Инспекциялық бақылау нәтижелері бойынша Орган инспекциялық бақылауға қатысушылар мен Сертификатты ұстаушының өкілі қол қоятын 2 данадағы актіні жасайды.

Актінің бір данасы Сертификатты ұстаушыға, екіншісі Органға жіберіледі.

Инспекциялық бақылаудың нәтижелері бойынша Орган көрсетілетін қызмет нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, сондай-ақ:

1) қызмет көрсетуге арналған нормативтік құжат өзгерген;

2) қызмет көрсетудің технологиялық процесі өзгерген;

3) бақылау, сынақтар (тексеріс) әдістері, егер көрсетілген өзгерістер қызметтердің сәйкессіздігін тудыруы мүмкін болғанда, сапаны қамтамасыз ету жүйесі және сертификаттау кезінде тексерілетін талаптарға қызмет көрсету шарттары өзгерген;

4) егер кәсіпорын қызметтер көрсету бойынша өз қызметін тоқтатқан жағдайда Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұруы немесе жоюы мүмкін.

Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұру туралы шешім сәйкессіздіктің анықталған себептері оны берген Органмен келісілген түзеу іс-шараларының жолымен жойылған және қызметтердің нормативтік құжаттарға сәйкестігін тексеру мақсатында қайтадан сертификаттау сынақтарын жүргізбестен растаған жағдайда қабылданады.

Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұру немесе күшін жою туралы ақпаратты қызметтерді орындаушыға, техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға, тұтынушыларға және басқа да мүдделі адамдарға Сертификат берген Орган хабарлайды. Сертификатты жою оны мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің тізілімінен шығарған сәттен бастап күшіне енеді.

Қызметтердің немесе қызмет көрсету талаптарының сәйкестігі белгіленген талаптардан бұзылған кезде түзеу іс-шаралары жүзеге асырылады.

Түзеу іс-шараларын жүргізген кезде Орган:

1) Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұрады;

2) қызметтерді орындаушыға, техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға, тұтынушыларға және басқа да мүдделі адамдарға ақпарат береді;

3) түзеу іс-шараларын орындау мерзімін белгілейді;

4) түзеу іс-шараларын орындауды тексереді;

5) тұтынушыларға, жұртшылыққа, мүдделі ұйымдарға қызметтерді пайдаланудың қауіптілігі (немесе қажет еместігі) және анықталған бұзушылықтарды жою тәртібі туралы хабарлайды.

---

Түзеу іс-шаралары орындалғаннан кейін Орган қызметтерді орындаушыға, техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұрудан алынғандығы туралы хабарлама жібереді.

Қызметтерді орындаушы түзеу іс-шараларын орындамағанда немесе олар тиімсіз болған кезде Орган Сертификатты жояды.

Сұрақтар:

1 Қызметтердің қандай түрлерін білесіз?

2 Қызметтерге сертификаттауды қалай жүргізеді?

3 Қызметтер мен өнімдерге сертификаттауды жүргізудің ерекшеліктері бар ма?

4 Сертификатталған қызметке инспекциялық бақылауды қалай жүргізеді?
12-лекция

Тақырыбы: Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау

1 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау әдістері

2 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау тәртібі

Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растауды ҚР СТ 3.9 сәйкес жүргізеді.

Бұл стандарт бойынша ҚР Мемлекеттік сертификаттау жүйесінде міндетті сертификаттауға жататын шетелдік өнімдердің сәйкестігін растаудың жалпы ережелерін, жүргізу тәртібі мен рәсімдерін орнатады.

Бұл стандарт сертификаттау жөніндегі аккредиттелген барлық органдарына, сынақ зертханаларына, сарапшы-аудиторларға, сонымен қатар ҚР МСЖ қызметіне қатысатын басқа да заңды және жеке тұлғаларға міндетті болып саналады.

Шетелден әкелінген өнімдердің Қазақстанда күші бар нормативтік құжаттардың міндетті талаптарына сәйкестігін растауын ҚР МСЖ орнатылған тәртіпте аккредиттелген сертификаттау органдарымен жүргізіледі.

Міндетті сертификаттауға жататын шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растауды отандық өнімдерге орнатылған ережелер бойынша жасалады, бірақ енгізілетін өнімдердің ерекшеліктері мен келісім-шарттардың бар болуы ескерілуі керек (Қазақстан мен экспортер-мемлекет арасындағы).

