Файл: 2 ылыми зерттеуді масаты.docx

1Ғылым- бұл табиғат, қоғам және ойлау туралы жаңа білімдерді алуға бағытталған зерттеу ортасы.Қазіргі таңда ғылым қоғамның дамушы күші болып табылады. Ғылымның жіктелуі-белгілі бір принциптерге сүйенген өзара байланыстың анықтылығы мен осы байланыстың логикалық қортындысы.

2 Ғылыми зерттеудің мақсаты – белгілі бір объектіні анықтау және оның құрылымын жан – жақты, дәлелді зерттеу, мінездемелері, қағидалар мен әдістер көмегімен байланыстарын зерттеу және адам қызметіне қажетті нәтижелерге қол жеткізу, оны өндіріске енгізу.

3,4Ғылыми зерттеулер мына түрлерге жіктеледі:

1) қоғамдық өндіріске байланысы жағынан

2) қаржыландыру көздеріне байланысты

3) мақсатына байланысты

4) халық шаруашылығына қажеттілігіне байланысты

5) зерттеу ұзақтығына байланысты

Қоғамдық өндіріске байланысы жағынан

жұмыстар мына жұмыстарға жіктеледі:

• жаңа технологиялық үрдістер,

• машиналар,

• құрылыстар,

• өндірістің тиімділігінің артуы,

• еңбек шартының жақсаруы,

• жеке адамның тұлға болып дамуы және т. б.

ғылыми

5Салалары

Физико-математикалық ғылым,Биологиялық ғылым,Химиялық ғылым

Техникалық ғылым,Ауылшаруашылық ғылым,Философиялық ғылым

Педогогикалық ғылым,Экономикалық ғылым,Фармацевттік ғылым

Өнертану,Заңды ғылым,Медициналық ғылым,Ветеринарлық ғылым

Архитектура,Социологиялық ғылым,Психологиялық ғылым,Саяси ғылым

Мәдениеттану

6,7,14,15,17Қазіргі заманғы ғылым әдіснамасындағы теорияның құрылымдық элементтері.

Әдіс - бұл практикалық немесе теориялық іс-әрекеттің әдістері мен операцияларының жиынтығы. Бұл әдісті зерттелетін объектінің мінез-құлық заңдылықтарынан туындайтын шындықтың теориялық және практикалық даму нысаны ретінде сипаттауға болады.

Ғылыми зерттеу әдістері теориялық, эксперименттық-эмпирикалық және әлеуметтік- психологиялық деп бөлінеді.

Ғылыми таным әдістеріне жалпыға ортақ әдістер, яғни жалпыадамзаттық ойлау әдістері, жалпы ғылыми әдістер мен нақты ғылымдардың әдістері жатады. Әдістерді эмпирикалық білімнің (яғни тәжірибе, тәжірибелік білім нәтижесінде алынған білім) және теориялық білімнің арақатынасы бойынша жіктеуге болады, оның мәні құбылыстардың мәнін, олардың ішкі байланыстарын білу болып табылады.

Жалпы ғылыми әдістер

Бақылау – бұл зерттеуші тарапынан кедергі жасамай, тек болып жатқан құбылыстарды тікелей сезім мүшелерімен қабылдап, объективті тану.

Салыстыру- бұл материалды объектілер арасындағы айырмащылықтарды белгілеу немесе олардың ортақ ұқсастықтарын табу.

Есеп- бұл бір типті объектілердің сандық қатынастарын анықтайтын немесе олардың қасиеттерін сипаттайтын санын табуәдісі.

Өлшеу –бірнеше көлемнің сандық мәнін эталонмен салыстыру аркылы анықтайтын физикалық процесс.

Эксперимент -дамыған гипотезалардың ақиқаттылығын тексеру.Эксперимент процессінде құбылысты зерттеу бақылауға қарағанда нанық нәтиже береді.

Талдау (анализ) - объектінің оның құрамдас бөліктеріне ыдырау, тарату көмегімен тану әдісі.

Сараптау (синтез) - талдау нәтижесінде белгілі элементтерді біртұтас тұтастыққа біріктіру.

Жалпылау дегеніміз - біреуден жалпыға, аз жалпыға, жалпыға ақылмен көшу процесі. Құбылыстарды бір бірімен салыстыра отырып, зерттеуші барлығына тән белгілерді тауып,бір жүйеге топтастыру.

Абстракциялау (идеализация) - зерттеу мақсаттарына сәйкес зерттелетін объектіге белгілі бір өзгерістерді ақылмен енгізу. Идеализация нәтижесінде осы зерттеу үшін маңызды емес объектілердің кейбір қасиеттері, белгілері қарастырудан шығарылуы мүмкін.

Индукция - жалпы жағдайды бірқатар жеке фактілерді бақылаудан шығару процесі,жеке жеке фактілерден ой қорыту, жалпы қорытынды жасау. . Іс жүзінде толық емес индукция жиі қолданылады, бұл объектілердің тек бір бөлігін білу негізінде жиынтықтың барлық объектілері туралы қорытынды жасайды. Эксперименттік зерттеулерге негізделген және теориялық негіздемені қамтитын толық емес индукция ғылыми индукция деп аталады. Мұндай индукцияның тұжырымдары көбінесе ықтималды. Эксперименттің қатаң тұжырымымен, логикалық дәйектілікпен және тұжырымдардың қатаңдығымен ол сенімді қорытынды бере алады. Белгілі француз физигі Луи де Бройльдің айтуынша, ғылыми индукция шынымен ғылыми прогрестің шынайы көзі болып табылады.

Дедукция - жалпыдан жеке немесе аз жалпыға аналитикалық ойлау процесі. Бұл жалпылаумен тығыз байланысты, көпшіліктің жалпы қасиеттері негізінде қорытынды жасау, Егер бастапқы жалпы ережелер белгіленген ғылыми шындық болса, онда дедукция әдісі әрқашан шынайы тұжырымға ие болады.

