1.КІРІСПЕ. ОҚУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫ ТАЛАПТАРЫНЫҢ КОНТЕКСІНДЕГІ ХИМИЯНЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ МЕН ФУНДАМЕНТАЛДЫҒЫ
1.1-ресурс
Адам қызметінің бір саласы – кәсіби-ғылыми сала. Оны ғылыми стиль жүзеге асырады.

Ғылыми стиль – ғылым мен өндіріс саласына қызмет ететін жалпы әдеби тілдің функционалды стильдерінің бірі. Оның таралу аясын баса көрсете үшін «ғылыми-кәсіби стиль» деп те атайды.

Бұл стильдің ерекшелігі ғылыми мәтіндердің табиғат, адам және қоғам туралы шынайы ақпаратты жеткізуге арналуында. Ол жаңа білімді алады, сақтайды және жеткізеді. Ғылым тілі – жасанды тілдер элементтері (есептеулер, сызбалар, таңбалар және т.б.) бар табиғи тіл; халықаралықтандыру үрдісі бар ұлттық тіл.

Ғылыми стилі бірнеше шағын стильдерге бөлінеді:

таза ғылыми (жанрлары: монография, мақала, баяндама),

ғылыми-ақпараттық (жанрлары: реферат, аннотация, патенттік сипаттама),

ғылыми-анықтамалық (жанрлары: сөздік, анықтағыш, каталог),

оқу-ғылыми (жанрлары: оқулық, әдістемелік құрал, дәріс),

ғылыми-көпшілік (очерк және т.б)

Таза ғылыми стильдің өзіндік ерекшелігі – мамандарға арналған академиялық баяндама. Бұл шағын стильдің белгілері – берілген ақпараттың дәлдігі, дәлелдердің сенімділігі, баяндаманың логикалық реттілігі, нақтылық.

Ғылыми-көпшілік шағын стилінің өзіндік белгілері бар. Ол кең оқырманы аудиторияға арналған, сондықтан ғылыми деректер қолжетімді және қызықты түрде ұсынылуы керек. Бұл шағын стиль қысқа әрі ықшам болмауы мүмкін, бірақ публицистикаға жақын тілдік құралдар қолданылады. Сондай-ақ мұнда терминология көп қолданылады.

Ғылыми-ақпараттық шағын стиль ғылыми дәлелдерді сипаттайтын ғылыми ақпаратты дәл жеткізуі керек.

Оқу-ғылыми шағын стилі студенттерге, болашақ мамандарға арналған, сондықтан онда көптеген иллюстрациялық материалдар, мысалдар, түсініктемелер көп.

Ғылыми стильдің басты ерекшелігі – ойды дәл және біржақты жеткізу.

 Ғылымның міндеті - заңдылықтарды көрсету. Сол себепті оның ерекшеліктеріне абстрактілі жалпылау, ой қисыны, айқындық, дәлел, ойды жеткізудің бірегейлігі жатады. Ғылым саласындағы қарым-қатынас міндеттері, оның пәні, сөйлеу мазмұны жалпы ұғымдардықолдануды талап етеді. Оны жалпылама лексика, арнайы лексика және терминология жүзеге асырады.

Терминология ғылыми сөйлеудің дәлдігін білдіреді. Термин – белгілі бір білім немесе қызметтің арнайы саласының ұғымын дәл және нақты білдіретін сөз немесе сөз тіркесі (диффузия, құрылымдық беріктік, маркетинг, фьючерс, өлшеу, тығыздық, бағдарламалық жасақтама және т.б.). Ұғым – ақиқат болмыс көріністерінің ортақ маңызды қасиеттері, байланыстары мен қатынастары туралы ой.  Ұғымды қалыптастыру ғылыми сөйлеудің маңызды шарты болып саналады. Ұғымның анықтамасы (лат. анықтама) – белгілі бір терминмен белгіленген заттың қысқаша сәйкестендіру сипаттамасы (

---

Индуктивтілік – электр тізбегінің магниттік қасиеттерін сипаттайтын физикалық шама.)

Ғылыми сөйлеу – белгілі бір нормаларға бағынатын жазбаша сөйлеу. Ғылыми сөйлеудің абстрактілі жалпыланған сипаты көптеген ұғымдарды қосу, арнайы лексикалық бірліктерді (әдетте, әрқашан), пассивті құрылымдарды (металдар оңай кесіледі) қолдану арқылы ерекшеленеді. Абстрактілі жалпыланған мағыналары бар етістіктер, абстрактілі ұғымдарды білдіретін зат есімдер (жылдамдық, уақыт) кеңінен қолданылады. Мәлімдеменің бөліктері арасындағы қатынасты баса көрсететін келесі құрылымдар қолданылады: кіріспе сөздер (ақыры, сонымен), төменде атап өтетіндіктен келесі бөлікке ауысамыз сияқты құрылымдар, әртүрлі қатынастар мен әрекеттерді білдіретін көптеген көмекші сөздер (арқасында, байланысты, салдарынан және т.б.).

Ғылыми стильдің лексикалық құрамы біркелкілікпен сипатталады, онда ауызекі сөйлеу, бағалау, эмоционалды-экспрессивті лексика жоқ. Орта текке жататын көптеген сөздер кездеседі: құбылыс, қасиет, даму (қазақ тілінде тек жоқ). Көптеген жалпылама лексика қолданылады, мысалы: жүйе, кезең, жағдай. Ғылыми стиль мәтіндерінде күрделі қысқартылған сөздер, аббревиатуралар да қолданылады: БҚ (бағдарламалық құралдар), ӨЦ (өмірлік цикл). Бұл стильде тілдік ақпарат ғана емес, сонымен қатар сызба, формула, таңбалар да кездеседі.

