Файл: Крытычнае мысленне (здольнасць фарміраваць уласнае меркаванне, ажыццяляць інтэлектуальныя працэдуры (аналіз і сінтэз) у працэсе паранання абекта вывучэння і адрознення меркавання ад факта).docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 41
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сучасным стратэгічным напрамкам развіцця малодшых школьнікаў і іх сацыялізацыі з’яўляецца фарміраванне функцыянальнай пісьменнасці ў сацыяльна-грамадзянскай галіне ці сацыякультурнай пісьменнасці, што можа быць выражана як падрыхтоўка “асобы, якая ўмее жыць сярод людзей”. З пункту гледжання развіцця ўніверсальных якасцей асобы ХХІ стагоддзя абазначаная праблематыка мае інавацыйны характар. У навуковай літаратуры сацыякультурная пісьменнасць разумеецца як інтэгратыўная характарыстыка асобы ва ўзаемасувязі яе інтэлектуальна-пазнавальнага, інфармацыйна-чытацкага, сацыяльна-камунікатыўнага, сацыяльна-асобаснага кампанентаў (з улікам узроставых асаблівасцей) і пазнавальных здольнасцей дзяцей.
Мэтапалаганнем пры фарміраванні сацыякультурнай пісьменнасці з’яўляецца паспяховая інтэграцыя вучняў пачатковых класаў у існуючае сацыякультурнае і інфармацыйна-адукацыйнае асяроддзе, забеспячэнне функцыянавання асобы ў сістэме канкрэтных гістарычна склаўшыхся каштоўнасных адносін.
Пры фарміраванні сацыякультурнай пісьменнасці ўлічваюцца наступныя ключавыя кампетэнцыі (універсальныя якасці асобы) чалавека ХХІ стагоддзя (так званая сістэма “4К”):
- крытычнае мысленне (здольнасць фарміраваць уласнае меркаванне, ажыццяўляць інтэлектуальныя працэдуры (аналіз і сінтэз) у працэсе параўнання аб’ектаў вывучэння і адрознення меркавання ад факта);
- крэатыўнае мысленне (праяўленне творчасці асобы, у т. л. звязанае з мадэліраваннем верагодных думак, адносін ці паводзін і з уяўленнем, якое фарміруецца самастойна і не на аснове прыведзеных прыкладаў);
- камунікабельнасць (здольнасць падтрымліваць зносіны з людзьмі, якія акружаюць, і ўспрымаць іх як іншых, але не чужых, уменне знаходзіць агульнае ва ўзаемаадносінах з іншымі);
- кааперацыя (гатоўнасць да супрацоўніцтва і абмену як інфармацыяй, так і сэнсамі, уменне арганізаваць людзей для выканання імі пэўнай задачы).
Пры фарміраванні сацыякультурнай пісьменнасці малодшых школьнікаў як прадстаўнікоў пакалення інфармацыйнага грамадства увага звяртаецца на наступныя ўніверсальныя якасці асобы:
- візуальнае мысленне (здольнасць прадстаўляць і засвойваць вучэбную і сацыяльна значную інфармацыю па алгарытме “вобраз–слова–дзеянне”);
- сацыяльны інтэлект (здольнасць успрымаць мноства сэнсаў у аб’ектах засваення і на гэтай аснове прымаць рашэнне
, уменне разумець другога чалавека ў яго імкненнях і матывацыі паводзін);
- эмацыянальны інтэлект (уменне распазнаваць свае эмоцыі і эмоцыі іншых людзей і кіраваць імі для дасягнення мэты);
- устойлівасць асобы (стабільнасць у яе асабістым самаразвіцці, вучэбная ці сацыяльная самастойнасць, гатоўнасць браць на сябе адказнасць у прыняцці рашэння і яго ажыццяўленні, прыстасаванне мадэлі паводзін і дзеянняў да змен у сацыякультурным асяроддзі).
Пералічаныя ўніверсальныя якасці асобы як кампетэнтнасныя характарыстыкі складаюць яе функцыянальную пісьменнасць, якая разумеецца як гатоўнасць да выкарыстання сфарміраваных ведаў і ўменняў у розных жыццёвых сітуацыях.
Прадстаўленыя вышэй “4К” маюць прыкладны абзорны характар і не ўспрымаюцца як цалкам дасягальныя ў прапедэўтычным навучанні малодшых школьнікаў у сувязі з іх узроставымі пазнавальнымі магчымасцямі, маюць рэкамендацыйны і вектарны характар для свайго стратэгічнага развіцця. Варта ўлічваць, што фарміраванне сацыякультурнай пісьменнасці пры рэалізацыі свайго прапедэўтычнага мэтапалагання прадугледжвае выкарыстанне як прадметнага патэнцыялу змястоўнага блока “Чалавек і свет. Мая Радзіма — Беларусь”, так і метапрадметныя вынікі навучання. Яны звязаны з асэнсаваннем малодшымі школьнікамі сваёй ідэнтычнасці з беларускім народам, Радзімай, дзяржавай з улікам наследавання канкрэтных дасягненняў у культурна-гістарычнай спадчыне Беларусі, у т. л. на мясцовым краязнаўчым узроўні, што досыць актуальна ў Год гістарычнай памяці. Таксама актуалізуюцца кантэкстуальныя вынікі навучання, арыентаваныя на рэгуляцыю (мадэліраванне) вучнямі сваіх паводзін у сацыяльна абумоўленай сітуацыі міжасобаснага ўзаемадзеяння.
