ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.12.2023
Просмотров: 84
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
| 1 ә | «Индустрияландыру», «жаңғырту» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз. Индустрияландыру - дәстүрлі даму кезеңінен индустриялық кезеңге жедел әлеуметтік-экономикалық көшу процесі, экономикада өнеркәсіптік өндіріс басым. Бұл процесс, әсіресе энергетика және металлургия сияқты салаларда жаңа технологиялардың дамуымен байланысты. Модернизация(франц.-жаңғырту) - артта қалған елдердің алдыңғы қатардағы елдердің деңгейіне жетуге бағытталған мемлекеттің саясаты. |
| 2 | «Сауатсыздықты жою», «қызыл отау» «иммиграция» терминдеріне анықтама беріңіз. Ликбез (халықтың сауатсыздығын жою) — сауатсыз ересектерді Кеңестік Ресей мен КСРО-да оқуға және жазуға жаппай оқыту. 1919 жылғы 26 желтоқсандағы "РСФСР-дегі сауатсыздықты жою туралы" Халық Комиссарлар Кеңесінің декреті қабылданды. Оның айтуынша, 8 жастан 50 жасқа дейінгі Кеңестік Ресейдің барлық оқи немесе жаза алмайтын тұрғындар, ана тілінде немесе орыс тілінде сауаттылықты үйренуге міндетті. Қызыл отау - 1920/21 оқу жылында Қазақстанда сауатсыздықты жою бойынша 2412 пункт жұмыс істеді, онда 72 232 адам оқыды. Ауылға жаппай культпоход жарияланып, ликбездің жылжымалы пункттері құрылды, әйелдермен жұмыс істеу үшін Қызыл киіз үйлер, яғни отаулар жұмыс істеді. Иммиграция (лат. көшіп келу) — қоныстанушылық, бір мемлекет азаматтарының екінші бір мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшін көшіп келуі. |
| 3 | «Шовинизм», «толеранттылық» терминдеріне анықтама беріңіз. Шовинизм - басқа халықтарды кемсіту, қанау және қысым көрсету құқығын негіздеуді мақсат ететін Ұлттық артықшылық идеологиясы. Мысалыға неміс және жапон әскерлерінің өздері басып алған аумақтардағы мінез-құлқы; Болгариядағы түріктерге, цигандар мен македондықтарға қатынасы; фашистік Германия мен КСРО-дағы антисемитизм (еврейлерге деген жеккөрушілік.) Толеранттылық (лат.— төзімділік, көнбістік) — басқа ойға, көзқарасқа, наным-сенімге, іс-әрекетке, әдет-ғұрыпқа, сезім-күйге, идеяларға төзімділік, жұмсақтық көрсете білу қасиеті. Толеранттылық — адам құқығы мен бостандығы, демократиялық принциптердің бірі болып есептеледі. Толеранттылық — қоғамның жалпы және саяси мәдениетінің деңгейінің көрсеткіші. |
| 4 | «Полиэтникалық қоғам», «депортация» терминдеріне анықтама беріңіз. Полиэтникалық қоғам – бірнеше ұлттан, ұлттық топтардан тұратын қоғам. Көп этностық қоғам жалғыз этностық қоғам ұғымына кереғар. Мәселен, Қазақстандағы қоғам – полиэтникалық.Депортация (лат. "қуғындау, қуғындау") — адамды немесе адамдардың тобын басқа мемлекетке немесе басқа жерге, әдетте айдауылмен мәжбүрлеп қуғындау. Мысалыға Ұлы Отан соғысы кезіндегі депортациялар өте көп болды: Немістерді, Шешендер мен Ингуштарды, Армяндарды депортациялау. |
| 5 | Кеңес дәуіріндегі Қазақстан мәдениетінің негізгі бағыттары мен жанрларын анықтаңыз. Соғыстан кейінгі қазақ әдебиеті үлкен кеңестік стильдің ауқымды әдеби формаларын — романдарды, трилогияларды, поэмаларды және өлеңдердегі романдарды игере бастады. Драматургия мен ғылым да дамыды. Тарихи роман-эпопеялар мен азаматтық-патриоттық поэзия үлкен отклик алды. Оған дәлел М.Әуезовтың “Абай жолы” романы, И.Есенберлиннің “Көшпенділер” атты шығармасы. |
| 6 | «Аң стилі», «полихромдық стиль» терминдеріне анықтама беріңіз. Аң стилі—б.з. д. VII-IV ғасырларда дамыған тарихи көркемдік стиль. Төменгі Дунайдан, Солтүстік Қара теңізден және Каспий даласынан, Оңтүстік Оралға, Сібірге және Қытайдың солтүстік-батыс бөлігіне дейін жетті. Жануарлар стиліндегі суреттер табиғатқа деген сүйіспеншілікке, жануарлар мен олардың қозғалыстарына таңдануға, жануарлардың күресіне негізделген. Суреттер көбінісе жыртқыш аңдар, құстар және грифондар болды. Ең дамыған түрінде аң стилі скиф-сармат өнерінде бар. Жауынгердің киімінде де аң стилінде оюлар болды. Полихромдық стиль - ғұн-сарматтық дәуірдегі Еуразия көшпенділерінің қолданбалы өнеріндегі ерекше стиль, мұнда металдан жасалған әшекейлер түрлі-түсті тастармен безендірілген. Бұл процесс инкрустация деп аталады. Зернь - бұл алтын немесе күміс шарларды дәнекерлеу. Бұл стильде медальондар, кулондар, сырғалар жасалды |
| 7 | «Референдум», «Конституция» терминдеріне анықтама беріңіз. Референдум (лат. referendum — хабарлануға тиісті нәрсе) — мемлекеттік маңызы бар мәселені халықтық дауысқа салу. Мұндай демократиялык институт алғаш рет Швейцарияда қолданылды. Референдумға заң немесе халықаралық шарт жобасы, басқару сипатындағы мәселелер ұсынылады. 1995 жыл 30 тамызда жалпыхалықтық референдум негізінде Қазақстан Республикасының Ата Заңы қабылданып, 5 қыркүйек күні өз күшіне енді. Конституция, Ата Заң (латынның лат. constitutio — яғни «құрылым» сөзінен шыққан) — Мемлекеттің негізгі заңы, елдегі барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңды күшке ие заң немесе заңдар тобы. Конституция осы заманғы мемлекеттің маңызды белгісі, мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. 1995 ж. 30-тамызда өткізілген бүкілхалықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы — конституциялық заңдардың қағидаларын тұжырымдап, бір арнаға келтірген Ата Заң, яғни мемлекетіміздің Негізгі Заңы болып табылады. Ол кіріспеден және 9 бөлімнен (98 баптан) тұрады. |
| 8 | «Полиэтнос», «моноэтнос» терминдеріне анықтама беріңіз. Көпұлтты мемлекет немесе полиэтнос — аумағында әртүрлі этникалық топтар, ұлттар, этнографиялық топтар тұратын мемлекет. Әлемде көптеген полиэтникалык мемлекеттер бар, соның ішінде Үндістан, Ресей, Қытай, Пәкістан, Вьетнам, Казахстан. Моно-этникалық мемлекет немесе біртұтас ұлттық мемлекет — белгілі бір ұлттың (этностың) тарихи қалыптасқан этникалық аумағында қалыптасқан және оның егемендігін бейнелейтін мемлекет. Тарихи тұрғыдан алғанда, моно-этникалық мемлекеттер, ұлттың қалыптасуының басталуы мемлекеттің қалыптасуымен сәйкес келетін жерде дамыды, осыған байланысты мемлекеттік шекаралар көбінесе этникалық шекаралармен сәйкес келді (мысалы, Батыс Еуропа мен Латын Америкасының бірқатар елдері). Біртекті ұлттық құрамы бар мемлекеттердің мысалдары Жапония, Солтүстік және Оңтүстік Корея, Португалия, Бангладеш, Дания, Исландия, Венгрия. |
| 9 | «Этногенез», «этнос» терминдеріне анықтама беріңіз. Этногенез (грек тіл. "тайпа, халық", "шығу тегі") — әртүрлі этникалық компоненттер негізінде этникалық қауымдастықты (этникалық топты) қосу процесі. Этногенез этникалық тарихтың бастапқы кезеңін білдіреді. Этнос — бұл белгілі бір аумақта ұзақ уақыт бойы бірге өмір сүру, жалпы тіл, мәдениет, өмір салты, өзін-өзі тану және өзіне тән атаулармен біріктірілген тұрақты адам тобы. Қазақстанда 100-ден астам этникалық топ бейбітшілік пен келісімде өмір сүреді: қазақтар, өзбектер, украиндер, татарлар, немістер, ұйғырлар. |
| 10 | «Рабад», «киіз үй» терминдеріне анықтама беріңіз. Қазақстан аумағындағы алғашқы қалалар 2,5 мың жыл бұрын пайда болды. Арқайым қаласының жарқын мысалы. Мұндай ортағасырлық қалалардың құрылымы Цитадель, Шахристан және рабадтан салынған. Рабад - Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстанның, иранның ортағасырлық (VII—VIII ғасырлар) қалаларындағы Шет жақ, сауда-өнеркәсіп маңы. Рабадта қолөнершілер, фермерлер, саудагерлер өмір сүрді. Киіз үй — Орталық және Орта Азия халықтарының көшпелі тұрғын үйі, баспанасы. Ол — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі. Киіз үйі — тарихымыздағы ең алғашқы сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй. Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады. |