Синтаксисте қатысымдармен, қатысым айналымдарымен, байланыстыру сөздерімен (осыған байланысты) күрделі сөйлемдер, бұл не (сутегі – газ) сөйлемі сияқты жай сөйлемдер, жақсыз сөйлемдер қолданылады. Көбінесе хабарлы сөйлемдер қолданылады, сұраулы сөйлемдер мәселеге назар аудару үшін қолданылады.

«Мен» есімдігі ғылыми стильге тән емес, оны «біз» («біздің көзқарасымыз бойынша», «бізге айқын көрінеді») алмастыратынын есте сақтаған жөн.

Ғылыми стиль жанрлардың қатаң жүйесін және мәтін құрылысының қатаң ережелерін құрды. Ғылыми мәтін прагматикалық құрылыспен ерекшеленеді, онда бәрі түпкі мақсатқа және, ең алдымен, құрылысына қызмет етеді, сондай-ақ эмоциялар, көпсөзділік, көпмағыналылық, бүкпе мәндегі сөздер алынып тасталады.

Ғылыми мәтін құрылымы

• 
  тақырыбы, яғни мазмұны белгілі бір аспектіде ашылатын бақылау (зерделеу) нысаны;
  
• 
  тақырыпша, яғни кең тақырыпқа кіріп, оның бір бөлігін құрайтын және осы нысанның бір бөлігін қарастырумен немесе тар аспектіде қарастырумен ерекшеленетін тақырып
  
• 
  сонымен қатар, мәтінде абзацқа тең және мәтін бөліктерінің семантикалық байланысын қамтамасыз ететін микротақырып болады.
  

---

Ғылыми мәтіннің құрылымдық бірлігі – жаңа жол.

Онда белгілі бір идеялар, ережелер, дәлелдер, микротақырыптар болады. Олар абзацтың мәнін анықтау арқылы оңай оқшауланып көрінетін тірек сөздермен көрінеді. Әр жаңа жолда себеп, негізгі жаңа жолдық сөз орамы, түсінік беру бөлімі мен қорытынды болады. Тірек сөздер жаңа жолдық сөз орамда кездеседі.

Мәтіннің жеке бөліктерін байланыстыру үшін көмекші сөздер, кіріспе сөздер, белгілі бір сөйлеу клишелері қолданылады (автор қарастырады, дәлелдейді, атап өткен жөн және т.б.).

Ғылыми мәтінді құрудың негізгі тәсілдері сипаттау, пайымдау, баяндау болып табылады. Ғылыми мәтін – бұл өзіндік қатаң құрылысы бар мәтіннің бір түрі.

Ғылыми стиль ғылыми мәтінді логикалық тұрғыдан келістіруде келесі әдістерді қолданады: дедукция,­ индукция, аналогия және проблемалық баяндау.

 Пайдаланылған әдебиеттер

Орыс тілі және сөйлеу мәдениеті: Дәрістер курсы / Г К. Трофимова – М.: Флинта: Наука, 2004 – 160 б. (70-77 б).

 

 

1.2-ресурсына сүйене отырып, дұрыс жауаптарды белгілеңіз:

 

1. Ғылыми мәтіннің авторы әдетте қай жақтан жазады:

1. 
   жекеше түрдің 1-ші жағы;
   
2. 
   көпше түрдің 1-ші жағы;
   
3. 
   көпше түрдің 2-ші жағы;
   
4. 
   жекеше түрдің 3-ші жағы.
   

2. Ғылыми стильге тән емес лексика:

1. 
   жалпықолданыстық;
   
2. 
   жалпығылыми;
   
3. 
   тұрмыстық;
   
4. 
   терминологиялық.
   

3. Ғылыми стильдің оң нәтижесіне ие болатын сөз орамын белгілеңіз.

1. 
   Біз басқа көзқарасты ұстанамыз…
   
2. 
   Автормен келісу қиын…
   
3. 
   Қате ұсынылады…
   
4. 
   Бұл шешімнің артықшылықтарын мойындау керек…
   

4. Ғылыми стильдің теріс нәтижесіне ие болатын сөз орамын табыңыз.

1. 
   Автор дұрыс атап өтеді…
   
2. 
   Автор сыни тұрғыдан қарайды…
   
3. 
   Автор айқын сәйкессіздікті елемейді…
   
4. 
   Автормен келісуге болады…
   

5. Ғылыми сөйлеуде орынсыз тілдік орамды табыңыз.

1. 
   Біз алынған нәтижелерге ризамыз…
   
2. 
   Біз алынған нәтижелерге өте қуаныштымыз…
   
3. 
   Зерттеу барысында алынған нәтижелерге біз ризамыз.
   
4. 
   Нәтижелер бізді толығымен қанағаттандырады.
   

---

6. Ғылыми жұмыс пікіріндегі қатенің себебін анықтаңыз: Ғылыми жұмыс асығыс-үсігіс орындалған.

1. 
   Сөзді өзіне тән емес мағынада қолданған;
   
2. 
   Сөздердің тіркесімділік қағидалары бұзылған;
   
3. 
   Стилі бұзылған;
   
4. 
   Паронимдер бұзылған.
   

---

Смотрите также файлы

• Образовательная программа Таможенное дело.docx

• 1. Охрана ландшафтов.rtf

• 44. 02. 03 Педагогика дополнительного образования (изобразительная деятельность и декоративноприкладное искусство).doc

• Задание 3 Экология Задание 1.doc

• Ролевые игры по формированию навыков самоменеджмента.docx