Файл: Масаты ас содасыны пайдалы асиеттерін анытау. Оны тиімді олдану дістерін зерттеп білу. Міндеттері.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.10.2023
Просмотров: 108
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
І Кіріспе
Мені химия пәні қатты қызықтырады. Ол біздің өмірде маңызды және қажетті білім береді. Мектепте біз бұл ғылымды әлі оқымасақ та, мен онымен біраз таныспын. Ия, біз бәріміз кішкентай кезімізден бастап өмірімізде химиямен бетпе-бет келеміз. Тістерімізді тіс пастасымен жуғанда, қолымызды сабынмен жуғанда, заттарды кір жуғыш ұнтақпен жуғанда біз заттармен – паста, сабын, ұнтақпен айналысамыз. Ал химия әртүрлі заттарды, олардың қасиеттері мен қосылыстарын зерттейді.
Менің зерттеу жұмысымның объектісі – бұл ас содасы – біз өмірде жиі кездесетін химиялық зат.
Зерттеудің өзектілігі: Ас содасы әр үйде бар. Арзан қол жетімді сода үй шаруасындағы барлық қажеттіліктерге жарайды. Ас содасы әдетте ақ түсті ұсақ кристалды ұнтақ болып табылады.
Сода қауіпсіз және улы емес, өртке және жарылысқа қауіпсіз. Бұл ұнтақты-тұзды (сабынды) дәм, ол шырышты қабықтарға тиген кезде аздап тітіркенуді тудырады.
Химия өнеркәсібінде сода бояғыштар, полистирол көбіктері және басқа да органикалық өнімдер, өрт сөндіргіштердегі толтырғыштар үшін қолданылады.
Тамақ өнеркәсібінде – нан пісіру, кондитерлік өнімдер өндіру, сусындар дайындау үшін қажет.
Сода арзан, уытты емес, сонымен қатар өте тиімді. Тек тазарту үшін ғана емес – оны үй шаруашылығында көптеген жұмыстарға қолдануға болады.
Неліктен ас содасы мұндай «ғажайыптарды» жасай алады? Дүкенге барғанда ас сода сатып алуды ұмытып кететін үй иесі жоқ. Әр үйде сода бар – әрі таныс, әрі битаныс, құпия мен жұмбаққа толы! Мен ас сода туралы мүмкіндігінше көбірек біліп, зерттеу жүргізгім келді.
Зерттеу пәні. Әр түрлі заттарды жасау үшін ас содасын қолдану және үйде балаларға қызықты тәжірибелер жүргізу мүмкіндігін тәжірибе түрде тексеру.
Мақсаты: ас содасының пайдалы қасиеттерін анықтау. Оны тиімді қолдану әдістерін зерттеп білу.
Міндеттері:
- ас содасы туралы ақпаратты таңдау;
- ас содасының әртүрлі заттарға қалай әсер ететінін білу;
- ас содасы туралы қызықты фактілерді қарастыру.
Зерттеу әдістері:
- әдебиетті оқу;
- ақпаратты талдау, жүйелеу;
- тәжірибелер.
Болжам: менің ойымша, сода құрамында белгілі бір жағдайларда шығарылатын газ бар.
ІI Негізгі бөлім
2. 1 Ас содасы дегеніміз не?
Ас содасы – сілтілік химиялық зат. Ас содасының құрамы 27,38% натрий, 1,19%Н, 14,29% С, 57,14% оттектен тұрады.
Химия тілінде ас содасы келесідей жазылады –
NaHCO3 Химиялық қасиеттері: ұнтақ ақ түсті, айқын иісі жоқ, сода улы емес,
Ас содасы NaHCO3 немесе қос көмірқышқылды натрий, немесе натрий бикарбонаты - ақ түсті, кристалды ұнтақ. Улы емес, өртенбейді, жарылмайды. суда оңай ериді, су ерітіндісінде көмірқышқыл газын шығарады.
Натрий бикарбонаты - көмір қышқылының қышқыл натрий тұзы. Молекулалық массасы — 84,00.
