Файл: Саба таырыбы Медицина ызметкерлеріні стресс факторлары Модуль пн атауы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.01.2024
Просмотров: 31
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сабақ жоспары
| Сабақ тақырыбы | Медицина қызметкерлерінің стресс факторлары | ||||
| Модуль /пән атауы | «Медбике ісіндегі қауіпсіздік және сапа» | ||||
| Дайындаған педагог | Салетаев А.Б. | ||||
| 20_ жылғы "__" ______ | 2023 жылғы __ | ||||
| 1.Жалпы мәліметтер | Медицина қызметкерлерінің стресс факторлары | ||||
| Курс, оқу жылы, топ | 09130100 «Мейіргер ісі» 1 курс, 2 семестр | ||||
| Сабақ типі | Аудитория № 16 | ||||
| 2. Мақсаты, міндеттер | -студенттерге Мейіргер қызметінің сапасын бақылауды үйрету. | ||||
| 2.1 Оқу сабақтары барысында білім алушылар игеретін кәсіби біліктердің тізбесі | Медицина қызметкерлерінің стресс факторлары | ||||
| 3. Сабақты жабдықтау | дидактикалық метериалдар (тестер, таблица, есептер,бұйырықтар,стандарттар) | ||||
| 3.1 Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер | С.А.Мухина «Мейірбикелік іс негіздері» практикалық басшылық, Маскеу 2014 ж | ||||
| 3.2 Техникалық құралдар, материалдар | Интерактивті тақталар, презентациялар | ||||
| 4. Сабақтың барысы | |||||
| Сабақ тың кезеңі/ уақыт | Педагогтің әрекеті | Студенттін әрекеті | Бағалау (критерии) | Ресурстар | |
| Ұйымдас-тыру кезеңі: | -сәлемдеседі -топты түгелдейді -аудитория тазалығын тексереді -сабақ мақсатын айтады | -сәлемдеседі -аудитория тазалығын сақтайды -сабақ мақсатын тыңдайды | | | |
| Білім деңгейін тексеру: | -сұрақтар қояды | -сұрақтарға жауап береді | -өткен тақырыптарды біледі | -қосымша №1 | |
| Жаңа тақырып-ты талқылау | Медицина қызметкерлерінің стресс факторлары | -оқытушының көрсеткен көмектерін қайталайды - өз беттерінше чек парақтағы іс-әрекеттермен дағдыланады. | -анамнез жинап тексеру жүргізе алады -мейіргерлік күтім жүргізеді | - қосымша №2 | |
| Бекіту | -тақырыпқа байланысты сұрақтар қояды -ситуациялық есеп беріледі | -тақырыпқа бойынша берілген сұрақтарға жауап береді; -ситуациялық есептерге , тесттерге жауап береді | -сұрақ жауабын біледі; -есепке жауап бере алады | -қосымша №3 | |
| 5. Сабақ бойынша рефлексия | Студенттермен сабақ жайлы кері байланыс жүргізу | ||||
| 6. Үй тапсырмасы | | ||||
Соңғы онжылдықта адамның кәсіби өміріндегі стресс мәселесін анықтау қолданбалы психологиялық зерттеу аймағында, сонымен қатар еңбек психологиясы және ұйымдастыру психологиясы салаларында ең маңызды орындарды алады. Ол кәсіби стрестің дамуы қоғамның әртүрлі сферасында қызмет атқарып жүрген мамандардың денсаулығына және еңбек тиімділігіне үлкен зардабын, кері әсерін тигізуіне байланысты [1, 2]. Медицина мамандықтары алғашқы алты стресстік мамандықтардың бірі болып табылады. Медицина қызметкерлерінің бәрі бірдей деңгейдегі стресті дамытпайды және олардың барлығы да кәсіптік стрестердің белгілерін жасайды. Бірнеше зерттеулерге сәйкес, қарқынды терапия бөлімшесінің мейірбикелері ішкі аурулармен немесе хирургиялық бөлімшелерде жұмыс істейтін мейірбикелермен салыстырғанда өліммен күресу жиі болғандығы стресс көзі екенін айтады
