ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 308
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі
Қазіргі медицинадағы маңызды мәселелердің бірі-проктологиялық ауруларды диагностикалау, емдеу және алдын алу. Тік ішек аурулары, атап айтқанда проктит, проктосигмоидит және геморрой ең кең таралған аурулар болып келеді. Геморрой, проктит планетаның ересек тұрғындарының 10%-дан астамына әсер етеді, ал колопроктологиялық аурулардың жалпы санының үлес салмағы 40% құрайды. Осыған байланысты осы уақытқа дейін науқастардың осы санатын емдеу тактикасын таңдау мәселесі өзекті болып қала береді.
Оларды емдеу үшін суппозиторийлер жиі қолданылады, өйткені оларды қолдану аллергиялық реакциялардың деңгейін төмендетуге, қабыну ошағында емдік әсерді ұзартуға, дәрілік заттың сіңу жылдамдығын арттыруға жол береді.
Құрамында жергілікті анестетикалық және қабынуға қарсы әсері бар ингредиенттері бар суппозиторийлер проктологиялық патологиясы бар науқастарды емдеуде негізгі орындардың бірін алады. Алайда, олардың ассортименті әлі де кең емес. Сондықтан, қабынуға қарсы әсері бар табиғи ингредиенттер, эфир майлары және табиғи шикізат негізінде суппозиторийлерді өндірудің кешенді құрамы мен технологияларын жасау - өзекті мәселелердің қатарына кіреді.
Қазіргі уақытта Таржапырақты күреңот арналған препараттар биологиялық активті қоспалар түрінде ғана қол жетімді (фитошәйлар, шай сусындарының жиынтықтары).
1970 жылдардың басында Таржапырақты күреңот дәрілік формаларын әзірлеу бойынша зерттеулер жүргізілген, нәтижесінде ісікке қарсы әсері бар "Ханерол" дәрілік препараты алынды. Алайда, Таржапырақты күреңот шөптерінің сығындыларына негізделген суппозиторийлер осы уақытқа дейін зерттеу объектісі болған емес. Проктологиялық, гинекологиялық және урологиялық практикада қолдану үшін Таржапырақты күреңоттың жаңа дәрілік препараттарын жасау оның қолдану көрсеткіштерін кеңейтуге және әртүрлі патологияларды емдеу мен алдын алудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу мақсаты
Таржапырақты күреңот сығындысымен суппозиторийлердің құрамы мен технологиясын жасау.
Зерттеу міндеттері:
-
Тік ішек ауруларын емдеуге арналған дәрі-дәрмектер нарығын зерттеу. -
Проктологиялық ауруларды емдеу үшін суппозиторийлерде таржапырақты күреңот экстрактын қолдану рационалдылығы мен ұтымдылығын зерттеу. -
Таржапырақты күреңот экстрактысымен липофильді негіздегі суппозиторийлердің оңтайлы құрамы мен ұтымды технологиясын жасау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
Алғаш рет таржапырақты күреңот сығындысы бар суппозиторийлердің құрамы мен технологиясы жасалды.
Практикалық маңыздылығы
Таржапырақты күреңот сығындысы бар жаңа дәрілік форманы талдаудың оңтайлы құрамын, технологиясы мен әдістерін негіздеуден тұрады.
1 ӘДЕБИЕТТІК ШОЛУ
1.1 (Chamaenerion Angustifolium L.) - ботаникалық сипаттамасы, таралуы, фитохимиялық құрамы, фармакологиялық белсенділігі және медицинада қолданылуы
Таржапырақты күреңот (Chamaenerium angustifolium немесе Epilobium angustifolium) - күреңот тұқымдас көпжылдық шөптесін өсімдік, бүкіл тұқым тобы шамамен 22-26 топты және 862-ден астам түрді қамтиды. Таржапырақты күреңотты басқаша Иван-шай немесе, кейде Ленинград облысының Копорье ауылымен байланысы үшін Копор шайы деп атайды. Халық оны алақанға ұқсайтын тар жапырақтары үшін алақан-шөп деп атайды, сондай-ақ оның тұқымдары үлпектермен жабындалғандықтан қауырсын деген де атаулар кездеседі.
Таржапырақты күреңот халықтық медицинада кеңінен қолданылды. Таңертең таржапырақты күреңот шайын ішу белсенділік пен қуат берді деп есептелді, оны кешке қабылдау күндіз жинақталған шиеленісті, бұлшық еттердегі ауру сезімін жеңілдетуге, жүрек-қан тамырлары белсенділігін қалыпқа келтіруге және қысымды тұрақтандыруға ықпал етеді [1].