Қышқылдармен әрекеттескенде тұз бен көмір қышқылын түзеді. Көмір қышқылы бірден көміртек оксиді (IV) мен суға ыдырайды:
(NH3 + H2O + CO2 = NH4HCO3;
NH4HCO3 + NaCl = NH4Cl + NaHCO3).
2. 1 Ас сода алу тарихы
Ежелгі Египет пен Ежелгі Римнің тұрғындары сода мен оның сиқырлы қасиеттері туралы білген. Олар оны жеке гигиена үшін және күнделікті өмірде қолданды.
Сода көлдерінен суды буландыру арқылы сода алу туралы алғашқы естеліктер Рим дәрігері Диоскорид Педанидің дәрілік заттар туралы еңбегінде бар. XVIII ғасырға дейін барлық елдердің дәрігерлері мен алхимиктері сода күкірт және сірке қышқылдарымен әрекеттескенде газды шығаратын зат деп санады. Бүгінгі таңда белгілі бір химиялық реакция нәтижесінде көмірқышқыл газының бөлінуінің нәтижесі екендігі белгілі.
Педания Диоскоридінің замандастары сода құрамы туралы білмеді, өйткені көміртегі диоксидін голландиялық химик Ян ван Гельмонт 600 жылдан кейін ғана ашқан. Ғалым жаңа затты орман газы деп атады.
Жасанды сода XVIII ғасырда алына бастады. Мұны істеу үшін заттың құрамын анықтау керек, оны таза түрінде бөліп алу керек. 1736 жылы химик Анри Луи Дуамель де Монсо сода көлдерінен суды пайдаланып, кристалдану арқылы таза сода шығарды. Ол оның құрамына «натр» химиялық элементі кіретінін анықтады. 1737 жылы Дуамель мен Андреас Сигизмунд Маргграф сода мен калий карбонатының әртүрлі заттар екенін дәлелдеді.
Дуамель натрий сульфатына сірке қышқылының әсерінен сода алуға тырысты. Қазіргі химиктер бұл нәтиже бермейтінін біледі. Алайда ғалым өзі алған заттардың құрамы туралы түсінікке ие болмады. Ғалым күшті қышқылды (күкірт) әлсіз (сірке суы) тұздардан шығару мүмкін емес екенін білмеді.
Ас содасы XVIII ғасыр соңында француз химигі Лебланк ойлап тапты. 1791 жылы француз химигі Н. Лебманға «глаубер тұзын содаға айналдыру әдісіне» патент берілді. Глаубер тұзы – натрий сульфатының декагидраты.
Сода зауыты «Франсиада – Лебман содасы» деп аталды және күніне шамамен 120 кг сода берді. Алайда, 1793 жылы француз төңкерісі кезінде Орлеан герцогы Филипп өлім жазасына кесілді. Оның мүлкі тәркіленіп, Лебманның зауыты мен патенті мемлекет меншігіне өтті. 7 жылдан кейін зауыт иесіне қайтарылды, бірақ ол бұзылып, өндірісті қалпына келтіру үшін көп ақша қажет болды. Лебман өмірінің соңында кедейлікте өмір сүріп, 1806 жылы өзін-өзі өлтірді.
Ежелде мысырлықтар ас содасын ерекше қастерлеген екен. Оны тазалық пен пәктіктің символы деп білген. «Натрий» сөзі көне Мысыр жазбасынан алынған. Яғни, натран деп олар соданы атаған көрінеді.Олар есте жоқ ерте заманда ас содасын сода көлдерінен алған және ол арзанға түспеген.
Ал Мысыр абыздары оны барлық дертке төтеп беретін дәрі-дәрмектер ретінде қолданған. Мысалға, бала көтере алмай жүрген әйелдерге сода қосқан ванна қабылдауға кеңес берген. Қазір де осы әдісті халық медицинасы жүзеге асырып келеді. Таңқаларлығы, ерекше тәсіл шынымен нәресте сүю бақытын сыйлайтын көрінеді. Бұған қоса, оның тағы бір жанама әсері бар. Мамандар жүктілік сода қосылған ерітіндіні қолданғаннан кейін пайда болса, көп жағдайда ұл бала дүниеге келеді деген тұжырым айтуда.