Қазақстан Республикасында МСЖ шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растауын мына жолдармен жүргізеді:

а) сәйкестік сертификаттарының түпнұсқаларын берген ТМД қатысушыларының-мемлекеттерінің СО мойындалуы;

- сәйкестік сертификаттарының көшірмелерін берген ТМД қатысушыларының-мемлекеттерінің СО мойындалуы;

---

- ҚР МСЖ орнатылған тәртіпте аккредиттелген ТМД қатысушыларына жатпайтын мемлекеттердің СО берілген және мөрімен куәландырылған шетелдік сәйкестік сертификаттарын немесе олардың көшірмелерін мойындалуы;

б) Өнімдердің сәйкестігін растау тәртібі техникалық регламентіне сәйкес талаптарға сертификаттау сұлбаларын қолдана отырып өнімдердің партиясын сертификаттау;

в) өтінушімен сәйкестік декларациясын қабылдау.

ҚР аймағында мойындалған шетелдік СО берілген сәйкестік сертиффикаттардың тізімін стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі уәкілетті органымен анықталады.

Міндетті сәйкестікті растауға жататын шетелден әкелінген өнім енгізу уақытына өнімнің партиясы ретінде саналады, сериялы өнідіріске сәйкестік сертификаты болса да. Мұнда партияның мөлшері енгізілетін құжаттың тауарменжүретін құжаттамаға сай анықталады.

Міндетті сәйкестікті растауға жататын көтерме саудаға арналған шетелдік өнімге мемлекеттік және орыс тілдерінде жазылған ақпарат болуы керек. Бұл ақпаратқа келесі мәліметтер кіреді: өнімнің атауы, дайындаушы-мемлекет пен кәсіпорын, дайындау күні, сақтау мерзімі, жағдайлары, қолдану тәсілі, тағамдық құндылығы. Аударманың дұрыстығына өтінуші жауап береді.

Сәйкестік сертификаты жоқ шетелдік өнімдерге сертификаттау жұмыстарын ҚР күші бар техникалық регламенттерде немесе нормативтік құжаттарда орнатылған қауіпсіздік көрсеткіштеріне сәйкестігін жүргізеді.

Егер Қазақстанда өтінуші өнімге орнатылған талаптар нормативтік құжаттарда болмаса, онда импортер-мемлекеттің нормативтік құжаттарына сәйкестігін тексереді, мұндай құжаттарды өтінуші беруі шартты.

Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау бойынша жұмыстар үшін ақыны өтінуші ҚР Ұ 50.3.01 сәйкес төлейді.

Өтінуші мен сәйкестік растау органы арасында келіспеушіліктер болған жағдайда ҚР 3.10 сай орнатылған тәртіпте апелляциялар қарастырылады.

Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растауды жүргізу тәртібі

ҚР аймағына шетелден әкелінген өнім міндетті сәйкестікті растауға жатады, сонымен қатар бұл өнім кедендік ресімделуін жүргізетін органмен кедендік декларирлеуден орнатылған тәртіпте өтеді.

Шетелден әкелінген өнімдердің кедендік ресімделуін жүргізу үшін негіз болатын құжаттарға ҚР сәйкестік сертификаты немесе СО тіркелген өнімнің қауіпсіздігі жөніндегі өтінім-декларация болады (кедендік бақылауға қажетті құжаттарды санамағанда).

Өнімнің кедендік ресімделуін жүргізгеннен кейін өтінуші СО аккредитеу саласына байланысты берілген өнім түріне шетелдік сертификатты мойындауға өтінім жібереді.

---

Өтініммен бірге мына құжаттар беріледі:

- шетелдік сертификаттың түпнұсқасы мен көшірмелері;

- өніммен бірге жүретін құжаттама - өнімге шығу тегі сертификаты контракт, накладная, өнімді сынау хаттамасының көшірмесі, сапа менеджмент жүйесі немесе өнідіріс сертификаты, гигиеналық қорытынды, фитосанитарлық сертификат, малдәрігерлік қорытынды.

Өтінімге берілген құжаттар екі тілде жазылады. Егер басқа тілде болса, онда аудармасы болуы керек.