[2]. Бұл қызметкерлер үшін жұмыс жүктемесі және тиісті аурудың ең маңызды факторы болып табылады. Басқа зерттеулерге сүйенсек, хирургиялық бөлімнің мейірбикелері, онкология және гематология бөлімшелеріндегі әріптестерімен салыстырғанда эмоционалдық күйзелістер маңызды деп бағалайды [3]. Адамның өмірі мен олардың әрекеттеріне немесе әрекетсіздігіне жауапты болғандықтан, жалпы медицина қызметкерлерінің стрестік және кәсіптік күйзеліске көп жағдайда шалдығуы мүмкін [4]. Көп жағдайда бұл адамзаттың қазіргі қоғамда дамуына сай көптеген еңбек түрлерінің мазмұнының өзгеруімен және еңбек жағдайының жоғары қарқындылығымен байланысты. Сонымен бірге, ұйымның ішкі ресурстарына сәйкес емес маман қызметкерлерін анықтайтын қысқаша мазмұны мен жұмыс мөлшерінің белсенділігі жалпы өндірістік жағдайлардың стрессогенділігін көтереді, ал ол өз заңдылығына сәйкес, еңбек қысымшылығының көтерілуіне, жеке және топтық мінез-құлықтың әрқилы ұйымдаспау формаларының туындауына, тұрақты кәсіби-жеке тұлғалық өзгерудің дамуына, еңбекке жарамды жастағы адамдардың психосоматикалық ауруларға шалдығу санының өсуіне әкеліп соқтырады [3]. Жоғарыда аталған барлық факторлар, сондай-ақ қызметкерлердің жұмысқа байланысты шешімдерге белсенді қатысу қабілеті психикалық аурудың симптомдарының қарқынды дамуына және оның өміріне әсер етуі мүмкін. Стресс көздерінің адамға жинақталуы Ұлыбританияда, Швецияда, Германияда, Жапонияда, Сингапурда, АҚШ-та, Нигерияда, Оңтүстік Африкада, Бразилияда және Египетте болған зерттеулерінде келтірілген: уақыттың қысымы, мерзімі, еңбек жағдайларының нашар болуы, шамадан тыс жұмыс жүктемесі, ұзақ жұмыс уақыты, әртүрлі сенімдер арасындағы қақтығыс, тұлғааралық қарым-қатынастар стресс факторларының бірі болып табылады. Стрестің екі адамға да, олардың жұмыс орнында да салдары бар. Мүдделі тұлғаларға қатысты стрестік психикалық денсаулығының нашарлауына, алкогольді теріс пайдалануына, темекі шегудің ауыр түрлеріне және дәрі-дәрмектерді дұрыс пайдаланбауға әкелуі мүмкін. Медицинада кәсіби денсаулықты сақтау және дамыту мәселелері ерекше маңызға ие. Медицина маманының күнделікті қызметі денсаулықтың жалпы деңгейін төмендететін, сондай-ақ кәсіби аурулардың қалыптасуына ықпал ететін көптеген зиянды факторлардың жағымсыз әсерімен сүйемелденеді. Медициналық еңбек адам өмірі мен денсаулығына жауапкершілікпен қарауға байланысты жоғары эмоционалдық жағдайлармен және жоғары қарқынды қызметпен, жиі шамадан тыс жүктемелермен сипатталады. Психологиялық факторлар медицина қызметкерінің тұлғасына, емдеу-диагностикалық зерттеу барысына және көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасына оң да, теріс те әсер етеді. Сондықтан да медицина қызметкерлерінің денсаулығы мен әл-ауқаты мәселелері денсаулық сақтау саласының тиімді қызметінің маңызды негізі болып табылады. Ғалымдар кәсіби денсаулықты маманның (оның жеке тұлғасының әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерін қоса алғанда) нақты сипаттамаларының жиынтығы ретінде қарастыра отырып, кәсіби қызметтің талаптарына жауап беретін және оның жоғары тиімділігін қамтамасыз ететін ғалымдар кәсіптік денсаулықты еңбек қызметінің тиімділігін бір мезгілде қамтамасыз ету кезінде кәсіби денсаулықты сақтау маманның психологиялық кәсіптік бейімделу процестерімен міндетті түрде байланысты деген қорытындыға келеді. Кәсіби дезадаптация белгілері адамның теріс психикалық жағдайларының пайда болуы, сондай-ақ оның қызметінің тиімділігінің төмендеуі болып табылады. Зерттеулер көрсеткендей, бұл көрсеткіштер өзара тығыз байланысты. Науқастарға зиян келтірместен қызмет көрсетуді қамтамасыз ету денсаулық сақтау саласының басты мақсаты болып табылады. Медицина қызметкерлері кәсіби этика, кәсіптік нормалар мен науқастардың қауіпсіздігін жақсартуға негізделген. Дегенмен, медициналық қызмет көрсетудің күрделілігіне байланысты көптеген факторлар медициналық қателіктерге және науқастың