Добавлен: 02.02.2019
Просмотров: 3898
Скачиваний: 29
12
Жұмыстың мақсаты: қосымша төлем түрлеріне байланысты жалақыны
төлеу деңгейін есептеуді меңгеру.
4.1 Зертханалық жұмысты жүргізудің әдістемесі
Жалақы төлеуді ұйымдастырудың негізгі қағидаларын есептеу
біліктілігіне, еңбек өтілі мен тәжірибесіне, еңбектің сапасына, жұмыс
жағдайларына байланысты жұмысшының жалақы деңгейін анықтайтын
нормативтер жүйесінен тұратын тарифтік жүйе арқылы жүзеге асады.
тарифтік-біліктілік анықтамалары, бірінші разрядтың тарифтік мөлшерлемесі
және тарифтік разрядтардың кестесі тарифтік жүйенің негізін қалайды.
Еңбекақы төлеуді жетілдірудің маңызды бағыты – еңбек жағдайларына
байланысты жалақыны саралау. Кәсіпорындар ауыр және зиянды еңбек
жағдайларындағы жұмыстардың тарифтік мөлшерлемесіне қосымша төлемдер
енгізуге құқылы, алайда, мұндай құқық автоматты түрде емес, жұмыс
орындарының аттестациясына негізделе отырып беріледі.
Кәсіби шеберлігі үшін бекітілетін үстеме төлем коэффициенті келесі
түрде беру керек: 3-разряд жұмысшылары үшін – 12%-ға дейін, 4-разряд
жұмысшылары үшін – 16%-ға дейін, 5-разряд жұмысшылары үшін – 20%-ға
дейін және әлдеқайда жоғары разряд жұмысшылары үшін – сәйкес тарифтік
мөлшерлемелер бойынша 24%-ға дейін (ақауға жол берілген және өнім сапасы
төмендеген жағдайда қосымша төлемдер төленбейді).
Кәсіпорындарға өндірістің нақты жағдайлары мен бөлімшенің
міндеттеріне байланысты сыйақы төлеу туралы заңды өз бетінше жасау және
бекіту құқығы беріледі. Сондай-ақ, жеке сыйақы беруден ұжымдық сыйақы
беруге ауыстыру да қарастырылады.
Бұл зертханалық жұмыста еңбекақыны анықтау тек кесімді төлеммен
жұмыс жасайтындарға қатысты болғандықтан, 4.1 кестеде тек кесімді (немесе
келісімді) жұмысшылар үшін сағаттық тарифтік мөлшерлемелер келтірілген.
4.1 к е с т е – Келісімді төлеммен жұмыс жасайтын жұмысшылар үшін
сағаттық тарифтік мөлшерлеме, теңге/сағ.
Еңбек шарты
Разрядтар
1
2
3
4
5
6
Қалыпты
300
340
378
424
470
525
Ауыр
360
409
466
511
565
600
Аса ауыр және аса зиянды
420
481
546
601
646
705
Бригадалық келісімді еңбекақы төлеуде бригаданың әрбір мүшесі үшін
нақты жасаған жұмысына алатын еңбекақысын анықтау кезінде ескереді және
анықтайды:
а) қосымша табыс табу коэффициенті К
кел
:
13
/Е
Е
=
К
бр
т
н
бр
кел
, (4.1)
мұндағы Е
н
бр
– өндірілген өнім және келісімді бекітілген бағамен
анықталатын бригаданың нақты еңбекақысы, келесі формула бойынша
анықталады:
P
V
=
Е
н
бр
теңге,
(4.2)
мұндағы V – бригаданың өндірген өнімі, м
2
(нұсқа бойынша 4.2 кестеден
алынады);
P – өндіруге бекітілген баға, теңге/м
2
;
Е
т
бр
– бригаданың тарифтік еңбекақысы – берілген жұмысшының нақты
жұмыс жасаған уақытына және біліктілігіне (разрядына) байланысты
анықталатын бригаданың барлық мүшелерінің тарифтік еңбекақысының
қосындысы, ол келесі формула арқылы есептелінеді:
,
)
(
n
i
i
i
т
бр
S
T
E
теңге, (4.3)
мұндағы n – жұмысшылар саны (нұсқа бойынша 4.2 кестеден алынады);
Т
i
- i- жұмысшымен нақты жұмыс жасалған уақыт (нұсқа бойынша 4.2
кестеден алынады);
S
i
- i- жұмысшының сағаттық тарифтік мөлшерлемесі (4.1 кесте);
б) электр энергиясын үнемдегені үшін бригадаға берілетін сыйақыларды
төлеу үнемделген электр энергиясы құнының 80%-нан есептелінеді және оны
жұмысшының нақты жұмыс жасаған уақытына және біліктілігіне
пропорционалды түрде бригада мүшелерінің арасында үлестіріп береді.
К
сый
– электр энергиясын үнемдегені үшін сыйақыны үлестіру
коэффициенті, мына формуламен есептеледі:
Э·Ц)/Е
·
(Н
=
К
бр
н
э
сый
, (4.4)
мұндағы Н
э
– үнемделген электр энергиясы үшін сыйақыны есептеудің
бекітілген шамасы, %.
∆Э – үнемделген электр энергиясының мөлшері, кВт·сағ (нұсқа
бойынша 4.2 кестеден алынады);
Ц – орташаланған электр энергиясының тарифі, теңге/кВт·сағ (нұсқа
бойынша 4.2 кестеден алынады).
