Файл: 5таырып. Кмірсулар. Кмірсуларды алмасуы Практикалы саба 5.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 23.11.2023
Просмотров: 30
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
болады (оның салмағынан 5% дейін). Бұлшық етте де көп (0,5-1%). Басқа мүшелерде оның құрамы көп емес (0,1-0,3%). Жүйелі бұлшық ет жаттығуы кезінде бұлшық ет пен бауырда гликоген қорлары ұлғайып отырады.
12. Көмірсулар қышқылдануының анаэробты фазасы.
13. Көмірсуларқышқылдануыныңаэробтыфазасы
Көмірсулардың (гликоген немесе глюкоза) тіндегі (әсіресе бұлшық еттерде) ыдырауы екі қышқылдану фазасына айналады:
14. Гликонеогенез,гликогенолиз,глюконеогенез.
Гликонеогенез. Глюкоза, салдарынан гликоген ағзада сүт қышқы- лынан ғана емес, сонымен қатар ПВҚ-дан, ПВҚ-ға айнала алатын басқа заттардан (аминқышқылдарының бір тобы, ацетил) пайда бола алады. Бұл үрдіс гликонеогенез деп аталады, яғни, көмірсулардың жаңадан пайда болуы.
15. Глюкогенмобилизациясы.
16. Көмірсу алмасуын жүйкелік жəне гормоналды реттеу
17. Гипо- жəне гипергликемия, глюкозурия.
Көмірсулар алмасуының жүйкелік және эндокриндік реттелуі.
Жүйке жүйесінің көмірсуларды реттеуге тікелей қатысы бар. Ол гипоталамус арқылы, сонымен қатар бас ми қаңқасы арқылы реттейді.
Осылайша, мысалы, глюкозаның қандағы құрамының айтарлықтай азаюы аралық мидағы сәйкес орталықтарының қоздыруына әкеп соғады, ол симпатикалық жүйкелер арқылы бауырға тапсырылады және ондағы глюкогеннің ыдырауының күшеюіне әкеп соғады. Нәтижесінде қандағы глюкоза құрамы өседі.
Бас ми қаңқасының көмірсу алмасуына әсер етуінің мысалы ретінде шартты рефлекторлы гипергликемияның әртүрлі формалары бола алады. Осылайша, спортшыда жауапкершілікті жарыс алдында қандағы глюкоза деңгейінің өсуі байқалады, ол алдағы жарысты ойлауы мен қоршаған ортаның шартты тітіркендіргіш болуында. Қандағы глюкоза деңгейінің өсуі алдағы жұмыста глюкозаның энергия көзі ретінде қажет болатын спорт түрлерінде аса қатты байқалады, мысалы, спорт ойындарында, қысқа және ұзақ қашықтықтарға жүгіру кезінде. Ал мергендерде, мысалы, қандағы глюкоза шоғырлануының өзгеруі байқалмайды.
Шаршау мен атқарылып жатқан жұмысқа кері көзқарас кезінде болатын тоқтау үрдісінің ұлғаюы гликогеннің бауырдағы мобильденуінің қаналуымен және сүт қышқылының баяу қышқылдануымен қатар жүреді.
Көмірсу алмасуының жүйкелік реттелуі оның реакциясының орталық жүйке жүйесіне тәуелділігімен көрсетіледі.
Көмірсу алмасуын реттеу эндрокринді жүйенің гормондарымен іске асырылады.
Көмірсу алмасуының реттелуінде бауырүсті ми заттарымен бөлінетін адреналин күрделі рөл атқарады. Қан тоғымен бауырға түсіп адреналин глюкогеннің мобилизациясын стимуляциялайды. Жүйке жүйесінің қозуы кезінде адреналиннің бөлінуі едәуір өседі, ол қандағы глюкозының (гипергликемия) өсуіне әкеп соғады және глюкозуриямен – глюкозаның зәрмен бірге бөлінуімен бірге жүреді.
