімдер сөйлемде көбіне анықтауыш мүше болады.

2-сабақ. Тақырып: Қарсы мәндес сын есімдер.

Оқушылар кезекпен сөйлемдерді оқып, тапсырма бойынша істеген жұмыстарын айтады. Мысалы, Жол ортасына келдік деген сөйлемді оқып, оқушы мұнда сын есім сөз жоқ деп айтады. Осы ретте сөйлемнің мағынасын анықтағын жөн. Бұл сөйлемде жол ортасы деп отырғаны жолаушы шыққан жер мен жетер жердің ортасы екені түсіндіріледі.

Аспанда қою бұлт тұлшалап, төңірек түнерді деген сөйлем оқылып, оқушы: «Қою - сын есім, қандай? деген сұрақ қойылады. Бұл сөз бұлт деген сөзбен байланысып тұр, соның сынын білдіріп тұр»,-деп түсінік береді. Мұғалім оқушылардан тұлшалап, түнерді деген сөздердің мағынасын анықтайды: тұлшалап - еш саңылау қалдырмай жабу, бүркеу дегенді білдіреді; түнерді – күн қатты бұлттанып, қараңғы тартқанды немесе кісі қатты аушланғанды білдіру үшін жұмсалады: Атам түнерді.

Осы жаттығуға байланысты тағы бір ескертетін жағадай: түнерді, қақ жарып сияқты сөздерді, сөз тіркестерін оқушылар орфоэпия нормасына сай оқуды ұмытпауы керек (айтылуы түнерді, қақжарып).

Мұғалім «Қарсы мәндес сын есімдер» деген тақырып оқылатынын ескертеді де, қарсы мәндес сын есімдер туралы ережені оқуды, 327-жаттығудың бірінші тапсырмасын орындауды ұсынады.

Тапсырманы орындап болған соң, оқушылар сөздерді жұп-жұбымен оқып, олардың мағыналық қатынсын айтады.

Мұғалім: Бұл сөздер мағына жағынан қандай сөздер?

Оқушы: Бұл сөздердің мағыналары біріне-бірі қарсы.

Мұғалім оқушыларға ережені айтқызады, соңынан: «Қарсы мәндес сөздерді ретімен жазған дұрыс, алдымен ұнамды мағыналы, артық сапаны атайтын сөзді жазу керек»,-деп ескертіп, оны жаттығу арқылы дәлелдеп көрсетеді.

Оқушылр 328-жаттығудың екінші жартысын орындайды, жазғандарын оқйды. Мұғалімнің қарсы мәндес сөздердің аталған ретпен жазылған-жазылмағанын ескереді.

Бұл тақырып сөздердің мағына қатынасын таныту үшін, тілдегі осы заңдылықтарды білдіру үшін өтіледі. Сонымен бірге тақырыпты оқыту оқушылардың сөздік қорын байытуға, ойын ұштауға көмектесді. Мұғалім осыны ескеріп отыруға тиіс.

3-сабақ. Тақырып: Қарсы мәндес сын есімдер.

Үйде орындаған жаттығуды оқушылар жұп-жұбымен оқиды. Әр топты оқығанда, мұғалім қарсы мәндес сөздердің дұрыс жұпталуын, олардың айтылу ретінің дұрыс болуын қадағалайды.

Ең жақсы құрылған сөйлемдерді атап, оларды оқытады, сын есімнің қай сөзбен байланысып тұрғанын айтқызады. Оқушылар ережені айтады.

Тақырыпты пысықтау үшін, 329-жаттығу орындалады.

Келесі орындалатын - 331- жаттығу. Тапсырманы оқытып, мұғалім сөздерді ретімен көшірудің мәнін анықтайды. «Мына сөздер малды жасына қарай атап тұр. Көшіргенде, қай ретпен жазамыз, үлкенінен бастаған дұрыс па, жоқ кішісінен бастап жазған дұрыс па? Әр сөздің мағынасы анықталады.

Оқушылар сөздерді жазған ретімен оқиды, қажет болса, түзетіледі.

Үйге 332-жаттығудағы сурет бойынша әңгімен құрап, оны жазып келу тапсырылады. Мұғалім оқушыларға еменді суреттеп жазғанда, оның бейнесін суреттен алған әрерлеріне сай айтып жазу керек екенін ескереді.

4-сабақ. Тақырып. Дара, күрделі сын есімдер.

Үй жұмысын мұғалім былай тексереді. Ол аралап жүріп, оқушылардың шығарманы қалай жазғанын көріп шығады, шығармалрды үйге алып тексереді. Оқушыларды ауызекі сөзге төселдіру үшін, екі-үшеуіне әңгімені айтқызады. Әңгіменің мына үлгіге жуық болғаны жөн.

4.Сын есімнің мағыналық түрлері.

Сабақтың мақсаты: Білімділік. Сын есімдердің мағыналық ерекшелігін таныту, жасау жолдары ажыратуды білуді меңгерту.

Тәрбиелік: Сөздің мағынасына мән беруге тәрбиелеу.білім алуға, оқуға деген құштарлық сезімінің артуына ықпал ету.

Дамытушылық: Оқушылардың ой қабілетіне әсер ету арқылы өздігінен жұмыс әрекеттерін дамыту. Тақырып, ізденімпаздық, алған білімдері пайдалана білу қасиеттерін арттыру.

Сабақтың түрі: білім, іскерлік дағдыны жетілдіру сабағы.

Әдісі: түсіну, тану, қолдау, ой қозғау, ізденіспен жұмыс істеу.

Көрнекілігі: сабақ эпиграфына алынған сөз, тірек-сызба плакат, үлестірмелі қағаздар, тірек-сызба кестелер.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, әдеп, бүгінгі өмір.

Сабақ барысы

1 Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен сәлемдесу

Сабақты әдеттегідей бір оқушы өлең жолдарымен бастайды.

Қазақ тілі ата-анаң,

Қуат алар Отан да одан.

Дүниеде ешбір асыл,

Тең келмейді қатар оған.

Дұшпаның да бас иетін,

Тілің ұлттық қасиетін.

Мұғалімің кіріспе сөзі.

Досымыз түгіл, дұшпанымыз да бас иетін, ұлттық қасиетімізден саналатын тіліміз туралы сыр шертер тағы бір қазақ тілі сабағын бастаймыз.

2.Үй тапсырмасы сұрау.

Өтілген тақырыпты еске түсіру.

Сын есімнің жасалу жолы туралы сұралады. Үйге берілген жаттығу, қосымша талдау жұмыстар тексеріледі.

3.Жаңа сабақ

Сабақтың мақсаты түсіндіріледі.

Сабақтың эпиграфына алынған сөзбен жұмыс.

«Көкірегі сезімді, көңілі ойлыға, бәрі де анық тұрмай ма ойлағанда».(Абай)