ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.01.2024
Просмотров: 28
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ДӘРІС 7
Иондағыш сәулелер
Өтімділік радиация – жарылыс болған аймақтан қоршаған ортаға таралатын – гамма сәулелері мен нейтрондар ағыны.
Бұдан басқа иондағыш сәулелер бета және альфа бөлшектер бөлінеді.
Гамма сәулелері көптеген радиоактивті заттардың ыдырауынан, ядролық реакциялар нәтижесінде бөлінеді. Гамма сәулелері – электромагнитті толқындар, рентген және жарық сәулелері тәрізді 300 000 км/сек жылдамдықпен таралады.
Бета сәулелері – электрондар мен позитрондар ағыны. Бета бөлшектері теріс зарядпен зарядталған. Олар радиоактивті ыдырау кезінде атом ядросынан бөлініп шығады. Қорғану үшін бірнеше миллиметр (қалыңдығы) алюминий қаңылтыны жеткілікті.
Сыртқы сәулену кезінде терінің ашық жерлерінде әр түрлі дәрежедегі радиациялық күйіктер пайда болады.
- сәулелері тамақпен, сумен , ауамен ұшырайды және бұл жағдайда организм сәуле ауруларына ұшырайды.Альфа сәулелері – оң зарядталған ауыр бөлшектер ағыны. Физикалық табиғаты жөнінен – бөлшектер гели атомының ядросы болып табылады және екі оң зарядталған электр заряды болады.
Нейтрондар - сәулесінің иондау қабілеті улкен, өтімділік қасиеті үлкен емес зарядсыз бөлшектер
Дозалар жөнінде түсінік және олардың өлшеу бірліктері
Адам ағзасы иондағыш сәулелерді жұтады және сәулелену дәрежесі жұтылған энергияның мөлшеріне байланысты болады.
Сәулелердің жұтылу энергиясын сипаттау үшін ,жұтылу дозасы деген түсінік енгізілген.
Жұтылған доза дегеніміз сәулеленуге ұшыраған заттың бірлік массасына жұтылған энергия мөлшерін айтады. Жұтылғант дозаның халқаралық СИ системасындағы өлшеу бірлігі – Грей (Гр)
Гр = 1Дж/кг
Жұтылған дозаны бағалау үшін, системаға кірмейтін бірлік рад қолданылады:
1рад = 0,01Дж/кг 1Гр = 100рад
Рад біршама үлкен бірлік, сондықтан сәулелену дозасы әдетте радтың жүздік (сантирад), мыңдық (миллирад)
Және миллиондық (микрорад) бірліктермен белгіленеді.
Жұмыс және тұрғын бөлмелердегі, жер-жерлердегі немесе гамма сәулелеріне қатысты радиациялық жағдайларға баға беру үшін экспозициялық сәулелену дозасын пайдаланады. Экспозициялық дозаның Си систеасындағы бірлігі Кулон/кг, Кл/кг. Практика жүзінде системаға кірмейтін бірлік рентген (Р) қолданылады.
1Р =2,58*10-4 Кл/кг
Жұтылған 1рад дозаға экспозициялық доза 1Р сәйкес келед 1рад = 1Р
Рентген – гамма сәулелері 1см3 құрғақ ауаға жұтылғанда (қалыпты жағдайда) 2,083 миллиард жұп иондар түзіледі және олардың әрқайсысының заряды электрон зарядына тең болады.
1Р=2.58*10-4 Кл/кг
Тірі ағзалар сәулеленуге ұшырағанда жұтылу дозалары бірдей болғанымен, биологиялық әсерлері әр түрлі болады, және бұл сәулелену түрлеріне байланысты (альфа, бета, гамма) түсіндіріледі. Сондықтан кез келген иондағыш сәулелердің тудырған биологиялық әсерлерін рентген және гамма сәулелері тудырған әсерлермен салыстыру қабылданған, яғни эквивалентті доза туралы түсінік енгізілген. Си системасындағы бірлігі Зиверт (Зв). Системаға кірмейтін бірлік – сәуле шығарудың экспозициялық дозасы – бэр (рентгеннің биологиялық эквиваленті)
К – сәуле шығарудың сапалық коэффициенті, бағаланып отырған сәуле түрінің биологиялық тұрғыдан (жұтылу дозалары бірдей) ренген және гамма сәулелерімен салыстырғандақанша есе қауіпті екенін көрсетеді.
Ренген және гамма сәулелері үшін К=1
Сонымен эквивалентті доза жұтылған доза мен сапалық коэффициенттің көбейтіндісі арқылы анықталады
Дэкв.= Д жұтылу * К
Ренген және гамма сәулелеріне қатысты алғанда 1Р=1рад =1бэр
Сәуле аурулары. Бір реттік сәулелену кезінде адам ағзасы экспозициялық дозаға байланысты сәуле ауруларына ұшырайды.Сәулелену төрт түрге бөлінеді.
Бірінші дәрежелі сәулелену (жеңіл) Д ∞ = 100-200р
2- дәрежелі (орташа) Д ∞ = 200-400р
3- дәрежелі (ауыр) Д ∞ = 400-600р
4- дәрежелі (аса ауыр) Д ∞ > 400-600р
Бір реттік сәулелену дегеніміз – алғашқы төрт күннің ішінде алатын дозаны айтады.
Бір реттік сәулелену дегеніміз – төрт күннен артық уақыт ішінде алатын дозаны айтады.
Бір реттік сәулелену 25-75р қауіпсіз деп есептелінеді.
Радиобелсенді заттармен зақымдану аймағы
Ядролық жарлыс кезінде пайда болатын улану аймақтары
Радиациялық улану аймақтары қалыпты, күшті, қауіпті, аса қауіпті улану аймақтары болып бөлінеді. Радиоактивті улану аймақтары экспозициялық сәулелену дозасы және радиация деңгейлерімен сипатталады.(жарлыстан соң1сағ немесе 10сағ келтірілген)
Кесте2 Радиобелсенді улану аймақтары
| Радиациялық улан. аймақтары | Экспозициялық сәулелену дозасы, р | 1сағ. келтірілген радиация деңгейі, р/cағ. |
| Қалыпты улану, Азонасы | 40 -400 | 8 |
| Күшті улану, Б зонасы | 400 -1200 | 80 |
| Қауіпті улану, В зонасы | 1200 -4000 | 240 |
| Аса қауіпті улану, Г зонасы | Д ∞ ≥ 4000 | 800 |
Жергілікті жерлердегірадиация деңгейі р=0,5р/сағ болғанда, мұндай аймақтарды радиациялық уланған аймақтар деп атайды.
Электромагниттік импульс.
Ядролық жарлыс кезінде атмосферада қуаты мол электромагниттік өрістер туындайды, олардың толқын ұзындағы 1 метрден 1000 метрге дейін жетеді.
Адам ағзасына басқа зақымдаушы факторлармен салыстырғанда электромагниттік импульс аса ықпалын тигізе қоймайды, бірақ оның әсерінен әртүрлі электр аспаптардаң, байланыс жүйелерінің ток өткізгіш сымдары кабельдері жоғары кернеу мен ток пайда болу себебінен күйіп кетуі мүмкін. Әсіресе бұл жағдай жер үстіндегі және әуедегі жарлыстардың салдарынан болады. ЭМИ- тан қорғау үшін энергиямен жабдықтау желілерін, аппаратураны арнаулы әдіспен қоршау.