Файл: Дріс 1 Таырыбы Микробиологияа кіріспе. Жоспары Микробиология ымы жайында тсінік. Микробиологияны салалары.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 18
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Дәріс № 1
Тақырыбы: Микробиологияға кіріспе.
Жоспары:
1.Микробиология ұғымы жайында түсінік.
2.Микробиологияның салалары.
3.Микробиология пәнінің мақсаттары.
4.Микробиология тарихына қысқаша шолу.
Микробиология - биологияның бір бөлімі. Ол микроағзалардың қоршаған ортадағы тіршілігі мен дамуының заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Бұл ғылым микроағзалардың қасиеттерін, сонымен қатар олардың макроағзаларда (атап айтқанда, адам ағзасында) және қоршаған ортаның түрлі нысандарында туындататын үрдістерін зерттейді. Микроағзалардың адам үшін пайдалы қасиеттері халық шаруашылығының түрлі салаларында қолданылып келеді.
Микроағзалар барлық жерде кездеседі. Олар топырақта, суда, адамның және жануарлардың ағзаларында тіршілік етеді. Кейбір микроағзалардың көмегімен затгардың табиғаттағы айналымы жүреді — қоршаған ортаның тазаруы (шіріп жатқан органикалық қалдықтар микроағзалардың көмегімен өсімдіктермен өңделетін бейорганикалық заттарға айналады); басқалары адамдардың жэне жануарлардың ауруларын туындатады.
Микробиология бірнеше пәндерге жіктеледі.
Жалпы микробиология микроағзалардың құрылысын, тіршілігін, олардың табиғатта таралуын, тұқым қуалауын және өзгеруге бейімділігін зертгейді.
Медициналық микробиология адамның ағзасында аурулар туындататын микроағзаларды және олар ағзаға түскенде болатын үрдістерді зерттейді. Медициналық микробиологияның міндеті жұқпалы аурулардың зертханалық диагностикасына қажетті әдістерді әзірлеу, олардың алдын алу және емдеу үшін иммунобиологиялық медициналық дәрмектерді шығару болып табылады.
Қазіргі уақытта медициналық микробиология келесі салаларға жіктеледі: вирусология (вирустар туралы ғьлым); протозология (қарапайымдарды зерттейді); микология (саңырауқұлақтарды зерттейді); санитариялық микробиология (сыртқы ортада тіршілік ететін микроағзалармен айналысады); ғарыш микробиологиясы (ғарыш жағдайларының микроағзаларға тигізетін әсерін, ғарышта адамның микрофлорасының өзгеруін зерттейді), иммунология (ағзада жүретін қорғаныс үрдістерін зерттейді).
Ветеринарлық микробиология жануарлардың ағзасында аурулар туындататын микроағзаларды зерттейді. Ғылымның бұл саласы медициналық микробиологиямен тығыз байланысты, себебі көптеген микроағзалар адамның және жануарлардың аурулары қоздырғыштары болып табылады.
Өндірістік микробиология - тағам өнеркәсібінде, антибиотиктер және дәрі-дәрмек даярлауда қолданылатын микрағзаларды зертгейді, сонымен қатар тамақ тағамдарын және басқа да заттарды микроағзалардың теріс әсерінен қорғау әдістерін анықтайды.
Агромикробиология топырақ құрылымдарының қалыптасуында, топырақтың құнарлығын арттыруда, бактериологиялық тыңайтқыш шығаруда жетекші рөл атқаратын микроағзаларды зерттейді.
Микробиология пәнінің мақсаттары
-
Микроағзалардың құрылысы мен қызметтерін зерттеу; -
Жұқпалы аурулардың алдын алу мақсатында вакциналар әзірлеу; -
Жұқпалы ауруларды емдеу мақсатында антибиотиктер мен сарысуларды әзірлеу; -
Қоршаған ортаның санитарлық-гигиеналық дәрежесін бақылауды қамтамасыз ету; -
Жасанды қоректік орталарды дайындау.
Микробиология тарихына қысқаша шолу
Микроағзаларды ашқанға дейін, ертеректе адамдар олардың өмір тіршілігі үрдістерімен кездесіп жүрген. Есте сақталмаған күннен бастап адамдар қамырды ашыту, сүтті ұйыту, жүзім шырынын быжыту секілді амалдарды қолданған. Адамзатқа бұрыннан бері тұтас ауылдар мен қалалардың тұрғындарын қырып кеткен індет аурулары да таныс. Ежелгі Грекия дәрігері Гиппократтың еңбекгерінде жұқпалы аурулар мен «миазмдар» атанған ерекше ауру туындатқыш булардың байланысы туралы болжамдар пайда болған. Ұқсас пікірді итальяндық дәрігер Джироламо Фракасторо (XVI ғасыр) да айтқан. Ол тірі «контагия» - адам ағзасына еніп, ауруларды туындататын «ұсақ, біздің сезім мүшелерімізбен анықталмайтын» ілімді құрған. Жұқпалы аурулардың себепшісі тірі жәндіктер екені туралы ойын XVII ғасырдың басында Афанасий Кирхер де айтқан.