қауіпсіздігіне әсер етеді [6]. Керісінше, кәсіптік стресс Біріккен Ұлттар Ұйымы ғасырдың ауруына және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы эпидемиясы ретінде белгілеген дәрежеде кең таралған және қымбат мәселе болып отыр. Р. А. Карасек жұмыс стресі өз әрекетінің тиімділігін бақылау жауапкершілігі мен мүмкіндіктері сияқты екі факторлардың өзара әсер ету негізінде пайда болды дейді. Дж. Уэйтс стресогендік жағдайдың сегіз типін бөліп көрсетті: ақпараттардың өңдеудің жоғары жылдамдығы; сыртқы зиянды әсерлер; қауіп төндіретін жағдайлар; физиологиялық функциялардың бұзылуы; ортадан бөлектену (изоляция); кедергілер; топтық қысым; фрустрация. Осы модельдің қазіргі нұсқаларында көбінесе мынадай стресорларды бөліп көрсетеді: ұйымның саясаты мен стратегиясы; ұйымдастырушылық құрылымдар; ұйымдастырушылық мәдениет; ұйымдастырушылық процесс; еңбек жағдайы және оны қауіпсіздендіру; қысымшылық. Кәсіби денсаулық көбінесе ағзаның кәсіби қызметтің кез-келген жағдайында, тұлғаның жұмысқа қабілеттілігін сақтайтын компенсаторлық-бейімдегіш механизмдерді қосу мүмкіндігі ретінде қарастырылады. Қоғамдық денсаулық сақтау тұрғысынан кәсіби денсаулық — адамға өз мамандығының міндеттерін тиімді шешуге мүмкіндік беретін психо-физиологиялық және психо-әлеуметтік параметрлер мен функциялардың қасиеттері мен сапаларының нормативтік гомеостатикалық жағдайы. Денсаулық психологиясы бағытында кәсіби денсаулық «адам ағзасының физикалық және психикалық көрсеткіштері бойынша функционалдық жағдайының интегралдық сипаттамасы, өмір сүру кезеңі ішінде берілген тиімділігі мен ұзақтығы бар белгілі бір кәсіби қызметке қабілетін бағалау мақсатында, сондай-ақ осы қызметке ілесіп жүретін қолайсыз факторларға тұрақтылық" ретінде анықталады. В. И. Шостак кәсіби денсаулық өлшемі ретінде оның физиологиялық құнын ескере отырып, оның ағзасының функционалдық жағдайына негізделген маман қызметінің барынша мүмкін болатын тиімділігі ретінде қарастырған [4]. Мамандығы бойынша қызметке жаңа ғана қадам басқан медициналық қызметкер әдетте, эмоционалдық жағынан науқастың психологиясына жақын тұрады [5, 6]. Ол науқастың ауруханалық ортаны қабылдауын, ауырсынуды, үрейді, сенімсіздікті жеңуін басынан өткізе алады. Осы жағдай, көбінесе, жас адамдарды мединалық мамандықты таңдауына себепші болады. Алайда бұл себеп біртекті емес, келесі себептерді ажыратуға болады: аз бөлігі медицинаға қоғамдық мағынасы жағынан басқа азаматтардан жоғары жағдайда тұру мақсатымен келеді; көп бөлігі жақсы биологиялық және жаратылыстану білімдерімен, яғни, өз қызығушылығының арқасында келеді; кейбіреулер бұл сала белгілі дарындылықты қажет етпейді деп те келеді; медицинаны таңдағандардың көбісі бұрын ауырғандықтан немесе жақын-туыстары ауырғандықтан, науқастарға көмектесу және ауруды зерттеу үшін таңдайды; кейбіреулері туыстарының қысымымен, басқалардың үлгісімен немесе кездейсоқ келуі мүмкін. Г.Сельенің ойынша стресс — ол өмірге дәм беретін, қандай жағдай болмасын, нәтижесінде ағзаның бейімделіп, жұмылдырылуына әкелетін жағдай. Жағымды жағын эустресс деп атаған, ал психологиялық ауыртпалық, қайғы, бақытсыздық, әлсіздікке әкелетін түрін дистресс деп көрсеткен [7]. Дистресс нәтижесінде психологиялық ауруларға әкелуі мүмкін. Стрестің физиологиялық, психологиялық, жеке тұлғалық, медициналық белгілері бар. Физиологиялық белгілері: әлсіздік байқалады, сергектігі жоғалады, әрқашан шаршағандық сезімде болады. Жеке тұлғалық белгілері: еріксіздік, өзін-өзі ұстауының бұзылуы, әлжуастық, шығармашылық