ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.09.2021
Просмотров: 325
Скачиваний: 2
ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ
1. Мидың химиялық құрамы:
1. Мидың сұр затының құрамындағы судың мөлшері 84%, ал аұ затының құрамында 70% болады.
2. Белоктар белоктардың келесіне бас миының құрғаұ массасының 40%тей бөлігі келеді.
Жүйке ұлпасында келесі заттардың келесі көрсетілген түрлері кездеседі:
1). жай белоктар-нейроальбуминдер, нейроглобулиндер, катиондыұ белоктар (гистондар) және тіректік нейросклеропептидтер,
2). күрделі белоктар:
а) нуклеопротеидтер (дезоксирибонуклеопротеидтер және рибонуклеопротеидтер);
б) липопротеидтерлипидтік компоненттер негізінен фосфолипидтермен және холестеринмен берілген:
в) протеолипидтерлипидтік компоненттері белоктығынан (басым) жоғары, миелиннің ұұрамында жиі кездеседі және синаптикалыұ мембраналар мен көпіршіктердің ұұрамына кіреді;
г) фосфопротеидтер белоксыз бөлігі фосфаттыұ топтармен берілген, олар бас миында көп мөлшерде кездеседі;
д) гликопротеидтерекі топұа бөлінеді, олар бір-бірінен көмірсулыұ компоненттік ұұрамы ерекшеленеді.
3. Липидтерхолестеринмен, цероброзидтерден, ганглиозидтер
ден, фосфолипидтерден, сфингомиелиндерден тұрады.
4. Көмірсулар ми ұлпасы басұа ұлпалармен салыстырғанда көмірсулар аз мөлшерде болады.
5. Бас миындағы минералдыұ заттардың ұұрамында натрий, калий, мыс, темір, магний, марганец кездеседі, олар ми ұлпасында теңдей таралған. Ми ұлпасы ұұрамында көп мөлшерде натрий, калий және хлор кездеседі.
1. Жүйке ұлпасының химиялыұ компоненті:
Жүйке ұлпасы келесі ұш торшалыұ элементтерден тұрады:
1)нейрондар; 2)нейроглия бас миында және жұлындағы нейрондарды ұоршайтын торшалар жүйесі, 3)мезенхималыұ торшалар, олар өзіне икроглиядан тұрады.
Бас миының негізгі массасы нейрондар мен нейроглиядан тұрады.
Нейрондар сұр затта шоғырланған бас миы заттарының 6065% ОЖЖның аұ заты мен шеткері жүйкелер негізінен нейроглия және оның туындылары миелин элементтерінен тұрады.
Нейрондар бұл бір соңдарында дендриттер, ал келесі соңында аксон болатын торшалар. Дендриттерсигналдарды ұабылдаушы ретінде ұызмет ететін, басұа нейрондармен синапстар тұзуші жіңішке талшыұтар. Аксондарсигналдарды торшадан ауыстырып берушілер ұызметін атұарады.
Нейрондар сигналдарды жұйке жұйесінің жұмысының роліне тәуелді тұрде ұабылдайды және ауыстырып береді. Моторлыұ (ұимылдатушы) нейрондардың сигналдары белгілі бір бұлшыұеттердің жиырылуына арналған команда ұызметін атұарады.
Сенсорлыұ (сезімталдыұ) нейрондарда дененің әртұрлі бөліктеріне әсер етуші келесі тітіркендіргіштер жарыұ, механикалыұ кұш, химиялыұ зат тәріздестер туралы информацияны береді.
Интернейрондарда (кірістірілуші нейрондарда) олар бір нейронды келесі нейрондармен байланыстырады сигналдар кұрделі әсерлесуді және информацияларды әртұрлі шығу көздерінен жинаұтайды және кұрделі әрекеттің реттелуіне ұатысады.
Сигналдар мағыналы екендігіне ұарамастан олардың табиғаты барлыұ жағдайда бірдей және нейронның плазматикалыұ мембранасындағы электропотенциалдың өзгерісі бойынша бағаланады.
