Файл: Реферат таырыбы Меншікті ы теориясы мен Коуз теоремасы.docx
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 51
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сонымен, Коуз теоремасының мағынасы әрбір қатысушының құқықтары анықталған жағдайда және транзакциялық шығындардың мөлшері нөлге ұмтылған жағдайда өндіріс құрылымын сақтауда жатыр.
Сонымен қатар, меншік құқығы ауысқан жағдайда да өндіріс тиімділігі сақталады. Рональд Коуз бұл тәуелділікті жанама әсерлердің транзакцияның тікелей қатысушыларына емес, үшінші тұлғаларға әсері тұрғысынан қарастырды. Сонымен бірге, экономист Артур Пигудың теріс әсер артық өндірістен туындайды деген пікірі болды. Мұндай теңгерімсіздікті ел экономикасына мемлекеттің араласуы арқылы реттеу ұсынылды. Ол экономиканың бұл жағдайын «нарықтың фиаскосы» деп атады, бұл нарықтың өзін-өзі реттеуінің жоқтығын білдіреді. Коуз жанама әсерлердің нарықтық механизмге әрдайым әсер етпейтінін көрсете отырып, Пигудың көзқарасына қарсы шықты. Ол экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің қажеттілігін көрмей, меншік құқығын нақты бөлуді және транзакциялық шығындарды барынша азайтуды ұсынды. Яғни, Круз меншік құқығын нақты анықтау және қорғау сыртқы факторлардың әсерін азайтып, оларды бақылау оңайырақ болатын ішкі факторлардың әсеріне аударып, олардың теріс әсерін азайтуы мүмкін деп ұсынды.
Коуздың теоремасы қорытындысы бойынша, кімде бастапқыда меншік иесі болса, соңында оны жоғары бағалайтын агент болады. Нәтижесінде, меншік құқығының кез келген бөлінуімен өндіріс құрылымы өзгеріссіз және тиімді болып қалады. Заң сыртқы әсерлер бойынша мәмілелер жасауға тыйым салмаса, «нарықтық сәтсіздіктер» болмайды және мемлекет нарықтық механизмді түзету үшін араласу үшін негіздерден айырылады.
Коуз теоремасынан шыққан маңызды теориялық және практикалық қорытындылар. Біріншіден, меншік құқығының экономикалық мәнін толық ашуға мүмкіндік берді. Коуздың пікірінше, сыртқы әсерлер тек меншік құқығы анықталмаған жағдайда ғана пайда болады. Олар нақты көрсетілгенде, барлық сыртқы әсерлер «ішкі болады» (сыртқы шығындар ішкі болады). Бұдан шығатыны, сыртқы әсерлерді жеңудің жолы оларға меншік құқығын жасау арқылы жатыр. Екіншіден, Коуз теоремасы транзакциялық шығындардың негізгі маңыздылығын ашты. Олар жоғары болған кезде меншік құқығын бөлу бейтарап фактор болудан қалып, өндірістің тиімділігі мен құрылымына әсер ете бастайды. Үшіншіден, ол сыртқы әсерлерге сілтемелер үкіметтің араласуы үшін жеткілікті негіз емес екенін көрсетті. Транзакциялық шығындар төмен болған жағдайда мұндай араласу қажет емес, жоғары болған жағдайда ол әрқашан ақталған емес: мемлекеттің әрекеттері де шығынсыз болмағандықтан, емдеу аурудың өзінен де нашар болуы мүмкін.
Қорытынды
Жұмыста меншік құқық теориясының өзекті сұрақтары, меншіктің құқық теориясының негізгі ұғымдары мен түісініктері және микроэкономикада маңызды орын алатын Коуз теоремасының мағынасы қрастырылды.
Р. Коуздың экономикалық тәсілдері мен көзқарастарын және меншік теориясын бағалай отырып, жалпы алғанда, Батыстың көптеген экономистері оған жеткілікті сыни көзқараспен қарайтынын атап өтуге болады. Бұл ішінара оның ерекше интеллектуалды стилінің болуымен байланысты. Математикалық модельдерді құрудың орнына нақты іскерлік практикадан жеке нақты жағдай алынады және одан экономикалық теория құралдарын қолдана отырып не алуға болатындығы егжей-тегжейлі байқалады.
Екіншіден, кейбір авторлар меншік құқығы теориясының тұжырымдамалық аппаратын маңызды аналитикалық мағынадан айырылған терминдерді екі еседен артық емес деп санайды. Трансакционды шығындар ұғымын бәрі бірдей қабылдай бермейді. "Өндіріс шығындары - транзакция шығындары" дихотомиясы Батыс экономикалық теориясы бұрыннан жоққа шығарған еңбекті өнімді және өнімсіз деп бөлуді еске түсіреді. Трансакционды шығындардың өлшенбеуі оларға деген сақтықтың себебі болып табылады. Меншік құқығы теориясы көбінесе бірқатар сұрақтар туғызады және жабық логикалық шеңбер алынады.
Трансакционды шығындар меншік құқығының сипатын анықтайды және сонымен бірге оны өздері анықтайды.
Меншік құқығы теориясы мен Р.Коуз теоремасында осындай тұйықтардың пайда болуы кездейсоқ емес. Онда нарықтағы бәсекелестік пен институттардың мета-бәсекелестігі арасында нақты шекара жоқ. Меншік құқығы теоретиктерінің өздері байқамаған бір деңгейден екінші деңгейге секірулер тұжырымдаманың логикалық құрылымындағы кемшіліктерге әкеледі. Мысал ретінде институционалдық мета-бәсекелестік идеясын келтіруге болады. Егер экономикалық ұйымның қандай да бір түрі болса, онда ол тиімді, өйткені бәсекелестік процесте ең күшті, яғни ең тиімді институттар өмір сүреді. Егер қандай да бір ұйымдастырушылық формалар іс жүзінде кездеспесе, онда олар тиімсіз.
Дегенмен, Коуздың экономикалық ойдың дамуына әсері терең және әртүрлі болғанын атап өткен жөн. Оның жұмысының нәтижесінде экономикалық ғылымның жаңа бөлімдері пайда болды (мысалы, заң экономикасы). Кең мағынада оның идеялары нео-институционалдық бағытты дамытудың теориялық негізін қалады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Бункина М.К., Семенов А.М. Макроэкономика. – М.: ИНФРА-М, 2003. - 437с.
2. Коуз Р. Фирма, рынок и право / Пер. с англ. М.: Новое издательство, 2007. - 224 с.
3. Тумашев А.Р., Котенкова С.Н., Тумашева М.В. Экономическая теория. Часть I. Введение в экономическую науку. Микроэкономика: Учебное пособие для студентов – Казань: Казан. Ун-т, 2011. - 204 с.
4. https://bookonlime.ru/lecture/tema-iii-teoriya-prav-sobstvennosti
5. Смирнов, В.Т. Основы экономической теории: учебное пособие/В.Т. Смирнова, В.Ф. Бондарев, В.И. Романчин, Ф.Б. Власов. - Орел: ОрелГТУ, 2004.- Гл. 1.
6. Экономикалық теория: Оқулық. /А. Н. Доғалов, Н. С. Досмағанбетов/. – Алматы, 2014. – 360 б.
7. https://spravochnick.ru/ekonometrika/teorema_kouza/