Тіл – сан ғасырлық адам танымының, адам санасының туындысы. Танымды жалпы түрде адамның әлемге әлеуметтік, тарихи тұрғыдан дамыған қатынасы деп анықтауға болады.  Таным ғылыми және ғылыми емес деңгейлерде де жүзеге асырылады. Танымның ғылыми емес деңгейі – қарапайым,  діни, көркемдік. Ғылыми таным дегеніміз – жүйелілік, білімдердің негізділігі, ғылымның тілі, ғылыми зерттеулердің әдістері мен құралдары сияқты ерекше белгіге ие танымның түрі болып табылады. Ғылыми таным танымның әдістері мен формаларын екі түрлі деңгейде қолданады, олар: эмпирикалық таным әдістері, теориялық таным әдістері.

Әрбір халыктын тіліндегі сөздер өзiнiн мағынасына карай жай сөздер және күрделі сөздер болып екiге бөлiнедi дейміз: Жай сөздер- бұлар, мысалы, «ақ», «қара», «адам», «хаюйанат». Әл-Фарабидін көптеген ғылым салаласын катар менгергендiгiн ескерсек бұл тұжырымдамасын математикалық ғылымдардағы жай және күрделі сандармен уксас. Жай сөздер дегенiмiз казiргi - дара сөздер. Күрделі сөздер - «бұл адам – хаюан», «Амр - ак» дейтін сейлемдерiмiз.

2.2. Сана мен тілдің өзара байланысы

Сана мен тіл қалай байланысты?

Тіл және адам санасы бір-біріне тікелей әсер етеді. Бұдан басқа, олар басқаруға үйренеді. Осылайша, сөйлеу деректерін жақсарту арқылы адам өзінің ақыл-ойында оң өзгерістер жасайды, яғни ақпараттың объективті түрде қабылдануына және шешім қабылдауға қабілеттілігі.

Платон, Гераклий және Аристотель сияқты ойлаушылар көптен бері философияда сананың, ойлаудың және тілдің арасындағы қарым-қатынасты зерттеді. Ежелгі Грецияда бұл соңғы бір тұтас деп есептелген. Себебі бұл «логос» деген ұғымда көрініс тапты, ол сөзбе-сөз «ойдың сөзімен ажырағысыз» дегенді білдіреді. Идеалист философтар мектебі басты принципті қарастырды, ол ойдың жеке бірлік ретінде ауызша айтылуы мүмкін емес екенін айтады.

20 ғасырдың басында. адамның дүниеге деген көзқарасына, сөйлеуіне, демек, басқалармен қарым-қатынасына әсер ететін «тілдің философиясы» деп аталатын жаңа бағыт бар. Бұл үрдістің негізін қалаушы философ Вильгельм Гумбольдт.

Қазіргі кезде оннан астам ғалымдар осы тұжырымдамалардың жаңа байланыстарын іздеуде. Соңғы медициналық зерттеулер көрсеткендей, әрқайсысымыз оның ой-санасында бейнелеудің үш өлшемді бейнелерін пайдаланады, олар бастапқыда санада қалыптасады. Осыдан барлық ойлау үдерісін белгілі бір ағынға бағыттайтын соңғы шешім бар деген қорытындыға келуге болады.

---

Заманауи философия адам ойы , тілі және айналасындағы шындықты білу арасындағы байланыстарды зерттеуге байланысты мәселелерді зерттеуге байланысты. Мәселен, 20 ғасырда. Тілдік құрылымды зерттеуге қатысты лингвистикалық философия бар, ол шын әлемнен кетуі мүмкін деп ойлайды, бірақ ол тілдің ажырамас бөлігі болып қалады.

Диалектикалық философия бұл екі тұжырымдаманы тарихи және әлеуметтік феномен ретінде қарастырады, соның арқасында тілдік құрылымның дамуы ойлаудың дамуы, әрбір адамның сана-сезімі болып табылады.

Сана мен тілді біріктіретін бір нәрсе,ол бірі-бірін болжап,сипаттайды. Яғни қарапайым тілмен айтқанда,ойлау,мидағы жүйелерді немесе жалпы санамыздағы болып жатқан түрлі ойлармен арпалысты тілменен жеткіземіз. Іштегі барлық сезімдерімізді айтып салып бір жеңілдеп қалатынымыз рас. Адамның жануардан айырмашылығы осыда,яғни,санасының дамып,сөйлеуінде.Иә,жан-жануарлардың адамнан басты айырмашылығы сананың дамуында деп айтып жатырмыз.Алайда кейбір жануарлардың іс-әрекеттері саналы болып көрінетініде рас.Мәселен дельфиндердің батып бара жатқан адамды құтқаруы деген сияқты.Жалпы айтқымыз келгені ол - біздің санада тұрған ойымыз тілімізге сәйкес құрылған.Яғни,ойда тұрған пікірімізді автоматты түрде айтуымызды айталық.

Тіл- ойдың,сананың тікелей іс-әрекеті.Сана ашылып қана қоймайды, сонымен қатар тілдің көмегімен қалыптасады.

2.3. Ғалымдардың пікірі келісеміз / келіспейміз

Неміс ғалымы Ф.Э.Бенеке көзқарасы:Тіл мен ойлау арасында ешқандай бірлік, ұқсастық жоқ,екеуі екі бөлек дүние – бұл туралы біздің ойымыз қарама-қарсы, себебі қалайша біз тіл мен сананы екі бөлек дүние ретінде қарастыра аламыз.Ол мүмкін емес.Біріншіден адамның сананыңда немесе ойында не тұрса соны тіл арқылы жетізіп айтамыз.Екіншіден,ойлап сөйле деп көп адамдардан естіп жатамыз,ойлап,сралау сөйлеудің өзі сана мен тілдің байланысын көрсетпейді ме?!