Көмірсу алмасуын реттеу үшін маласты безінің гормоны – инсулин- нің рөлі үлкен. Ол адреналиннің антагонисі болып саналады. Инсулин глюкозаның тіндермен қамтылуына мүмкіндік туғызады, гликогеннің синтезін ынталандырады. Инсулиннің бөлінуі бұзылса (қант диабеті кезінде), глюкоза тіндермен қамтылмайтын болғандықтан қандағы глюкоза шоғырлануы өседі (гипергликемия). Жасушалар өзінің энергия көзін – глюкозаны алмайды, соның салдарынан «баршылық арасындағы аштық» пайда болады, олар энергия көзі ретінде бейкөмірсулы табиғатты заттарды
– майларды, ақуыздарды қабылдай бастайды. Нәтижесінде нормалы зат алмасу бұзылады және ағза толық қышқылданбаған алмасудық өнімдерімен сулана бастайды. Сонымен қатар қанның мөлшерден тыс глюкозасы зәрмен бірге бөлініп шығады (глюкозурия), ол сау адамға тән емес. Алайда спортшыларда тағамға оңай сіңетін көмірсуларды көп қабылдаған кезде немесе қарқыңды жаттығудан кейін қысқа уақытты глюкозурия байқалуы мүмкін.
Жаттықпаған адамда бұлшық ет жүктелуінен кейін гипогликемия болуы мүмкін – қандағы глюкоза деңгейі реттелудің жетілмегендігінен түсіп кетті, ал глюкоген глюкозаға дейін әлі ыдырап үлгерген жоқ. Бұндай құбылыс кезінде өң жоғалту, тізелердің дірілдеуі, лоқсу, тіпті естен танып қалу мүмкін. Тәтті шай, не болмаса шамалы қант берсе, хәлі орнығады. Жаттыққандығы жетіле бастаған кезде реттеуіш үрдістері де жетіле бастайды және бұндай құбылыстар болмайды.
Асқазанасты безде глюкагон гормоны бөлінеді. Ол қандағы глюкозаның шоғырлануы төмендеген кезде глюкогенді глюкозаға дейін ыдырауына мүмкіндік береді.
Көмірсулардың алмасуын қалқанша бездің гормоны – тироксин және бауыр үсті қабығы гормоны – глюкокортикоидтер ұлғайтады.
12. Көмірсулар қышқылдануының анаэробты фазасы.
13. Көмірсуларқышқылдануыныңаэробтыфазасы
Көмірсулардың (гликоген немесе глюкоза) тіндегі (әсіресе бұлшық еттерде) ыдырауы екі қышқылдану фазасына айналады:
-
анаэробтық фаза, қышқылды қабылдаусыз өтетін және пирови- ноградты қышқылды құрумен аяқталады (ПВҚ) (кейбір жағдайларда ол сүт қышқылына қайта құрылуы мүмкін және осы күйінде қысқа уақытқа айтарлықтай мөлшерде қанда жиналуы мүмкін); -
аэробты фаза, бұл қышқылдардың қышқылдың қатысымен соңғы өнімге дейін (СО2 және Н2О) қышқылдауы.
14. Гликонеогенез,гликогенолиз,глюконеогенез.
Гликонеогенез. Глюкоза, салдарынан гликоген ағзада сүт қышқы- лынан ғана емес, сонымен қатар ПВҚ-дан, ПВҚ-ға айнала алатын басқа заттардан (аминқышқылдарының бір тобы, ацетил) пайда бола алады. Бұл үрдіс гликонеогенез деп аталады, яғни, көмірсулардың жаңадан пайда болуы.
15. Глюкогенмобилизациясы.
16. Көмірсу алмасуын жүйкелік жəне гормоналды реттеу
17. Гипо- жəне гипергликемия, глюкозурия.
Көмірсулар алмасуының жүйкелік және эндокриндік реттелуі.
Жүйке жүйесінің көмірсуларды реттеуге тікелей қатысы бар. Ол гипоталамус арқылы, сонымен қатар бас ми қаңқасы арқылы реттейді.
Осылайша, мысалы, глюкозаның қандағы құрамының айтарлықтай азаюы аралық мидағы сәйкес орталықтарының қоздыруына әкеп соғады, ол симпатикалық жүйкелер арқылы бауырға тапсырылады және ондағы глюкогеннің ыдырауының күшеюіне әкеп соғады. Нәтижесінде қандағы глюкоза құрамы өседі.
