Добавлен: 02.02.2019
Просмотров: 3870
Скачиваний: 29
3
Жұмысшылардың нақты келу саны келесі формула бойынша есептеледі:
н
н
cм
ж
n
i
ж
н
К
М
t
T
Р
, адам, (1.6)
мұндағы T
ж
– ағымдық және күрделі жөндеудің еңбек сыйымдылығы
(№1 зертханалық жұмыстың есептеу нәтижелері бойынша алынады);
t
ау
– жұмыс уақытының номиналды ұзақтығы (бес күндік жұмыс аптасы
кезінде 8,2 сағ. тең деп алу керек);
К
н
– нормаларды орындаудың жоспарлық коэффициенті (1,1-ге тең деп
алу керек);
М
н
– жоспарланып отырған кезеңдегі номиналды күндер саны, демалыс
(бес күндік жұмыс аптасы кезіндегі) және мереке күндерін шегергендегі жыл
бойындағы күнтізбелік күндердің саны ретінде анықталады.
Жұмысшылардың тізімдік құрамы келесі формулалар арқылы
анықталады:
,
,
п
ж
н
т
p
п
э
н
т
э
К
R
R
К
R
R
(1.7)
(1.8)
мұндағы R
э
н
, R
ж
н
– пайдалану және жөндеу жұмысшыларының нақты
саны;
К
п
– жұмыс уақытының күтілетін теңгерімін талдау негізінде
анықталатын жұмыс уақытын пайдалану коэффициенті.
Жұмыс уақытының теңгерімін құрастыру әдістемесі 1.3 кестеде
көрсетілген.
3
1.2 Алынған нәтижелерді талдау
Т
р
,
R
э
н
,
R
ж
н
,
R
э
т
,
R
ж
т
көрсеткіштерін есептеу нәтижелерін талдау үшін
бастапқы деректерді келесі түрде өзгерту керек:
а) электр цехтың жұмысын екі ауысымға ауыстыру;
ә) ағымдық жөндеуді жасау кезінде бір жөндеу бірлігінің сағаттық
уақыт нормаларын өзгерту: 0,9; 1,4;
б) күрделі жөндеуді жасау кезінде бір жөндеу бірлігінің сағаттық уақыт
нормаларын өзгерту: 13; 16.
Барлық есептеу нәтижелерін екі кестеге түсіру және солар бойынша
тұрғызу:
-
электр жабдығының жылдық жөндеу уақытының жұмыс
жағдайларының енгізілген өзгерістеріне тәуелділік графигін;
- эксплуатациялық және жөндеу (нақты келу және тізімдік)
жұмысшылар санының жұмыс жағдайларының енгізілген өзгерістеріне
тәуелділік графигін.
Алынған графиктерді талдау және қорытындылар жасау.
1.3 к е с т е – Жұмыс уақытының теңгерімі
Көрсеткіштер атауы
Мәні
1 Жұмыс уақытының номиналды қоры Ф
Н
= М
Н
∙t
ау
2 Пайдаланылмаған уақыт:
а) негізгі және қосымша демалыстар 140 деп алу керек
ә) бала күтіміне байланысты демалыс 0,005·Ф
н
б) денсаулық жағдайына байланысты 0,03∙Ф
н
в) мемлекеттік міндеттемелерді орындау 0,005∙Ф
н
Барлығы: пайдаланылмаған уақыт Т
п
(а,ә,б,в қосындысы)
3 Бір жұмысшының жұмысқа нақты келу уақыты Т
н
= Ф
н
– Т
п
4 Ауысым ішіндегі шығындар Т
ш
=0,015·Ф
н
5 Жұмыс уақытының пайдалы қоры Т
тқ
=Т
н
– Т
ш
6 Жұмыс уақытын пайдалану коэффициенті К
п
=Т
тп
/Ф
н
Бақылау сұрақтары:
1) Энергетикадағы алдын ала жоспарланған жөндеу жүйесі нені
сипаттайды? Оның мақсаты қандай?
2) Ағымдық және күрделі (капиталдық) жөндеу неден тұрады?
3) Мына ұғымдар арасындағы айырмашылық қандай: жөндеу кезеңі
және жөндеу аралық кезең.
4) Жұмысшы қызметкерлер құрамы қандай топтарға бөлінеді?