Ұқсастық - кез-келген белгідегі екі заттың немесе құбылыстың ұқсастығы туралы, олардың басқа белгілердегі ұқсастықтары негізінде ықтимал, сенімді қорытынды. Қарапайымға ұқсастық күрделі түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен, үй жануарларының ең жақсы тұқымдарын жасанды іріктеуге ұқсас Дарвин жануарлар мен өсімдіктер әлемінде табиғи сұрыптау заңын ашты.

Модельдеу - таным объектісінің қасиеттерін оның арнайы ұйымдастырылған аналогы-модельде көбейту. Модельдер нақты (материалдық) болуы мүмкін, мысалы, әуе кемелерінің модельдері, ғимараттардың макеттері, фотосуреттер. Ғылыми таным әдістерінің бірі аналогия болып табылады,заттар мен құбылыстар бір-бірімен ұқсастықта болады деген ілім.

Гипотетикалық әдіс – зерттеліп отырған құбылыстың мәнін таным әдістерінің көмегіменхимиялық, физикалық негізде түсіндіріп қорытынды жасау, гипотезаны қалыптастыру.

Танымның тарихи әдісі -тарихи әдіс зерттелетін объектінің тарихын барлық себеп - салдарына байланысты туындау, қалыптасу және дамуын зерттейді.

Жіктеу - белгілі бір объектілерді олардың жалпы белгілеріне қарай сыныптар (бөлімдер, разрядтар) бойынша бөлу, нақты білім саласының бірыңғай жүйесінде объектілер кластары арасындағы заңды байланыстарды тіркейтін. Әр ғылымның қалыптасуы зерттелетін объектілердің, құбылыстардың жіктелуін құрумен байланысты.

8. Ғылыми зерттеудің эмпирикалық деңгейінің құрылымы.

Қазіргі заманғы ғылымда жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдардың методологияларының бір-біріне жақындасу тенденциясы байқалуда, бірақ олардың негізгі және қағидалық айырмашылықтары әлі де сақталуда.

Ғылыми әдістер эмпирикалық және теориялық әдістер болып бөлінеді.

Эмпирикалық әдістерге төмендегілер жатқызылған:

1) бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде қабылдау;

2) суреттеу – объектілер туралы мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту;

3) өлшеу – объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру;

4) тәжірибе жасау – құбылыс қайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталанғанына байланысты өзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау.

9. Ғылыми зерттеу жұмысының кезеңдері.

1 кезең – мәселемен жалпы танысу нәтижесінде тақырып қалыптасу барысында негізгі алғашқы жоспар құжат- тақырыптың техникалық – экономикалық негіздемесі (ТЭН) дайындалады және зерттеу жүргізіледі.Осындай негіздеме арқылы ғана тапсырыс беруші тақырыпты жоспарлап, қаржыландыра алады. ТЭН-нібірінші бөлімінде дайындау себептері (оның негіздемесі) , бұрын алынған нәтижелер мен зерттеу деңгейін сипаттайтын қысқаша әдеби шолу келтіріледі.Бқл шешім, мәселе әдістерін және зерттеу кезеңдерін жоспарлауға, мәселенің орындалуының соңғы мақсатын анықтайды. Техникалық – экономикалық негіздеме сала министірлігімен бекітіледі.

Бұл кезеңде таңдап алынған тақырыптың өзектілігі негізделеді. Өзектілік негізінде таңдалып алынған мәселелердің тексеру деңгейі,ұазіргі ғылымдағы жаңалық деңгейі, қысқа түрде зерттеу тарихына шолу жасалынады, зерттеу мақсаттары мен мәселелері айқындалады. Мақсатты белгілегенде бұл зерттеу не үшін жүргізіледі деген сұраққа жауап болу керек. Отандық және шетел әдебиетінің библиографиялық тізімі, әдеби дереккөздер аннотациялары жасалады,зерттеу әдістері (теориялық,тәжірибелік) мен нақты зерттеуді қамтитын құбылыс,процестер анықтлады. Теориялық зерттеуде математикалық жоба жасалынып,алдын ала алынған нәтиже талданады.Тәжірибелік зерттеуді ұйымдастыру алдында мәселелер қайта жасалады , тәжірибе жоспары мен әдістемесі таңдалынады.Бұл мәселені шешуде нұсқаулар мен мемлекеттік стандартты басшылыққа алған жөн.

2-кезең. Ғылыми зерттеу әдістемесін, әдіснамасын таңдау. Ол зерттеу компоненттеріне( объектіге, затқа, мақсатқа және зерттеу мәселелеріне) сипаттама береді.Зерттеудің нысанын таңдағаннан кейін тәжірибе жұмыстарының көлемі, техникасы,еңбек сыйымдылығы және мерзімі көрсетілген жұмыс жоспары даыйындалады.

3 – кезең. Зерттеудің ғылыми болжамын (гипотеза) құру.Ол зерттеудің әзірге белгісіз, бірақ келешекте ғылым жетістіктеріне сүйене отырып, ғылыми негізделген зерттеушінің ойы.

4 – кезең. Зерттеуді жүргізу әдістерін таңдау. Әдіс – бұл мақсатқа жету тәсілі, зерттеушінің ойлау құралы болып табылады.Зерттеу құралдарына түрлі процедурлар , экстерименттер, математикалық немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі жатады.

5- кезең. Теориялық,тәжірибелік зерттеулерден кейін алынған нәтижеге жалпы талдау жүргізіледі, тәжірибе нәтижесі мен ғылыми болжам салыстырылады. Айырмашылық талдау нәтижесінде теориялық жобалар нақтыланады. Керек жағдайда қосымша тәжірибелер өткізіледі. Содан кейін зерттеудің ғылыми тұжырымдары қалыптасады.

6-кезең. Зерттеу нәтижелерін қолдану. Ғылыми зерттеу жұмысының келесі кезеңі зерттеу нәтижелерін практикада, өндірісте қолдану және экономикалық тиімділігін анықтау болады.Зерттеу барысында алынған материалды талдап,қорытынды шығарып, практикада қолдануға ұсыныс жасалынады.

10. Ғылыми бағыт, ғылыми мәселе.

Ғылыми бағыттың құрылымдық бірліктері кешенді проблемалар,мәселелер,тақырыптар және ғылыми сауалдар.