Неміс ғалымдары Ф.Э.Д.Шлейермахер,И.Г.Гиман көзқарасы:Тілдің рөлін асыра бағалап,тіл мен ойлау өте жақын.Бұл бихевиористік бағыт деп аталады.

Тіл мен ойлау тепе-теңдік бірлікте,ешқандай өзгешеліктері жоқ.Бұл- менталистік бағыт деп аталады дейді.- неміс ғалымдары Ф.Э.Д.Шлейермахер, И.Г.Гаман, 18-19 ғ.

Тіл мен ой-сана өзара тығыз байланысты,бірінсіз бірі өмір сүре алмайды.Бірақ,бұлардағы бірлік абсолютті,тепе теңдік бірлік емес, әрқайсысының өзіндік дербестіктері,қайшылықтары бар.Тіл мен ой-сананың арақатынасы жөніндегі бірден-бір дұрыс шешім де осы соң,ы бағыт.

---

Қорытынды.

Қорытындылай келе, адамзаттын бұл өмірдегі басты миссиясы болмысты және өзін тану.Сананың жалпы ойлаудың(мидың) жоғары деңгейі. Бір сөзбен айтқанда мидағы болып жатқан құбылыстарды бейнелеп,суреттеу алуы.Алайда тек осы ғана деп ойлауға болмайды.Бейнелеу, суреттеу дегенде ол санада саралау деп қатартырайық.екеуінің арқасында адам белгілі бір шешімге келе алады.

Адамның сөзі екі маңызды міндет - ойлау мен қарым-қатынас жасауымызға мүмкіндік береді. Сана мен тіл арасындағы байланыс соншалықты тығыз, бұл құбылыстар бөлек өмір сүре алмайды, біріншісінен адалдықты жоғалтпастан бөлуге болмайды. Байланыс кезінде тіл - ойларды, сезімдерді және басқа да ақпаратты беру құралы. Бірақ адамның сана-сезімінің ерекшеліктеріне байланысты, тіл біздің ойымызды қалыптастыруға көмектесетін ойлау құралы болып табылады. Факт тек адам сөйлеп қана қоймай, бізбен туындаған суреттерді түсіну және түсіну үшін лингвистикалық құралдардың көмегімен ойлайды, олар міндетті түрде ауызша нысаны болуы керек. Сондай-ақ, тілдің көмегімен адам өз идеяларын сақтап, басқа адамдардың меншігіне айналдырады. Және бұл адамдар өздерінің сезімдерін және тәжірибелерін нақты түрде талдауға мүмкіндіктері бар тілдің арқасында ойларды бекітуге байланысты.

Тіл мен сананың біртұтастығына қарамастан, олардың арасындағы теңдік белгісі болмайды. Мақсат - бұл қолданыстағы шындықтың көрінісі, ал сөз - тек ойларды білдіретін құрал. Бірақ кейде сөздер идеяны толығымен жеткізуге мүмкіндік бермейді, және де сол сөйлемде әртүрлі адамдар әртүрлі мағыналарды бере алады. Сонымен қатар, логикалық ойлау заңдары үшін ұлттық шекаралар жоқ, бірақ тіл үшін оның сөздік қорына және грамматикалық құрылымына шектеулер бар.

Бірақ байланыс пен сана тілінің дамуы арасындағы тікелей байланыс бар. Яғни сөйлеу - бұл оның ойлауының емес, адамның сана-сезімінің туындысы. Сонымен бірге, біз тілдің сана көрінісі ретінде қарастырмауымыз керек, бұл оның мазмұнының ғана корреляциясы. Сондықтан бай сөз сөйлеудің бай мазмұндығын көрсетеді. Бірақ бұл сәтті бағалау үшін әртүрлі жағдайларда жағдайды қадағалау қажет, бұл мүмкін болмауы адам туралы дұрыс емес қорытынды жасауға әкеледі.

Пайданылған әдебиеттер тізімі:

[1]-Серік мырзалы,Философия,2017.-440б.

[2]-К.Энтони,Қазіргі заман философиясы,1 том,2019.-356б.

[3]-А.Г.Спиркин,Философия,2006.-364б

[4]- К.Энтони,Қазіргі заман философиясы,2 том,2019.-356б.

---

[5]-Есім Ғ.,Сана болмысы.10-к.,2007.-278б.

Қосымша әдебиеттер:

1. 
   Ковчиков. В.А. Психолингвистика.Теория речевой  деятельности. М:  Астрель,2007.-318с
   
2. 
   Шаяхметұлы.Қ. Қазіргі қазақ тілі. Сөзжасам-дериватология, сөзөзгерім-морфология. Семей; Новосібір: Талер-Пресс, 2007.- 334б.
   
3. 
   Копыленко М.М. Избранные труды в 2-томах. А:Ин-т языкознания им. А.Байтурсынова.2010.,2010.-443с.
   
4. 
   Норман Б.Ю.Лингвистические задачи. –М: Флинта-Наука.2009.-271с.
   

---

Смотрите также файлы

• Курсовой проект тема Студент Колтыга И. А. Руководитель Смирнов Н. Н.doc

• Для решения задачи используем теоретические знания о возрастных особенностях пятиклассников, рассмотренных в трудах различных авторов, таких как, Н. Н. Баранова, М. В. Григорьева, Д. А. Журавлев, Л. П. Пономаренко и др.docx

• Конструктор lego mindstorms ev3.docx

• Дата основания 1855 Основатели.docx

• допустить к защите.docx