| 11 | «Доктрина», «зайырлылық» терминдеріне анықтама беріңіз. Доктрина - іс-әрекет жасауға бағыт беретін нақтылы нұсқаулар принциптерінің жиынтығы. Мысалы саяси доктрина саяси іс-әрекетті ұйымдастыруға және саяси құбылыстарды қарастыруға арналған өзара келісілген қағидаттар жиынтығы, бірізділікпен құрылған тұжырымдама болып табылады. Доктрина көбіне билік үшін күрестің, саяси қозғалыс мүшелерінің ықпалдастыру құралына айналады. Тарихта ең көрнекті мысалдар ол Трумэн мен Монро. Монро доктринасы - АҚШ сыртқы саясаты принциптерінің декларациясы. Доктрина Америка және Еуропа құрлықтары елдерінің бір-бірінің ішкі істеріне өзара араласпау принципін жариялады. Ал біздің елімізде этностар арасындағы бейбітшілік пен келісімді қолдауға, қазақстандық ұлтты қалыптастыруға бағытталған Қазақстанның Ел бірлігі доктринасы бар. Зайырлылық (светскость) қағидаты мемлекетті діни ілімдерден бөлуді көздейді, бірақ дінді қоғамдық өмірден алып тастауды білдірмейді. Ол сондай-ақ қоғамдық-саяси билікті ұйымдастырудың негізгі нысаны ретінде мемлекеттің рөлін сақтай отырып, мемлекет пен діни ұйымдардың ықпал ету салаларын ажыратуға ықпал етеді. |
| 12 | «Ирридента», «диаспора» терминдеріне анықтама беріңіз. Ирредента - этностың өз тарихи отанында тұрып, алайда ол аумақ түрлі себептерден өзге ел құрамына енген соң, қалған өкіл этностық азшылықты сезеді. Мысалыға ирредентке Қазақстанмен шекаралас Ресей аудандарында, Баян-Өлгей аймағында және Моңғолиядағы, Қытайдың Қазақ автономиялық уездерінде, Өзбекстандағы тұратын қазақтар жатады. Диаспора - халықтың өзінің тарихи отанынан тыс жерде өмір сүретін бір бөлігі/тобы. Қазақстан аумағынан тыс 5 млн.астам қазақтар бұрынғы КСРО-ның 14 мемлекетінде және әлемнің 25 елінде тұрады. Олардың 700 мыңнан астамы типтік диаспораны білдіреді. |
| 13 | «Шежіре», «дәстүр»» терминдеріне анықтама беріңіз. Шежіре (араб. — бұтақ, тармақ) – халықтың шығу тегі, таралуын баяндайтын тарих ғылымының бір тармағы. Сәбит Мұқановтың анықтамасы бойынша «Шежіре» деп кімдерден кімдер туып, қалай өрбігенін баяндайтын ерте заманнан атадан балаға мирас болып келе жатқан ауызша деректер. Шежіре шын мәнінде рудың, тайпаның, халықтың тарихының құрамды бөлігі. Шежіре арқылы адамның тегі, ата қонысы, қауымға қосқан үлесі, отан қорғаудағы орны, меншік, адами құқы, т.б. болмыс білінетін болған. Дәстүр – әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы; қауым мен қоғамда қалыптасқан мінез-құлықтың үлгілері. Мысалы көрімдік, сәлем беру, қыз ұзату, қонағасы, шашу, ерулік ата салты болып саналады. Салт-дәстүрдің ел арасындағы тәлімдік, тәрбиелік, халықтық мәні зор. |
| 14 | «Автохтонды халық», «этнос» терминдеріне анықтама беріңіз. Автохтонды халық - белгілі бір аймақтың ең ежелгі халық тұрғындары, алғашқы пайда болған жерінен қоныс аудармай, мәдени біртектілікті сақтай алған этномәдениет. Этнос - [грек. - тайпа, халық] - бір халықты екіншісінен ажыратуға мүмкіндік беретін ортақ белгілері бар қауымдастық. Этнос ең алдымен, мәденитілдік қауымдастық. Этностың пайда болуында аумақ және әлеуметтік қарым-қатынас тілінің ортақтығы шешуші фактор болып табылады. Географиялық орны мен халықтың әлеуметтік және шаруашылық әдістерінің ортақтығы да маңызды рөл атқарады. |
| 15 | «Мәдени-генетикалық код», «ұлт» терминдеріне анықтама беріңіз. Мәдени генетикалық код - мәдениеттің түрін түсінудің кілті: бұл халықтар ата-бабаларынан қалған ерекше мәдени ерекшеліктер, мәдениетті анықтауға мүмкіндік беретін белгілі бір формада кодталған ақпарат. Ұлт - белгілі бір мемлекеттің азаматтарының жиынтығы; бірегей ұлттық бірегейлікке ие, тең құқықты және толыққанды тұлғалардың тарихи қалыптасқан саяси тәуелсіз қауымдастығы. |
| 16 | «Ақсүйек», «қарасүйек» терминдеріне анықтама беріңіз. Ақсүйек — қоғамдағы әлеуметтік топ. Дәстүр бойынша “қара халыққа” үстемдік етуші таңдаулы әулеттердің өкілдері Ақсүйек саналған. Ақсүйектердің бөлек айрықша құқықтары мен артықшылықтары болған. Мемлекеттік билік Ақсүйектер қолына берілген. Өркениет жемісін де солар пайдаланған. Қазақтар “текті”, “бекзат”, “бек” лауазымын иеленген кісілерді асыл Ақсүйек деп құрмет тұтқан. Қазақ тарихында Шыңғысханның ұрпақтары — хан, сұлтандар ақсүйек саналып келді. Олар төре аталып, халықтың ерекше ілтипатына бөленді. Қарасүйек – байырғы қазақ қоғамында ақсүйек тобына жатпайтын жай халық, қара халық. Қ.-тер ертеректе қараша, қара кісі, қара халық деп те аталған. Қазақ қоғамында қара сүйектер өз ішінде шаруалар (көшпелі малшы қауым, егінші жатақтар), билер, ақсақалдар, батырлар, бай-бағландар, құл-құтандартәрізді әлеуметтік жіктерге бөлінген. Қара сүйектер мүліктік және жеке бастық құқығы бар ерікті тұлғалар деп танылған. Сондықтан әлеуметтік, саяси, құқықтық т.б. мәселелерді шешуде халықтық жиындарға қатыса алатын болған. |
| 17 | «Революция», «реформа» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз. Революция - бұл көптеген контексте қолданылатын сөз, бірақ ол әдетте үкіметтің құрылымын агрессивті түрде құлатуды немесе әлеуметтік құндылықтардың кенеттен өзгеруін сипаттауға арналған. Қоғам өз елінде болып жатқан жағдайға наразы болған "бейбіт" төңкерістерді қоспағанда, негізінде күш әдісімен ығыстырады. Саяси немесе әлеуметтік аспектілермен байланысты төңкерістерден басқа, революцияның көптеген басқа түрлері бар:
Көрнекті мысалдың бірі ол 1917 жылғы Ақпан төңкерісі - Ресей империясында патша үкіметін құлатып, елде буржуазиялық-демократиялық орнатқан төңкеріс. Реформа - функционалды негіздерге әсер етпейтін адам өмірі саласындағы ережелерді өзгерту немесе заңнамалық жолмен қайта құру/жаңарту. Мысалыға осы жылы Президент жаңа енгізілетін Конституциялық реформа барлық мемлекеттік модельді кешенді түрде трансформациялауға бағытталғанын атап өтті. |
| 18 | «Жәдидшілдік», «пантүркизм» терминдеріне анықтама беріңіз. Жәдитшілік (ислам идеологияның модернизмі) — 19 ғ. екінші бөлігінде пайда болған, 20 ғ. басында кең тараған қоғамдық-саяси және діни қозғалыс. Мұсылман әлемінде, әсіресе Ресейде түркі тілдес мұсылман зиялы қауымының озық бөлігінің өкілдері арасында кең тараған. Жәдиттердің халықты ағарту, өзгерістер мен дамыту үшін еңбек ету, демократиялық құқықтар үшін күрес, бір жағынан исламды сақтау, екінші жағынан Еуропаның жақсы жақтарын алу — түркі тілдес мұсылман халықтарының дамытуында үлкен үлес еді. Джадидизмнің негізін қалаушы, Крым татар ағартушысы және саясаткер — Исмаил Гаспринский. Пантүркизм - XX ғ. басында саяси агрессивті нәсілшіл доктрина, яғни Түркі тілдерінде сөйлейтін барлық халықтар бір ұлт болып табылады және Түркияның басшылығымен Балқаннан Сібірге дейін созылған біртұтас Тұран мемлекетіне бірігуі керек. Сол тарихи кезеңде И.Гаспринский түркизмді насихаттаушылардың көшбасшысы болды. |
| 19 | «Тоталитаризм», «демократия» терминдеріне анықтама беріңіз. Тоталитаризм (лат. – бүкіл, жаппай деген сөзінен шыққан) – мемлекеттің қоғам өмірінің барлық саласын толық бақылауына, бір орталыққа бағыну саяси режімі. Тоталитаризм ұғымы алғаш рет 1923 жылы Муссолини режіміне берген сипаттамасында қолданылған. 1929 жылы «Таймс» газеті бұл терминді Кеңес Одағында қалыптасқан режімге қолданды. Демократия - бұл халық биліктің заңнамалық және атқарушы функцияларын тікелей немесе олардың өкілдері арқылы жүзеге асыратын мемлекеттің саяси құрылымының түрі. Демократия бұл тек халықтық ереже ғана емес, сонымен бірге азаматтардың құқықтары жүйесі. |
| 20 | «Интеграция», «жаһандану» терминдеріне анықтама беріңіз. Саяси интеграция - өзара ынтымақтастыққа бағытталған екі немесе одан да көп саяси құрылымдардың жақындасу/қосылу процесі. Интеграцияның классикалық мысалы - мемлекеттердің НАТО немесе ЕУРООДАҚ сияқты экономикалық, саяси немесе әскери блокқа кіруі. Жаһандану (ағылш. «әлемдік», «жалпы») — жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет 1983 жылы енгізген америкалық экономист Теодор Левитт. Жаһандану - бүкіл әлемдегі экономикалар мен қоғамдардың күшейіп келе жатқан интеграциясы. Жаһандану адамзат тарихындағы табиғи құбылыс, бұл тауарлар мен өнімдерді, ақпаратты, білім мен мәдени құндылықтарды алмасу нәтижесінде әлем өзара байланысты бола бастайды. |
| 43 | Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы большевиктердің экономикалық саясатын сипаттаңыз. Жалпы осы кезеңдегі большевиктердің саясаты өте аралас болды. Іс жүзінде 3 кезеңді бөлуге болады: 1)Азамат соғысына дейін - алғашқы қайта құрулар; 2) Азамат соғысы кезінде - соғыс коммунизмінің саясаты; 3) Азаматтық соғыстан кейін – жаңа экономикалық саясат (ЖӘС).