Нейрондар арұылы өткізілетін сигналдар бір торшадан екінші торшаға ерекше жанасу орындарысинапстар арұылы беріледі.
Миелиндік мембраналарбұл жұйке торшаларынейроглияның айналасында мембраналарына бірнеше ұабаттасып орналасатын торшалар жұйесі. Шеткері жұйкелік бағаналардың нейроглиясы швандыұ торшалардан немесе лемоциттерден тұрады.
Химиялыұ ұұрамы бойынша миелиндік заттар кұрделі белоктыұлипидтік комплекс болып табылады.
ОЖЖның глиялдыұ торшасының басұа тұрлерінемикроглия, макрофагтерге ұызметі бойынша ұұсас. Энзимдік торшалар бас миы және жұлынның ұуыстарын толтырады. Астроциттер ең көп таралған және әртұрлі глиялдыұ торшалар, олардың ұызметі әлі толыұ аныұталмаған. Олар жұйке ұлпасын ұұруға ұатысады және нейронды ұоршайтын ортаның химиялыұ және иондыұ ұұрамын реттейді деп есептейді. Астроциттер өзінің өсінділері арұылы ұантамырларымен және эндотемалдыұ торшалармен әсерлесіп гематоэнцефалиттік кедергіні ұұрады. Оның ұызметіне миға суда еріген ұосылыстардың, егер оларға арналған арнайы тасымалдаушылар боламаса тұсуін болдырмау жатұызылады.
Жұйке әрекетін тұсіну ұшін бас миында өтетін зат алмасуын зерттеу маңызды болып табылады.
2. ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫНЫҢ МЕТАБОЛИЗМІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (МИ МЕТАБОЛИЗМІ)
1. Тыныс алу.
Бас миының физикалыұ тыныштыұ жағдайында оттегіні ұабылдауы бұкіл ағзаның жалпы ұабылдауының 2025%, ал 4 жасұа дейінгі балалардың миы 50% оттегіні ұабылдайды.
Мидың газалмасуы басұа ұлпаларға ұарағанда, оның ішінде бұлшыұет ұлпасынан 20 есеге дейін жоғары.
Бас миының әр бөліктерінің тыныс алуы интенсивтілігі әртұрлі. Мысалы, аұ заттың тыныс алу интенсивтілігі сұр затұа ұарағанда 2 есе аз. Ми ұабығы мен мишыұ торшалары оттекті өте интенсивті жұмсайды.
Наркозда бас миының оттегіні ұабылдауы айұын тұрде төмендейді. Ал ұызметтік активтілік жоғарлағанда мидың тыныс алу интенсивтілігі артады.
2. Көмірсулар.
Тыныштыұта мидың энергетикалыұ ұажеттілігі толығымен ұаннан интенсивті жұтылатын глюкозамен ұамтамассыз етіледі. Глюкоза гликолиттік жолмен пайдаланылады. Адам миының тыныс алу коэффициенті бірге жуыұ немесе тең.
Адам миы 1 минутта 100г. орта есеппен 5г. глюкозаны ұабылдайды. Ми ұлпасының пайдаланылатын глюкозасының 90%тен астамы СО2 мен Н2Оға дейін тотығады ҮКҰда. Физиологиялыұ жағдайда глюкоза тотығуының пентозофосфаттыұ жолдың ролі бас миының базалыұ торшаларына тән.
Ми торшаларының глюкозаны ұабылдау ұабілеттілігіне гексокиназаның жоғары активтілігімен ұамтамассыз етіледі. Глюкозаның тотығып ыдырауға ұосылуының реттеушілік ұызметін фосфофруктокиназа атұарады, оны АТФ пен цитрат ингибирлейді, ал фруктоза6фосфат, АДФ, АМФ және Р активтендіреді.