Өтінімді және берілген құжаттарды талдау негізінде СО шетелдік сертификатты мойындау жөнінде шешім қабылдайды және өнімнің сәйкестігін растауын үш тәсілдің біреуімен жүргізеді. СО мен өтінуші арасында сәйкестігін растау жұмыстарын жүргізуге келісім-шарт жасалады.

Сәйкестікті растау ресімдерін жүргізгенде СО ҚР СТ 1014 талаптарына және басқа да нормативтік құжатарға сай өнімнің сәйкестендіруін өткізеді.

Тез бұзылатын өнімдерге сәйкестік сертификаты сақтау және тасымалдау шаралары болған кезде ғана мойындалады.

Мойындалған сәйкестік сертификаттары және олардың көшірмелері ҚР МСЖ қабылданған сәйкестік сертификаттарына қайта ресімделеді. Олардың ресімделуін аккредиттеу саласына байланысты сәйкестікті растау органдары жүргізеді.

Сәйкестік сертификатының іске асу мерзімі СО орнатылады және ол өнімнің сақтау мерзіміне байланысты болады, бірақ 1 жылдан аспау керек.

Егер ТМД мемлекеттерімен-қатысушыларымен сериялы өндіріс өніміне берілген сәйкестік сертификатының мерзімі аяқталса, ал өнім сатушыда болса, онда сертификат өнімнің сақтау мерзіміне қарай таралады, бірақ 3 жылдан аспау керек.

СО сәйкестік сертификатын беру алдында, қажет болған жағдайда шетелдік өнімге толық барлық көрсеткіштері бойынша анықтау жүргізеді немесе нормативтік құжаттарда орнатылған талаптарға сай өнімнің сәйкестігін растау үшін кейбір көрсеткіштерін ғана анықтайды.

---

Сұрақтар:

1 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау қандай стандартқа сай орындалуы керек?

2 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау әдістері қандай?

3 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау қандай тәртіпте жүреді?

13-лекция

Тақырыбы: Стандарттау, метрология және сертификаттау салаларындағы мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен метрологиялық бақылау

1 Мемлекеттік метрологиялық қадағалау.

2 Метрологиялық бақылау.

3 Метрологиялық ережелер мен нормалар бұзылғаны үшін жауапкершілік.

Метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуына Мемлекеттік метрологиялық қадағалау және метрологиялық бақылау жүргізіледі.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау – техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның өлшем құралдарын шығарылуын, олардың жай-күйін және қолданылуын, өлшемдерді орындау әдістемелерін қолданылуын, метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуын, сату кезінде тауарлардың санын, сондай-ақ бума тауарларды ашу, сату және импорттан алу кезінде кез келген түрдегі бума тауарлардың санын қадағалау жөніндегі жүзеге асыратын қызметі.

Метрологиялық бақылау – мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуын тексеру мақсатында жүзеге асыратын қызмет.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау және метрологиялық бақылау тексеру түрінде жүзеге асырылады. Тексерулер: жоспарлы (периодтық), жоспардан тыс (кезектен тыс) және қарымта тексеру деген түрлерге бөлінеді.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау кезінде:

- жоспарлы тексерулер кемінде үш жылда бір рет тесерулер жүргізу графигіне сәйкес жүзеге асырылы керек;

- жоспардан тыс тексерулер мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық ережелер мен нормалардың бұзылғаны туралы ұсыныстар бойынша жүргізіледі;

- қарымта тексерулер өкімдердің орындалуын бақылау мақсатында жүргізіледі.

Метрологиялық бақылалуды жүзеге асырғанда тексерулерді жүргізу тәртібін мемлекеттік басқару органдарының және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері тағайындайды.

Метрологиялық ережелер мен нормалар бұзылғаны үшін жауапкершілік

Бұзушылық табылған кезде жеке және заңды тұлғаларға, ескерту және басқа төмендегі шаралар қолданылуы мүмкін:

- лицензияның күшін уақытша тоқтату;

- аккретитациялау аттестатын алты айға дейін қайта шақырып алу;

- кінәлілерді қылмыстық жауапқа тарту үшін материалдарды сотқа беру.

Заңнаманы бұзушылық үшін төмендегі мөлшерде айып салынады:

- азаматтарға - 5-10 айлық есептік көрсеткішке дейін;

- қызметік тұлғаларға – 50-100 айлық есептік көрсеткішке дейін;

- заңды тұлғаларға – 200 айлық есептік көрсеткішке дейін.

