Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 115
Скачиваний: 7
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сұраққа жауап: неліктен девианттар пайда болады, олар әлеуметтік ауытқулардың социологиялық немесе мәдени теорияларын беруге тырысады. Оларға сәйкес индивидтер девиантқа айналады, өйткені олар топта өтетін әлеуметтену процестері кейбір нақты белгіленген нормаларға қатысты сәтсіз болады және бұл сәтсіздіктер тұлғаның ішкі құрылымына әсер етеді. Әлеуметтену процестері сәтті болған кезде жеке адам алдымен өзін қоршаған мәдени нормаларға бейімделеді, содан кейін оларды қоғамның немесе топтың бекітілген нормалары мен құндылықтары оның эмоционалдық қажеттілігіне айналатындай етіп қабылдайды, ал мәдениеттің тыйымдары. оның санасының бөлігі. Ол мәдениет нормаларын қабылдайтындай, ол көп жағдайда күтілетін мінез-құлық үлгісінде автоматты түрде әрекет етеді. Жеке қателер сирек кездеседі және айналасындағылардың бәрі оның әдеттегі мінез-құлқы емес екенін біледі.
Адамгершілік құндылықтар мен мінез-құлық нормаларын үйретудегі маңызды факторлардың бірі - отбасы. Бала бақытты, күшті және дені сау отбасында әлеуметтенген кезде, ол әдетте өзіне сенімді және өзін қоршаған орта мәдениетінің нормаларын әділ және өзін-өзі айқын деп қабылдайтын тәрбиелі тұлға ретінде қалыптасады. Бала өзінің болашағына белгілі бір жолмен бағдарланған. Егер отбасылық өмір қандай да бір түрде қанағаттанарлықсыз болса, онда балалар көбінесе білімдегі олқылықтармен, нормаларды меңгерумен және девиантты мінез-құлықпен дамиды. Жасөспірімдер арасындағы қылмыстың көптеген зерттеулері девиантты мінез-құлықтағы жастардың шамамен 85% дисфункционалды отбасында тәрбиеленетінін көрсетті. Әлеуметтік психология саласындағы американдық зерттеушілер отбасылық өмірді дисфункционалды деп анықтайтын бес негізгі факторды анықтады: өте қатал әкелік тәртіп (дөрекілік, ысырапшылдық, түсінбеушілік);
аналық қадағалаудың жеткіліксіздігі (немқұрайлылық, немқұрайлылық); әкелік махаббаттың жеткіліксіздігі;
аналық сүйіспеншіліктің жеткіліксіздігі (суық, дұшпандық); отбасындағы ауызбіршіліктің болмауы (жанжал, жаулық, өзара дұшпандық).Осы факторлардың барлығы баланың отбасындағы әлеуметтену процесіне, сайып келгенде, девиантты мінез-құлықты тұлғаны тәрбиелеуге айтарлықтай әсер етеді.
Дегенмен, мінсіз гүлденген отбасыларда девианттық мінез-құлық көріністерінің көптеген жағдайлары бар. Өйткені, отбасы жеке тұлғаның әлеуметтенуіне қатысатын қоғамдағы жалғыз (ең маңызды болса да) институттан алыс. Балалық шақтан қабылданған нормалар қоршаған шындықпен, атап айтқанда, әлеуметтік ортамен өзара әрекеттесу барысында қайта қаралуы немесе жойылуы мүмкін.
Жеке тұлғалардың девиантты мінез-құлқы аномия (нормалардың болмауы жағдайы) сияқты құбылыстың нәтижесі де болуы мүмкін. Бұл біртұтас және өзгермейтін нормалар жүйесі жоқ үнемі өзгеріп отыратын қоғамда болады.Мұндай жағдайда адамға нормативтік мінез-құлық желісін таңдау қиын болуы мүмкін, бұл кейіннен жеке тұлғаның девиантты мінез-құлқын тудырады.
Моральдық нормалар көптеген адамдар жасағысы келетін кейбір әрекеттерді жасауға тыйым салғанда, девиантты мінез-құлықтың тағы бір құбылысы - ақтау нормалары туындайды. Бұл адамдар бар моральдық нормаларға ашық қарсылықсыз кез келген тыйым салынған тілектер мен әрекеттерді орындауды ақтайтын мәдени үлгілер.
Сонымен, девиантты мінез-құлық қоғамда екі жақты рөл атқарады: бір жағынан қоғамның тұрақтылығына қауіп төндірсе, екінші жағынан осы тұрақтылықты сақтайды.
Мәселен, қоғамда немесе әлеуметтік топта әлеуметтік ауытқулардың көптеген жағдайлары болса, адамдар күтілетін мінез-құлық сезімін жоғалтады. Мәдениеттің ұйымдаспауы, қоғамдық тәртіптің бұзылуы байқалады.