Кешенді мәселе (проблема) – кешенді мәселе бір мақсатпен біріктірілген мәселелердің жиынтығы болып табылады. Мәселе – бұл шешімі қоғаммен шығарылған, күрделі теориялық,практикалық міндеттердің жиынтығы. Әлеуметтік- психологиялық тұрғыдан бұл қоғамдық қажеттіліктер арасындағы білімде және оны белгілі жолдармен алудағы қарама - қайшылығының, білім және білімсіздіктің арасындағы қарсыластықтың көрінісі. Мәселе – масштабына байланысты ауқымды (глобальдық), ұлттық,аймақтық, салалық, сала аралық болуы мүмкін. Мәселелер жалпы және арнайы (спецификалық) деп бөлінеді: жалпы түріне жалпы ғылыми ортақ халықтық проблемалар жатады. Спецификалық мәселлерге белгілі бір өнеркәсіптерге тән мәселелер жатады. Ғылыми зерттеулердің проблемаларынжәне тақырыбын таңдаудаалдымен зерттейтін бағыттың қарама қайшылығын талдау негізінде проблеманың өзі құралады және жалпы түрде күтілетін нәтижелер аныұталады, сонан соң тақырыптар, сұрақтар,орындаушылар анықталады және олардың өзектілігі белгіленеді.

Ғылыми зерттеу тақырыбы және сұрақтары.

Ғылыми зерттеу тақырыбы мәселенің құрамдас бөлігі болып табылады. . Мәселені нақтылап, құрылымы реттелгеннен кейін ғылыми зерттеу тақырыбы анықталады, әрқайсысы өзекті болуы қажет деп саналады және ғылыми жаңашылдығы болуы шарт.Ғылыми жұмысқа қойылатын негізгі талаптардың бірі тақырыптың өзектілігі. Тақырып өзектілігін анықтауда тақырыптың қазіргі замандағы әлеуметтік проблемалармен байланысын және әлеуметтік маңыздылығына аса көңіл бөлу керек.

11. Ғылыми зерттеу жұмысының тақырыбын таңдауға қойылатын талаптар.

1. Тақырып оқушыларға қызықты, оларды тартатындай болу керек.

2. Тақырып орындалатын, шешімі зерттеуге қатысушыларға пайдасы тиетіндей болу керек.

3. Оқушылардың қызығушылығын ескере отырып, жетекші өзі жақсы білетін тақырып аясын таңдау керек.

4. Тақырып шынайы болу керек, онда жаңа дүниелер, күтпеген жаңалық, ерекшелік элементтері болу керек.

5. тақырып жұмыс ұзақ жылдарға созылмай, тез орындалатындай болу керек.

6. Тақырыпты бәрі түсінетіндей болу керек, әрине тақырып оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес келу керек.

7. Тілегі мен мүмкіндігінің ұштасуы.

13. Ғылыми зерттеу болжамы, сипаттамалары, түрлері

Ғылыми болжам – зарттеу себебін туғызатын болжам.

Егар ғылыми болжам зерттелетін фактімен дәл келсе, оны ғылымда теория немесе заң деп атайды. Таным процесінде әрбір ғылыми болжам тексеріліп, нәтижесінде ғылыми болжам салдары бақыланатын құбылыспен сәйкес келетіні, берілген ғылыми болжамның басқа ғылыми болжамға қарама – қайшылық туғызбайтыны анықталады.

Жаңа деректердің жинақталуымен бір ғылыми болжам екіншімен, егер осы жаңа деректер ескі ғылыми болжаммен түсіндірілетін болса немесе қарама-қайшы келсе ғана ауыстырылады. Бұл жағдайда ескі ғылыми болжам түгел алынбайды, тек қана жөнделіп, нақтыланады. Нақтылау және жөндеу шарасынан ғылыми болжам заңға айналады.

16. Интерғылыми әдістер тобы

Зерттеу процесі барысында төмендегідей интерғылыми әдістер қолданылады:

• экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи кезеңдегі тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен тұжырымдардың бақылау аймағынан басқа аймаққа ауысуы;

• интерполяция - құбылыстардың динамикалық қатарында көрінбейтін, бірақ осы қатар мүшелерінің арақатынасын ашу негізінде параметрлерді, функцияларды, көрсеткіштерді табу;

• модельдеу – шынайы түрде бар процестер мен құбылыстардың логикалық, информациялық және графикалық құрылымын жасау, яғни объектілерді жеңілдетілген түрінде бейнелеу; модельдеу – түпнұсқаның зерттеушіні қызықтыратын қажетті жақтарының дәлме – дәл көшірмесін түсіру арқылы зерттеу;

• ретроспекция- объектінің жүйелі түрдегі сипаттамасын алу үшін зерттеу объектісінің тарихи дамуын зерттеу, яғни оның әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуының динамикалық қатарын зерттеу;

• эксперттік бағалау - эксперттің немесе эксперттердің тұжырымдары мен ойлары;

18. Ғылыми зерттеудің қорытынды кезеңі

6 кезе4нен турад деп

19. Ғылыми зерттеудің кіріспе бөлімі.

Кіріспеде (кемінде 2 бет): таңдалған зертеу тақырыптарының көкейкестілігі, мақсаты,тапсырмалары келтіріледі;

Кіріспе жаңа беттен басталады, 3- ші бет болып нөмірленеді;

Бет нөмірлері беттің төменгі бөлігінің, оң жағындакөрсетіледі.

21. Танымның жалпы логикалық әдістері (анализ, синтез, индукция, дедукция,аналогия, т.б.).

Танымның жалпы логикалық әдістері[

Оған: ''анализ'', ''синтез'', ''индукция'', ''дедукция'' жатады.