Жоғарыда көрсетілген айыптар бұзушылықтың мына түрлері үшін салынады:

- мемлекеттік санаудан немесе метрологиялық аттестациялаудан өтпеген, сондай-ақ салыстырып тексерілмеген және жөнделмеген өлшеу құралдарын айналымға шығарғаны үшін;

- тиісті рұқсатсыз өлшеу құралын шығару, салыстырып тексеру, жөндеу, сату және жалдауға бергені үшін, сондай ақ стандарттық үлгілерді метрологиялық аттестациялаудан өткізу үшін;

- мемлекеттік қадағалауға жататын, бірақ сол мемлекеттік қадағалаудан өтпеген өлшеулерді орындау әдістемелерін қолданғаны үшін;

- өлшеу құралдарын пайдалану ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін;

- стандарттар және техникалық шарттардың талаптарының орындалуын, сертификаттау ережелерінің және метрологиялық ережелердің сақталуын мемлекеттік қадағалауды жүзеге асырушы органдардың ұйғарымдарын орындамағаны үшін.

Сұрақтар:

1 Мемлекеттік метрологиялық қадағалауды кім жүргізеді?

2 Метрологиялық бақылауды не үшін жүргізеді?

3 Метрологиялық ережелер мен нормаларды бұзғаны үшін қандай жауапкершілікке тартылады?

4 Заңнаманы бұзғаны үшін қандай айыптар салынады?

5 Қандай бұзушылықтар үшін айыптар салынады?

14-лекция

Тақырыбы:Халықаралық стандарттау.

1.Стандарттау бойынша ұйымдар.

