Файл: аза тіліндегі дыбыстарды айтылу кемшіліктері жне оларды тзету тсілдері.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.10.2023
Просмотров: 64
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қазақ тіліндегі дыбыстардың айтылу кемшіліктері және оларды түзету тәсілдері
Отбасында екі тілде сөйлеу баланың сөйлеу тілін бұрмалап, кешеуілдеп шығуына әсер етеді. Баланың сөйлеу тілінің тежелуі оның психикасына да әсер етеді. Қоғамда өзін қолайсыз сезініп шеттетіліп қала береді. Сондықтан да ерте жастан бастап сөйлеу тілін түзету ұтымды қадам болмақ.
Балалардың сөйлеуіндегі ең көп кездесетін кемшіліктердің бірі- дыбыс айтудағы бұзылыстар. Сөйлеу балаға табиғи жолмен тұқым қуалау арқылы берілмейді, бала қоршаған ортасы арқылы үйренеді. Сондықтан үлкендердің баламен анық, түсінікті, дыбыстарды бұрмаламай, асықпай, жұмсақ үнмен сөйлескені өте маңызды.
Дыбыс айту бұзылыстарының кемшіліктері:
-
ысқырық дыбыстар (с,з,ң), -
ызың дыбыстар (ш, ж, ч, щ), -
сонор дыбыстар (л,р), -
тіл асты айтылатын дыбыстар (к,г,х,һ,қ), -
ұяң дыбыстар (в,ф,з,ж,б,д,ғ), -
қазақ тілінің дыбыстарында (қ,ң,ұ,ү,ө,ә) байқалады.
Кейбір балалар дыбыстардың бір ғана тобын дұрыс айта алмайды,мысалы, тек қана ызың дыбыстар немесе тіл асты арқылы айтылатын дыбыстар. Мұндай дыбыстарды дұрыс айта алмау- қарапайым кемшілік немесе мономорфтық деп саналады. Кейбір балалар екі немесе бірнеше дыбыстарды дұрыс айта алмайды, мысалы, ызың дыбыстар және тіл асты арқылы айтылатын дыбыстан немесе ысқырық дыбыстар, сонор дыбыстар, ұяң дауыссыз дыбыстар.Дыбыстардың дұрыс айта алмаудың мұндай түрі күрделі (диффуздық) немесе полиморфтық деп аталады.
Дыбыстарды дұрыс айта білмеудің себебі әдетте, артикуляциялық моториканың бұзылуынан немесе жеткіліксіз қалыптасуынан болады. Бұл орайда балалар артикуляциялық аппарат мүшелері арқылы қозғалыстарды дұрыс жасай алмайды, әсіресе, тілмен дұрыс қимыл жасай алмайды, соның салдарынан дыбыс бұрмаланып, анық айтылмайды.
Алдымен дыбысты буынға қосу бойынша жұмыс жүргізіледі.
Буын- ең қарапайым сөйлеу.Сонымен қатар буындардың мағынасы жоқ. Сөздерде дыбысты машықтандыру буындарға сүйеніп жүргізіледі.Мысалы: ба-ла. Сол дыбыс сөздің басында, кейін ортасында, аяғында келетін сөздермен жұмыс жасалады.Бастапқыда дыбыс буындық құрамына қарапайым, кейін дауыссыздармен қатар келген сөздерде машықтандырылады.Кейін дыбыс сөз тіркесінде, өлеңдерде,сөйлемдерде,байланыстырып сөйлеу тілінде машықтандырылады.Алдымен, дыбыс аз көлемдегі сөйлемде беріледі, кейін сол дыбыс көп көлемдегі сөйлеу тіл материалында машықтандыру жүргізіледі.
Дыбысты машықтандыру кезінде қолданылатын ұйқас жолдар:
Аз-аз-аз
Құдықты қаз,
Қаңқылдайды қаз.
Келіп қалды жаз,
Атаңа хат жаз.