Білім беру бағдарламасы: ФӨТ

Кафедра:

Практикалық сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулық

Тақырыбы: ББЗ номенклатурасы, олардың жіктелу принциптері. ББЗ-ның негізгі мақсаты және әсер ету механизмдері.

Курс: 1

Дисциплина: Фармацевтикалық технология өндірісінің кәсіби терминологиясы

2023 жыл

1. 
   Тақырыбы: ББЗ номенклатурасы, олардың жіктелу принциптері. ББЗ-ның негізгі мақсаты және әсер ету механизмдері.
   
2. 
   Мақсаты: ББЗ туралы түсінік қалыптастыру, глосарий құрастыру. Фармацевтикалық технология өндірісінің кәсіби терминологиясында ББЗ номенклатурасының маңызын анықтау.
   
3. 
   Міндеттері: ББЗ номенклатурасы, олардың жіктелу принциптерін оқып білу. ББЗ-ның негізгі мақсаты және әсер ету механизмдерімен танысу
   
4. 
   Ақпараттық-дидактикалық блок
   

Биологиялық белсенді заттар - организмнің қандай да бір қызметін атқаратын, арнайы жоғары әрекетті іске асыратын органикалық қосылыстар. Бұл заттарға ферменттер, гормондар, дәрумендер және т. б. заттар жатады.

Дәрілік өсімдіктердің биологиялық белсенді заттары белсенді, балласты және ілеспе заттарға (алкалоидтар, терпендер, сапониндер) бөлінеді

Бастапқы метаболиттер бастапқы шикізат ретінде күрделі биосинтетикалық процеске қатысады, нәтижесінде жаңа, химиялық құрылымы мен қасиеттері бойынша айтарлықтай ерекшеленетін заттар — қайталама метаболиттер пайда болады. Өсімдік жасушалары болып табылатын тірі организмдердің синтезінің өнімдері бола отырып, қайталама метаболиттер адам мен жануарлардың көптеген өмірлік процестеріне белгілі бір (оң немесе теріс) әсер ете алады.

---

Биологиялық белсенді заттар (ББЗ) адам мен жануарлар ағзасындағы биологиялық процестерге әсер ететін заттар.

Ілеспе заттар-ББЗ-мен бірге ДӨШ болатын метаболизм өнімдерінің шартты атауы. Олар денеге оң немесе теріс әсер етуі мүмкін, экстрактивтілікке, фармакодинамикаға және белсенді заттардың фармакокинетикасына әсер етуі мүмкін.

Барлық ББЗ екіге бөлінеді:

* эндогенді;

* экзогенді.

Эндогенді ББЗ-ға мыналар жатады: ақуыздар, майлар, көмірсулар, аминқышқылдары, витаминдер, ферменттер, гормондар, бояғыштар.

Ақуыздар-молекулалары аминқышқылдарының қалдықтарынан жасалған табиғи полимерлер. Құрылымы бойынша ақуыздар қарапайым және күрделі болып бөлінеді.

Ақуыздар (грек тілінен. protas-бірінші, маңызды) қарапайым ақуыздар. Оларға альбуминдер, глобулиндер, глютеминдер жатады.

Протеидтер ақуыз макромолекулаларынан басқа құрамында ақуыз емес молекулалар бар күрделі ақуыздарға жатады. Оларға нуклепротеидтер (ақуыздан басқа нуклеин қышқылдары бар), липопротеидтер (ақуыздан басқа липидтер бар), фосфолипидтер (ақуыздан басқа фосфор қышқылы бар) жатады.

Липидтер­­-жасуша мембраналарын құруға қатысатын жақын физика-химиялық қасиеттері бар органикалық қосылыстардың күрделі қоспасы. Жасушаның міндетті компоненті болып табылады. Олардың жалпы белгісі - молекулада ұзын тізбекті көмірсутек радикалдары мен эфирлік топтардың болуы.