Халықаралық стандарттау ұйымдарының құрылымын, функциялары мен есептерін оқу. Жалпы стандарттау бойынша бірінші халықаралық ұйым – ұлттық ұйымдардың Халықаралық ассоциациясы 1926 ж. құрылған, бірақ 1939 ж. екінші дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін ыдырады. Қазірдегі стандарттау бойынша Халықаралық ұйым – ISO (International Organization for Standardization, ISO) 1946 ж. 25 елмен құрылды. ISO ұйымының қызмет саласы электротехника мен электроникадан басқа барлық салалардан тұрады. Электротехника мен электроника салаларындағы стандарттаумен Халықаралық электротехникалық комиссиясы (International Electrotechnical Commission - IEC) айналысады. Кейбір жұмыстарды ISO мен IEC бірге орындайды. ISO есептері: тауарлар мен қызметтермен халықаралық алмасу, және интеллектуалды, ғылыми-техникалық, экономикалық салаларында ынтымақтастықты дамыту мақсаттарымен әлемдегі стандарттау және жапсарлас қызметтерінің дамуына жәрдемдесу. ISO стандарттары өнімдер мен қызметтер қауіпсіз, сенімді жане сапалы болатынына кепілдік береді. Бизнес үшін шығындар мен қателерді минимумдау және тиімділікті жоғарлатудың олар стратегиялық құралы болады. Осы стандарттар компанияларға жаңа нарықтарға қол жеткізу, дамитын елдерге бірдей шарттарды қамтамасыз етуге, еркін және әділетті халықаралық саудаға көмектеседі. ISO стандарттары дуниежүзіндегі мамандармен жасалады, сондықтан олар халықаралық тәжірибе мен білімдерді көрсетеді. Қазіргі кезде ISO-ға 162 ел уәкілдері кіреді, оның құрамында стандарттарды құрастыратын 3368 техникалық органдары бар, 151 адам ISOның Орталық хатшылығында (Женева, Швейцария) жұмыс жасайды. ISO-ның жоғарғы басшылығы Бас ассамблея болып табылады, ол үш жылда бір рет өткізіледі. Тікелей басшылықты ISO Кеңесі орындайды. Негізгі үйлестіруші жұмыстар 7 негізгі комитеттерде өткізіледі: СТАКО (STAKO - Standard Commitee)– стандарттаудың ғылыми принциптерін оқу комитет, ПЛАКО (PLACO - Planning Committee) - техникалық бюро, КАСКО (CASCO - Committee on conformity assessment) – сәйкестікті бағалау комитеті, ИНФКО (INFCO- Information Committee) - ғылыми-техникалық ақпарат бойынша комитеті, ДЕВКО (DEVCO — Committee on developing country matters) – дамушы елдерге көмек беру комитеті, КОПОЛКО (COPOLCO - Committee on consumer policy)– тұтынушылардың мүдделерін қорғау комитеті, РЕМКО (REMCO - Committee on reference materials) – стандартты үлгілер комитеті. Халықаралық стандарттарды жасаудың тікелей жұмысын техникалық 37 комитеттер мен кіші комитеттер орындайды. Олар жұмыс топтарын құра алады. ISO ұғымының ресми тілдері ағылшын, француз, орыс. ISO 19000 астам стандарттар құрастырды, жыл сайын 500-600 стандарттар әзірленеді, өңделеді. Орыс тіліне барлық стандарттардың 70% астам аударылған. ISO халықаралық стандарттары барлық мүше елдер үшін міндетті статусы жоқ. Әр ел оларды қолдануларына немесе қолданбауларына болады. Қазақстанда ISO стандарттарының жартсысы қолданылады. Стандарттардың тек қана 20%-да белгілі өнімдерге талаптар орнатылған. Стандарттардың көбісі қауіпсіздік, өзара алмасушылық, техникалық сәйкестік, өнімдерді сынаудың әдістерін және жалпы методологиялық сұрақтарын қарастырады. Халықаралық электротехникалық комиссия (IEC) 1904 ж. 13 елдің конференциясында құрастырылды. Осы елдердің ынтымақтастығының басталуының мерзімі – 1881 жыл. IEC бірінші салалық стандарттау бойынша халықаралық ұйым болып табылады. IEC электротехника, электроника, радиобайланыс, аспап жасау салаларындағы стандарттау есептерін қарастырады. IEC 1946 жылдан бастап ISO құрамындағы бірінші автономдық ұйымдастыру. Барлық мүше елдердің ұлттық комитеттері IEC-тің жоғарғы басқару органын - Кенесті құрастырады. IEC-тің негізгі үйлестіруші органы – Әрекет комитеті. Ол жұмыстың жаңа бағыттарын дамытудың қажеттіліктерін анықтайды, әдістемелік құжаттарды жасайды, басқа ұйымдармен ынтымақтастық сұрақтарын шешуге қатысады. Кеңестің тапсырмаларын орындайды. IEC стандарттарын екі түрге бөлуге болады – салааралық болатын жалпы техникалық, және белгілі өнімге талаптардан тұратын техникалық с.тандарттар Жыл сайын IEC халықаралық стандарттау бойынша 500 астам тақырыптарды қарастырады. IEC 2000 астам стандарттарды қабылдады. ISO– ның стандарттарына қарағанда бұл стандарттар нақтылау болып табылады. ISO-мен бірге IEC сынау зертханаларының және әдістемелік сұрақтарының стандарттау, сертификаттау, аккредитациялау ISO/IEC Нұсқаулықтары мен директиваларын жасайды. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (ТМД) стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша Мемлекетаралық Кеңесі ТМДның стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша келісілген саясатын қалыптастыру және жүргізудің үкіметаралық органы болып табылады.