Сацыякультурная пісьменнасць праяўляецца ў канкрэтных дзеяннях і паводзінах малодшых школьнікаў, якія яны маглі бы прадэманстраваць у розных сітуацыях рэальнага жыцця. Гэта значыць, што пры стварэнні метадычнага інструментарыя для фарміравання сацыякультурнай пісьменнасці варта выкарыстаць прыёмы мадэліравання верагодных сацыяльных паводзін у канкрэтных жыццёвых абставінах. У якасці прыкладу распрацоўкі метадычнага інструментарыя для фарміравання сацыякультурнай пісьменнасці прапануецца тэхналагічная матрыца. У ёй універсальныя якасці асобы суаднесены з абагуленымі спосабамі дзейнасці, якія рэкамендуюцца для іх развіцця. Пры гэтым у дужках пазначаны фармулёўкі тых, што рэалізаваны як магчымыя заданні ў прыведзеным далей вучэбна-пазнавальным тэксце “Князёўна з трыма імёнамі”.
Для развіцця крытычнага мыслення рэкамендуецца выкарыстанне наступных абагуленых спосабаў дзейнасці:
- тлумачыць прычынна-выніковыя сувязі паміж блізкімі адна да адной гістарычнымі падзеямі (заданне 1А);
- устанаўліваць часовыя (паслядоўна-храналагічныя) сувязі ў сюжэтнай лініі гістарычнай падзеі і паміж гістарычнымі перыядамі;
- параўноўваць блізкія адна да адной гістарычныя падзеі па прапанаваных прыметах і рабіць на гэтай падставе высновы, абумоўленыя характарам параўнання;
- фармуляваць пытанні да зместу вучэбнай і сацыяльна значнай інфармацыі, у т. л. прадстаўленай у тэксце;
- даказваць з дапамогай фактаў сваё меркаванне;
- адрозніваць гістарычны факт і яго інтэрпрэтацыю ці меркаванне аб ім;
- выяўляць супярэчнасці ў змесце вучэбнай і сацыяльна значнай інфармацыі і здзяйсняць пошук іх верагодных прычын (знаходзіць іх у тэксце ці на малюнку);
- рабіць мэтанакіраваны запыт (фармуляваць пытанне) да крыніцы інфармацыі з мэтай ліквідацыі ўласнага няведання пры ўстанаўленні межаў паміж тым, што ўжо вядома і яшчэ невядома;
- вызначаць галоўнае ў змесце вучэбнага матэрыялу пры ажыццяўленні сэнсавага чытання;
- складаць план зместу вучэбнага матэрыялу, які прадстаўлены сюжэтнай лініяй, і пераказваць яго сваімі словамі (будаваць аповед у лагічнай паслядоўнасці) (заданне 2А);
- вызначаць дакладнасць ці недакладнасць зместу вучэбнай інфармацыі пры выкарыстанні легендарнага матэрыялу;
- канкрэтызаваць (дэталізаваць) інфармацыю і звяртаць увагу на дробязі.
Для развіцця крэатыўнага мыслення ужываць наступныя абагуленыя спосабы дзейнасці:
- ствараць асацыяцыі і ўласныя метафары адносна вучэбнай і асобасна значымай інфармацыі;
- прагназаваць верагоднае развіццё (фармуляваць гіпотэзу, прапаноўваць план, мадэль) гістарычных падзей, загадзя невядомых вучням (заданні 1Д, 3Д, 4Г);
- канструяваць уласныя выказванні, сінанімічныя па сэнсе выказванню гістарычнай асобы ці адносна назвы апавядання або паняцця (заданне 2В);
- уяўляць (рэканструяваць) аб’ект вывучэння, які адсутнічае ў апісанні.
Для развіцця візуальнага мыслення
магчыма выкарыстоўваць наступныя абагуленыя спосабы дзейнасці:
- ствараць збіральны вобраз гістарычнай падзеі (дзейнасці і паводзін асобы) з улікам сюжэтнай лініі на аснове некалькіх візуальных крыніц (заданні 1Е, 3Е, 4Д);
- суадносіць разнажанравыя (графічныя, мастацкія, тэкставыя) наглядныя крыніцы вучэбнай і сацыяльнай інфармацыі па адной і той жа гістарычнай падзеі (асобе) (заданне 2Г);
- прадстаўляць вучэбную і сацыяльную інфармацыю ў наглядна-вобразным ці вербальна-лагічным выглядзе з яе перакадзіраваннем з візуальнай у тэкставую форму і наадварот;
- пераўтвараць тэкставы паняційна-тэрміналагічны апарат у наглядна-вобразны (маляваны) від;
- тлумачыць паходжанне гарадскіх гербаў і іншых вобразных сімвалаў роднага краю.