1736 жылы француз химигі Анри Луи Дюамель де Монсо сода көлінен таза ас содасын алғаш рет өндіріп алады.
1975 жылы француз ғылым академиясы ас содасын өндіруге конкурс жариялайды. 1791 жылы химик Николя Леблан асхана тұзы, бор және күкірт қышқылынан синтездеу арқылы алады.
Ас соданы дәрі ретінде қолдануға болатындығын 1845 жылы неміс дәрігері Булрих ашқан. Ол ас содасы асқазан қыжылын басатынын анықтады.
1861 жылы бельгия инженер-химигі Эрнест Сольве ас содасын өндіруді патенттеп алады. Осы ас содасы бүгінгі күнге дейін қолданыста.
Алғашқы ас содасының зауыты Ресейде 1864 жылы құрылады. Ол француз химигі Лебланның технологиясы бойынша ас содасын өндіреді. Дәл осындай сода зауытын кәсіпкер Матвей Пранг Барнаулда құрады.
Бастапқыда бұл жаңалық көптеген жылдар бойы құпия болып келді және оны алудың жаңа әдісін ойлап табылған соң, сода, әсіресе кондитерлік өнімдерде таралуына ықпал етті.
Қазіргі сода көлдері Забайкальада және Батыс Сібірде танымал; Танзаниядағы Натрон көлі және Калифорниядағы Серлс көлі үлкен атаққа ие.
Қорытынды: ежелгі уақытта сода тек тамақ дайындауда ғана емес, күнделікті өмірде де жиі қолданылған.
2. 3 Ас соданы қай жерлерде қолдануға болады
Мен үйде, косметологияда, өнеркәсіпте, медицинада сода қолдану әдістерін анықтадым.
Тағамда: ас содасы қамыр өнімдеріне қосылады. Көпіршіктер шығаратын көмірқышқыл газы қамыр арасымен өтіп, қамырды керемет үлпілдек етіп көтереді. Ас сода «Сода суы» газдалған сусын өндірісінде қолданылады. Көкөністерді пісіру кезінде олардың түсін сақтау үшін, сондай-ақ хош иісті құрғақ және мұздатылған көкөністергебалғындықты сақтау үшін 1 литр суға бір шымшым ас содасы қосылады.
Ас содасы тәттілерді пісіргенде негізгі не қосымша қопсытқыш ретінде қолданылады. Ас содасының азғантай ғана бөлігін қамырға қоссақ, ол жұмсақ әрі оңай ға түседі. Ас мәзірі дұрыс шығуы үшін ас содасының қолданылу мөлшерін мұқият сақтау керек. Ас содасын суға не сүтке араластырмас бұрын оны уксуспен өлтіру керек, сол кезде оның ашқылтым дәмі болмайды. Қаймақпен, айранмен және қатықпен араластырғанда ас содасын уксуста өлтіру қажет емес.
Үй шаруашылығында (күнделікті өмірде): сода жағымсыз иістерді жоятындықтан, ол аяқ киімдегі жағымсыз иістен, аяқ киімге құрғақ ұнтақты құйып, дәретханада, иістерден кілемдерді тазалағанда және т.б. жұмсақ жиһаз содамен тазаланады, сода лас жерлерге шашылады және біраз уақыттан соң тазалап алу керек. Сода ластануды оларды еріту арқылы оңай жояды. Онымен ыдыстарды (қасықтар, пышақтар және т.б.), раковинаны, кафельді, тәрелкелерді жууға және т. б. тазалауға болады, бұл тәжірибелер жүргізу барысында дәлелденген, нәтижелері қосымшада көрсетілген.
Ас содасы кез-келген жағымсыз иістерді керемет түрде жояды. Мысалы, тоңазытқышта және мұздатқышта, қоқыс жәшігінде, автомобильде, аяқ киім шкафында, жағымсыз иіс пайда болатын жерде. Иістің алдын алу үшін иіс шығатын жерлерде сода ерітіндісін шашыратуға болады.
Ас содасының көмегімен сіз бәрін дерлік тазалай аласыз. Раковиналар, ванналар, плиткалар, хром, тот баспайтын болаттан жасалған заттар. Бұл мүлдем улы емес, бірақ тиімді. Мысалы, металл раковиналардағы әк қалдықтарын тамаша тазартады. Кофе немесе қоюі шай ішкеннен кейін тісті аздап ағарту үшін қолдануға болады.