1. Анализ дегеніміз — объектіні бірнеше құрамдас бөліктерге бөліп алып, оларды жеке зерттеу. Ондай бөліктер ретінде объектінің белгілі бір заттық элементтері немесе оның қасиеттері, белгілері, қатынастары алынуы мүмкін. Объектінің өзін ұстау заңдарын айқындау үшін алдын ала оның маңызды және екінші қатардағы белгілерін ажыратып алу керек. Олардың жалпы объект құрылымы мен ұстанымында алатын орнын айқындау керек. Объектіні тұтастық ретінде тану оның құрамдас бөліктерін зерттеумен шектелуге болмайды. Таным үдерісінде олардың арасындағы объективтік мәнді байланыстарды ашу, оларды жинақтап, бірлікте қарастыру қажет. Таным үдерісіндегі осы екінші кезенді жүзеге асыру — объектінің жеке құрамдас бөліктерін зерттеуден оның біртұтас байланысқан жағдайын зерттеуге көшуге, анализ әдісін өзге әдіспен, яғни синтезбен алмастыруға байланысты.

2. Анализ аяқталған жерде синтез басталады. Синтездеу кезінде объектінің анализ жасау кезінде ажыратылып тасталған құрамдас бөліктері қайтадан біріктіріледі. Бүл жерде синтездеу деп элементтерді біртұтас жүйеге қарапайым механикалық түрде біріктіру деп түсінбеу керек. Шындығында, ол тұтас жүйедегі өр элементтің орны мен рөлін анықтайды, олардың өзара байланыстарын белгілейді. Демек, біздің көз алдымызда зерттелетін объектінің нағыз диалектикалық бірлігін көрсетіп береді.

3. Анализ бен синтез бір-бірінен бөлек операциялар емес, мәніне қарай олар танымның аналитикалық, синтетикалық әдісінің екі жағы болып табылады.Индукция ойдың жалпыдан жалпыға қарай бағытталуын, дедукция кері бағытта, ойдың жалпыдан жалқыға қарай бағытталуын сипаттайды. Біздің ой қорытуымызда индукция жиі көрініс береді. "Барлық адам өледі. Юлий Цезарь — адам. Демек, Юлий Цезарьдің де өлетіні белгілі". Жалпы жағдайды біле тұра, таным субъектісі оны сол сипаттағы құбылыстардың бәріне ауыстырады. Бұған дейін мұндай объектілер ұзақ индуктивті тану жолынан өткендіктен, сол білімдердің нәтижесінде жеке зерттеу логикалық қорытуға ұласады.

23. Әлеуметтік – психологиялық зерттеу әдістері (социоөлшемдік, сауалнамалық).

Әлеуметтік психологияның зерттеу әдістері психологтарға әлеуметтік жағдайдағы белгілі бір мінез-құлықпен айналысуға себеп болатын нәрселерді жақсы көру мүмкіндігін береді. Әлеуметтік мінез-құлықты эмпирикалық зерттеу үшін психологтар әлеуметтік психология тақырыптары бойынша зерттеулер жүргізу үшін бірқатар түрлі ғылыми әдістерге сүйенеді. Бұл әдістер зерттеушілерге гипотезаларды және теорияларды тексеруге және түрлі айнымалылардың арасындағы қарым-қатынасты іздеуге мүмкіндік беред

Сауалнама Зерттеулер, ең алдымен сипаттама зерттеулердің ең жиі қолданылатын түрлерінің бірі болып табылады. Мұндай зерттеулер әдетте адамдар өзіндік есептерге сүйенеді, онда адамдар өз мінез-құлықтары немесе пікірлері туралы сауалнама толтырады. Зерттеу әдісінің артықшылығы әлеуметтік психология зерттеушілеріне деректердің көп мөлшерін жылдам, оңай және арзан түрде жинауға мүмкіндік береді.

Социометрия кіші топтардағы әлеуметтік құбылыстарды зерттеудің

жеткілікті дәрежеде танымал әдісі болып табылады. «Социометрия» термині

латын тіліндегі: socius – дос, серіктес және mеtrum — өлшеу деген екі

түбірдің қосындысынан құралған. Аталмыш термин ХІХ ғасырдың соңында

бір топтың басқаларына деген ықпалын зерттеу үшін ағылшын

әлеуметтанушысы мен психологы Джекобо (Якоб) Мореномен алғашқы рет

қолданылады.

Социометрияның көмегімен тұлғааралық өзара әрекеттестікте анықталатын

қалаудың, селқостықтың немесе қабылдамаудың сандық өлшемін шығаруға

болады. Социометрия топ мүшелерінің арасындағы ұнатуды немесе ұнатпауды анықтау үшін қолданылады. Аталмыш әдс өте жедел жүргізіледі, оның нәтижелерін математикалық өңдеп, кесте түрінде шығаруға болады.

Социометриялық сұраудың негізіне: Сен кіммен бір партада отырғың келеді?

Кіммен бірге демалғың келеді?; Кіммен ірге жұмыс жасағың келеді? деген

сұрақтарды алуға болады. Таңдаудың – біріккен іс-әрекет бөліміндегі және көңілкөтеру бөліміндегі екі бағыты ұсынылады. Таңдау қалаулылығының дәрежесін нақтылауға жәнетаңдауға ұснылған адамдардың санын шектеуге болады.Таңдаулар енгізілген матрицадан өзара ұнату мен ұнатпаулардың күрделі шиелінісін, социометриялық «жұлдыздарды» (көпшлікпен таңдалғандар), шеттетілгендерді (ешкіммен таңдалынбағандар) және сол полюстердің арасындағы аралық үзбелілердің тұтастай иерархиясын көруге болады.

20.24 Танымның теориялық деңгей әдістері (идеалдау, формальдау, модельдеу, т.б.).

Теориялық зерттеулердің мақсаты - зерттеу объектісімен қоршаған ортаның арасындағы байланысты көрсету және тәжірибелік зерттеулердің нәтижелерін талдау мен түсіндіру, жалпы заңдылықтарды тауып, оларды қалыптау.

Теориялық зерттеулердің бағыттары – зерттеу әдістерінің нәтижелерін қорытындылау, оларды өңдеу арқылы жалпы заңдарды табу, зерттеу нәтижелерін ұқсас объектілер үшін қолдану, тәжірибелік зерттеулердің сенімділігін арттыру.