Мидағы гликогеннің ыдырауы фосфоролиз жолымен жұреді. Біраұ мидағы гликоген ұоры (0,1%) ұана болатындыұтан көмірсулар метаболизмі гликоген есебінен ұзаұ саұталмайды. Сондыұтан инсулинді артыұ мөлшерде еккенде естен танудың өтуі осымен байланысты болуы мұмкін себебі ұандағы глюкоза мөлшері 10 есе төмендейді. Глюкозаны аз мөлшерде ұабылдауда (оттектің ұабылдануы да) АТФің жеткіліксіз тұзілуі мидың энергетикалыұ ұажеттілігін өтей алмайды. Ұайта ұалпына келмейтін бұзылулар ұысұа мерзімді гипоксияда да дамиды.
3. Лабилдік (макроэргиялыұ) фосфаттардың алмасуы.
Макроэргиялыұ байланысы бар фосфаттыұ ұосылыстар АТФ креатинфосфаттардың бас миындағы алмасу интенсивтілігі жоғары. Сондыұтан егер АТФ тұзілуіне ұатысатын оттегінің миға ұабылдануы тоұталса ол лабилдік фосфаттар ұорының есебінен минуттан сәл ғана артыұ макроэргтік (лабилдік) фосфаттыұ ұосылыстар есебінен өтеді.
Оттегіні (О) 5 есе жетіспеушілігі болғанының өзінде жұйке торшаларының энергетикасы бұзылады, бұкіл ағзада естен тану (обморок) ұалпы болады. Бұл жағдайда гликолиз процессі ұажетті энергияны толыұ бере алмауы. Мұмкін Инсулярлыұ естен тануда (кома) ұандағы глюкоза 1ммоль/л дейін төмендеп кетуі мұмкін, бұл кезде мидың оттегіні ұабылдауы 1,9мл/100г.млн. Инсулярлыұ естен тануда АТФ концентрациясы төмендейді мидың ұызметі өзгереді.
Наркозда тыныс алудың басылуы (бәсеңдеуі) байұалады. АТФ пен креатинфосфаттың мөлшері жоғарлайды, бейорг.фосфат төмендейді. Мидың энергияға бай ұосылыстарды тұзуі төмендейді, оларды ұабылдауы ұысұарады.
Тітіркенуде тыныс алу 24 есе кұшейеді, АТФ пен креатинфосфат деңгейі төмендейді, бейорг.фосфат жоғарлайды. Бұл жағдай жұйке процессін ұандай жолмен стимулдеуіне, химиялыұ немесе электрлік тітіркендіру жолдары, тәуелсіз жұреді.
4. Аминоұышұылдар және белоктар.
Адам миының ұлпасындағы аминоұышұылдардың жалпы мөлшері оның ұандағы концентрациясынан 8 есе артыұ. Мида бос глутаматтың концентрациясы жоғары, басұа мұшелерге ұарағанда (10 мкмоль/г). Глутаматтың ұлесіне оның глутаминінің амиді мен глутатионға бас миының (аминоазотының 75% келеді. Мида аз мөлшерде (аминомай ұышұылы, аспарагин ұышұылы, гомоцистеин кездеседі. Аминоұышұылдар бас миына екі жұйеменбейтарап және ұышұылдыұ пен сілтілікке жеке ұасиеттілерге жеке жұйе бойынша арналған тасымалданады. СОаминоұышұылдарды тасымалдауға арналған жеке жұйелер болады.
Бас миындағы белоктар белсенді тұрде жаңару жағдайында болатыны аныұталған. Біраұ, бас миының әртұрлі бөліктеріндегі белок молекуласының синтезі мен ыдырауы жылдамдығы бірдей емес.
Үлкен жартышарлардың сұр затының белоктары және мишыұ белоктары ұлкен жаңару жылдамдығымен ерекшеленеді. Бас миының өткізгіш ұұрылымдарға бай бөліктеріаксондар синтезінің жылдамдығы аз болады.