Таржапырақты күреңоттың қасиеттерін медицина және фармакология саласындағы көптеген мамандар зерттеді.
Тәжірибелер нәтижесінде таржапырақты күреңот сығындысы полифенолдардың бай көзі болып табылатыны және айқын биопротекторлық қасиеттерге ие екендігі анықталды, яғни ол адам ағзасын ауыр металдардың улы қосылыстарының деструктивті әсерінен тиімді қорғай алады. Мұндай зерттеулердің нәтижелері қоршаған ортаның ластануының жоғарылауы жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындар қызметкерлерінің профилактикалық тамақтануын ұйымдастыруда үлкен маңызға ие (мұнай-химия, химиялық, металлургия және т. б. кәсіпорындар). Жұмысшылардың күнделікті рационына белгілі бір токсиндерге қатысты биотестация кезеңінен өткен шөп шайларын қосқанда, айтарлықтай сауықтыру әсерін алуға және кәсіби сырқаттанушылық деңгейін төмендетуге болады [2].
РАМН эксперименттік медицина ҒЗИ неврология клиникасында мамандар таржапырақты күреңот шайы невроздың әртүрлі формаларында және неврозға ұқсас жағдайларда, жарақаттан кейінгі стресстік бұзылуларда (ауған, шешен және ұқсас синдромдардың салдары және т.б.) көрсетілген деген қорытындыға келді.
Таржапырақты күреңот шайын қолдану нашақорлық қаупін болдырмайды; стресстік жағдайларда мазасыздық пен депрессиялық бұзылулар мен шиеленісті азайтады, бұл қазіргі жағдайда, әсіресе мегаполис тұрғындары үшін өте маңызды. Таржапырақты күреңот шайын қабылдау алкогольді ішімдіктерді тұтынудың орналасуын азайтады [3-7].
Санкт-Петербург химия-фармацевтика академиясының мамандары [8] таржапырақты күреңот препараттарында айқын қарсы (анксиолитикалық) қасиеттердің болуын анықтады.
Санкт-Петербург мемлекеттік аграрлық университетінің ғалымдары таржапырақты күреңотты жұмсақ экстракциялау арқылы эликсир алу әдісін ойлап тапты және таржапырақты күреңотқа негізделген эликсирдің ғажайып қасиеттерін түсінуге жақындады. Бұл әдіс 100 г-да 100-125 мг антиоксиданттардың ерекше жоғары және тұрақты құрамы бар өнімді алуға мүмкіндік береді [9]. Сақтау 2 жылға созылған кезінде таржапырақты күреңот шайының ішкі ашыту себебінен тіпті сапасы жақсарады [22, 23].
Агроөнеркәсіп көрме-жәрмеңкесінде 2017 жылы "АНАНТА" ЖШҚ осы университетінің шағын инновациялық кәсіпорнының таржапырақты күреңот негізінде “Биопозитивті кешенді сусын” ұсынылды. Эликсир денені оксиданттардың бос радикалдарының, артық холестериннің жиналуынан, токсиндердің зиянды әсерінен қорғайды. Эликсирде денсаулықты жоғары деңгейде сақтау мен ұзақ өмір сүруді қамтамасыз ету үшін барлық қажетті макро және микроэлементтер, дәрумендер мен маңызды аминқышқылдары бар.
Медицина ғылымдарының докторы, профессор А.Н. Балашовтың пікірінде таржапырақты күреңоттың қабынуға қарсы қасиеттері әсіресе стоматологиялық практикада айқын көрінеді. Мәскеуде тіс дәрігерлерін жетілдіру кафедрасында таржапырақты күреңотқа зерттеу жүргізіп, оң қорытынды жазды. Олардың пікірінше, таржапырақты күреңот ауыз қуысының шырышты қабығының күйін қалыпқа келтіреді, бұл тіс кариесінің алдын-алу құралы болып табылады.
Таржапырақты күреңот Солтүстік Америка мен Мексиканың батыс аймақ бөліктерінде, Ресей Федерациясының аумағында (Кавказдың барлық аудандары, Батыс және Шығыс Сібір, Қиыр Шығыс және Орталық Азия) өседі. Таржапырақты күреңот бүкіл Қазақстан аумағында да кең таралған. Ол ормандарда, ағаш кесу жерлерінде, құрғақ құмды жерлерде, дақылдардың жанында жақсы өседі. Құнарлы қабаты жоқ топырақты, күшті минералдануы бар жерлерде өседі.