Кір жууға сода қосыңыз. Егер сіз киімді жуған кезде бір стақан сода қоссаңыз, онда ұнтақтың тиімділігі артады, түстер ашық болады, ақ түс ақ болады, қатты суды жұмсарады. Кейбіреулер шаю кезінде сода қосады. Кір жуғыш машинада жай ас содасы жарнамаланған қымбат өнімнен гөрі пайдалы болмақ.
Кілемдерді ас содасымен «жандандырыңыз». Егер сіз кілемдерді тазалап, оларды иістерден тазартқыңыз келсе, сода ерітіндісін шашыратыңыз немесе сода ұнтағын шашыратыңыз, жарты сағатқа қалдырыңыз, содан кейін шаңсорғышпен сорыңыз. Дәл осындай әдіс сізге жаңа кілемнің химиялық иісінен тез арылуға мүмкіндік береді.
Сода отты тез сөндіре алады. Егер үйдегі басқа химиялық заттар әдетте өте жанғыш болса, онда сода, керісінше, кез-келген жалынды тез сөндіреді. Ас содасының қорабын газ плитасына жақын жерде ұстаңыз, ол аяқ асты от шықса көмекке келеді.
Медициналық мақсаттар үшін: сода – бұл антисептик, қызыл иектің, тамақтың қабынуына қарсы және т.б қолданылады. Сода суға салып, ерітіндісімен тамақты шайыңыз, сода микробтарды кетіреді, қызаруды емдейді және ол ауырсынуды тоқтатады. Мұрынның ағуы кезінде мұрынға сода қосылған су ерітіндісі де көмектеседі. Суық тигенде содамен ингаляция жасалады: суды қатты қыздырады, оған сода қосып, көрпемен жауып, судың үстінде дем алады.
Ас содасы асқазанның қышқылдығын төмендететін, сонымен қатар тағамдағы химиялық және жасанды қоспаларды бейтараптандыратын антацид рөлін атқара алады. Асқазан қыжылында оған 1 шай қасық сода араласқан стакан су ішу ұсынылады.
Сода жылы сүтке қосылып, жөтелді жұмсарту үшін ішеді. Сода тырнақ саңырауқұлақтарын емдеуге көмектеседі. Сода судағы ерітіндісімен ванналар жасап, саңырауқұлақ ауруы бар аяқтарды бірнеше минутқа салып қою керек. Іріңді аурулар үшін де сода қолданылады. Жараны соданыңс удағы ерітіндісімен жуу керек.
Ас содасы жәндіктердің шағуынан қышуды жеңілдетеді және терінің тітіркенуін жеңілдетеді. Ас содаға бірнеше тамшы су құйып, терінің қабынған жерлеріне немесе ара, маса, т.б. жәндіктер шаққан жерге басыңыз. Сондай-ақ, ас сода қышыма қышуын жұмсарта алады.
2. 4 Ас содасын емдік мақсаттарда қолдану
Күнбе-күнгі тұрмысымызда қолданылатын ас содасының тағамдық пайдасынан бөлек, оның емдік қасиеті бар екенін біле бермесек керек-ті. Осы орайда біз оның емдік бірнеше қасиетін айтқымыз келеді.
Расында, ас содасының әуелгі үлкен пайдаларының бірі – ол иммунитетімізді едәуір көтеріп, вирустар мен бактериялардың көбеюіне тосқауыл қояды, һәм өз клеткаларымыздың ракқа қарсы тұрып, оны алдын алудан қорғайды.
Өз кезегінде ас содасының қалай, қайтіп және қаншалықты пайдалануды білмесеңіз, ағзаңызды ауыр кеселге ұшыратып алуыңыз әбден-ақ мүмкін. Сондықтан, белгілі бір маманның кеңесіне жүгінгеніңіз жөн болмақ.
Ас содасының ішкі бәзбір ауруларға пайдасы бар:
- Онкологиялық ауруларды профилактикадан өткізіп, оны емдеу үшін;