5) Бір жұмысшының жұмысқа келу уақыты қалай есептелінеді?
6)
Жұмыс уақытының номиналды қоры
қалай есептелінеді?
7) Т
р
,
R
э
н
,
R
ж
н
,
R
э
т
,
R
ж
т
көрсеткіштерге қандай факторлар ықпал жасайды?
4
8) Эксплуатациялық жұмысшылардың нақты жұмысқа келу саны қай
формула бойынша анықталады?
2 Зертханалық жұмыс №2. Электрлік цехтың кезекші және жөндеу
қызметкерлер құрамының жалақысын жоспарлау
Жұмыстың мақсаты: жалақының әртүрлі қорларын және оның
элементтерін, төлемақылар мен сыйақылардың түрлерін анықтауды үйрену.
2.1 Зертханалық жұмысты жүргізудің әдістемесі
Жалақыны жоспарлаудың мәні жалақы қорларын жұмысшылардың
санаттары (категориялары) және кәсіпорынның орташа жалақы мөлшері
бойынша анықтауға негізделеді.
Жалақы қорларының келесідей түрлерін ажыратады: тарифтік, сағаттық,
күндік, апталық, айлық, тоқсандық және жылдық. Бұл қорлар сол белгіленген
мерзімдер есебінде құрастырылады. Бірақ, әрбір қордың құрамына
жалақының әртүрлі элементтері кіреді, сондықтан да олар өзара тең емес.
Сағаттық қордың құрамына кіретін төлемдердің барлық түрлері негізгі
жалақыны құрайды, ал төлемдер мен өтемақылардың басқа да түрлері –
қосымша жалақыны құрайды.
Жалақының сағаттық қоры тарифтік қордан және қосымша төлемдерден
тұрады: сыйақылы жүйелер бойынша төлемдер, түнгі уақыттағы жұмыс,
бригаданы басқарудан босатылмаған бригадирлерге үстемақылар, қосымша
жұмыс атқарғаны, мерекелі күндердегі жұмысы, оқушыларды оқытқаны
қосымша төлемдер.
Еңбекақының күндік қоры сағаттық қор мен қосымша төлемдерді
білдіреді, олар: қысқартылған күн үшін жасөспірімдерге төленетін төлемдер,
балаларын емізетін аналар үшін жұмыстағы үзіліс төлемдер. Жұмыскерге
байланыссыз туындаған ақаулар, ішкі ауысымдық тоқтап қалулар, мерзімнен
тыс жұмыстар үшін төлемдер жалақының жоспарланған күндік қорына
енгізілмейді, бірақ кәсiпорын есебiнде көрсетіледі.
Еңбекақының айлық жылдық қорына кәсіпорын тарапынан барлық
жұмысшыларға төленетін жалақының барлық түрлері кіреді. Оған толығымен
жалақының сағаттық қоры және қосымша төлемдер кіреді, олар: кезекті және
қосымша демалыстарды төлеу, мемлекеттік міндеттерді орындау, оқуға
байланысты босатылған күндер, демалыстық жәрдемақылар, сіңірген еңбегі
үшін қосымша төлемдер.
Жұмыскерге байланыссыз туындайтын толық күндік тоқтап қалулар да
жалақының айлық (жылдық) қорына енгізілмейді, бірақ есеп беруде
көрсетіледі.
5
Жалақы
төлеудің
кесімді
формасымен
жұмыс
жасайтын
жұмысшылардың тарифтік қорларын есептеу негізі ретінде мөлшерленген
жұмыс уақытының қажетті шығындары (жұмыстың еңбек сыйымдылығы)
және белгіленген сағаттық тарифтік мөлшерлемелер қызмет етеді:
,
ж
кес
орт
Т
кес
Т
С
Ф
теңге
(2.1)
мұндағы Ф
кес
Т
– кесімді жұмысшылардың (жөндеу жұмысшылары) бір
жылдағы жалақыларының тарифтік қоры;
С
орт
кес
– кесімді жұмысшылардың орташа сағаттық мөлшерлемесі
(оқытушымен беріледі);
Т
ж
– жоспарланған жұмыстың еңбек сыйымдылығы (№1 зертханалық
жұмыс нәтижелері бойынша алынады).