Теоретикалық зерттеуде жалпы қабылданған, барлығына ортақ әдістермен қатар, арнайы әдістер де қолданады. Жалпыға қабылданған әдістер келесілер:

салыстыру – берілген заттың біртекті қасиетін басқалармен сәйкестендіру (сапалық және сандық);

талдау– жалпы затты ойша немесе физикалық тұрғыдан жеке оны құрап тұрған элементтерге бөлу;

синтез – жеке құрап тұрған элементтерді ойша немесе физикалық тұрғыдан қосу;

жалпылау – бірнеше топтағы обьектілерге олардың сыны мен қасиетін орналастыру;

индукция – жеке жағдайдан жалпы қортынды жасау;

дедукция – жалпы жағдайдан жеке сипатты қортынды жасау;

ой эксперименті – материалдық іске асуы мүмкін емес үлгілердің комбинациясы;

идеализация – затты, оның шын іске асу шартын есепке алмай ойша іске астыру.

формализация – операция арқылы заттың құрылымы мен өтетін процесстердің заңдылығын анықтауға көмектесетін жалпыланған белгілі моделдерді құру.

моделдеу –зерттелетін заттың орнын ауыстыратын моделді құру және меңгеру жәнеде соңынан алынған ақпаратты түпнұсқаға көшіру.

26. Озық ғылыми тәжірибенің критерийлері.

Озық педагогикалық тәжірбие дегеніміз-қоғамдық педагогикалық қызыметтің бастауы ретінде, нақты жағдайларды, оқушылар ұжымының

және жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескерумен бірге, мұғалімнің жұмыс тәжірибесінде педагогика заңдарымен принциптерін белсенді түрде меңгеруі және іске асыру деген сөз. Озық педагогикалық тәжірбие оқушыларды тәрбиелеу және оқытудың жаңа идеяларын түрлі тұрғыдан қарау және

технологиялардың бастауы. Озық тәжірибені зерделеу және қорыту педагогика ғылымын дамытудың негізгі қайнар көздерінің бірі болып табылады, өйткені, бұл әдіс өзекті ғылыми мәселелерді табуға мүмкіндік береді,педагогикалық үдерістің заңдылықтарын оқып

үйренуге негіз жасайды.

Озат педагогикалық тәжірбиенің екі түрі бар:

а) педагогтың ғылыми ұстанымдары біліктілікпен, ұтымды

кешенді пайдалануы болып табылатын педагогикалық

шеберлігі;

ә) педагогикалық жаңашылдық, яғни жаңа білім беру

қызметін көрсетулері, оқытудың жаңа мазмұны,

нысандары мен әдістері, тәсілдері мен құралдары, т.с.с

өзінің шығармашылық табыстарымен байытылған

тәжірибе.

4. Озық тәжірибенің критерийлері:жоғары нәтижелілік;тұрақтылық; ғылымның қазіргі,жетістіктеріне,сәйкестік;,тәжірибенің,оңтайлылығы;

оптималдық;,бұқаралық,тәжірибеде,шығармашылықты,қолдану мүмкіндігі.

27. 28,29,30Ақпараттану туралы түсінік, оның міндеті және мақсаты.

Ақпараттану – бұл техникалық ғылым, ақпаратты сақтайтын, құрастыратын, өңдейтін және беретін есептеу техникасы арқылы жүйелендіретін, сонымен қатар бұлардың функционалдық қызметі мен оларды басқару тәсілі боп келеді.

Ақпараттанудың міндеті:

1 Ақпаратты қабылдау және сақтау

2 Ақпаратты өңдеу және оны ыңғайлы түрде өткізу

3 Есептеу техникасын тиімділікпен қолдану

4 Жаңа есептеу техникасын құрастыру үшін басқа ғылымдардың жетістіктерін қолдану

5 Жаңа бағдарламалар арқылы техникалық жүйелерді басқару

Ақпаратты іздеу – құрылымдалмаған құжаттық ақпаратты іздеу процесі және оны іздеу туралы ғылым.

Ақпаратты іздеу түрлері. Ақпаратты іздеу түрлері бірнешеге бөлінеді. Атап айтқанда, толық мәтіндік іздеу, метаберілгендер бойынша іздеу, суреттерді іздеу және т.б. Оларға жеке-жеке тоқталайық.

Толық мәтіндік іздеу – құжаттың барлық құрамынан іздеу. Мысалы, толық мәтіндік іздеу – кез келген интернет-іздеуші, мысалы www.yandex.ru, www.google.com. Алдымен толықмәтіндік ізденіс іздеуді тездету үшін алдын-ала құрылымдалған индекстерді пайдаланады. Толықмәтіндік іздеу индекстері үшін кеңінен таралған технология инвертирленген индекстер болып табылады.

Метаберілгендер бойында іздеу – бұл жүйе қолдайтын құжаттың қандай да бір атрибуты бойынша ізденіс, құжаттың атауы, жасалу күні, өлшемі, авторы және т.б. Мысалы реквизит бойынша іздеу – файлдық жүйеде іздеу диалогы (мысалы MS Windows).

Суреттерді іздеу – суреттің мазмұны бойынша іздеу. Іздеу жүйесі фотографияның мазмұнын таниды (пайдаланушымен енгізлген және URL бейнесі қосылған). Іздеу нәтижесінде пайдаланушы оған ұқсас суреттер алады. Осылай Polar Rose, Picollator жәнет.б. іздеу жүйелері жұмыс істейді.

Ақпаратты іздеу әдістері қолданылуына қарай бірнешеге бөлінеді. Атап айтқанда:адрестік іздеу, семантикалық іздеу, құжаттық іздеу, фактографиялық іздеу.

Адрестік іздеу - сұраныста көрсетілген нақты белгілері бойынша құжаттарды іздеу процесі. Оны жүзеге асыру үшін, келесі шарттар қажет:

-құжаттың нақты адресінің болуы;

-есте сақтау құрылғысында немесе жүйенің сақтау орнында құжаттардың орналасу ретін қамтамасыз ету.

Құжаттардың адрестері веб-серверлердің және веб-беттер және библиграфиялық жазбалар элементтерінің адресі және сақтау орнында құжаттарды сақтау адрестері болуы мүмкін.