Мемлекетаралық Кеңесі «Стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы келісілген саясатты өткізу туралы келісім» (1992 ж. 13 наурыз) негізінде стандарттау, метрология және сертификаттау салаларындағы жұмыстарды үйлестіру, стандарттау, метрология, сертификаттау және аккредитациялаудың негізгі бағыттарын анықтауға құрастырылған. Мемлекетаралық Кеңес мемлекетаралық стандарттарды қабылдайды. Мемлекетаралық Кеңес мүшелерінің отырысы Мемлекетаралық Кеңестің жоғарғы органы болып табылады, ол жылына екі рет кезекпен мүше 38 елдерде – Келісімге қатысушыларда өткізіледі. Отырыстар арасында Кеңес жұмысын Төраға басқарады. Мемлекетаралық Кеңес төрағасының функцияларын кезекпен стандарттау, метрология және сертификаттау ұлттық органдарының басшылары орындайды. Регионалды ақпараттық орталық пен эксперттер тобынан тұратын стандарттар бойынша Бюро Мемлекетаралық Кеңесінің жұмыс органы болып табылады. 1995 ж. Мемлекетаралық Кеңес стандарттау бойынша Халықаралық ұйымдастыруымен (ISO) - Стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша Еуразиялық Кеңес ретінде бекітілді. Стандарттаудың еуропалық жүйесінің негізгі принциптері тәуелсіздік және билік органдарымен ынтымақтасу. Америкалық жүйеден өзгеше стандарттаудың еуропалық жүйесі реттелген және ұйымдасқан. Стандарттау бойынша Еуропада үш ұйымдастыру бар: телекоммуникациялық стандарттардың Еуропалық институты ETSI (European Telecommunications Standards Institute), стандарттау бойынша Еуропалық комитет СEN (European Committee for Standardization), стандарттау бойынша Еуропалық электротехникалық комитет CENELEC (фр.- Comité Européen de Normalisation Électrotechnique), олардың барлығы жеке болып табылады. СEN 1961 жылдан бар. Оның мүшелері – Еуропаның 18 елі. Еуропалық жүйе 1985 г. Еуропалық Одағының Кеңесі қабылдаған стандарттау және техникалық регламенттеудің жаңа амалдарының талаптарына негізделген. Оларға сәйкес стандарттау бойынша мемлекеттің қызметі денсаулығын немесе нарыққа өнеркәсіптік тауарлар жеткізу кезінде қауіпсіздік сақтаудың негізгі талаптарын орындалғанын бақылау болып табылады. Осы талаптарды сақтауды қамтуға техникалық мәселелерді шешу еркін стандарттардың ролі болып табылады. Сол үшін Еуропалық комиссия стандарттау бойынша еуропалық ұйымдармен өзара түсіністік Меморандумына қол қойды. Соған сәйкес Еуропалық комиссия өзінің техникалық талаптарын жасамайтынын бекітті. Сонымен бірге еуропалық жүйе сыртқы функцияларында орындап, еуропалық саудадағы техникалық барьерлерін жояды. Ұлттық жүйелерге қарағанда Еуропалық жүйеде еуропалық стандарттаудың басымдылығы қамтылады. Осы принципке сәйкес жалпы еуропалық деңгейде жұмыстар жасалса ұлттық ұйымдар өздерінің стандарттарын жасамайды. Сонымен бірге Еуропаның ұлттық ұйымдары жалпы еуропалық стандарттарын қабылдайды, еуропалық стандарттарға сәйкес болмаса өздерінің әзірлеулерін жояды. АҚШ. Америкалық стандарттау жүйесінің ерекшелігі салалық спецификасын есепке ала отырып қамту ауқымы өте кең. Америкалық жүйе өндірістік салалар бойынша тараған және стандарттау бойынша көптеген ұйымдармен сүйемелденеді, жеке және мемлекеттік. Америкалық стандарттары өндірістік өнеркәсіптердің және мемлекеттік билік органдарының нақты сұрақтары бойынша бөлек салаларға әзірленген. Жүз жылдан астам америкалық стандарттау жеке сектордың инициативасымен, 39 мемлекеттің қатыспауымен дамыған. Стандарттарды ендіргенде негізгі есеп өнімге, технологиялық процестер мен жүйелерге техникалық талаптарды әзірлеу болып табылады. 1918 жылы стандарттау бойынша жеке ұйымдар серіктестер федерациясы құрылдыды – Америкалық ұлттық стандарттар институты (ANSI -American national standards institute). Оның негізгі міндеті стандарттау саласында қызметін үйлестіру. ANSI – мемлекеттік емес ұйым оның құрамына 700 фирмалар, 30 үкіметтік органдар, 20 институт және 260 кәсіпорындық, техникалық, коммерциялық және өнеркәсіптік ұйымдар бар. ANSI қызметі мұшелік жарналар мен құжаттарды сатудан табыстармен қаржыландырылады. АҚШта стандарттарды шамамен 600 ұйымдар әзірлейді. Стандарттау жүйесі еркін, сондықтан стандарттарға сәйкес болу міндетті емес. АҚШтың федералды үкіметі стандарттау ұйымдарын қаржыландырмайды және басқармайды, бірақ жеке сектор сүйемелдеуімен еркін стандарттауға сатып алушы және техникалық стандарттарды белсенді әзірлеушісі ретінде қатысады. Сонымен бірге федералды үкімет стандарттау процесі ұлттық мүделеріне сәйкес болуын бақылайды. Америкалық стандарттау жүйесінің күрделілігіне қарамастан, ол өзінің тиімділігін дәлелдейді, өндірушілерге өнімдерді жобалау, жасау және іске асыруға көмек береді, уақытысымен өндірістің, үкіметтің және тұтынушылардың сұраныстарын қамтамасыздандырады. Қазіргі кезде АҚШ әлемдік өндірістік өнімнің шамамен 25% жасайды. Өндірістің келесідей жоғарғы интеллектуалды түрлерінде: компьютерлік техника, авиақұру, автомобилдерді жасау, темір жол көлік, ғарыштық техника, т.с. бұл ел лидерлік орында. Ресей Федерациясы. Кәзірде Ресейде стандарттаудың негізгі міндеті: жоғарғы сапалы, қауіпсіз және бәсекеге қабілетті өнімді шығаруын, өндіруін және тұтынуын қамтамасыздандыратын нормативтік базаны дамыту және сүйемелдеу. 1998 году жылы Ресей Госстандарты стандарттаудың үлттық жүйесінің жаңа Концепциясын қабылдады. Осы концепцияға сәйкес стандарттар функциясы өнімдердің сапа және қауіпсіздік көрсеткіштерінің деңгейін орнатады. Осы деңгей санитария, гигиенаның замануи талаптарына сәйкес болуын, қоршаған ортаны қорғауды және адам мен олардың мүліктерінің қауіпсіздігін қамтамасыздандырады. Ресей Госстандартының құқықтық статусы (Стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша Ресей Федерациясының Комитеті) «Стандарттау туралы» Заңымен бекітілген Сонымен бірге Ресей Госстандартын жалпы яғни бүкіл елге бірдей болатын стандарттау бойынша барлық жұмыстарды өткізудің ұйымдықтехникалық ережелерін орнатуға құқығы бар.