Көмірсулар өсімдіктерде хлорофиллдің ассимиляциясы арқасында көмірқышқыл газынан, судан, минералды тұздардан күн энергиясының кванттарының әсерінен фотосинтез процесінде пластидтерде түзіледі. Химиялық құрылымы бойынша көмірсулар моносахаридтер мен полисахаридтерге бөлінеді.

Витаминдер-биологиялық белсенділігі жоғары және биорегуляторлар рөлін атқаратын төмен молекулалы органикалық заттар. Витаминдердің биологиялық белсенділігі олардың белсенді топтар ретінде ферменттердің каталитикалық орталықтарының құрамына кіретіндігімен немесе функционалды топтардың тасымалдаушысы болуымен анықталады. Майда еритін витаминдер органикалық еріткіштерде жақсы ериді. Мұндай дәрумендер молекулада гидрофобты алмастырғыштардың болуымен сипатталады. Суда еритін витаминдер суда жақсы ериді. Оларға с, В және т. б. топтарының дәрумендері жатады.

Ферменттер - жасушалардағы зат алмасуды жеделдететін және молекулалық салмағы 15 000-нан 1 000 000-ға дейінгі ақуыз табиғатының биокатализаторлары.

---

Фитогормондар-метаболизм процесінде өсімдіктерде синтезделетін, олар арқылы тасымалданатын және өсімдіктердің өсуі мен дамуын реттегіштер немесе фиторегуляторлар деп аталатын өсу немесе формативті әсерлерді (деформацияларды) тудыруы мүмкін заттар.

Дәрілік заттар эндо-немесе экзогендік сипаттағы биологиялық белсенді заттар болып табылады, адам ауруларының алдын алу және емдеу үшін заңды түрде рұқсат етілген. Бұл заттар белгілі бір концентрацияда айқын анықталған бактерицидтік, антисептикалық, есірткілік, дезинфекциялық және басқа да әсерлерге ие болуы тиіс.

Дәрілік заттардың емдік әсері дозамен анықталады. Белгілі бір дозаларда дәрі-дәрмектер улануға немесе өлімге әкелуі мүмкін. Өсімдіктерде, жануарларда және адамдарда (алкалоидтар, гормондар, дәрумендер, антибиотиктер) түзілетін BAV емдік әсерге ие.

Экзогендерге мыналар жатады:

* колиндер-тамыр жүйесі арқылы жоғары өсімдіктер шығаратын, төменгі өсімдіктердің тежелуін тудыратын органикалық қосылыстар;

* фитонцидтер-жоғары сатыдағы өсімдіктер атмосфералық ауаға шығаратын, қоздырғыштардың өліміне әкелетін ұшпа органикалық қосылыстар;

* антибиотиктер-органикалық заттар-қоршаған ортаға бөлінетін немесе микроорганизмдердің басқа түрлерін тежейтін немесе тежейтін жасуша ішінде жиналатын зат алмасу процесінде микроорганизмдердің қалдықтары;

* маразминдер-төменгі өсімдіктердің тежелуін тудыратын микроорганизмдер шығаратын органикалық заттар.

Микотоксиндер - метаболизм процесінде саңырауқұлақтар (Fusarium, Aspergillus және т.б.) шығаратын биологиялық белсенді заттар, олар бірге дамыған кезде өсімдіктердің (дәнді дақылдардың) денесіне бөлініп, соңғысының ауруын тудырады. Микотоксиндердің қауіптілігі олардың сақталу тұрақтылығымен, термиялық өңдеумен, ағзаның мүшелері мен тіндерінде тез таралу қабілетімен байланысты, бұл ақуыз синтезінің тежелуін, жүрек-тамыр жүйесінің, сүйек кемігінің жасушаларының, лимфа түйіндерінің зақымдалуын тудырады. Көптеген микотоксиндердің канцерогендік қасиеттері бар.