Семантикалық іздеу - құжаттарды олардың мазмұны бойынша іздеу процесі. Шарты: -құжаттардың және сұраныстардың мазмұнын табиғи тілден ақпараттық-іздену тіліне аудару;

-құжаттар мен сұраныстарды іздеуді құрастыру;

-іздеудің қосымша шарты көрсетілген сипаттамасын құру. Ғылыми құжат дегеніміз информациялық өнімдер мен қорларды сандықжағынан сипаттайтын құрылымдық бірлікті айтады.

Құжаттық іздеу - сақтау орнында ақпараттық-іздеу жүйесінің алғашқы құжаттары немесе пайдаланушының сұранысына сәйкесінше екінші құжаттардың мәліметтер қоры.

Құжаттық іздеудің екі түрі бар:

1. Кітапханалық, бірінші құжаттарды сақтауға бағытталған (кітаптар,брошюралар, монография, статьялар.оқу құралдары т.б..)

2. Библиографиялық, библиографиялық жазба түрінде көрсетілген, құжаттар

туралы мәліметтерді табуға бағытталған.

Фактографиялық іздеу. Ақпараттық сұранысқа сәйкес фактілерді іздеу процесі. Фактографиялық мәліметтерге құжаттардан алынған, алғашқы сонымен қатар екінші және пайда болу өзегінен алынған мәліметтер жатады.

Екі түрі ерекшеленеді:

1.Құжаттық-фактографиялық, құжаттан мәтіндік фрагменттерді іздеумен

түсіндіріледі.

2.Фактологиялық (фактілерді сипаттау), табылған фактографиялық логикалық ақпаратты қайта өңдеу жолымен іздеу процесінде жаңа фактографиялық сипаттамаларды құруға ұсынады.

Жұмыстың тақырыбы мен проблемасына сәйкес келетін дереккөздерді ғана таңдау ұтымды. Ол үшін тақырып атауындағы кілт сөздерді таңдау пайдалы.

Іздеуді дәстүрлі көздерден бастауға болады, мысалы

* кітапхана каталогтарының барлық түрлері (алфавиттік, жүйелік, пәндік, көмекші, бас, мұрағаттық және т. б.).);

ретроспективті библиографиялық көрсеткіштер;

* ағымдағы тақырыптық көрсеткіштер мен шолулар;

* диссертациялардың, авторефераттардың, депонирленген қолжазбалардың, ғылыми есептердің және басқа да басылым түрлерінің ағымдағы көрсеткіштері;

* мемлекеттік библиографиялық көрсеткіштер;

* ғылыми-техникалық ақпарат органдары басылымдарының каталогтары;

* отандық ағымдағы библиографиялық ақпараттың басылымдары бойынша жолсілтемелер;

* салалық жолсілтемелер.

Электрондық ақпараттық-іздеу жүйелері.

Есептеу техникасы дамыған сайын библиографиялық және фактографиялық болып бөлінетін деректер базасы (содан кейін білім базасы) деп аталатын үлкен машиналық ақпараттық массивтерді жинақтау мүмкіндігі пайда болды.

Біздің елімізде диалог режимінде қол жетімді әр түрлі тақырыптық құжаттаманың деректі мәліметтер базасы құрылды: әлеуметтік ғылымдар (INION), диссертациялар, ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстар (VNTIC), жаратылыстану ғылымдары (ВИНИТИ) және т.б.

Ғаламдық телекоммуникациялық интернет желісі

Интернеттегі іздеу жолы қағаз көздерімен жұмыс жасаудан гөрі қарапайым және қиын. Интернетте жұмыс істеген кезде табылған материалдың сенімділік дәрежесін анықтау мүмкіндігі өте маңызды. Сіз ресми сайттарда орналасқан материалдарды таңдауыңыз керек, УДК, ББК, ISBN немесе ISSN индекстерінің болуы қажет. Іздеуді арнайы жасалған іздеу жүйелерінің көмегімен жүргізуге болады.

Ірі кітапханалар. Маңызды библиографиялық ақпаратты іздеуге Интернет-ортада жақсы бағдарланған мамандарға тапсырыс беруге болады. Ғылыми ақпарат көздері ретінде әдебиеттер, мерзімді басылымдар, кітапхана қорлары, ЭЕМ, байланыс құралдары т.б.жатады. Ақпараттар қорын библиографиялық және фактографиялық деп екіге бөледі. Библиографиялық қор жарияланған еңбектер туралы ақпараттарды жинайды. Ал фактографиялық қорда осы жарияланған еңбектердің өздері сақталады. Ақпараттық қорлар салалық, политақырыптық, құжаттардың түрлеріне байланысты – патент, диссертация т.б. болуы мүмкін. Мұндай қорлар әр саладығы ғылыми зерттеу институтарында, ақпараттық органдарда жасалады. Ақпаратты беру тәсілі бойынша құжаттар – мәтіндік – кітап,журнал, графикалық – сызба, диаграммалар, аудиобейнелік – дыбыс, кино-бейнежазбалар, машинаоқитын – микрофотожазғыштар.

31. 32Ғылыми басылымдардың түрлері

Ғылыми басылымдар-теориялық және эксперименталдық зерттеу нәтижелері және де баспаға ғылыми дайындалған мәдениет ескерткіштері мен тарихи құжаттар шығарылатын басылым.

Анықтамалық басылым - тез тауып алатындай етіп баяндалған, безендірілген және орналастырылған ғылыми, ғылыми көпшілік, үгіт-насихаттық немесе қолданбалы сипаттағы қысқаша мәліметтері бар басылым

34. Жоғарғы оқу орындарындағы студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстары (курстық, дипломдық жұмыстар).

35. ЖОО-нан кейінгі білім беру бағдарламалары.

Еліміздегі ғылыми зерттеулердің көп бөлігі жоғары оқу орындарында орындалады. Осы мақсатта ғылыми зерттеулерді орындауға жоғарғы мектептің негізгі ғылыми ядросын құрайтын профессорлық - оқытушылар құрамы кең көлемде тартылады.