Негізгі мәселе - ұлттандыру, яғни мемлекет меншігіне түрлі мүлік пен ресурстарды көшіру. Ұлттандырылған секторды халық шаруашылығының Жоғарғы Кеңесі басқарды (1917 жылғы 2 желтоқсаннан бастап). Жер туралы жарлық тек көктемде басталды, бірақ оны қысқа мерзімде өткізу мүмкін болмады. Кейбір аудандарда шаруалар бұл Жарлықтан ештеңе алған жоқ. Әр түрлі аудандарда жер беру әр түрлі болды. Орталық проблема – қалаларды азық-түлікпен қамтамасыз ету. 1918 жылдың 11 маусымынан бастап қалаларда “Кедейлер комитеттері” (комбедтер) құрыла бастады, олар отрядтарға көмектесуі керек еді. Олар ауқатты шаруаларды құлатты. Бұл шаралар кешені халықтың үлкен наразылығын тудырған "Азық-түлік диктатурасы" деп аталды. Осыған байланысты комбедтер таратылды.
Ішкі саясат күшейтілуде. Елдің басқаруы соғыс режіміне көшті. Билік толығымен Ленин мен оның кеңесіне (1918 ж.) тиесілі болды. Басқару жүйесі қатаң әскерилендірілген. Жұмысшы Шаруа Қызыл Армиясының қатарына жалпы жұмылдыру жарияланды, яғни 1920 жылға қарай оның саны 5 миллион адамды құрады. Экономикалық саясат "Әскери коммунизмі саясаты" деп аталды : а) 1919 жылғы 11 қаңтарда азық-түлік салымы енгізіледі. Шаруаларға белгілі бір мөлшерде азық-түлік, мал азығы және егін егуге арналған астық қалды. Қалған астықтың бәрі ақшаға алынды. Сол кезде ақша өз мәнін жоғалтқандықтан, іс жүзінде шаруалардан артық нан тегін алынды; б) барлық кәсіпорындарды, оның ішінде орта және шағын кәсіпорындарды мемлекет меншігіне алу жеделдетілді; в) жалпыға бірдей еңбек қызметі енгізіледі;
Ресей коммунистік партиясының (большевиктер) Х съезі-РКП (б) – бағытты өзгерту және жаңа экономикалық саясатқа көшу туралы шешім қабылдады. Жаңа экономикалық саясат - бұл басқарудың экономикалық әдістерін бірінші орынға қоятын жаңа, әскери коммунизмді алмастыратын саясат. ЖЭС-тің экономикадағы негізгі сәттері: а) нан және басқа да өнімдердің еркін саудасын қайтару; б) шағын және орта өнеркәсіпті ішінара денационализациялау (жеке меншікке, халыққа қайтаруы) в) концессия арқылы шетелдік капиталды тарту (кең таралмаған); г) орталықсыздандыру, главкизм саясаты құлатылды; д) жалпыға бірдей еңбек міндеттілігін жою және жұмыс күші нарығын құру; е) мемлекет экономикадағы командалық биіктікті өзінде сақтап қалды (жерге, ресурстарға және негізгі өнеркәсіп салаларына меншік). |
| 44 | Қазақ халқының материалдық мәдениетінің дамуын сипаттаңыз. Қазақтардың материалдық мәдениеті халықтың шаруашылық өмірінің ерекшеліктерін көрсетті, дала малшыларының алдыңғы ұрпақтарының мәдениет дәстүрлеріне негізделген. Экономикалық өмір салты, тамақ, киім олар өмір сүрген табиғи жағдайларға бейімделген. Қазақтардың тұрғын үйлері, үй жабдықтары, киімдері мен тамағы ғасырлар бойы жайылымдық мал шаруашылығына және көшпелі өмір салтына бейімделді. Олардың бір бөлігі жартылай көшпелілерге, ал жатақтар отырықшы өмірге көшкеннен кейін дәстүрлі материалдық мәдениеттің жекелеген элементтері өзгере бастады. Бұл процесс әсіресе өткен ғасырдың ортасында және соңында болды. Оған себеп қазақтардың өнеркәсіптік өндіріске қызығушылығымен байланысты, қазақ жұмысшыларының өндіріс жағдайлары мен өмір сүру жағдайлары өзгерген кезде тез жүрді. |
| 45 | Түркі қағанатының қалыптасу процесін сипаттаңыз. Негізі «Түрік» сөзі «мықты, күшті» деген мағынаны білдіріп, билік етуші ашина әулетіне байланысты айтылды. Кейін олардың қарамағындағы барлық тайпалардың ортақ атауына айналды. Бұл тайпалардың біраз бөлігі теле деп аталды. Батыс Қытай билеушісі жақын қоныстанған түркілер жайлы дерек жинай бастайды, олар түрік тарихының ерте кезеңі туралы негізгі білім көзіне айналды. Қытай деректері бойынша түркілер алғашында Қытай шегарасының батысында, Алтай тауларының етегінде өмір сүрді. Кейін түрік тайпаларының көсемі Бумынның басшылығымен иеліктерін Хуанхэ жағалауларына дейін кеңейтті. Түркілер Алтайдан Хуанхэ жағалауларына дейін жеткен кезде Бумын ордасына 545 жылы Қытай елшілігі келеді. Осы сәттен бастап түркілер сол замандағы ірі мемлекеттердің бірі ретінде танылып, тарих сахнасына шығады. Қытай елімен бейбіт қарым-қатынас орнатқаннан кейін жужандардың тепкісін көрген түркілер оларға қарсы бас көтере бастайды. Бумын қаған жужандарға шабуыл жасайды. 552 жылы жужандар әскері талқандалады. Бумын түркі елінің қағаны болып жарияланады. Орталық Азиядағы жаңа мемлекет — Түрік қағанаты осылай пайда болды. |
| 46 | Қазақстан аумағындағы этногенез кезеңдерін сипаттаңыз.
|
| 47 | «Алаш» ұлттық идеясының тұжырымдамалық негіздерін сипаттаңыз. "Алаш "негізгі идеялары мынадай базалық ережелер төңірегінде тоғыстырылған: жер халыққа тиесілі және сатып алу-сатуға жатпайды, соның ішінде шетелдіктердің болуы; жердегі және жер астындағы барлық байлық халыққа тиесілі болуы тиіс; өлкенің толық экономикалық дербестігі, Қазақстанның Ресей империясы құрамында болған жылдары қалыптасқан шикізатқа тәуелділіктен бас тартуы; қазақ тілдін, мәдениеттін, әдет-ғұрыптын ұлықтылығы. Алаш қайраткерлері де қазақ жеріне тап болған түрлі халықтардың өкілдері өздерін қауіпсіз сезінетін ұлттық мемлекет құруды жақтады; мемлекет дамыған елдердің ғылымы мен үздік жетістіктеріне сүйенуі тиіс, ал дін мемлекеттен бөлінуі тиіс. |
| 48 | Дамыған орта ғасырдағы (Х-ХIV ғғ.) түркі мемлекеттерінің геосаяси белсенділігін сипаттаңыз. Қағанаттың Шығыстағы саяси ықпалы соншалықты күшті болғандықтан, Солтүстік Қытай билеушілер (Солтүстік Ци және Солтүстік Чжоу) жыл сайын түрік қағанына алым төлем ретінде 100мтүк жібек мата жіберді. Отырықшы тайпалардың байлығын игеруге ұмтыла отырып, түріктер Орта Азияға шықты. Эфталиттердің негізгі күштерін 567 жылы Бұхара маңында түріктер талқандады. Түріктер оларды 563-567 жылдары толығымен жаулап алды. Түрік қағанаты мен Иран арасында келіспеушіліктер эфталит мұрасының бөлінуіне байланысты басталды. Ол шешілмейтін және ашық қақтығысқа айналды. 70-ші жылдары Түркі қағанаты өз шекараларын Қара теңіз бен Солтүстік Кавказға дейін кеңейтті. Бірақ 581 жылы Түрік қағанатында азаматтық қақтығыстар басталды. |
| 49 | Ұлы Жібек жолының Қазақстан аумағындағы қалалық мәдениетті дамытудағы рөлін сипаттаңыз. Жібек жолының түрік бөлігінің жандануы мұнда қалалық мәдениетті дамытуда маңызды рөл атқарды. Жетісуда және Қазақстанның оңтүстігінде ол бірқатар жаңа қалалық орталықтардың пайда болуын ынталандырды, қалалардың тез өсуіне ықпал етті. Жібек жолы арқылы тасымалданатын Жібек пен басқа да тауарлардың бір бөлігі осы қалаларда орналасқан. Жібек жолының түркі аймағында тарихи ескерткіштерді қазу кезінде мұнда қайнап жатқан сауданың көптеген материалдық дәлелдері табылды. Сырдарияның ортағасырлық қалаларын зерттеу кезінде табылған заттар халықаралық сауданың маңызды көзі болып табылды. Осындай қазбалардың қатарына Отырардан табылған күміс көмбе жатады. Онда Шығыс Түркістан қалаларының, Кіші Азия, Еуропа қалаларының тиын сарайлары және Еділден жасалған бұйымдар жатады. Қазба жұмыстары барысында зергерлік бұйымдар, тұрмыстық заттар, ақша табылды. Олардың барлығы дәл осы қалалық мәдениеттің қарқын дамуын дәлелдейді. |