Бас ми қаңқасының көмірсу алмасуына әсер етуінің мысалы ретінде шартты рефлекторлы гипергликемияның әртүрлі формалары бола алады. Осылайша, спортшыда жауапкершілікті жарыс алдында қандағы глюкоза деңгейінің өсуі байқалады, ол алдағы жарысты ойлауы мен қоршаған ортаның шартты тітіркендіргіш болуында. Қандағы глюкоза деңгейінің өсуі алдағы жұмыста глюкозаның энергия көзі ретінде қажет болатын спорт түрлерінде аса қатты байқалады, мысалы, спорт ойындарында, қысқа және ұзақ қашықтықтарға жүгіру кезінде. Ал мергендерде, мысалы, қандағы глюкоза шоғырлануының өзгеруі байқалмайды.
Шаршау мен атқарылып жатқан жұмысқа кері көзқарас кезінде болатын тоқтау үрдісінің ұлғаюы гликогеннің бауырдағы мобильденуінің қаналуымен және сүт қышқылының баяу қышқылдануымен қатар жүреді.
Көмірсу алмасуының жүйкелік реттелуі оның реакциясының орталық жүйке жүйесіне тәуелділігімен көрсетіледі.
Көмірсу алмасуын реттеу эндрокринді жүйенің гормондарымен іске асырылады.
Көмірсу алмасуының реттелуінде бауырүсті ми заттарымен бөлінетін адреналин күрделі рөл атқарады. Қан тоғымен бауырға түсіп адреналин глюкогеннің мобилизациясын стимуляциялайды. Жүйке жүйесінің қозуы кезінде адреналиннің бөлінуі едәуір өседі, ол қандағы глюкозының (гипергликемия) өсуіне әкеп соғады және глюкозуриямен – глюкозаның зәрмен бірге бөлінуімен бірге жүреді.
Көмірсу алмасуын реттеу үшін маласты безінің гормоны – инсулин- нің рөлі үлкен. Ол адреналиннің антагонисі болып саналады. Инсулин глюкозаның тіндермен қамтылуына мүмкіндік туғызады, гликогеннің синтезін ынталандырады. Инсулиннің бөлінуі бұзылса (қант диабеті кезінде), глюкоза тіндермен қамтылмайтын болғандықтан қандағы глюкоза шоғырлануы өседі (гипергликемия). Жасушалар өзінің энергия көзін – глюкозаны алмайды, соның салдарынан «баршылық арасындағы аштық» пайда болады, олар энергия көзі ретінде бейкөмірсулы табиғатты заттарды
– майларды, ақуыздарды қабылдай бастайды. Нәтижесінде нормалы зат алмасу бұзылады және ағза толық қышқылданбаған алмасудық өнімдерімен сулана бастайды. Сонымен қатар қанның мөлшерден тыс глюкозасы зәрмен бірге бөлініп шығады (глюкозурия), ол сау адамға тән емес. Алайда спортшыларда тағамға оңай сіңетін көмірсуларды көп қабылдаған кезде немесе қарқыңды жаттығудан кейін қысқа уақытты глюкозурия байқалуы мүмкін.
Жаттықпаған адамда бұлшық ет жүктелуінен кейін гипогликемия болуы мүмкін – қандағы глюкоза деңгейі реттелудің жетілмегендігінен түсіп кетті, ал глюкоген глюкозаға дейін әлі ыдырап үлгерген жоқ. Бұндай құбылыс кезінде өң жоғалту, тізелердің дірілдеуі, лоқсу, тіпті естен танып қалу мүмкін. Тәтті шай, не болмаса шамалы қант берсе, хәлі орнығады. Жаттыққандығы жетіле бастаған кезде реттеуіш үрдістері де жетіле бастайды және бұндай құбылыстар болмайды.
Асқазанасты безде глюкагон гормоны бөлінеді. Ол қандағы глюкозаның шоғырлануы төмендеген кезде глюкогенді глюкозаға дейін ыдырауына мүмкіндік береді.
Көмірсулардың алмасуын қалқанша бездің гормоны – тироксин және бауыр үсті қабығы гормоны – глюкокортикоидтер ұлғайтады.