Зерттеуде мәселелер мақсатын қою мысалы. ҒЗЖ бағдарламасын әзірлеу.

 Жалпы жағдайы

 СҒЗЖ құрылымы

Жалпы жағдайы

Жоғарғы оқу орындарында ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен енгізу студенттерді ғылыми зерттеу жұмыстарымен айналысуына жағдай жасады – бұл жұмысты енгізудің ең басты факторы жас мамандарды жаңа заманға сай, жаңа технологиямен таныстыру болып табылады.

Мамандардың білімін жаңа заманға сай жаңа ғылыми, техникалық және мәдени дәрежесін көтеру негізінен ғылыми зерттеу жұмыстарының көмегімен орындалады деуге болады. Ал оларды жүргізуді қадағалап, орындайтын оқытушылар құрамы. Ол үш бағытты ұстанады:

1 Ғылыми және халық шаруашылық тапсырмаларын шешу;

2 Болашақ мамандарды даярлау сапасын арттыру;

3 Оқытушылардың классификациясын арттыру;

Неғұрлым жоғарғы оқу орнының ғылыми дәрежесі жоғары болған сайын солғұрлым оның оқу-әдістемелік базасы мазмұнды және қызығырақ болады.

«Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысының» қазіргі мағынасы екі өзара байланысты элементтен тұрады:

1 Зерттеу еңбегінің элементтерін студенттерге оқыту, осы еңбекке баулу;

2 Студенттердің профессорлар мен оқытушылардың жетекшілігімен орындалатын жеке ғылыми зерттеу жұмысы.

Университетте студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстары өзара байланысты формаларда ұйымдастырылған, олар шартты түрде екі топқа бөлінген: оқу процесіне қосылған және оқудан тыс уақытта қолданылатындар.

СҒЗЖ оқыту формалары

 Оқу зерттемелік (ғылыми курстық) жұмыстар;

 Лабораториялық жұмыстар;

 Зерттеу жұмыстары, практика кезінде орындалады;

 Дипломдық ғылыми жұмыстар және нақты жоба;

 Студенттердің ғылыми семинарлары.

Оқу зерттемелік жұмыстың жетекшілері негізінен ғылыми жұмыс жүргізетін оқытушылар, ғылыми қызметкерлер, инженерлер және аспиранттар болып табылады.

Оқудан тыс уақытта студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарының түрлері:

 Ғылыми студенттік үйірмелер;

 Студенттердің ғылыми техникалық ұйымы;

 Халық шаруашылық келісім шарт және мемлекеттік бюджеттік тапсырма бойынша орындалатын жұмыс;

 Дәріс беру жұмысының ғылым және техника саласындағы арнайы білім беру;

 Студенттер конференциясына және олимпиядаларға қатысу.

36. Аннотация, рецензия.

Аннотация, аңдатпа (лат.annotatіo – ескерту, аңдату) – кітаптың, топтама жинақтың, қолжазбаның мазмұнын оқырманға қысқаша баяндау. Ол - кітаптың, мақаланың мазмұнын, саяси-идеялық бағытын, құндылығын түсіндіретін қысқаша сипаттама, алайда бұл жанр туралы да әртүрлі тұжырымдар бар. Мысалы, профессор Т.Кәкішев «Аннотация белгілі бір шығарманың негізгі мән-маңызын қысқаша түйіндейді» десе, екінші біреулер «Аннотация - шығарманың қысқаша мазмұны» деген сипаттаманы ұсынады. Аннотация, әдетте, кітапқа жазылатын еңбектің бірінші бетінде берілетін өте шағын жазба түрінде және баспасөзде басылатын шығарманың қысқаша мазмұнымен бірге қосымша пікір, үгіт-насихат жасауға құштар авторлардың мақаласында кездеседі. Аннотацияға қойылатын талаптардың өзіндік ерекшелігіне қарай, кітаптың алғашқы бетіне берілетін аннотация мен баспасөз беттеріндегі аннотацияның өзара айырмашылығы бар. Баспасөз беттерінде жүретін аннотациялар көп жағдайда көпшілікке арналып, кейде рецензияға айналып кетіп жатады. Аннотацияда шығармаға баға беріп туралы мәліметтер келтіруі, кітаптың немесе жекелеген мақаланың жазылу тарихын қамтуы, әдебиеттерге және тағы басқа деректерге сілтеме жасауы да мүмкін. Оқырман аннотацияға сүйене отырып, өзіне қажетті әдебиетті таңдай алады

Рецензия — журналистика, сонымен қатар ғылыми және көркем өнер сынының (критика) жанры. Рецензия жаңа туынды туралы мағлұмат бере отырып, оның қысқаша талдамасын және бағасын қамтилы.

Рецензия біреудің бір шығармасы, мақаласы, т.б. туралы жазылады. Онда сол еңбекке рецензия жазушы адамның өз көзқарасы баяндалады, өз бағасы беріледі, еңбектің жетістігі мен кемшілігі айтылады, кейде оны жетілдіре түсу үшін ұсыныстары жасалынады. Рецензия көлемі аз да, көп те болуы мүмкін. Кейбір рецензиялар әңгіме болып отырған шығарма мен оның авторы аясынан асып түсіп, ғылым мен техниканың, көркем әдебиет пен өнердің, т.б. саланың толып жатқан мәселерін қамтып, жазылуы да мүмкін.Ондай рецензиялар ғылыми-зерттеу жұмысы не көркем шығарма, я көсемсөздің шын биігі дәрежесіне жетуі де ықтимал.

37. Рефераттар мен баяндамалар

Реферат– кітап мазмұны, ғылыми жұмыс, ғылыми зерттеу қорытындылары туралы көпшілік алдында қысқаша баяндау, хабарлау; белгілі бір тақырыпта әдеби және басқа да материалдарды шолу негізінде жасалатын баяндама. Реферат ғылыми-ақпараттық сипатта болады. Тақырыпты объективті тұрғыда толық баяндаумен қатар ғылыми қорытындыларға талдау жасалып, сын айтылады. Реферат ғылыми мекемелер мен жоғары оқу орындарында ізденушілерді ғылыми ізденіс пен талдауға баулу мақсатында қолданылады. Арнаулы орта оқу орындары, жалпы білім беретін мектептер оқушыларының үйірме, клубтарында жасалатын баяндамалар да, ғылым кандидаты немесе докторанты дәрежесін алу үшін диссертация қорғаушының авторефераты да Рефератқа жатады.