Екінші жағынан, девиантты мінез-құлық мәдениеттің әлеуметтік өзгерістерге бейімделу тәсілдерінің бірі болып табылады. Ұзақ уақыт бойы статикалық болып қалатын заманауи қоғам жоқ. Тіпті әлемдік өркениеттерден толығымен оқшауланған қауымдастықтар да қоршаған ортаның өзгеруіне байланысты мінез-құлық үлгілерін мезгіл-мезгіл өзгертуге мәжбүр болады. Бірақ жаңа мәдени нормаларды әлеуметтік топтардың барлық мүшелері талқылау және одан әрі қабылдау арқылы сирек жасайды. Жаңа әлеуметтік нормалар индивидтердің күнделікті мінез-құлқының нәтижесінде, үнемі туындайтын әлеуметтік жағдайлардың қақтығыстарында туып, дамиды. Ескі, үйреншікті нормалардан ауытқыған аздаған тұлғалардың мінез-құлқы жаңа нормативтік үлгілердің жасалуының бастамасы болуы мүмкін. Бірте-бірте дәстүрлерді жеңу, жаңа өміршең нормаларды қамтитын девианттық мінез-құлық адамдардың санасына көбірек енеді. Әлеуметтік топтардың мүшелері жаңа нормаларды қамтитын мінез-құлықты қабылдайтындықтан, ол ауытқушылықты тоқтатады.
Қорытынды
Қорыта айтқанды, девиантты мінез-құлықты балалармен тәрбиелік жұмыстарын жүргізуде римдік философ Сенеканың: «әрбір адам өмірінің тек кейбір жақтарын ойлап талдайды, бірақ ешкім жалпы өмір туралы ойланбайды» деген ой-пікіріне сүйене отырып, девиацияға коррекция жасаушы әрбір маман ұстаз, баланың тек кейбір мінездік кемшіліктерін түзетіп қана қоймай, оларды, қоғамдық өмірдің талаптарымен ұштасқан дұрыс қарым-қатынас жолына қайтып әкеліп, ары қарай қалыптаса дамуына, әлеуметтенуіне көмектесуі қажет. Бұл педагогикалық іс-әрекеттер мазмұны, қоғам өмірінде бекіген адамгершілік қадір-қасиеттер мәнімен, талаптарымен тікелей байланыстыра, адамдар арасындағы қарым-қатынастар (достық, жолдастық, туыстық, сүйіспеншілік, махаббат т.б.) нормаларымен ұштастырыла жүзеге асырылғанда, балалар бойында девиантты мінез-құлықтың өріс алмауына және оларды мектеп қабырғасынан бастап әлеуметтендіруге мүмкідік жасалады.
Ауытқыған мінез-құлық әлеуметтануында девиацияның пайда болуының себептері мен жағдайларына қатысты бірыңғай көзқарас жоқ. Мәселен, ХІХ ғасырдың аяғында итальяндық доктор (дәрігер) Цезаре Ламброзо қылмыстық мінез-құлық пен белгілі бір дене белгілерінің (физические черта) арасында байланыстың бар екендігін айқындады. Ол биологиялық құрылымы бойынша мінез-құлықтың белгілі бір типіне бейім адамдар, яғни «қылмыстық типтер» адамзат эволюциясының неғұрлым ерте сатысына қайта оралумен байланыстырылады. Мұндай типтер төмендегідей белгілері бойынша ажыратылады: төменгі жақ сүйегі алға шығып тұрады, сақалы сирек, ауруға деген сезімталдығы тӛмен болып келеді. Ламброзоның осы теориясы кеңінен таралды. Девиацияны түсіндірудің биологиялық типінің өкілдерінің бірі Шелдон болып табылады. Ол девианттардың белгілі бір дене құрылымы бар екендігі жөнінде және осы дене ерекшеліктері девиацияға себеп болатындығы жөніндегі теорияны ұсынды. Осы сияқты девиацияны биологиялық түсіндірудер ХХ ғасырдың басында да танымал болғанымен, оларды кейінгі зерттеу нәтижелері ығыстырып шығара бастады.
Психоаналитиктер болса, девианттық қылықтар мен көптеген психологиялық проблемалардың арасындағы байланыстарды анықтайтын теорияны ұсынды. Мысалы, австриялық дәрігер-психиатр Зигмунд Фрейд«өзін кінәлі сезінетін потенциалды қылмыскерлер» туралы ұғымды енгізді. Яғни, өздерін кінәлі деп есептегендіктен ұсталып, жаза тартуды қалайтын адамдар туралы.Алайда, бір ғана психологиялық ерекшеліктермен қылмыстың немесе мінез-құлықтың басқа да типінің мәнін түсіндіруге болмайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Ш.Жаманбалаева. Социальная профилактика деивантного поведения подростков как элемент социального наблюдения. - Алматы, 2000
2. http://www.kitaphana.kz/ru/downloads/referatu-na-kazakskom/237-psikhologia/2751-deviantti-mnez-li.html
3. http://referaty.kz/node/2523
4.http://www.stud.kz/load/referattar/socijalogija/deviantty_minez_ly_sociologijasy_referat/29-1-0-2592
5. http://balazan.kz/kz/comon/news/detail.php?ID=2628
6. http://stud.kz/sms/kupitr/5169
7. Э.Дюркгейм. Самоубийство. - М., Мысль, 1994
8. Гордон Маршалл редакциялаған Оксфорд сөздігі. Әлеуметтану. –Алматы, «Қазақстан» баспасы 2002
9. Ш.Қ.Қарабаев. Әлеуметтану негіздері. Оқу құралы. - Алматы 2009
10. Г.О. Әбдікерова. Тұлға әлеуметтануы. – Алматы 2009