| 50 | XVIII - XX ғғ. басындағы Қазақстанның ғылыми зерттеу процесін сипаттаңыз. Көптеген ресейлік зерттеушілер өздерінің іргелі еңбектерін XVII-XVIII ғасырда қазақ фольклоры, генеалогиясы мен этнографиясы, сондай-ақ жекелеген мұрағат материалдары негізінде жасады. Қазақстанның тарихын, географиясын, этнографиясы мен мәдениетін зерттеуде ресейлік ғалымдар мен офицерлердің еңбегі зор. Көптеген ғылыми еңбектерді XIX - XX ғасырдың басынан бастап саяси себептер бойынша Қазақстан аумағына жер аударылған Ресей зиялыларының өкілдері де қалдырды. XVIII ғасырда Ресей жасаған Қазақстан кешенінің зерттеудің алғашқы әрекеттері М. В. Ломоносовтың есімімен байланысты болды. Ол өлкеге ғылыми экспедициялар ұйымдастырудың және оның географиялық карталарын жасаудың бастамашысы болды. Зерттеуші И.Г.Георги Қазақстан аумағы бойынша дербес экспедиция ұйымдастырды. Оның еңбектерінде өмір, мәдениет, салт-дәстүрлер, сондай-ақ жергілікті халықтың экономикалық өмірінің ерекшеліктері туралы өте құнды мәліметтер бар. Орыс офицері А.Д.Скалон жергілікті халықты орыс сауаттылығына және өлкенің байырғы тұрғындарының орыс тілін үйренуіне қатыстыруға себеп болған орыс-қазақ сөздігін құрастырды. Қазақстан туралы құнды еңбектерді басқа ресейлік зерттеушілер қалдырды: Г. Ф. Миллер, В. Н. Татищев және т. б. XIX – XX ғасырдың басында Қазақстан туралы өз жұмыстарын ағылшын, неміс және француз зерттеушілері мен саяхатшылары қалдырды. |
| 51 | Қазақ хандығының саяси институттарын сипаттаңыз. Биліктің барлық толықтығы ханның қолында болды. Хан Шыңғыс ханның ұрпақтары-төре руынан мәслихат болып сайланды және өз міндеттерін өмір бойы атқарды. Хан келесі функцияларды атқарды: мемлекетті сыртқы жаулардан Қарулы қорғауды ұйымдастыру; Жоғары Сот билігінің функциялары. Жердегі барлық билік биліктерге тиесілі болды. Бия руы немесе тайпасы неғұрлым күшті болса, соғұрлым ол әсер етті. Ең ықпалды билер хан кеңесінде болды. Олар шешуші дауысқа ие болды және мемлекетті басқаруға қатысты. Батырлардың маңызы бейбітшілік пен Соғысқа байланысты болды. Бейбіт уақытта олар билікті сұлтандарға, билерге және т.б. берді, ал соғыс уақытында батырлардың рөлі едәуір артты. |
| 52 | Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында нарықтық экономикаға көшудің негізгі міндеттерін түсіндіріңіз.
|
ГОС
| 53 | Қазақстанның білім және ғылым саласында 1917 жылдан бастап енгізілген негізгі өзгерістерді түсіндіріңіз. 20-30 жылдардағы білім беру жүйесінің маңызды компоненттерінің бірі ересек тұрғындар арасындағы сауатсыздықты жою болды. 1921 жылы Қазақ тіліндегі алғашқы оқулықтар жарық көрді, оларды жазуға Қазақ зиялыларының белгілі өкілдері тартылды. Қазақ тіліндегі орта мектепке арналған алгебраның алғашқы оқулығын құрастырушы Қ.Сәтпаев, география оқулығының авторы - Ә. Бөкейханов болды. 1924 жылы А. Байтұрсынов қазақ тілінің фонетикасына араб графикасын бейімдеді. 1929 жылы Қазақ жазуы араб графикасынан латын графикасына көшірілді. 1928 жылы Қазақстанда алғашқы педагогикалық институт ашылды, ал 1929 жылы Алматы ветеринариялық-зоотехникалық институты ашылды. 1926 жылы Ежелгі Тараз қаласының орнында кеңестік археолог, Орта Азия республикаларындағы көптеген археологиялық экспедициялардың қатысушысы М.Массон қазба жұмыстарын жүргізді. 1932 жылы Қазақстанда КСРО Ғылым Академиясының базасы құрылды. |
| 54 | «Ұлы дала» ежелгі мәдениет ошақтарын және олардың бір-бірімен өзара байланысын сипаттаңыз. Ұлы дала ошақтары: Алтын адам, Ұлы Жібек жолы, аң стилі, ежелгі металлургия, жалпы түркі әлемінің бесігі. Орталық Еуразияда түркілер үстемдік құрған кезеңде Ұлы Жібек жолы гүлдену шегіне жетіп, халықаралық ауқымда экономикалық өркендеу мен мәдениеттің өрлеуіне ықпал етті. Орасан зор кеңістікті игере білген түркілер ұлан-ғайыр далада көшпелі және отырықшы өркениеттің өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер, ғылым мен әлемдік сауданың орталығына айналған ортағасырлық қалалардың гүлденуіне жол ашты. Мысалы, Орта ғасырдағы Отырар қаласы адамзатқа әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірін берді. Мысалыга Түркі халықтарының ұлы рухани көшбасшыларының бірі Түркістанда Әбу Насыр Әл-Фараби, Қожа Ахмет Яссауи. |
| 55 | Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарындағы көші-қон саясатының ерекшеліктерін түсіндіріңіз. Көші-қон халық санының, ұлттық құрамның өзгеруіне, оның облыстар бойынша бөлінуіне әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Сонымен қатар, көші-қон ауыл мен қала халқының арақатынасын өзгертуде, әлеуметтік-экономикалық проблемалар мен елдің қауіпсіздігі мәселелерін шешуде үлкен рөл атқарады. Кеңестік кезеңнің соңғы жылдарында Қазақстанда байырғы қазақ халқының пайызы төмен болды. Сондықтан Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси ахуалдың ерекшеліктеріне сәйкес белсенді көші-қон саясатын жүргізе бастады. 1992 жылғы маусымда көші-қон процесін заңнамалық ретке келтірудің құқықтық негіздерін қамтитын "Көшіп келу туралы" заң қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес ел аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам еркін жүріп-тұруға, сондай-ақ тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар. Әркімнің республикадан тыс жерлерге кетуіне, сондай-ақ Қазақстанға қайтып оралуына құқығы бар. |
| 56 | Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы қалалардың пайда болуы мен дамуындағы рөлін талдаңыз. Ең үлкен керуен жолы б.з. д. II ғасырда, Қытайдан Жерорта теңізіне қарай сауда жолдары салынған кезде жұмыс істей бастады. Ұлы Жібек жолының бір бөлігі Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аумағы арқылы өткен. Ұлы Жібек жолы Жетісудан шығысқа қарай, ал Оңтүстік Қазақстаннан Батысқа қарай бет алды, сондықтан Қазақстан Шығыс пен Батыс мәдениеттерінің өзара ықпалы мен өзара байыту жолындағы байланыстырушы буын болды. Ұлы Жібек жолы және Қазақстан халықтар мен елдер арасындағы сауданы жолға қоюда, мәдениеттердің жақындасуында, Қазақстандағы қалаларды дамытуда оның аумағы арқылы өткен Ұлы Жібек жолы маңызды рөл атқарды. Қазақстан аумағы арқылы өткен Ұлы Жібек Жолы Тараз, Суяб, Испиджаб, Отырар, Түркістан, Сауран сияқты бірқатар шағын және ірі қалалардың пайда болуына және дамуына ықпал етті. |
| 57 | Картаны пайдалана отырып, Қазақстан аумағындағы Ұлы Жібек жолының негізгі бағыттарын анықтаңыз. Ұлы Жібек жолының бағыттары Арал теңізі бойымен, одан кейін Сырдария, Шу өзендерінің жағалауларымен Жетісу арқылы Жоңғар қақпасына дейін бағыт алды. Жалпы дегенде Жібек жолы Сирия - Иран - Орта Азия - Оңтүстік Қазақстан - Талас алқабы - Шу алқабы - Ыстықкөл қазаншұңқыры-Шығыс Түркістаннан өтті. Нақтырақ болса, Қазақстан аумағы арқылы елдің оңтүстігі арқылы сауда керуендері Қытай шекарасынан Сайрам, Яссы, Отырар, Тараз қалалары арқылы әрі қарай Орталық Азия, Персия, Кавказ және сол жерден Еуропаға өтеді.  |
| 58 | 1950-1980 жылдардағы Қазақстанның табысты дамыған ғылым салаларын сипаттаңыз. Қазақстанда геологиялық, химиялық, географиялық, медициналық, ауыл шаруашылығы ғылымдары табысты дамыды. Мысалы, 1956 жылы геологиялық ғылымдар институты Орталық Қазақстанның бірегей болжамдық-металлогендік картасын жасауға қол жеткізді. Қазақстандық ғалымдар Батыс Қазақстан аумағындағы ірі мұнай және газ кен орындарын зерттеуге және игеруге қатысты. Қазақстан ғалымдарының арқасында Ертіс-Қарағанды Су Арнасы салынды. Агроном ғалымдар бидайдың жаңа сорттарын және т. б. өсірді. Қоғамдық ғылымдар саласында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілді. 1945 жылы ҚазКСР Министрлер Кеңесінің Қаулысымен ҚазКСР-да тарих, археология және этнография институты құрылды, кейіннен оған Ш.Ш. Уәлихановтың есімі берілді. Мұнда Ә.Нүсіпбеков, Ә. Марғұлан, х. Арғынбаев, Е. Бекмаханов, Б. Сүлейменов және т. б. белгілі ғалымдар жұмыс істеді. 1957-1959 жылдары "Қазақ КСР тарихы" екі томдық кітап жарияланды. Кейінірек ғылыми мекеме ұжымы Ш.Ш. Уәлиханов пен Ы. Алтынсариннің шығармалар жинағын, бес томдық "Қазақ ССР-нің көне заманнан бүгінгі күнге дейінгі тарихы" атты іргелі еңбегін жариялады. 1958 жылы философия және құқық Институты, 1961 жылы Әдебиет және өнер институты және тіл білімі институты құрылып, кейіннен оған А.Байтұрсыновтың есімі берілді. ХХ ғасырдың 50-ші жылдарының соңында ҚазКСР құрылымында 50 ғылыми-зерттеу мекемелері жұмыс істеді. 1985 жылға қарай Қазақ КСР-нің 40 мыңнан астам ғылыми қызметкері болды. |