15-лекция

Сапаны басқару (квалиметрия негіздері)

1.Квалиметрия, сапаның көрсеткіштер түрлері

2.Сапаның көрсеткіштерін анықтау әдістері

Сапа көрсеткіштерін бағалау әдістерін, қалыптастыру ережелерін, қасиеттерін оқу.Өлшеу және сапаны бағалау Тұтынушылардың белгілі қажеттіліктерін қамтамасыздандыру мүмкіншіліктеріне сәйкес өнімнің қасиеттер жиынтығы оның сапасы деп аталады. Сапаны басқару үшін біріншіден оны бағалу, ал идеалды жағдайда - өлшеу керек. Сапаны бағалу сұрақтарын квалиметрия оқиды. Сапа деп аталатын қасиет физикалық шама болып табылмайды және метрологиялық көз қарасы жағынан өлшенбейді, себебі осы қасиеттің заңдаңдырылған өлшемі жоқ. Сонда да физикалық шамаларды өлшеу аналогиясы негізінде квалиметрияда сапаны бағалудың (сонымен бірге сан жағынан да) практикалық ұсынымдары алынған. Бір шаманы анықтау және өлшеу тек қана оны басқа салыстыру бірлігі болатын белгілі шамамен – өлшеммен салыстырып орындауға болады. Метрологияда осындай өлшемдер ретінде физикалық шамалардың бірліктері болып табылады. Физикалық шамалардың аналогтары квалиметрияда сапа көрсеткіштері болып табылады. «Физиқалық шама» және «сапа көрсеткіші» түсініктемелер жақын, бірақ тең емес. Физикалық шама табиғаттың объективті қасиеттерін көрсетеді, ал сапа көрсеткіші – белгілі жағдайлардағы қоғамдық қажеттіліктерін. Мысалы, масса – физикалық шама, ал өнім массасы – оның тасымалдылық көрсеткіші; жарықтандыру – физикалық шама, ал жұмыс орынның жарықтығы - эргономикалық көрсеткіш. Сапа - өнімнің күрделі, көпөлшемді қасиеті, оның тұтыну қасиеттер жиынының жалпылаған сипаттамасы. Бағалау мақсатымен ол сапаны анықтайтын компоненттердің тек қана шағын санын есепке алатын. қарапайымдыланған модельмен көрсетеіледі. Қажет болса, сапа моделі жетілдіріледі, сапаны басқа жағынан сипаттайтын өнімнің жаңа қасиеттері есепке алынады. Кері қарай – модель қарапайымдылануы мүмкін.