дамуға қабілетсіздік, қорқыныш, себепсіз үрейленушілік сезімінде жүреді. Медициналық белгілері: бастың, жүректің ауруы, ұйқысыздық, аффекттер, истериялық реакциялардың, жоғары эмоциялық белгілермен көрінеді. Психологиялық белгілері: психикалық функциялардың динамикалық өзгерісі, соның ішінде ойлау қабілетінің бәсеңдеуі, зейіннің шашыраңқылығы, ес процесінің нашарлауы, сенсорлы сезімталдылықтың төмендеуі, шешім қабылдаушылықтың тежелуі. Қорыта айтқанда, стресс — өмірдегі шын құбылыс, бірақ стрестік жағдайды, әдетте, адамдардың өздері тудырады. Мәселен: дер кезінде жасалу керек іс-әрекетті соңына дейін созып жүреді, артынан уақыты жетпей, қарбалас шаққа тап болады, сол кезде болатын қысымның әсерінен стрестік күй қалыптасады. Адам тек жағымсыз жұмыспен ғана емес, сонымен қатар жағымды, өзімізге рухани-материалдық тиімді және қанағаттанарлық сезімін тудыратын жұмыспен айналысуымыз керек. Тіпті, танымал француз жазушысы Бальзак та тек қарызданған ақшасы көбейгенде ғана керемет туындыларын жазған екен. Алайда, әр маман иесі әрқилы жағдайда кәсіби стреске ұшырайды.
Медицина қызметкерлеріндегі кәсіби стресс
Кәсіби стресс, ең алдымен, кәсіби мотивацияның төмендеуінің салдары және "Жанып кету" және жұмысқа деген құштарлықты сақтау адам мен кәсіп арасындағы қарым – қатынастың екі полюсі деп айтуға болады. Бірқатар зерттеулер көрсеткендей, медицина қызметкерлерінде біртіндеп дамып келе жатқан кәсіби деформация көбінесе " Жанып кетудің " жоғары деңгейімен пациенттерге теріс, тіпті жасырын агрессивті көзқарасқа, олармен сын, бағалау, қысым арқылы біржақты қарым-қатынаста қарым-қатынасқа бейімділіктің артуына әкеледі, бұл, әрине, екеуі де зардап шегеді. Бірақ бұл жерде ненің бастапқы және ненің салдары екендігі туралы мәселе әлі ашық. Талаптардың абсолютті деңгейі кәсіби стресстің пайда болуын анықтамайды. Ең бастысы, олардың арасындағы сәйкессіздік және осы талаптарды қанағаттандыру үшін қажетті жеке ресурстарды субъективті бағалау, олар көбінесе ақылға қонымсыз және сыни емес қабылданады.
Қызметкерлердің кәсіби " Жанып кету " кәсіпорынның құрылымдық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне; қызметтің сипатына; қызметкерлердің жеке ерекшеліктеріне, сондай-ақ олардың тұлғааралық өзара әрекеттесу сипатына байланысты болуы мүмкін.
Кәсіби " Жанып кету " мен белсенділікті ынталандыру арасында тығыз байланыс бар. Жанып кету кәсіби мотивацияның төмендеуіне әкелуі мүмкін: ауыр жұмыс біртіндеп мағынасыз кәсіпке айналады, апатия пайда болады, тіпті қажетті минимумға дейін азаятын жұмыс міндеттеріне қатысты негативизм пайда болады. Көбінесе" Трудоголизм " және өзінің кәсіби қызметіне деген белсенді құштарлық Жанып кету белгілерінің дамуына ықпал етеді. Көбінесе ұзақ мерзімді кәсіби күйзеліске ұшыраған қызметкерлерде ішкі когнитивті диссонанс болады: адам неғұрлым қарқынды жұмыс істесе, соғұрлым ол ішкі " Жанып кету "байланысты ойлар мен сезімдерден аулақ болады.
"Медициналық мекемелерде жұмыс істейтін адамдар көбінесе жеке күйзеліске ұшырайды, өйткені олар біреудің алдында өзін көрсету қиынға соғады. Дәрігерлік кәсіптің басты ерекшелігі-жеке денсаулыққа байланысты проблемаларды жоққа шығару " (King M., 1992). Көптеген зерттеулердің арқасында дәрігерлер арасында жұмыстағы стресс сәтсіздікке және өзінің әлсіздігіне тең деген кең таралған түсінік бар екендігі анықталды. Сондықтан ол кінәлі бас тартуды тудырады және дәрігерлерге бұл мәселелердің бар екенін мойындау қиынға соғады, сәйкесінше оларды бөлісу және шешу қиынға соғады.
