ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 189
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
а) 438-жаттығуды тақтаға орындату.
5. Топтық жұмыс.
ә) топқа деңгейлік тапсырмалар беру.
б) тіл дамыту кезеңі.
Сәлемнен арзан ізет жоқ.
Сәлемнен қымбат құрмет жоқ.
6. Бекіту кезеңі.
Сонымен, Сын есім патша Қарсы мәндес сын есім ұлына қарама-қарсы сын есім сөздер қызметін ұсыныпты.
7.Үйге тапсырма: 439-жаттығу.
8. Бағалау.
Сын есім
Тақырыбы: Ы.Алтынсарин «Кел, балалар, оқылық» заттың сынын білдіретін сөздер.
Мақсаты: Ұлы ұстаз өмірімен кеңірек таныстыру, ой өрісін жетілдіре түсу, мәнерлеп оқуға дағдыландыру. Өмірде кездесетін сөздер заттың аты, сонымен бірге әртүрлі сындық белгілерін білдіретінін меңгерту. Сауатты дұрыс оқуға, жазуға жаттықтыру арқылы тілін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа сабақты түсіндіру.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, әңгіме, талдау, салыстыру, жинақтау, ойын, проблемалық жағдай туғызу.
Пайдаланылған көрнекіліктер: таблицада сөздер жазылған карточкалар, суреттер. Ы.Алтынсариннің суреті, «Қазақ хрестоматиясы» кітабының суреті, киіз үйлердің суреті, сиса мата.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру.
Сыныпта партада отырған әртүрлі құстардың суреті. Сауысқан сабақ тыңдамай өз бетімен отыр.
-
Кім сабақты тыңдамай отыр? Сауысқан сабақта білім ала ма, қалай ойлайсыңдар? –деп балалардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
-
«Адам болам десеңіз» деп жазылған карточканы көрсетіп, осы сөйлемнің мағынасын қалай түсінетіндерін сұраймын. -
Ы.Алтынсариннің портретін көрсетіп, бұл кісі туралы не білетіндіктерін сұрау. Әңгімелерінде Ыбырайдың қандай ақыл-кеңес бергенін сұраймын. -
Ы.Алтынсарин туралы қосымша мәліметтер беру.
Ы.Алтынсарин – жазушы , ақын, педагог, қазақ балалар әдебиетінің атасы деп, осы сөздер жазылған карточкаларды тақтаға іліп тұрамын. Мектеп ашып, онда балаларды өзі оқытқанын және «Қазақ хрестоматиясын» жазғанын әңгімелей келе, сол оқулықтың мұқабысын суреттен көрсетемін. Осы оқулықтың бетіне «Кел, балалар, оқылық» деген өлеңін жазған деп, бүгін сол өлеңімен танысатынымызды айтамын.
-
Өлеңді мәнерлеп оқып беру. -
Сөздік жұмысын жүргізу: алса, ықыласпен тоқылық, шамнан шырақ, сиса көйлек. -
Сұрақ-жауап арқылы өлеңнің мазмұнын түсіндіру. -
Еңбек етпесең, киім де, тамақ та, білім де болмайды,-деп қорытындылап, іштен және кезекпен дауыстатып оқытамын.
ІІІ. Дәптермен жұмыс.
-
Көркем жазу, сөздік диктант жүргіздім.
Бұрд
, қ , з , л, бүкт
, қалд деген сөздер көрнекілік арқылы көрсетіп, дұрыс жазылу ережелерін айтып, тақтаға кезекпен жазып отырдық.-
қ, ғ, а, о, ұ, ы жуан дауысты дыбыстармен жазылады.
ұ-бірінші буында жазылады, келесі буында ы жазылады.
3. Жазылған сөздерге сұрақ қойып, буынға бөлдірдім.
4. Заттың қимылын білдіретін сөздер туралы ережені қайталап, «Қай сөз артық?» деген ойын ойнаттым.
5. Балалардың жауаптарын тыңдай келе, «қызыл» деген сөз артық екенін (басқа сөздер заттың қимылы), ол сөздің заттың түрі екенін, қандай? деген сұраққа жауап беретінін анықтадық.
6. «Алма» деген сөзді тақаға жазып, оның дәмі, түрі, түсі, сапасы қандай болатынын сұрап, тақтаға жазып тұрдым.
Алма қандай?
Ащы
Қышқыл дәмі
қызыл
сары
жасыл түрі-түсі
шілік сапасы
7. Сұрақ-жауап:
Қандай? деген сұраққа жауап беретін сөз нені білдіреді? Балалар сызба бойынша қорытынды жасайды.
Оқулықтан ережені оқыту. Заттың сыны деген сөз дәлірек айтқанда, заттың түрі-түсі дегенді білдіреді.
9. Таблица бойынша қандай? қай? сұрақтарына жауап беретін сөзді таблица бойынша пысықтау.
10. Төмендегі жұмбақтан заттың сынын білдіретін сөзді тапқызу.
Кішкентай ғана бойы бар,
Айналдырып келген тоны бар.
Денсаулықтың жақсы болуы, ең алдымен тазалыққа байланысты екенін айта келе, төмендегі мақалдың мағынасын, қандай? сұрағына жауап беретін сөзді тапқызу.