Осындай болжамдарды іс жүзінде дәлелдеген голландиялық натуралист Антони ван Левенгук (1632-1723). Әйнектерді жылтыратып тегістей отырып, ол 160 рет және одан да көп ұлғайту әсерін берген екіжақтыойық линзаларды шығарған. Оптикалық жүйеде дайындалған тұнбаларды, жаңбыр суын, тіс қаспағын және басқа да нысандарды қарастырып отырып, ол қазіргі күні микроағзалардың негізгі үлгілері ретінде қарастыруға болатын «тірі жәндіктерді» көріп, суретін салып алған және оларға сипаттама берген: шар тәрізділер, иілгендер, таяқ, зең тәрізділер, ашытқы.
1771-1772 жылдары Мәскеудегі оба індеті кезінде әскери дәрігер Данила Самойлович: обаны ерекше және айрықша жәндік туындататынын дәлелдеді. Алғашқы рет оба ауруымен ауырғандардың
заттарын зарарсыздандырып, науқастармен қатынаста болатын дені сау адамдарға «обаның жұқпалы әлсізденген микроағзаларын» егу жүргізді.
Ағылшын дәрігері Эдуард Дженнер кейбір адамдардың шешекпен ауырған науқастармен қатынаста болғанда, олардың ауырмағандығын
байқаған. Бұл әсіресе жиі сиыр шешегіне шалдыққан сиырларды сауатын сауыншыларда байқалды. Осы жағдай 10 жылға созылған зерттеулердің басталуына негіз болды. 1796 жылы Дженнер дені сау ер балаға шешек ауыруына шалдыққан сиырдың іріңді көпіршігінің құрамын еккен. Бір жарым ай өткен соң, ол осы баланың өзіне шешек ауыруына шалдыққан адамның материалынан егу жасайды. Сол уақыттан бастап шешек ауыруына қарсы егулер жүргізу адамзатты миллиондап қырып жүрген осындай қатерлі науқастан құтылуға жол ашты.
XIX ғасырда француздық ғалым Луи Пастердің (1822-1895) дарынды жұмысы жұқпалы аурулардың пайда болуында микроағзалардың маңыздылығын ғылыми дәлелдеп, олармен күресу әдістерін әзірлеп шығаруға негіздеме болды.
Химик болған Луи Пастер микроағзалар тіршілік ортасын өзгертуге және оның химиялық өзгерістер туындатуға бейім екенін көрсетті. Бірақ ол химиялық өзгерістермен шектелмей, ашу және шіру үрдістеріне сипаттама бере отырып, олардың микроағзалар көмегімен түзілетінін көрсетті.
Ол алғаш рет отгегі жоқ (анаэробты) жағдайда тіршілік ете алатын микроағзаларды анықтаған. Пастердің маңызды жетістігінің бірі - тірі ағзалардың өз бетінше түзілу мүмкіндігінің жоқтығын дәлелдегені. Пастер тарихта алғаш рет микроағзаларды жоғары темперартура әсерімен жою әдістерін ашқан. Бұл эдіс - залалсыздандыру деп аталды. Қайнағанкезінде өз қасиеттерін өзгертетін азықтар үшін, ол залалсыздандырудың «жұмсақ» түрін ұсынып, оны «пастеризация» деп атаған. Бұд жағдайда азықтар салыстырмалы түрде жоғары емес температурада бірнеше рет өңделеді.
Пастер бізді қоршаған ортадағы үрдістерді зерттеумен шектеліп қойған жоқ. Ол адамдардың жұқпалы ауруларының микроағзалардың тіршілігі салдарынан орын алатынын дәлелдей отырып, микроағзалардың адам өміріндегі рөлін де көрсете білді. Осындай жаңалық биологияның дамуына елеулі ықпалын тигізіп, жаңа ғылымның — медициналық биологияның бой көтеруіне себепші болды.
Пастер жұмысының келесі кезеңі - вакцинаны (латьш тіліндегі vасса - сиыр) шығаруы. Бұл терминмен Пастер жұқпалы ауруларды алдын алу мақсатында қолданатын әлсізденген микроағзалардың жиынтығын атаған, оларды адам ағзасына енгізгенде ауру туындамайтынын және вакцина енгізілген жануарлар мен адамдар ол аурумен ауырмайтынын дәлелдеген.
Пастердің ашқан жаңалықтары негізінде ағылшын хирургі Д.Листер (1867) жараларда микроағзалардың дамуына төтеп беру үшін, жараларды және таңу материалдарын карбол қышқылымен шаю — антисептика әдісін шығарады.