| 59 | Жастарға арналған «Болашақ» халықаралық бағдарламасының мүмкіндіктерін сипаттаңыз. Болашақ — Қазақстан Республикасы Президентiнiң білім беру, санат жетілдіру мақсатында құрылған халықаралық стипендиялық бағдарлама. 1993 жылғы 5 қарашада ҚР Президенті Назарбаев қаулысымен «Болашақ» халықаралық стипендиясы тағайындалды. Бұл бастама дарынды жастарға келешекте өздерінің жинақтаған тәжірибелерін мемлекет игілігіне пайдалану үшін шетелде сапалы білім алуға (жетекші компаниялар мен университеттерде) мүмкіндік береді. Сөйтіп "Болашақ" бағдарламасы жоғары білікті мамандар элитасын қалыптастыруға ықпал етеді. Оның түлектері қоғамның дамуына оң әсер етеді, яғни азаматтық, бейбітшіл кәсіпкерлік қоғамды құра отырып, елдің технологиялық дамуына ықпал етеді. |
| 60 | Тәуелсіздік жылдары білім беру және мәдениет саласында жүргізілген реформалар туралы айтып беріңіз. Отандық мектепке дейінгі "Балбөбек", "Қайнар", "Алғашқы қадам", "Зерек бала", "Біз мектепке барамыз" және т.б. бағдарламалар жүзеге асырылды. Олардың бас мақсаты ол бала кезінен бастап бала тұлғасын қалыптастыру, тәрбиелеу мен білім беру мазмұнын қарау. Сосын 1 800-ден астам мектеп салынды. Жаңартылған білім беру мазмұны бар 20 Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ) құрылды, олардың тәжірибесі кезең-кезеңімен бүкіл білім беру жүйесіне таралады. 1999 жылдан бастап Қазақстанның жоғары оқу орындары мемлекеттік білім беру тапсырысы негізінде жоғары оқу орындарының студенттер контингентін қалыптастырудың жаңа моделіне көшті. Мәдениетке келетін болсақ, музыкалық өнерді одан әрі дамытуды және орындаушылардың шығармашылық өсуін ынталандыру мақсатында халықаралық фестивальдар мен конкурстар өтті. Мәдениетті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы әзірленді. Қазақстан 49 жақын және алыс шет елдермен мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. |
| 61 | «Бай болғың келсе – кәсіпті үйрен. Уақыт өте келе байлық таусылады, ал білім таусылмайды». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Кез келген мемлекеттің басты байлығы - адамдар. Олардың білім деңгейі мен біліктілігі, нақты жұмыстарды орындау қабілеті көбінесе ұлттық және аймақтық экономиканың өсу перспективаларын анықтайды, аймақтың экономикалық әл-ауқатының кепілі тек өз қызметкерлері бола алады. |
| 62 | Қазақстандық заңнамалық актілер негізінде ҚР Көші-қон саясатының негізгі бағыттары мен басымдықтарын анықтаңыз. Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Қазақстан Республикасы Көші-қон-құқықтық саясатының негізгі бағыттары мен принциптер: репатриация, Қазақстанның индустриялық-инновациялық дамуы және ішкі көші-қон ағынын реттеу, көшіп-қонушылардың құқықтарын сақтау және қорғау, кемсітушіліктің кез келген нысандарына жол бермеу; көшіп-қонушылардың да, ел азаматтарының да құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету; ұлттық заңнама ережелері мен халықаралық міндеттемелерді орындау. Осылайша, 1992 жылы маусымда көші-қон процесін заңнамалық реттеудің құқықтық негіздерін қамтитын "Иммиграция туралы" заң қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес ел аумағында заңды түрде жүрген әрбір адамның еркін жүріп-тұру құқығы бар. Ал 1997 жылдың желтоқсанында "Халықтың көші-қоны туралы" заң қабылданды. Оның пайда болуы осы уақытқа дейін Қазақстаннан орыс тілді халықтың кетуінің айтарлықтай артуымен байланысты болды. |
| 63 | «Қазақстан халқы Ассамблеясының рөлі ұлттық бірлік пен қазақстандық бірегейлікті нығайтуға бағытталған». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Толығымен келісемін (можете другую позицию выбрать) Ассамблея құрылған сәттен бастап Қазақстан аумағында бірде-бір қарулы қақтығыс болған жоқ. Бейбіт диалог, толеранттылық жөніндегі этносаралық саясат бүкіл әлемде жоғары бағаланады. Қазақстан бүгінде - азаматтарды этникалық, әлеуметтік, конфессиялық топтарға бөлмейтін, өз мемлекетін тек алға, өсуге жетелейтін біртұтас халық. Соңғы жылдары ел тұрақты, жағдайды бұзатын күштер жоқ. Ел ішіндегі әрбір ұлт ана тілінде сөйлей алады, дәстүрлер мен рухани бағдарларды сақтай алады. Ассамблея жұмыс істеген барлық уақыт ішінде ұлтаралық қатынастарды реттеу жөніндегі шын мәнінде беделді қоғамдық институтқа айналды. Ол "Қоғамдық бірлестіктер туралы", "Мәдениет туралы", "Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" және т. б. бірқатар заң жобаларын дайындауға белсенді қатысты. |
| 64 | «Қазақтардың дүниежүзілік құрылтайы отандастарымыздың елге оралуына үлкен әсер етті». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Дүниежүзі қазақтарының құрылтайлары және олардың отандастарын қайтарудағы рөлі туралы мен келісемін. 1991 жылға қарай республикадағы қазақтар саны шамамен 40% - ды құрады. Бұл жаппай қоныс аударуға байланысты, Қазақстанда саяси қуғын-сүргін, депортация және ашаршылық жылдары кезде түрлі этнос өкілдерінің сондай-ақ жергілікті халықтың жаппай жер аударумен байланысты болды. ҚР Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 1992 жылы өткен Дүниежүзі қазақтарының бірінші құрылтайында сөйлеген сөзінен кейін қоғамда, тіпті шетелдік отандастар арасында кең резонанс тудырды. Сондай-ақ, келесі Дүниежүзілік қазақтар құрылтайын өткізу қазақтар санын 40% - дан 70% - ға дейін ұлғайтуға мүмкіндік берді. Осыған байланысты қазіргі кезде де иммиграция және көші-қон мәселелеріне маңызды көңіл бөлінеді. Отанына оралған қазақтар әлеуметтік-экономикалық салада маңызды рөл атқарады. Олардың елдің ғылыми, мәдени және саяси өмірдің дамуына қосқан үлесі зор. |
| 65 | «Жаңғыртылған «Жаңа Ұлы Жібек жолы» Қазақстан экономикасының дамуында басты рөл атқарады». Сіз бұл тұжырыммен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Егер бұл негізгі рөл атқаратын болса, онда Қазақстан өзіне мыналарды жасай алады: шетелдік инвесторларды тарту; депрессиялық аудандардың даму процесін жеделдету; Еуропа мен ҚХР байланысын нығайту, сондай-ақ көлікте ақша табу. Мақсаты неғұрлым тығыз экономикалық ынтымақтастықты тереңдету және Еуразия аймағындағы даму нүктелерін кеңейту. Бұл сөз кейінгі деректерде ресми түрде кеңейтілген желіні құрудың алғышарттарын белгіледі. Автомобиль жолдарын, газ құбырлары мен мұнай құбырларын, порттар мен қалаларды, сондай-ақ табысты ежелгі маршруттарды қалпына келтіру үшін заманауи инфрақұрылымға инвестиция салу үшін Жібек жолы керек, бірақ XXI ғасырдың стратегиясына сәйкес. 2015 жылдың басында ол анықтала бастады. Қытайдың нақты стратегиясының жоспарын сипаттаған кезде, елдер бойынша Орталық Азияда жер реформалары басталды. Ал Қазақстан соның ішінде маңызды рөл атқарады. |
| 66 | VI - XIII ғ. басында қазақтардың этногенезіне қатысқан негізгі тайпалар мен тайпа одақтарын атаңыз. Қазақ халқының құрамына кірген Қазақстанның ежелгі халқы Оңтүстік Қазақстанның қаңлы тайпалары болып табылады. Содан кейін олар біртіндеп солтүстік-батыс Қазақстанның сармат тайпаларымен араласып кетті. Олардың барлығы қазақ халқының негізін құрған алғашқы этно-саяси қоғамдастық болды. Осылайша, қазақ этносының дамуындағы екінші кезеңді Қазақстан аумағында түркі тайпаларының орналасуын және олардың жергілікті этностармен толық ассимиляциясын есептеу керек. Түргештер, қарлұқтар, дулаттар, шигила, ягма, болаттар және т.б. пайда болып, ежелгі Қазақстан аумағындағы халықтың этникалық құрамы ұлғайды. Ең бастысы, бұл тайпалар — сақтар, үйсіндер, ғұндар — ежелден бері бір-біріне өздерінің дәстүрлерімен, өмір салтымен, нанымдарымен, әлеуметтік-экономикалық дамуымен жақын болған. Қазақ халқының негізін қосудың үшінші кезеңі ретінде Орта ғасырдың (X—XIII ғғ.) гүлдену кезеңіне келетін халық санының ұлғаюын есептеу қажет. Бұл уақытта моңғол хандығының күшеюіне байланысты біздің аумақтың шығысында найман, керей, меркіт, жалайыр тайпалары орналасқан. Наймандар мен Жалайырлар көшіп, Жетісуға жетті. Жалайырлар үлкен жүзде, Орта жүзде наймандар мен керейлерде үстем тайпа болды. |