Ыдыс таза болса ас дәмді.
11.Карточкада заттың атын, қимылын, сынын білдіретін сөздер жазылған. Ол сөздерді өз үйлеріне қателестірмей, дұрыс орналастыру мақсаты қойылады. (Үйлер киіз үй сияқты үлгіде жасалған).
12. Қорытындылау.
Қандай? сұрағына жауап беретін сөздер нені білдіреді. Мысал келтір.
13. Оқушылардың білімі бағаланып, үйге тапсырма берілді.
2.2 Бастауыш сыныпта сын есімнің мағыналық түрлерін меңгерудегі сабақтар үлгісі.
Грамматиканы оқып үйренуде тілдің сан қилы сырларына қанығамыз. Тілдің түрлі құбылыстары тіл ғылымның әр саласында қарастырылады. Мәселен, тілдегі сөздер, олардың барлық жиынтығы – лексикология саласында, тілдің дыбыстық жүйесі фонетика саласында, сөздердің формалары морфология, ал сөз тіркестері мен сөйлем синтаксис саласында қарастырылады. Қазақ тілі әдістемесі қазақ тілін зерттейтін тіл ғылымы деректеріне сүйенді. Сондықтан тілдің әдістемесі тіл ғылымымен, ғылыми грамматикамен тығыз байланысты.
Оқушылар бастауыш сыныпта грамматика жөнінде қарапайым ғана мағлұматтар алады. Әрине бұл мағлұматтар ғылыми жағынан толық дәлелденген деректер.
Мектепке келумен байланысты бастауыш сынып оқушылары грамматиканы жүйелі түрде оқып үйренуге кіріседі, қазақ тілінің әдеби нормасымен таныса бастайды.
Бұл жұмыстарды ұйымдастыру барысында осы жастағы балалардың дүнитаным ерекшеліктерін де естен шығаруға болмайды. Мысала 1) Грамматикада берілетін түсініктер балалар ұғымына сай келе қоймайды. «Зат, сын, қимыл» т.с.с.с. сөздер олар үшін дерексіз (абстракты) болады. Сондықтан ондай ұғымдарды әлсін-әлсін нақтылап түсіндіріп отырғанда ғана оқушылар ол сөздердің мағынасын меңгере бастайды. Немесе бастауыш сынып оқушыларына «ұйықтау, қайғыру, ойлау» сияқты сөздерді етістіктер деп түсіндіру де оңайға түспейді.
2) Бастауыш сынып балалары сөздердің тек жақты лексикалық мағынасын қабылдайды, ал оның грамматикалық мағынасын мүлде елемейді. Ал грамматикада сөздердің ең әуелі грамматикалық мағынасы ескеріледі.
Грамматикалық мағына грамматикалық формалар арқылы беріледі. Сөздің грамматикалық мағынасы мен грамматикалық формасы бір-бірімен тығыз байланысты, бірлікте болады, Мысалы, жақсылық, адамгершілік деген сөздер заттың сапасын, оған тән белгіні білдіреді. Грамматикалық жағынан алып талдағанда бұл сөздер дерексіз ұғымдарды білдіреді де, зат есімге жатады. Осы сияқты сөздердің өз мағынасы мен грамматикалық мағыналарының арасында кездесетін қайшылықтарды оқыту барысында жойып, бір-біріне нақтылай, саралай, айқындай түсетіндей, әдіс-тәсілдер тауып қолдану қажет. Мұндай әдіс-тәсілдерді және оны қандай жағдайларда, қалайша қолдану жолдарын грамматиканың әдістемесі белгілейді. Мұнда грамматиканың әдістемесі психология ғылымының деректеріне сүйенеді.
2)Сонымен қатар бастауыш сынып оқушылары жазу барысында өздері оқып үйренген ережелерін пайдалана білмейді, олар бір орфографиялық құбылысты екіншісімен шатыстырады. Психологтар бұл фактілерді зерттеу арқылы анықтай отырып, балалардың ақыл-ой әрекетіне үйрету қажеттігі жөнінде мәселе көтеруде. Ақыл-ой әркеті балаларға бір құбылыстан екінші құбылысты ажырата білуге және жалпылай білуге көмектеседі.
Грамматиканың әдістмесі тіл білімі және психология ғылымдарына сүйенумен қатар, педагогика ғылымының принциптерін басшылыққа алады. Совет дидактикасының негізгі принциптері бойынша оқу материалы оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай, ұғымына сай болуы керек.
Тілдің жүйелі түрде оқуға енді ғана кірспе бастаған 7-10 жастағы бастауыш сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін еске алсақ, бұларды тілге үйрету барысында нақтылау жақтарына көбірек көңіл аудару қажеттігі туады. Мұнда көрнекіліктің орасан зор пайда келтіретіні мәлім. Сондықтан дидактикалық көрнекілік принципі негізінде көрнекі құрал іріктеледі.