Сапа көрсеткіштерінің қасиеттері және оларды қалыптастыру ережелері

Физикалық немесе физикалық емес (экономикалық, гуманитарлық, әлеуметтік, т.б.) шамалар болатынына сәйкес сапа көрсеткіштері физикалық шамалар бірліктерімен немесе келісім бойынша қабылданған бірліктермен 45 (мысалы, балл, балдық шкала) көрсетіледі. Сапа көрсеткіштері бірлі-жарым немесе комплексті деп бөлінеді. Бірліжарым көрсеткіштері сапаны анықтайтын қасиетерінің бірі болады; комплексті көрсеткіштер бірнеше бірлі-жарым көрсеткштерінен құрастырылады. Комплексті көрсеткіштері бірлі-жарым көрсеткіштерінен олар арасындағы белгілі функционалдық тәуелділіктерінен құрастырулары мүмкін, немесе келісім бойынша қабылдаған бірлі-жарым көрсеткіштерінің комбинациясы болуы мүмкін. Мысалы, радиоаппаратураның сапасының бірлі-жарым көрсеткіші ретінде кернеу көзінің U кернеуін және тұтынатын I тогын таңдап, Р = UI функционалдық тәуелділігін қолданып, комплексті көрсеткішті – тұтынатын Р қуатты алуға болады. Егер де объективті функционалдық тәуелділік болмаса, сапаның комплексті көрсеткіштерін құрастыру үшін субъективті әдісін қолданады – орта салмақты принципі бойынша, келесі формулардың біреуін қолданып: - орта арифметикалық салмақтау мәні i n i Q giQ = = 1 ; (11.1) - орта гармоникалық салмақтау мәні   = = = n i i i n i i g Q g Q 1

1 ; (11.2) - орта геометриялық салмақтау мәні   = =         = n i i n i g i g Q Q i 1 1  1 . (11.3) Салмақты коэффициенттер i g көмегімен әрбір Qi бірлі-жарым сапа көрсеткішінің маңыздылығы немесе құндылығы (салмағы) есепке алынады. Сапа көрсеткіштерінің салмақтарын анықтаудың есебі, әдетте, келесі шарттан есептелінеді 1. 1  = = n i i g (11.4) Практикада келесідей ұсынымдар орнатылған: 1) болмашы айырмашылықтары бар біртекті көрсеткіштер біріктірілсе, онда сапаның комплексті көрсеткішін есептеу үшін орта арифметикалық салмақтау мәні қолданылады; 2) көрсеткіштердің айтарлықтай айырмашылықтары бар болса, онда орта гармоникалық салмақтау мәнін қолдану ұсынылады; 46 3) комплексті көрсеткішті орта геометриялық салмақтау мәнімен біріктіру комплексті көрсеткішті құрастырудың ең универсалды амалы деп есептеледі. Біртекті емес (әртүрлі өнімдерге немесе оларды қолданудың әртүрлі шарттарына жататын) немесе шашырауының деңгейі жоғары бірліжарым көрсеткіштерді осы сұлба бойынша біріктіреді. Егер де комплексті көрсеткіш құрамына сапаның әр текті көрсеткіштерін кіргізсе, оларды қатыанасты түрде көрсету керек. Өнім сапасын көпмлексті көрсеткішпен бағалағанда бір бірлі-жарым көрсеткіштердің төмен мәндерін басқа көрсеткіштің мәнін негізсіз көтеріп өтеуге тырысу амалдары қолданылуы мүмкін. Осындай мүмкіншіліктерді жою мақсатымен сапа көрсеткішін вето коэффициентіне көбейтеді. Бір маңызды бірлі-жарым көрсеткіштің мәні рұқсат етілген шектерден шықса бұл

---

Смотрите также файлы

• Лекция Заболевания и поражения нервов лица и челюстей.ppt

• Лабораторная работа по программированию на языке Python Тема Основы программирования на Python Вариант 1 студент группы бпг2202 очного отделения Зарипов И. И.docx

• Охота и оружие древних людей Его развитие происходило примерно так.pptx

• Семинар сабатарыны жоспары.docx

• Профессионального образовательного учреждения колледж современного управления.docx