| 67 | «Қазіргі уақытта жастарды республикада сұранысқа ие мамандықтар бойынша даярлау керек» деген ойды қалай түсінесіздер? Бұл ойдың басты идеясы, егер сіз жастарды сұранысқа ие мамандықтар бойынша дайындайтын болсаңыз, онда елдегі жұмыссыздық деңгейі күрт төмендейді. Себебі жастар өз уақытында оқыған мамандығымен айналысатын болады. Мемлекет қазір жастар үшін бәрін жасап жатыр: үлкен көлемдегі гранттар, стипендияны көтеру және жақсы жоғары және арнаулы орта/жоғары білім беру. |
| 68 | XX ғасырдағы Қазақстан Республикасы экономикасының даму кезеңдеріне шолу жасап, негізгі факторларды талдаңыз. Қазақстан экономикасы дамуының негізгі кезеңдері туралы айтқанда, алдымен нарықтық жүйеге назар аудара отырып, оның өзгеру дәуіріне жүгіну керек. Мұнда 3 кезеңді бөліп көрсету керек. Бірінші кезең: 1992 жылдан бастап 1993 жылғы қараша аралығындағы ұлттық валюта болмаған кезде экономикалық трансформацияның басталуы. Осы кезеңдегі республика экономикасы негізінен Ресейдегі қабылданған шешімдерге тәуелді болды. Қазақстан Үкіметі іс жүзінде макроэкономикалық саясатқа онша ықпал ете алмады. Жоғары қарқынмен инфляцияға жетті. Елдегі екінші кезеңі 1993 ж. қараша айында енгізілуден басталды. Ұлттық валютаны құру және макроэкономикалық саясатты даму. Оның сипаты қатынастарды реттейтін нормативтік-құқықтық база құрылуымен. салық салу, бюджет және банк салаларының дамуымен, шетелдік капиталды тарту және дамыту, нарықтық инфрақұрылымды дамытумен байланысты. Үшінші экономикалық қайта құру кезеңі 1998 – 2003 жж. болды. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің оң динамикасының тұрақтылығымен ерекшеленді. Бірақ әлемдік қаржы ішінде 1998-1999 жылдардағы дағдарыс негативті бағытқа теріс әсер етті. Республика экспорттайтын тауарлардың әлемдік бағалары, сондай-ақ 1999 жылы жалпы қазақстандық өнімге деген сыртқы сұраныс төменделді. ЖІӨ-нің төмендеуі. 2002 жылы ұлттық валюта девальвацияға ұшырды. Республиканың толығымен сырттағы елдердің экономикалық жағдайдың тәуелділігін түсінді. Бұны ескере отырып, осы үшінші мыңжылдықтың басында арнайы стратегиялық жоспардың құру қажеттілігі туындады. |
| 69 | «Патриотизм – туған жерге, мәдениет пен дәстүрге деген ерекше көзқарас». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен бұл тұжырыммен келісемін. Менің көзқарасым бойынша патриотизм өз елінің жетістіктері үшін мақтаныш сезімі, өз Отанының мүдделерін қорғауға деген ұмтылысты білдіреді. Біріншіден, патриотизм - бұл өз еліне деген сүйіспеншілік, ондағы жағдайды талдау мен сынауға және оны жақсы жаққа өзгертуге деген ұмтылысқа байланысты болуы. |
| 70 | «Мәңгілік Елдің өзегінде қарапайым, түсінікті және біздің әрқайсымыз үшін ең қымбат ақиқаттар – отбасымыздың амандығы, қонақжайлық және еңбексүйгіштік, тұрақтылық, қауіпсіздік және бірлік, ертеңгі күнге деген сенім ұғымдары орныққан». Сіз «Мәңгілік Ел» Патриоттық акт тұжырымдамасымен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. (нужно дополнить) Мен "Мәңгілік ел" ұлттық идеясымен келісемін. Өйткені халықтың топтасуында жалпы ұлттық идея біріктіруші ретінде үлкен рөлін атқарады. Мұндайдың болмауы түрлі экстремистік діни ағымдардың енуіне әкеледі мысалыға. "Мәңгілік елдің" ҚР-ға дейінгі тарихи маңызы зор. Және оны бүкіл қоғам Қазақстанның барлық азаматтарының ішінде бірлестіктігі жөнінде маңызды құрал ретінде қабылданды. |
| 71 | «Тәуелсіз Қазақстан экономикасының көмірсутектер экспортына едәуір тәуелділігі ХХ ғасырдың бірінші жартысында аяқталды». Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. (нужно дополнить) Мен бұл көзқараспен келісемін Біріншіден, КСРО ұзақ уақыт бойы Қазақстанның "мұнай инесінде" отырып, бұл оның ыдырауынан кейін республиканың қорқынышты жағдайының себептерінің бірі болды. Екіншіден, Қазақстан Ресей империясы кезінен бастап тек шикізат базасы ретінде қарастырылды. Қазақстан мұнай, көмір және металл өндіру бойынша алдыңғы қатарда болды. Бірақ мемлекет жоспарларының шамадан тыс орындалуы, Қазақстан Республикасының экологиялық жай-күйі қатты нашарлады (Аралдың жойылып кетуі, біртіндеп шөлейттену, жер ресурстарының сарқылуы). |
| 72 | «Көшіп-қонудың табиғи циклдері қазақтардың мәдени-генетикалық кодының бір бөлігі». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен бұл тұжырыммен келісемін Себебі көшіп-қону қазақтардың ата-бабалар кезінде ежелден келе жатқан салт болған. Қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген халықтардың басым бөлігі көшпелі өмір салтын ұстанған. Адамдар ұрпақтар бойы жайлаудан күзейге, күзеуден қыстауға дейін және т.б. өмір сүрді. Ал бұл ұрпақтарға үлкен мұра ретінде қалыпты. Яғни басқа тілмен мәдени-генетикалық кодтың негізгі сақталуына әкелді. |
| 73 | «Ресей империясы қазақ балаларын патша үкіметіне адал шенеуніктерді даярлау мақсатында оқытқан» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Мен бұл пікірмен келіспеймін Себебі ұзақ уақыт бойы Қазақ жері аумағындағы адамдардың жалпы саны сауатсыз болды. Мектептер қарапайым тұрғындар үшін қол жетімді болмады, себебі көбісі өте қымбат болды. Сондай-ақ, жаңа мектеп құру, жаңа білім жүйесін енгізу жағдайы бұл көзқарасты жоққа шығарады. Бұл мектептер соншалықты танымал болмаған, өйткені Патша ойынша бұл мекемелер пантүркизм және панисламизм сияқты ағымдардың даму орталықтары болуы мүмкін деп алаңдады. |
| 74 | «КСРО-ның 1924, 1936, 1977 жылғы Конституциялары КСРО-ны федералды мемлекет деп жариялады, бірақ іс жүзінде Кеңес одағы унитарлы мемлекет болды» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. КСРО-ны федералды немесе біртұтас унитарлы мемлекет деп атау қиын. Біріншіден, КСРО-да федеративтіліктің белгілері болды, яғни ел КСРО Президентіне бағынатын және өз конституциялары мен заңдары бар 15 республикаға бөлінді. Екіншіден, КСРО-да мемлекеттің біртұтастығының белгілері болды, аймақтың экономикалық дамуының барлық шешімдері тек Кремльде қабылданды. Сондықтан бұл сұраққа нақты жауап беру қиын. |
| 75 | XX ғасырдағы Қазақстан халқының этникалық құрамының өзгеруінің негізгі кезеңдерін анықтаңыз. Әр кезеңнің ерекшеліктерін сипаттаңыз. Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Империялық кезең (1824 жылдан 1917 жылға дейін) - 1861 жылы серфдом жойылғаннан кейін шаруалардың Солтүстік-Шығыс Қазақстанға белсенді қоныс аударуы басталды. 1897 жылы халықтың негізгі бөлігі-қазақтар (80%), қалғандары-қоныс аударушылар, казактар және басқа халықтар. Кеңестік кезең (1917 жылдан 1991 жылға дейін) - Қазақстан халқының құрамындағы қазақтар үлесінің төмендеуі. Бұл балалар өлімінің жоғары болуына және халықтың табиғи өсуінің төмендігіне байланысты болды. Қазақтардың үлес салмағы 58,5% орыстар - 20,6%, украиндықтар - 13,9% және т.б. құрады. 1939 жылы жергілікті тұрғындардың үлесі 37,8% құрады, 40% - дан астамы орыстар болды. Соғыс жылдарында Қазақстан аумағына көптеген халықтар жер аударылды: шешендер, поляктар, немістер, кәрістер, күрдтер, ирандықтар, түріктер, еврейлер, қалмақтар және т. б. Сонымен қатар, 1959 жылы қазақтардың халқы республиканың барлық тұрғындарының 29,8% құрады. Тәуелсіз Қазақстан кезеңі ( 1991 жылдан қазіргі уақытқа дейін) - КСРО ыдырағаннан кейін қазақтардың саны 40% - ға дейін өсті. Көші-қон туралы заңдар мен репатриациялар жұмыстарынан тарихи отанына көптеген қазақтар оралды. Қазіргі Қазақстан халқы 13,3 млн. |