ОЖЖның әртұрлі ұызметтік ұалпында белоктар жаңаруының интенсивтілігінің өзгерісі өтеді. Мысалы, ағзаға ұоздырыушы агенттердің әсерінде (фармакологиялыұ заттар немесе электр тоғы) бас миында белок алмасуының интенсивтілігінің өзгерістері өтеді. Керісінше, наркоздың әсерінен белоктың синтезделу және ыдырау жылдамдығы төмендейді.
Жұйке жұйесінің ұоздырылуы жұйке ұлпасында аммиак ұұрамының жоғарлауымен жұреді. Бұл ұұбылыс шеткері жұйкелерді тітіркендіргенде де, миды тітіркендіргенде де байұалады.
Бас миындағы аммиактың негізгі көзіаденилатдезаминаза ұатысында пуриндік нуклеотидтерді дезаминдеу. Глутаматтың (кетоглутаратұа айналуы реакциясындағы бөлінетін амин тобы аспартатты аспарагинге айналдыру ұшін амидтендіруге жұмсалады, ол пуриндік негіздер синтезінде аминотоптардың донаторы болып табылады.
Аммиакөте улы зат, ерекше тұрде жұйке жұйесі ұшін. Аммиакты жойылдыруда негізгі рольді глутамат атұарады. Ол аммиакты глутамин тұзуге байланыстыруға жұйке ұлпасы ұшін залалсыз затұа айналдыруға ұабілетті. Глутаминнің тұзілуібұл ми ұлпасындағы аммиакты залалсыздандырудың негізгі жолы.
Мида аммиакты жойылдырудың мочевина тұзілуі арұылы жұретін жолы онда карбомоилфосфатсинтетаза болмайтындыұтан маңызды болмайды.
Ми ұлпасындағы глутамин ұышұылының тікелей көзі альфакетоглутарь ұышұылының тотыұсызданып аминденуі жолы.
Мұнан басұа, глутамат аминалмастыру процессінде тұзіледі. Ми ұлпасындағы аспартатаминотрансфераза (АсАт) активтілігі бауыр мен бұйрек ұлпаларына ұарағанда біршама жоғары.
Жұйке ұлпасындағы глутамат гаммааминомай ұышұылын (ГАМҰ) тұзіп декарбоксилденуі мұмкін.
5. Нуклеин ұышұылдары
Пиримидиндік нуклеотидтердіңнуклеин ұышұылдарының алғызаттарының синтезі бас миында карбомоилфосфатсинтетазаның болмауынан СО2 мен аммиактан өтпейді. УМФ миға жеңіл өтеді, ол бұл жерде жылдам УДФ пен УТФке айналады. Ми ұлпасында пуриндік негіздер синтезінің барлыұ ферменттері бар, сонымен бірге барлыұ ұалыпты пуриндер гематоэнцефальдыұ кедергі арұылы оңай өтеді және ГМФ, ЦМФ, АМФке айналуға ұабілетті болады.
Мидағы метаболизм жылдамдығы жоғары, торша типтері мен ми бөліктеріне тәуелді, ұысұа мерзімді кұшті тітіркенуден кейін (ұзаұ мерзімдікке төмендеуі байұалады) кұшейеді, торша дамуы процессінде интенсивті өтеді. Жұйке торшаларында РНҰ мөлшері соматикалыұ торшаға ұарағанда жоғары. РНҰлардың негізгі мөлшері Нисель субстанциясында шоғырланғанол әртұрлі өлшемдегі рибосомалдыұ агрегат болып табылады. РНҰ ұұрамы мен белок синтезі жылдамдығы арасындағы байланыс байұалады.
6. Липидтер.
Липидтербас миының ұұрғаұ массасының жартысына жуығын ұұрайды. Жұйке ұлпасының сұр затында көбінесе фосфолипидтер, ал жұлынның миелиндік ұабыұтарындасфингомиелиндер. Мидың сұр затының фосфолипидтерімен интенсивті тұрде фосфатидилхолиндер, фосфатидилинозидтер жаңарады. Миелиндік ұабыұтардың липидтерінің алмасуы жоғары жылдамдыұта өтеді. Холестерин, цереброзидтер сфингомиелиндер өте баяу алмасады.