Для развіцця сацыяльнага інтэлекту рэкамендуецца выкарыстоўваць наступныя абагуленыя спосабы дзейнасці:
- фармуляваць пытанні да гістарычных асоб і прагназаваць іх верагодныя адказы;
- разумець абумоўленасць прыняцця рашэння гістарычнай асобай у сітуацыі выбару, які ажыццяўляецца згодна з агульнапрынятай сістэмай каштоўнасцей і ў адпаведнасці з нормамі маральных паводзін ці верай (заданні 1Б, 4В);
- фармуляваць гіпотэзу паводзін гістарычнай асобы ў канкрэтнай сітуацыі, якія загадзя невядомы вучню;
- тлумачыць матывацыю ў дзеяннях гістарычнай асобы ці ў творчасці дзеяча культуры на аснове сюжэтнага апісання яго паводзін (учынкаў) ці азнаямлення з мастацкім творам (заданне 1Б);
- тлумачыць выказванні гістарычных асоб у кантэксце канкрэтнай сітуацыі (заданні 2Б, 2В);
- разумець адрозненне і падабенства людзей розных нацыянальнасцей і рэлігійнай прыналежнасці на аснове талерантнасці беларускага народа як яго каштоўнасці і цярпліва адносіцца да такіх людзей;
- выяўляць прычыны супярэчнасці (канфлікту) ва ўзаемаадносінах паміж рознымі гістарычнымі асобамі і мадэліраваць магчымасці яго прадухілення (пераадолення) (заданне 3В);
- прагназаваць наступствы сваіх учынкаў (дзеянняў, рашэнняў) пры іх мадэліраванні ў канкрэтнай гістарычнай сітуацыі з уласным удзелам.
Для развіцця эмацыянальнага інтэлекту спатрэбяцца наступныя абагуленыя спосабы дзейнасці:
- тлумачыць свае эмацыянальныя адносіны да ўчынкаў (паводзін, дзейнасці) гістарычных асоб (заданні 1Г, 3Г);
- адчуваць асобасную далучанасць да вызначальнай гістарычнай падзеі;
- распазнаваць эмацыянальнае становішча гістарычных асоб ці дзеячаў культуры (аўтараў мастацкіх твораў) (заданне 1В);
- суперажываць (праяўляць эмпатыю) гістарычным асобам у іх пачуццях (каханне, нянавісць, павага, пагарда, радасць, смутак, сорам, абурэнне) пры азнаямленні з іх дзейнасцю ў гістарычнай рэтраспектыве, аддаленай па часе ад сучаснасці (заданні 3Б, 3Г);
- вызначаць эмацыянальны стан гістарычнай асобы з апорай на яе фізіягноміку, ілюстрацыйнае апісанне і выкарыстанне мастацкага вобраза (заданне 3Е);
- супастаўляць выяўленыя пажаданні гістарычных асоб з уласнымі пры мадэліраванні сумеснага з імі міжасобаснага ўзаемадзеяння для дасягнення сітуацый на абумоўленай мэты.
Для развіцця камунікабельнасці рэкамендуюцца наступныя абагуленыя спосабы дзейнасці:
- выкарыстоўваць артэфакты (музейныя экспанаты, краязнаўчыя аб’екты, хатнія рэчы і інш.) як сродак камунікацыі з гістарычнымі асобамі, якія аддалены па часе (заданні 1Е, 4А);
- з павагай адносіцца да іншага меркавання (пункту гледжання);
- суадносіць розныя харак тарыстыкі (меркаванні) адносна адной і той жа гістарычнай асобы;
- растлумачваць іншым людзям сваё меркаванне наконт спрэчнага гістарычнага пытання;
- мадэліраваць дыялог з аддаленымі па часе гістарычнымі асобамі (заданне 3Б);
- удзельнічаць у калектыўным абмеркаванні дзейнасці (паводзін, учынку) гістарычнай асобы.
Для развіцця кааперацыі спатрэбяцца наступныя абагуленыя спосабы дзейнасці:
- узаемадзейнічаць з людзьмі незалежна ад іх нацыянальнасці і рэлігійнай прыналежнасці;
- выяўляць умовы, якія склаліся гістарычна, для супрацоўніцтва паміж гістарычнымі асобамі;
- вызначаць уклад у агульную справу (ролю ў дасягненні вынікаў) гістарычнай асобы (заданні 3А, 4Д);
- прымаць на сябе ролю гістарычнай асобы, звязаную з рэканструкцыяй яе дзеянняў у канкрэтнай сітуацыі;
- вызначаць сваё месца ў калектыўна-размеркавальнай форме дзейнасці на аснове выкарыстання ў якасці прыкладу пэўнай гістарычнай падзеі;
- выкарыстоўваць свае інтарэсы (хобі), у т. л. у галіне гісторыі, для супрацоўніцтва з іншымі.
Для развіцця ўстойлівасці асобы рэкамендуюцца такія абагуленыя спосабы дзейнасці, як:
- выказваць сваё суб’ектыўнае меркаванне адносна асобасна каштоўнаснага для вучня зместу вучэбнага матэрыялу