Сонымен, бригаданың әрбір жұмысшысының бір айдағы нақты
жалақысын келесі формула арқылы анықтауға болады:
14
,
·К
·S
T
+
·S
·Т
+
·K
·S
T
+
·S
T
=
Е
сый
i
i
i
i
кес
i
i
i
i
i
н
теңге, (4.5)
мұндағы α – кәсіби шеберлігі үшін бекітілетін үстеме төлем
коэффициенті.
4.2 Алынған нәтижелерді талдау
Есептеулердің нәтижелерін талдау үшін алынған деректер келесі түрде
өзгереді:
15
а) бригадамен өндірілген оқшаулағыш материалдың өндіріс көлемін
15%; 20%; 30% арттыру;
б) бригадамен өндірілген оқшаулағыш материалдың өндіріс көлемін
10%; 15%; 20%; 30% кеміту;
в) Н
э
20%-ға кеміту;
г) Н
э
20%-ға арттыру;
д) сағаттық тарифтік мөлшерлемелерді 15%-ға арттыру.
Алынған нәтижелерге талдау жүргізу кезінде өзгерістер енгізілген
кездегі бригаданың әрбір мүшесінің еңбекақысы қалай өзгеретіні туралы
қорытынды жасау керек.
Бақылау сұрақтары:
1) Тарифтік жүйенің құрамдас бөліктерін атаңыз.
2) Еңбекақыға қосымша төлемдердің қандай түрлері енгізіледі?
3) Өндіріс көлемдерінің артуы немесе кемуі еңбекақыға/жалақыға қалай
әсер етеді?
4) Үстемелер мен қосымша төлемдердің қай түрлері көбірек әсер етеді?
5) Еңбекақы төлеуді жетілдірудің негізгі бағыттарын атаңыз.
6) Бригаданың нақты еңбекақысы қалай есептеледі?
7) Әрбір жұмысшысының бір айдағы нақты жалақысын қай формула
арқылы анықтауға болады?
8) Бригадамен өндірілген оқшаулағыш материалдың өндіріс көлемін
15% артуы жалақыға қалай әсер етеді?
5
Зертханалық
жұмыс
№5.
Жабдықты
қайта
құрудың
экономикалық тиімділігін анықтау
Жұмыстың мақсаты: жабдықтарды қайта құрудың экономикалық
тиімділігін анықтау.
5.1 Зертханалық жұмысты жүргізудің әдістемесі
Энергетикалық
шаруашылықтағы
ұйымдастыру-техникалық
іс-
шаралардың жоспары кәсіпорынның техникалық жоспарының негізгі бөлімі
болып саналады. Ұйымдастыру техникалық іс-шаралар жоспарын дайындау
цехтардан басталады. Жоспарға енгізілетін іс-шаралар өзінің техника-
экономикалық негіздемесін, яғни капиталдық салымдардың экономикалық
тиімділігін анықтамауды талап етеді.
Іс-шаралар мен ұсыныстарды жүзеге асырудан болатын экономикалық
тиімділікті анықтау жобаланатын нұсқаның негізгі көрсеткіштерін бастапқы
16
немесе бірнеше жобалық нұсқалардың көрсеткіштерімен салыстыруға
негізделеді.
Жалпы кәсіпорын немесе сала бойынша капиталды салымдардың толық
(абсолютті) экономикалық тиімділігі Э
тол
келесі формуламен анықталады:
Э
тол
= (Ө – Ш) / K,
(5.1)
мұндағы Ө – кәсіпорын жобасы бойынша жылдық өндірген өнімінің
құны, мың теңге;
Ш – жылдық пайдалану (эксплуатациялық) шығындары, мың теңге;
К – өнімді шығаруға кеткен капиталды шығындар, мың теңге.
Жеке іс-шараларды іске асырған кездегі толық экономикалық
тиімділіктің (Э
тол
) көрсеткіші келесі формула арқылы есептеледі:
Э
тол
= (Ш
1
– Ш
2
) / ∆К,
(5.2)
мұндағы Ш
1
және Ш
2
– іс-шараларды орындауға дейінгі және кейінгі
жылдық пайдалану (эксплуатациялық) шығындары, теңге;
ΔК – іс-шараларды орындаумен байланысты қосымша капиталды
салымдар, теңге.
Сәйкесінше капиталды салымдардың өтелімдік уақыттары (T
тол
және
T"
тол
) келесі формулалар арқылы анықталады:
Т
тол
= K / (Ө-Ш) ай,
(5.3)
T
тол
= ∆K / (Ш
1
– Ш
2
) ай.
(5.4)
Жабдықты қайта құрудың өтелімдік уақыты бір жылдан кем болған
жағдайда нұсқалардың экономикалық тиімділігін анықтау үшін шығынсыздық
нүктесін анықтау әдісін қолданамыз. Ол үшін нұсқалар бойынша қайта
құруға дейінгі және кейінгі тұрақты және айнымалы шығындарды
анықтаймыз:
їст
нег
ж
а
тўр
Ш
Ш
К
Ш
Ш
3
,
0
1
,
0
05
,
0
теңге, (5.5)
)
0,7·Ш
+
.
Ш
+
Ш
+
Ш
+
0,9Ш
+
0,5·К
+
Ш
=
Ш
їст
эл.эн
јл
ќос
ж
нег
ж
шик
айн
теңге.
(5.6)
Қайта құруға дейін және кейінгі өткізу көлемі келесі түрде анықталады:
·0,25
Ш
+
Ш
=
Vp
1
1
1
теңге, (5.7)
·0,25
Ш
+
Ш
=
Vp
2
2
2
теңге, (5.8)