| 76 | «ХХ ғасырдың басы Азия мемлекеттері үшін ояну дәуірі» болып табылады. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Ия, менің ойымша, бұл тұжырым дұрыс 20 ғасырдың басында М. Гандидің басшылығымен ұлт-азаттық қозғалыстар басталып, Жапонияның қуатты державаға айналуы басталды. Иран сонымен бірге Ұлыбританиямен дипломатиялық және сауда қатынастарын орнатты және Ұлттар Лигасына кірді. Қытай өзін республика деп жариялап, аумағы үшін Жапониямен соғыс бастайды. Осы процесстердің барлығы сол кездегі әлемдік аренада үлкен назар мен ахуалға әкелді. Ал бүкіл Азия аумағында қайтымсыз тарихи өзгерістерге әкелді. Бірақ Қазақстан туралы айтсақ, онда… Ресейдегі Революция (1905-1907жж.) Қазақстан еңбеккерлерінің ірі саяси оянуына, ұлт-азаттық қозғалыстың дамуына алғашқы серпін берді. Революциялық қозғалыстың басталуына себеп 9 қаңтар 1905 жылғы “Қанды жексенбі” болды. Қазақстанның Ресейдің орталық аудандарынан қашықтығы, жергілікті әкімшіліктің халықтан орталықтағы оқиғалар туралы шындықты жасыру әрекеттері, биліктің пошта-телеграф қызметі мен жергілікті мөрді толық бақылауы ірі қалалардағы оқиғалар туралы ақпараттың Қазақстанға кешігіп және бұрмаланған(искаженном) түрде жетуіне әкелді. 1905 жылы ақпанда Ресей жұмысшыларының қанды қырғынына қарсы наразылық шерулері өтті. Қазақ шаруаларының сөз сөйлеуі жерді жаппай күштеп тартып алуға қарсы наразылықтың көрінісі болды. 1905 ж. Верный, Қостанай, Перовск қалаларындағы шаруалардың талаптарын жұмысшылар қолдады. 1905-1907 жылдардағы Революция Қазақстанда көтерілістің басты қозғаушы күші жұмысшылар санының аздығынан жеңіліс тапты. Қазақ ауылдары қалалардағы саяси оқиғаларға қосылмағандықтан, бұл патшалық билікке қарсы күрестің біртұтас майданын құруға кедергі келтірді. Үгіт-насихат жұмыстарын ұйымдастырудағы тәжірибенің жетіспеушілігі жеңілістің себептерінің бірі болды, сонымен қатар революциялық оқиғалардың негізгі ұйымдастырушылары большевиктер бұқараның кең қолдауына ие болмады. 1905-1907 жылдардағы революцияның маңызы: халықтың саяси санасын оятуға ықпал етті; патшалықтың үстемдігіне қарсы бірлескен іс-қимыл тәжірибесі жинақталды. Қазақстан Ресей империясының отары болып қала берді. Кеңес өкіметінің нығаюына байланысты сауда мен нарықтық қатынастардың жандануы басталды. Ресей сауда капиталы ең алыс аудандарға жетті. Бұдан басқа, түрлі өңірлер арасындағы тауар-ақша байланыстары кеңейді, бұл қазақ халқының шаруашылық қызметіне оң әсерін тигізді. Ауылдарда жаңа нарықтық қатынастардың қалыптасуы басталды. Саудадағы негізгі тауарлар мал мен астық болып қала берді. Бұл бойынша иә, 20 ғасырдың басы Азия ( Қазақстан) үшін ояну дәуірі болып табылатынымен келісемін. |
| 77 | «Тілді шетелдік сөздермен шұбарламай, тіл тазалығын сақтау керек, өйткені шетел сөздері басқа этностардың мәдениетін, ерекшеліктерін, кодтық ақпаратын таратады» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Жоқ, мен бұл тұжырыммен келіспеймін. Себебі басқа этностардан толық бас тарту ұлттық қозғалыстардың пайда болуына ықпал етеді, бұл толығымен жойылу мен жеккөрушілікке әкеледі. Мұндай шешім үшінші рейхте не болғанын уәде етуі мүмкін. Басқа ұлт адамдарын үнемі қудалау, өлім жазасы, репрессия және концлагерьлер. Екіншіден, мен мәдениеттердің интеграциясында ештеңе жағымсыз көрмеймін, бұл халықтардың өзара байланысын жақсартуға мүмкіндік береді. Әсірісе жаһандану кезінде ұлттар тек жылу сезіммен жаңадан келе жатқан мәдениеттерді қарсылауы жөн. Сондықтан мен мұндай мәлімдеме дұрыс емес деп санаймын |
| 78 | «Ресей империясының қазақ даласындағы әкімшілік реформалары көшпелі шаруашылықтың құлдырауына алып келді» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. XIX ғасырдың соңы — Қазақстан тарихындағы маңызды және көп жағдайда бетбұрыс кезеңі. Бұл-тәуелсіздікті толық жоғалтқан және Ресейдің Қазақ өлкесін түпкілікті отарлаған кезі. XIX ғасырдың 60-жылдарының ортасында Қазақстанның барлық қазіргі аумағы толығымен Ресей империясының құрамына кірді. Реформаның басты және негізгі міндеті - Ресейге бағынышты халықтарды бір басқаруға біріктіру, жергілікті ақсүйектерді биліктен кетіру, "Қырғыз (қазақ) даласын Ресейдің басқа бөліктерімен біртіндеп біріктіруге қол жеткізу үшін" рулық бастауларды әлсірету болды. Реформалар патша өкіметінің қазақ даласының байырғы халқын және аймақтың табиғи байлығын пайдалану үшін ең қолайлы жағдайларын жасап, орыс капиталын қамтамасыз етуге дейін жетті. |
| 79 | «Патшалық Ресейдің отаршылдық саясатының бағыттарының бірі Қазақстан аумағына жіберілген ғылыми және әскери экспедициялар болды» деген пікір бар. Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Иә, келісемін Ресей ғалымдары Қазақстанда өлкенің отарлық игерілу мүддесіне қарай жұмыс істеді. Мысалы, Қырғыз-қайсақ экспедициясын құрудың бастамашысы И.И.Кириллов "Қырғыз-қайсақ және қарақалпақ ордалары туралы түсінік" атты іргелі еңбегін қалдырды, онда қазақ және қарақалпақ жерлері, табиғи жағдайлары, пайдалы қазбалары және сауда жолдары егжей-тегжейлі сипатталған. Ол Ресейдің Орталық Азия халықтарымен және қазақтармен сауда-экономикалық байланыстарды орнату мүмкіндігі мен пайдалылығын дәлелдеді. XVIII ғасырда Ресей жасаған Қазақстанды кешенді зерттеудің алғашқы әрекеттері М. В. Ломоносовтың есімімен байланысты. Ол өлкеге ғылыми экспедициялар ұйымдастырудың және оның географиялық карталарын жасаудың бастамашысы болды. 1768-1774 жылдары Қазақстанға осындай экспедициялардың бірін академик, натуралист П. С. Паллас басқарды. Экспедиция бағыты солтүстік-батыс, солтүстік және Солтүстік-Шығыс Қазақстан жерлерінен өтті. Бұл экспедицияның нәтижесі оның үш бөліктегі "Ресей империясының әртүрлі провинцияларына саяхат" атты еңбегі болды. Қазақ халқының тарихы мен этнографиясы туралы құнды материалдарды қамтиды. |
| 80 | «Кеңестік кезеңдегі жетістіктердің бірі халыққа білім берудің жедел дамуы болып саналады». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен келісемін Кеңестік режимнің сөзсіз жетістіктерінің бірі - халыққа білім беру жүйесін дамыту және үздіксіз халықты сауаттылыққа үйрету. 1918 жылы "Бірыңғай еңбек Мектебі туралы Декларация" және "Бірыңғай Еңбек мектебі туралы ереже" қабылданды, онда кеңестік білім беру жүйесінің негізгі принциптері жарияланды - ақысыз, ұлдар мен қыздарды бірлесіп оқыту, теологиялық пәндерді оқытудан шығару, жазаның барлық түрлерін жою, мектептің өзін-өзі басқару. Барлық мектептер екі кезеңге бөлінді - бірінші, 8-13 жастағы балалар үшін және екінші, 13-17 жастағы балалар үшін. Медреселерді, мектептер мен орыс-қазақ мектептерін кеңестік мектептерге айналдыру бойынша белсенді жұмыс басталды. Азамат соғысының соңына қарай Қазақстанда 144 мың оқушыдан тұратын 2410 мектеп жұмыс істеді, оның 31 мыңы - қазақтар. |
| 81 | «Заманауи қазақ әдебиетіне социалистік реализмнің бұлжымас ережелерінен толықтай бас тарту, идеологиясыздандыру, өмір құбылыстарына тарихи тәсілді тереңдету, алдыңғы қатарға ұлт мүдделерін шығару тән. Сонымен бірге көптеген қазақ жазушылары стиль мен эксперимент еркіндігі үшін күресуде». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға бірнеше дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Ия, мен бұл көзқараспен келісемін. 1990-шы жылдардың аяғы мен 2000-шы жылдардың басындағы Қазақстан әдебиетін постмодернистік батыстық эксперименттерді әдебиетте ұғыну және оларды қазақ әдебиетінде пайдалану әрекеттері деп сипаттауға болады. Сондай-ақ белгілі және аз танымал қазақстандық авторлардың көптеген шығармалары жаңаша түсініле бастады. Мектеп бағдарламасына қазіргі қазақ жазушылары мен ақындарының, атап айтқанда Тыныштықбек Әбдікәкімовтің шығармалары енгізілді. Қазіргі кезде Қазақстан әдебиеті өзінің мүмкіндіктері мен мүдделерін ескере отырып, жаңа мәдени үрдістерді бойына сіңіріп, дамыта отырып, жалпы әлемдік өркениет контекстінде дамуын жалғастыруда. |