Хош иісті заттар-өзіне тән жағымды иісі бар органикалық заттар. Табиғи хош иісті заттар әртүрлі заттардың күрделі қоспаларын білдіреді, көбінесе өсімдік гүлдерінен алынған эфир майларымен (қызғылт, герань, лаванда) ұсынылады. Хош иісті заттар косметикалық және парфюмерлік композициялар алу үшін қолданылады. Әдетте, бұл сығындыларда әртүрлі заттардың күрделі қоспалары бар. Тұрақты парфюмерлік композицияларды алу үшін иіс тұрақтандырғыштары қажет. Табиғи иіс тұрақтандырғыштарына мускус препараттары жатады.

---

ББЗ келесі классификациясы қарастырылады:

1. Денеге әсері бойынша.

Денемен өзара әрекеттесуді ескере отырып ББЗ келесідей бөлінеді

* ағзаға сіңбейтін биоинерттер (целлюлоза, гемицеллюлоза, лигнин, кремний органикалық полимерлер, поликарбонат және т. б.);

* денеде баяу еритін немесе ашытылатын биоүйлесімді (алкоголь, полиэтилен оксиді, суда еритін целлюлоза эфирлері және т. б.);

* дене тініне зақым келтіретін биоүйлесімді емес (полиантрацендер, кейбір полиамидтер және т. б.);

* бағытталған биоактивті (винилин, дәрілік заттармен біріктірілген полимерлер).

Биоинертті және биоүйлесімді заттар дәрі-дәрмек өндірісінде көмекші заттар ретінде, сондай-ақ контейнерлер, орау және құрылымдық материалдар және т. б. алу үшін кеңінен қолданылады.

2. Уыттылығы бойынша.

Уыттылық дәрежесіне байланысты ББЗ бөлінеді: күшті және улы қарапайым заттар.

Уыттылықтың көрінісі ББЗ концентрациясына (дозасына), ағзаға ену жолдарына, соңғысының сезімталдығына, ағзадағы ББЗ мінез-құлқына және басқа факторларға байланысты (мысалы, улы заттар белгілі бір дозаларда дәрі ретінде қолданылады).

3. Шығу тегі бойынша.

ББЗ табиғи және синтетикалық болып табылады.

Табиғи ББЗ тірі организмдердің тіршілік әрекеті процесінде қалыптасады. Олар метаболизм процесінде пайда болуы мүмкін, қоршаған ортаға бөлінуі мүмкін (экзогендік) немесе организмде жиналуы мүмкін (эндогендік).



Негізгі фармацевтикалық терминдердің байланысы

Бір классификация шеңберіндегі терминдердің барлық ұғымдары бір-бірімен туыстық қатынастармен өзара байланысты және барлығы бірге ұғымдар жүйесін немесе терминологияны құрайды, оның негіздерін мамандар "фармация" деп аталатын кешенге кіретін бірқатар мамандандырылған пәндерді игерумен қатар игереді (грек. фармакея-дәрі жасау, дәрі-дәрмекпен емдеу). Сондықтан терминологиялық жүйенің ғылыми мәні тек маманға ғана бағынады.

Ең алдымен, біз дәрі-дәрмектегі негізгі терминдердің өзара байланысын көрсететін жоғарыда келтірілген схемаға назар аударамыз. Онда дәрілік препараттың тууы айқын байқалады (жалпы түрде болса да), атап айтқанда: фармакологтар биологиялық белсенді затты (ББЗ) мұқият зерттеу барысында ол "фармакологиялық зат"термині деп аталатын объектіге айналады (осы кезеңде). Токсикологиялық, емдік, физика-химиялық, биологиялық, фармацевтикалық және басқа да сипаттамаларды мұқият зерделегеннен кейін фармацевтикалық затқа жаңа мәртебе беріледі: термин — бұл шикізат объектісін белгілі бір дәрілік түрге айналдырудың ғылыми-өндірістік процесінде, әдетте, көмекші затпен біріктіру арқылы қолданылуы мүмкін "дәрілік зат". Болашақта буып-түю, буып-түю, тығындау және таңбалау процестеріне ұшыраған дәрілік нысан белгілі бір ақпаратпен қамтамасыз етілгеннен кейін фармакотерапияда қолдануға болатын дәрілік препаратқа айналады.