Кіріспе немесе кіріспе, реферат көздейді негіздеу тақырыбы, оның маңыздылығы, нақты мақсаттарын және міндеттерін анықтау, әдебиеттерге шолу таңдалған тақырып бойынша мен қосымшалар (егер олар қажет болса). Негізгі бөлім реферат – ең маңызды, онда ашылады мәні таңдалған тақырыптың немесе мәселенің келтіріледі теориялық негіздеу, дәлелдеу базасы, аргументтеу, көзқарас автордың бекітіледі сілтеме беделді мамандардың пікірлері, нәтижелері эксперименттер, зерттеулер және басқалар.

Қорытындысында негізгі тұжырымдар бойынша атқарылған жұмыстары, умозаключения жеке автордың нәтижелері келтіріледі, мүмкіндігінше көрсетіледі ұсынымдар, ұсыныстар енгізіледі.

Қажет болған жағдайда келтіріледі автор туралы мәліметтер, оның еңбектері, кестелер, схемалар, сызбалар, формулалар, графиктер және т. б.

Ғылыми баяндама - негізгі идеяларда жасалған зерттеулердің нәтижелері берілетін, ғылыми конференцияда (ғылыми семинар, симпозиумде) жасалатын баяндама.

Ғылыми зерттеу жұмысының нәтижелерін жазу және оны әдеби көркемдеу – зерттеу жұмысының негізгі элементі болып табылады.

Зертеу жұмысы нәтижелерін баяндау немесе жазюа түрінде орындауда олардың мәтінінің дұрыстығы, оның стилистикасы мен тыныс белгілері ережелерінің дұрыс орындалуына байланысты екеніне шүбә келтіруге боламйды.

38. Ғылыми мақаланы жазуға қойылатын талаптар.

Мақаланы рәсімдеу тәртіб

Автор мынаны көрсетеді:

Автор (авторлар)

Мақала атауының алдында жоғарғы оң жақ бұрышында автордың (авторлардың) аты-жөні көрсетіледі. Автордың аты-жөні жазылғаннан кейін мыналар жазылуы керек: ғылыми дәрежесі мен ғылыми атағы, жұмыс орны, қаласы, елдің атауы. Ұйымның немесе мекеменің атауы атау септігінде көрсетіледі, бұл ретте атауы қысқартусыз толық болуы тиіс. Авторлар саны 4-тен аспауы қажет.

Мақала атауы

Мақала атауы зерттеу тақырыбын және оның мазмұнын толық көрсетуі керек. Ол қысқа және нақты болуы керек (10 сөзден аспайды). Сонымен қатар, ол оқырман назарына тартымды болуы және ғылыми стильді қолдана отырып жазылуы тиіс. Зерттеу нысанын көрсету немесе оны қос нүкте немесе жақшаның көмегімен нақтылау орынды. Жалпы қабылданған және белгілі қысқартуларды қоспағанда, қысқартуларды пайдалану ұсынылмайды.

Мақала құрылымы

Қолжазбадағы Материал "жалпыдан нақтыға"қағидаты бойынша құрылуы тиіс. Мақала халықаралық стандарттарға сәйкес келетін келесі бөлімдерден тұруы керек (бұл қосымша бөлімдердің болуын жоққа шығармайды):

Аннотация

Аннотация ақпараттық және құрылымдалған болуы керек. Аннотацияда мақалада не істелгенін (қаралды, анықталды, анықталды, көрсетілді, талданды және т. б.) көрсетеді және оның мөлшері сақталуы (22-25 жол немесе 150 сөзден кем емес, 300 сөзден артық емес) қажет.

Түйінді сөздер (үш тілде)

Кілт сөздердің саны кемінде 10 болуы керек.

Кіріспе (26-32 жол немесе 200 сөзден кем емес)

Әдебиетке шолу (20-22 жол немесе 150 сөзден кем емес)

Негізгі бөлім (талдау, нәтижелер және талқылау)

Қорытынды (15 жол немесе 100 сөзден кем емес).

Мақала мәтінінде дереккөздерге сілтеме жасау міндетті. Пайдаланылған әдебиеттерге сілтемелер тік жақшада басылады.

39. Медицинадағы ғылыми зерттеулердің түрлері.

Медицинадағы және қоғамдық денсаулық сақтаудағы ғылыми әдістердің жіктелуі зерттеудің клиникалық әдістері

медициналық (санитарлық)

статистика әдістері

эпидемиологиялық әдістер

Медицинадағы ғылыми зерттеулердің статистикалық әдістері

1. Салыстырмалы мәндерін есептеу

2. Орта шамаларды есептеу

3. Варияциялық қатарларды талдау

4. Динамикалық (уақытша) қатарларды талдау

40. Ғылыми зерттеу мекемелері

Ғылыми жарияланымдар мен зерттеу бағыттарын талдау негізінде келесі ұйымдарға ғылыми-зерттеу институттары үшін әлеуетті зерттеу әріптестері ұсынылады:

1. Макс Планк қоғамы

2. Гарвард университеті

3. Стэнфорд университеті

4. Массачусетс технологиялық институты

5. Кембридж университеті

6. Калифорния технологиялық институты

7. Джонс Хопкинс университеті

8. Швейцарияның Цюрих федералды технологиялық институты (ETH Zurich)

9. Токио университеті

10. Сингапур Ұлттық университеті

Бұл ұйымдар зерттеудің әртүрлі салаларында озық жетістіктерін көрсетті және басқа институттармен белсенді ынтымақтастықта. Ғылыми-зерттеу мекемесінің нақты зерттеу бағыттары негізінде осы ұйымдармен ынтымақтастықтың жарамдылығын анықтау үшін одан әрі талдау жүргізілуі мүмкін.