Дидактика талабының бірі оқытудың саналылығы, яғни оқушылардың сабаққа саналы түрде қарауы, материалды саналы меңгеруі болып табылады. Бұл үшін мұғалім грамматиканы оқыту барысында балаларды қызықтырып, өзін тартып, өз ойының барысын байқауға, бақылауға, салысытруға, бірі мен екіншісінің арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табуға, қорытынды жасауға, жалпылауға үйретуі тиіс.
Оқытудың міндеті жаңа тақырыпты түсіндіруді қамтамасыз етіп қою ғана емес, сонымен қатар негізгі фактілерді, анықтамаларды, ережелерді балалардың есінде берік сақтап, тұрақтандыру дағдыларын қалыптастыру болып саналады. Егер оқушы тілдің қандай болмасын бір құбылысына немесе жазу заңдылықтарына түсінбесе, онда, ол сол (сәтте) мәселеге арналған анықтаманы не ережені (тіпті болмаса терминді) жаттап оқуға мәжбүр болады.
Дидактика талабы тұрғысынан алғанда оқушыларға тіл үйретуге олардың зейінін қою, есте сақтау, ойлау белсенділігін тудыратын әдістемелік әдіс-тәсілдердің тиімділігі көрсетіледі. Оқушы тек мұғалімнің айтқанын немесе оқулықтағы дайын материалды ғана меңгеріп қоймауы керек, сонымен қатар өз күшімен, өздігінен бақылау арқылы қорытынды ереже шығара алмайтындай, берілген тапсырмаларды өз бетімен орындайтындай болу тиіс.
Дидактиканы күрделі бір шарты – мектептегі оқытудың жүйелілігі мен сабақтастығы, заттар мен құбылыстардың ішінде, солармен байланысты, сабақтас түрде қарастырған жөн.
Грамматика мен емле сабақтары үшін іріктеліп алынатын материалдар оқушыларға тәрбие беру жағынан да маңызды, бағалы болуға тиіс.Ал сабақ жүргізу процесіде қолданылатын әдістемелік әдіс-тәсілдер тақырыпты оқушылар жақсы түсіну үшін жағдай жасап қана қоймайды, оған сәйкес, балалардың жан-жақты дамуына да әсер ететіндей болғаны жөн. Біліктілік пен дағды әрдайым жаттықтыру жұмыстарын талап етеді, мұғалім балардың алдарына белгілі бір мақсат қойып, соған жету жолдарын қарастырады; күрделі жұмысарды бөлшектей отырып, қандай да болмасын бір әрекетті орындаудың тәсілдерін көрсетеді. Балалар мұғалімнің тапсырмасын орындау барысында оның айтқан, көрсеткен тәсілдерін біліктілікпен қолдауға үйретеді, дағдылана түседі.
Грамматикамен жазудың әдістемесінде қазіргі кезде мектепте сабақ беріп жүрген озат мұғалімдердің білікті қолданған әдіс тәсілдері де ескеріледі. Мектепте үлгермеушілікке қарсы күрес күрес барысында көптеген мұғалімдер тиімді әдістемелік жүйе жасады. Бірқатар мұғалімдер қазақ тілін үйрету саласында зерттеу жұмыстарын жүргізді. Міне, сондай жұмыс нәтижелері әдістемені дамытуға қосқан үлес болып табылды да, грамматика мен емле әдістемесін жоғары сатыға көтере түседі.
Бастауыш мекептерде оқытылатын қазақ тілі пәнінің басты бөлімінің бірі - гармматика. Грамматика сабақтары оқушыларға тілдің грамматикалық құрылысын меңгерту, грамматикалық заңдылықтарды білгізу мүддесіне бағындырылады. Өйткені, оқушылардың жалпы білімі, ой-өрісін, сауаттылығын, тіл мәдениті арттыруда, грамматиканы жүйелі оқытудың маңызы ерекше болып табылады.
Жалпы білім беретін бастауыш мектептердегі грамматика курсының алға қоятын ең басты мақсаты – оқушыларға ана тілінің заңдылықтарын, грамматикалық құрылу ерекшеліктерін білгізу, оның байланыстарын меңгерту болып табылады. Әрине, бұл мақсат толығымен бастауыш мектепте орындала қоймайды. Оның өрісі кең, жоғары сыныптарда да, жоғары оқу орындарының арнаулы факультеттерінде оқылады.
Балалар бастауыш сыныптарға ана тілінің негізгі нормасын меңгереді. Грамматика курсы балаларды тілдік құбылыстарды бақылай алуға, талдауға, салыстыруға, топтасуға, жүйелеуге, қорытынды жасауға, дәлелдуге дағдыландырады.
Оқушылар бұл курсты оқу барысында бірқатар грамматикалық мағлұмат алады: фонетика саласынан дыбыс пен әріпті, дауысты, дуыссыздарды, буынды, тасымалды ажыратады және оқуға, жазуға үйренеді; дұрыс, саналы, мәнерлеп, шапшаң оқуға, сауатты жазуға дағдыланады. Морфология саласынан сөздердің жасалуы, морфологиялық құрылысын, сөз таптары мен олардың негізгі формаларын айыра алады. Синтаксистен сөздердің арасындағы байланыстарды, жай сөйлемдерді ажыратып, өздері де сөйлем құрастырады.