---

5. 
   Тақырыптың негізгі сұрақтары:
   

1. 
   Биологиялық белсенді заттар дегеніміз не?
   
2. 
   Заттардың биологиялық белсенділігі критерийі ретінде не қабылданады?
   
3. 
   Тірі организмдердің метаболизмі нәтижесінде пайда болатын барлық қалдықтар биологиялық белсенді ме?
   
4. 
   ББЗ классификациясының негізі қандай принциптер болып табылады?
   
5. 
   Эндогенді ББЗ-ға қандай қосылыстар жатады? Олар жайлы түсінік айтыңыз.
   
6. 
   Экзогенді ББЗ-ға қандай қосылыстар жатады? Олар жайлы түсінік айтыңыз.
   
7. 
   Негізгі фармацевтикалық терминдердің байланысы туралы айтыңыз.
   
8. 
   Терминдердің өзара байланысы не себепті байқалады?
   

6. 
   Оқыту әдістері:
   

Репродуктивті: теориялық материалмен танысу, тілдік және коммуникативтік жаттығуларды орындау, фармацевтикалық терминдердің глосарйін жасау.

Көрнекі: тірек сызбаларын қолдану.

Интерактивті: шағын топтарда жұмыс істеу, сұрақтарға шабуыл жасау, іскерлік ойын.

7. 
   Тақырып бойынша тапсырмалар:
   

Тапсырма 1. Берілген мәтіннен тірек сөздерді табыңыз.

Бүгінгі таңда ғылыми зерттеулер үшін ең сұранысқа ие тақырыптар ғылыми-техникалық прогреске, қаржылық және экономикалық аспектілерге, сондай-ақ денсаулық сақтау мен салауатты өмір салтына қатысты мәселелер болып табылады. Сондықтан ғылыми-зерттеу жұмысын жазу үшін "диеталық қоспалар нарығын талдау және оның даму тенденциялары"тақырыбы таңдалды. Өйткені, диеталық қоспалар салауатты өмір салтын жүргізудің мүмкін компоненттерінің бірі болып табылады және ғылыми-техникалық прогрестің көмегімен құрылған объект болып табылады. Сонымен қатар, осы нарықты және оның даму тенденцияларын талдау осы нарықтың одан әрі жұмыс істеуі үшін тартымдылығын анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, жұмыстың өзектілігі бүгінгі күні жеткілікті зерттелмеген диеталық қоспалар нарықтарының дамуы мен болашағы туралы жаңа ақпарат алу, сондай-ақ осы нарықта жұмыс істеу және ол бойынша диссертация жазу үшін білім алуға қызығушылық екенін атап өтуге болады. Диеталық қоспаларға деген қажеттілік ХХ ғасырдың ортасында адамзаттың өз денесіне деген зейінінің артуына және салауатты өмір салтына табынушылықтың дамуына байланысты қалыптасқаны анықталды. Диеталық қоспалар өндірісін бірінші болып жапондық, қытайлық және американдық өндірушілер жүзеге асырды, ал орыстар кейінірек — ХХ ғасырдың соңында қосылды.

---

Смотрите также файлы

• Рабочая программа начального общего образования п рое к т окружающий.pdf

• Не выказывай пренебрежения к человеку в старости, ибо и мы стареем.docx

• Прикладной системный анализ сетевой анализ и календарное планирование проектов, метод прогнозного графа.docx

• Календарнотематическое планирование киноуроков на 20222023 учебный год месяц Тема класс ответственный сентябрь Киноурок Мандарин (понятие радость за другого).docx

• Институт строительства и архитектуры Направление строительство зданий, сооружений и развитие территорий Внутренняя политика Александра 3.docx