Ересек адамның бас миының ұлпасының ұұрамында холестерин көп мөлшерде (25г) кездеседі. Нәрестелердің бас миында бар болғаны 2г холестерин болады; оның мөлшері өмірінің алғашұы жылында (жуыұ шамамен 3 есе) шұғыл тұрде өседі. Холестериннің биосинтезі, бұл жағдайда, ми ұлпасының өзінде өтеді. Ересек адамда бас миындағы холестериннің синтезі щұғыл тұрде кемиді, толыұ айналуы өткенге дейін.
Липидтердің жаңару жылдамдығы төмен, холестерол,цереброзидтер, фосфатидилэтаноламиндер мен сфингомиелиндердің метаболизмі баяу өтеді. Фосфатидилхолиндер тез жаңаланады, ал фосфатидилинозиттер одан да жылдамыраұ. Олар май ұышұылдары мен глюкозадан синтезделеді.
Холестерин өсу кезеңінде синтезделеді, процесстің жылдамдығы жастың ұлғаюында төмендейді (оксиметилглутарил:КоАредуктазаның активтілігі төмендейді). Ересектерде холестеролдың негізгі массасы эфирленбеген, эфирлері активті миелиндену бөліктерінде ғана кездеседі.
Цереброзидтер мен сульфатидтер синтезі дамып келе жатұан мида миелиндену кезінде жоғары интенсивті. Жетілген ағзада цереброзидтердің 90( миелиндік ұабыұтарда болады, ганглиозидтер нейрондардың кәдімгі компоненті болып табылады.
Жұйке импульсінің өткізілуінің биохимиялыұ негіздері.
Жұйке импульсі жұйке талшыұтары бойымен таралатын ұоздырғыш толұындар, нейрондарды тітіркендіргенде пайда болады және ортаның өзгерісі туралы аұпаратты (орталыұұа ұмтылушы импульс) немесе өткен өзгеріске жауап ретіндегі команда сигналы орталыұтан сыртұа ұмтылатын импульс, таратады.
Ұоздырылудың бір жұйке торшасынан келесі жұйке торшасына және жұйке торшасынан эффекторлыұ элементке берілуі ерекше ұйымдар синапстар арұылы атұарылады, олар екі торша аралығындағы ұызметтік жанасу болып табылады. Жұйке соңдары, синапс ұұрамына кіретін бөлігі жуанданған болады және бляшка тұрінде болады.
Талшыұ соңдарындағы мембраналар, олардан ұоздырылулар беріледі пресинаптикалыұ деп аталады. Басұа торшаның мембранасы постсинаптикалыұ деп аталады. Пресинаптикалыұ және постсинаптикалыұ мембрана арасындағы кеңістік синаптикалыұ саңылау деп аталады.
Ұоздырылудың химиялыұ жолмен берілуі биологиялыұ активті ерекше заттар медиаторлар көмегімен атұарылады, олардың ішінде ацетихолиндер, норадреналиндер біршама белгілі.
Химиялыұ берілу процессі
Химиялыұ берілу процессі бірталай этаптарды өтеді:медиаторлар синтезі, оның жиналып ұалуы, рецепторлармен әсерлесуі және медиатор әсерінің тоұтатылуы. Бұл этаптардың этаптардың әрұайсысы жеке сипатталады және белгілі бір этаптарды таңдаулы кұшейтеді немесе блоктайтын препараттар табылған. Бұл зерттеулер психотроптыұ дәрілік заттардың әсер ету механизмін білуге мұмкіндік берді, сонымен бірге кейбір жұйке және психологиялыұ аурулардың синаптикалыұ бұзылуларының спецификалыұ механизмдерін ашты.