| 82 | «Дала тайпаларындағы «әскери демократия» көсемдік түрінде дамудың ең жоғары деңгейіне жетті». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен бұл пікірмен келісемін. Себебі сақтар заманында, белгілі бір мемлекеттіліктің жоқтығына қарамастан, әскери демократия саясаты болған. Әскери демократия сол кездегі қоғамның ең жоғары деңгейі болды. Мысалы, сармат тайпаларының әлеуметтік теңсіздігі болды (қабірлерді қазу бойынша). Соғыстардың тұрақты кәсіп ретінде пайда болуы әскери техника мен ұйымның дамуына ықпал етті. Бұл жағдайда әскери көшбасшы үлкен маңызға ие. Бастапқыда бұл қарапайым ақсақал еді, бірақ кейінірек тайпаның әскери жетекшісі пайда болды. Белгілі бір ұйым пайда болды-бұл әлі де демократия болды, өйткені барлық қарабайыр демократиялық институттар әлі де сақталды: халық жиналысы, ақсақалдар кеңесі, тайпа көсемі. Әскери демократия, өйткені халық жиналысы тек қарулы жауынгерлердің жиналысы болды. |
| 83 | «Батыс мəдениетін саналы түрде жүзеге асыруда қазақ даласының болашағын көремін». Сіз Ә. Бөкейхан тұжырымдамасымен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен Әлихан Бөкейхановпен ойымен келіспеймін. Сол кезде батыс мәдениеті Қазақ мемлекетінің дамуының ең жақсы нұсқасы болды. Бірақ қазір ол бір мүлде алшақ нәрсеге айналады. Қазіргі батыстық құндылықтардың көпшілігі біздің халқымыздың құндылықтарына қайшы келеді. Батыста неке және дін институтының құнсыздануы байқалады. Қазіргі уақытта мұндай әдепсіздік бүкіл қоғамды және, өкінішке орай, елді бөліп тастайтын еді. Ұрпақтар сабақтастығы қазіргі еуропалық құндылықтардың шабуылымен аяқталады. |
| 84 | «Дала өркениеті этностан тыс сипатқа ие болды және қандай да бір халықпен (этноспен) немесе белгілі бір дінмен байланысты болмады». Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен бұл көзқараспен келісемін. Себебі ежелгі уақытта Ұлы дала аумағында әртүрлі тайпалар өмір сүрген. Сақтар, сарматтар, түріктер, моңғолдар, оғыздар, түргештер және басқа да көптеген қазақтар. Қазақтар мен қараханидтерден басқа барлық діндердің саны өте көп болды. Тәңірлік, жануарлық, пұтқа табынушылық, ислам, кейбір жерлерде тіпті буддизм. Олардың барлығы әртүрлі мәдениеттер мен діндердің жақтаушылары болды. Бірақ бұл тайпаларды біріктірген бір зат: олар барлығы көшпенді болған. |
| 85 | Қола дәуірінен орта ғасырға дейінгі дала өркениетінің барлық мәдениеттері сабақтастыққа ие және бірыңғай тарихи процесті құрайды деген пікір қалыптасқан. Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Ежелгі заманнан бері табиғи және саяси шектеулердің, планетадағы адамның бөлінуінің болуына қарамастан, мәдени және тарихи біртектілік пен ұқсастық (тілдік және діни) белгілі бір аймақтарда тұратын тайпалар мен халықтар арасында ұқсас сәйкестікті қалыптастыру және олардың аумағында саяси пайда болу үшін маңызды элемент болды. Біз бірігіп мемлекет деп атайтын билік. Бұл тұрғыда Орталық Азия ежелгі заманнан бері біртұтас мәдени-тарихи аймақ болып келген. Себебі онда көптеген ғасырлар бойы біртұтас саяси кеңістік болған. |
| 86 | «Ұлы Дала көшпелілерінің мемлекеттілігіне, соның ішінде қазақтарға биліктің «хан – билер – халық» үштігі тән. Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Қазақ хандығында абсолюттік және даусыз билік Хан болды. Ол жүздердің бірін басқарды. Оны ешкім соттай алмады. Билер сот билігі рөлінде болды. Рулық қауымдастықтар мобильді және тәуелсіз болып қала берді. Халық көшіп келген Хан биліксіз және мемлекетсіз қалады. Сондықтан халық биліктің қайнар көзі болды, халық дәстүрді сақтаушы болды. Қазақ хандары халыққа құрметпен қарады, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға тырысты. Хан халыққа "өз балаларының анасы ретінде" қамқорлық жасауы керек еді, ал субъектілер ханды "өздері үшін әке" деп санап, ұлдары әкесіне бағынатындай оған мойынсұнуы керек еді. Бұл көшпелі мемлекеттерді Шығыс деспотизмдерінен ерекшелендірді. |
| 87 | «Кеңестік қазақ автономиясының жариялануы және оның одақтық республикаға өтуі Қазақстан тәуелсіздігі қалыптасуының маңызды тарихи кезеңдеріне айналды». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Мен бұл пікірмен келісемін. Себебі Ресей империясы кезінде Қазақстан тәуелсіздігін, сондай-ақ империядан бөліну мүмкіндігін жоғалтты. Кеңес өкіметі Қазақстанға аумақ және Мәскеу шектеген билік берді. КСРО-ның ыдырауына жақын толқулар жиі болды. Мысалы, 1986 Жылғы Желтоқсан оқиғасы. 1986 жылғы желтоқсандағы оқиғалар КСРО-да Кеңес Одағының басшылығы жариялаған конституциялық құқықтар үшін алғашқы жаппай митинг болды. Бұл бұрынғы КСРО аумағындағы қазіргі саяси жүйеге қарсы шыққан алғашқы сөз, бұл қазақ халқының тәуелсіздікке ұмтылу жолының ашылуы. |
| 88 | «Көшпенділер әлемдік тарихи үдерістердің барысына елеулі әсер етті». Сіз бұл тұжырыммен келісесіз бе? Өз жауабыңызға дәйектер мен дәлелдер келтіріңіз. Келісемін Көшпенділердің әлемдік өркениетке қосқан үлесі зор деп сеніммен айтуға болады. Еуразия мемлекеттерінің бір бөлігін көшпенділер немесе олардың қатысуымен құрады. Көшпенділердің өздері ешқандай діндер құрған жоқ, бірақ буддизмнің, христиандықтың, исламның таралуына ықпал етті. Әскери істерде олар төңкеріс жасап, садақ пен атқыштан ат атуды бүкіліне таратты . Жаулап алулардың нәтижесінде көшпенділер барлық теңіз және құрлықтағы сауда жолдарын басқарды. Л. Н. Гумилев "көшпенділер мәдениеті өзінің 3000 жылдық тарихында Жерорта теңізі мен Қиыр Шығыс халықтарына қарағанда шығармашылық эволюцияға ұшырады"деп санайды. Еуразия сахарасындағы көшпенділердің бұл өркениеті біздің дәуірімізге дейінгі XI ғасырдың басынан бастап біздің дәуірімізге дейінгі XVIII ғасырға дейін жетелейді. Л. Н. Гумилев еуразияшылдық идеясын ұстанды, ол Шығыс пен Батысты, сонымен бірге әлемнің төрт құрлығында орналасқан Орта Азияны Византиямен, Персиямен, Үндістанмен және Қытаймен біріктірген дәл көшпенділер әлемімен үндесті. |
| 89 | «Салт-дәстүрлер қазақ халқының рухани және адамгершілік құндылықтарының көрінісі болып табылады». Сіз бұл пікірмен келісесіз бе? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Қазақтың салт-дәстүрлері-қазақтардың практикалық және қоғамдық қызметінің көптеген түсініктері, әдет-ғұрыптары, әдеттері мен дағдылары. Қазіргі Қазақстан ұлттық жаңғыру мен ұлттық мемлекеттілікті жаңғырту кезеңін бастан кешуде. Бұрын ХХ ғасырда дәстүрлерді саналы түрде жою және жою болған. Қазақстандағы жетпіс жылдық кеңестік кезеңде олар өткеннің қалдықтарымен күресті. Бостандық. Ежелгі дәуірде кез келген қазақ отбасы көшпелі өмір салтын ұстанған. Бір күннің ішінде олар өз киіз үйлерін жинап, басқа ауылға немесе шексіз далаға аттанды. Оларды ештеңе ұстамады. Бірлескен жұмыс, өзара көмек. Егер біреуге көмек керек болса, бүкіл ауыл көмекке жүгінді. Қандай көмек болмасын-үй салу, тамақ ішу немесе джуттан кейін жаңа мал өсіру. Олар бәріне әрқашан көмектесті. |
| 90 | «Отырықшы және көшпелі халықтың арасында тығыз экономикалық және мәдени өзара байланыс болды». Сіз бұл туралы не ойлайсыз? Өз жауабыңызға кем дегенде екі дәйек пен дәлел келтіріңіз. Отырықшы адамдар мен көшпенділер арасында үнемі табиғи сауда-экономикалық алмасу болды. Көшпелілерге отырықшы тұрғындардың тауарлары қажет болды. Олар отырықшы тұрғындардан ауыл шаруашылығы өнімдерін, қару-жарақ, маталар, сәнді заттар сатып ала алды. Көшпенділер өз кезегінде мал шаруашылығы өнімдерін, жануарлардың терісі мен мүйізін, ат әбзелдерін, аңшылық иттер мен құстарды ұсына алды. Далалықтар отырықшы тұрғындардан білім, дағды, дін, тіл, қолөнер үйренді. Мұны отырықшы тұрғындар да көшпенділерден алған. |