Бұл жағдайдың дамуына белгілі бір жеке ерекшеліктер ықпал етеді-эмоционалды тұрақсыздықтың жоғары деңгейі , өзін-өзі бақылаудың жоғары деңгейі, әсіресе жағымсыз эмоцияларды оларды басуға деген ұмтылыспен білдіру кезінде, олардың мінез-құлқының мотивтерін ұтымды ету, "ішкі стандартқа" қол жетімсіздікпен және жағымсыз тәжірибелерді бұғаттаумен байланысты мазасыздық пен депрессиялық реакцияларға бейімділік, қатаң жеке құрылым. Парадокс-медицина қызметкерлерінің жағымсыз эмоцияларын жоққа шығару қабілеті кейде күш болуы мүмкін, бірақ бұл олардың әлсіздігіне айналуы сирек емес. Сондықтан біз әрқашан өз проблемаларымыздың бір бөлігі немесе олардың шешімдерінің бір бөлігі екенімізді есте ұстаған жөн.
Кәсіби стресстің алдын алу
Қазіргі уақытта мамандардың назарын кәсіби стресстің алдын алу мен жеңудің жаңа технологиялары аударуда. Олардың кейбіреулері коммуникативті мамандықтардың өкілдерін "Жанып кету " алғашқы белгілері мен қауіп факторлары туралы жеткілікті түрде хабардар етуге бағытталған. Дәрігерлер бұл синдромның қалай пайда болатыны және қандай белгілермен сипатталатыны туралы неғұрлым ертерек және көбірек білсе, олардың оны болдырмауға немесе ауырлығын төмендетуге мүмкіндіктері соғұрлым көп болады.
Егер адам тиісті әлеуметтік қолдау алса, психикалық немесе соматикалық аурудың даму қаупі жоғарыламай, айтарлықтай стрессті көтере алады. Көрнекті психологтың бұл көзқарасы G. Roberts " Жанып кету " синдромының психопрофилактикасы мен психокоррекциясы тәжірибесінде Растауды табады.
Сонымен, зерттеулер көрсеткендей, " Жанып кету " синдромы күнделікті, күнделікті кәсіби қызметпен бірге жүреді, көбінесе дәрігерлерден жеткілікті қарқынды, стихиялы емес, міндетті түрде жанжалды емес, бірақ әртүрлі себептермен пациенттермен эмоционалды шиеленісті қарым-қатынасты талап етеді, сондықтан бұл оның төтенше жағдайларымен байланысты емес. Содан кейін жалпы тәжірибелік дәрігерлердің бұл синдромның жиілігі мен қарқындылығы хирургтарға немесе травматологтарға қарағанда неге айтарлықтай жоғары екендігі белгілі болады.
Стресстің дамуына айтарлықтай әсер ететін коммуникативті мамандықтардың сипаттамаларының ішінде: қолда бар жеке әлеуетті пайдалану мүмкіндігін шектеу; жұмыстың монотондылығы; орындалатын жұмысты бағалаудағы белгісіздіктің жоғары деңгейі; әлеуметтік мәртебеге қанағаттанбау. Осыдан кейін ғана төмен жалақы мен қанағаттанарлықсыз еңбек жағдайлары стресстік факторлар ретінде қарастырылады, оларды маңызды деп санайды, бірақ жетекші емес, өйткені бұл көбінесе медициналық қызметкерлердегі кәсіби стресстің көзі болып көрінеді.
Кәсіби стресс проблемасының фокусы-бұл кәсіпқойдың әлеуетті мүмкіндіктері мен оның қызметінің әлеуметтік жағдайларының сәйкестігі/сәйкес келмеуі. Сондықтан бұл мәселе "коммуникативті маман — оның әлеуметтік ортасы"кешенінде қарастырылады. " Жанып кету " синдромының эмоционалды жұқпалы аспектісі өте маңызды, бұл оның әлеуметтік табиғатын да көрсетеді.
Кәсіби стресс-бұл "қиын" адамдардың проблемасы емес, қарым-қатынастардағы және тұлғааралық қарым-қатынас құрылымындағы "қиын" (шешілмеген) жағдайлар, әлеуметтік рөлдер мен функциялардың анық емес белгіленуі, әріптестер мен басшылықтың эмоционалды қолдауының жеткіліксіздігі.