Ал мерзімдік төлеммен жұмыс жасайтындар үшін бір жұмысшының
нақты жұмысқа келу уақыты, жұмысқа келушілердің саны және сағаттық
тарифтік мөлшерлемелері алынады:
,
э
к
к
мерз
орт
Т
мерз
R
Т
С
Ф
теңге
(2.2)
мұндағы Ф
мерз
т
– мерзімдік жұмысшылардың (эксплуатациялық
жұмысшылар) жалақыларының бір жылдағы тарифтік қоры;
С
орт
мерз
– мерзімдік жұмысшылардың орташа сағаттық мөлшерлемесі
(оқытушымен беріледі);
Т
к
– бір жұмысшының жұмысқа келу уақыты (№1 зертханалық жұмыс
нәтижелері бойынша алынады);
R
к
э
– эксплуатациялық (пайдалану) қызметкерлердің нақты жұмысқа
келу саны (№1 зертханалық жұмыс нәтижелері бойынша алынады).
2.2 Бір жұмысшының орташа сағаттық, орташа күндік және
орташа жылдық еңбекақысын есептеу
Бір жұмысшының орташа еңбекақысын (орта сағаттық, орта күндік
және орташа айлық) анықтау үшін олардың тізімдік құрамы №1 зертханалық
жұмыстан алынады.
Жұмысшылардың еңбекақы қорларын және оның орташа мәнін
анықтау әдістемесі 2.1 кестеде келтірілген.
2.1 к е с т е - Электрлік цех жұмысшыларының еңбекақы қоры мен оның
орташа мәнін есептеу
Еңбекақы қорының элементтері
Еңбекақы
6
Пайдалану
жұмысшы
-лары
Жөндеу
жұмысшы
-лары
Барлы-
ғы
Еңбекақының жылдық тарифтік қоры Ф
т
Тарифтік қорға дейін қосымша төлем:
а) сыйақы (0,16∙Ф
т
)
ә) мереке күндері жұмыс істегені үшін (0,001∙Ф
т
)
б) түнгі уақытта жұмыс істегені үшін (0,04∙Ф
т
)
Еңбекақының сағаттық қоры Ф
сағ
=(б.1+б.2)/Ф
н
Бір жұмысшының орта сағаттық еңбекақысы
Аналар мен жасөспірімдерге жәрдемдік сағаттар
үшін төлем (0,005∙Ф
сағ
)
Еңбекақының күндік қоры Ф
күн
=(б.3+б.5)×t
ау
Бір жұмысшының орта күндік еңбекақысы
2.1 кестенің жалғасы
Айлық (жылдық) қорына дейін төлем:
а) кезекті демалысқа төлем (0,078∙Ф
күн
)
б) мемлекеттік міндеттерді орындау (0,005∙Ф
күн
)
в) іс сапарлар үшін (0,01∙Ф
күн
)
г) сіңірген еңбегі үшін (0,005∙Ф
күн
)
Айлық еңбекақы қоры Ф
жыл
(б.6+б.8) ×22
Бір жұмысшының орташа айлық еңбекақысы
2.3 Алынған нәтижелерді талдау
Есептеулердің нәтижелерін талдау үшін алынған мәліметтер келесі
түрде өзгереді:
а) сағаттық тарифтік мөлшерлеме 12%; 20%; 25% артады;
б) сағаттық тарифтік мөлшерлеме 4%; 10%; 14% азаяды;
в) демалыс уақыты 7%; 10% арттырылады.
Алынған есептеулерге сәйкес жөндеу және пайдалану қызметкерлер
құрамының орташа жалақысының сағаттық тарифтік мөлшерлемеге тәуелділік
графигін тұрғызу керек. Тұрғызылған графиктерді талдап-түсіндіру қажет.
Енгізілген өзгертулер кезінде пайдалану (эксплуатациялық) және
жөндеу қызметкерлер құрамының орташа жалақысының қалай өзгеретіні
туралы қорытынды жасау керек.
Бақылау сұрақтары:
1) Жалақының тарифтік, сағаттық, күндік, айлық қорларына анықтама
беріңіз.
2) Жалақы төлеудің формалары мен жүйелерін атаңыз.
3) Электроцех қызметкерінің жалақы төлемінің мөлшеріне қандай
факторлар ықпал жасайды?
4) Сағаттық қордың құрамына кіретін төлемдерді атаңыз.