Таржапырақты күреңоттың тамыры қалың сусымалы, биіктігі 2,5-тен 3,5 м-ге дейін дөңгелек пішінді тығыз жапырақты тік сабағы бар. Жапырақтың құрылымы қарапайым, пішіні бойынша ланцет тәріздес, жапырақ тақтасының шеті үшкір. Жапырағы қою жасыл, гүлдері күлгін-қызғылт түске боялған. Жемісі-үлпілдек, сәл қисық қорапша тәріздес. Тұқымдары жалаңаш, ұзын, жіңішке ақ түктері бар болып келеді. Бір гүлдің гиноцийінде орта есеппен 63 тұқымтүйін пайда болады, яғни бір гүлдің потенциалды тұқым өнімділігі 63 тұқымға тең болып келеді. Бір гүлдің нақты тұқым өнімділігі-50 тұқым, себебі тұқымдар барлық тұқымтүйіннен түзілмейді. Таржапырақты күреңоттың тұқымының таралу жолы-анемохория (ауа бойынша тарау). Осылайша, әрбір генеративті өсіндіде 2 мыңнан астам тұқым дамиды. Алайда, таржапырақты күреңоттың тұқымының далалық өнгіштігі төмен, 10% - дан аспайды, сондықтан келесі жылы тұқымның аз бөлігінен (шамамен 200) жаңа тұқымдық өсімдіктер пайда болуы мүмкін.
Күреңоттың көбеюі көбінесе ұрық арқылы емес, тамырдың көбеюімен жүреді. Өсімдіктің вегетативті көбеюі тамырдың өсуінен және көктемде тамырсабақтардан сабақтардың дамуынан басталып, қыркүйекте күзгі аяздың басталуымен аяқталады. Өркеннің орташа биіктігі шамамен 125,7 см, тығыздығы 1 шаршы метрге 65 өркенге жетеді. Вегетациялық кезеңнің соңына қарай генеративті бөлігінің тамырсабағының ұзындығы 4,5 метрді құрайды, тамырсабақта орташа есеппен 7 бүршік пайда болады, олар әр 60-65 см сайын орналасады. Вегетативті көбею таржапырақты күреңот өсімдігінің көбеюін, оның синантропты мекендейтін жерлерге бекітуін қамтамасыз етеді [10, 62].
Көптеген осы күнге дейін зерттелген фитоценоздарда таржапырақты күреңот өсуі басым болып келеді. Ол ілеспе өсімдіктермен бірге бірінші деңгейді құрайды. Екінші деңгейдегі өсімдіктер күреңот өсетін фитоценоздарда кездеспейді. Бұл өсімдік құнарлылық пен топырақтың бұзылуының немесе бастапқы өсімдіктердің деградациялануының әртүрлі себептері бар минералданған топырақты жақсы көреді. Таржапырақты күреңотты жер жамылғысының деградациялануының индикаторы ретінде пайдалануға болады.
Оны антропогендік бұзылған жер жамылғысы бар жерлерде мәдени екпелерде қолданған жөн. Сонымен қатар, топырақтың құнарлылығын қалпына келтіру қабілетімен таржапырақты күреңот фитомелиоративті мақсаттарда, көгалдандыру кезінде сәтті қолданылады, бұл эрозияға ұшыраған жер жамылғысын қалпына келтіру үшін маңызды [64].
Таржапырақты күреңот шөбі салыстырмалы түрде қарапайым және қоңыржай орманды және орманды-дала аймақтарында оған қолайлы жағдайлардың кең таралуына байланысты Солтүстік жарты шарда кең таралған. E. angustifolium - Солтүстік Америка мен Еуразияның қоңыржай аймағында 25°-тан 70° солтүстік ендікке дейін кездесетін кең таралған циркумбореялық өте көп өсетін түр. Ол ойпаттарда да, тауларда да өседі: Швейцарияда 2530 м-ге дейін, Солтүстік Америкада 3960 м-ге дейін және Гималайда теңіз деңгейінен 4850 м биіктікке дейін [65]. Ол бүкіл Ресейде кездеседі: Калининград облысынан Тынық мұхиты жағалауына дейін және орман шекарасынан орман тундрасымен орманды дала мен дала шекарасына дейін. Ал биік зоналық аймақтарда ол орманды даланың жазық аймағының оңтүстігінде де кездеседі. Сонымен, субальпілік биіктік белдеуінде Кипрді 2600 м биіктікке дейін кездестіруге болады [65].
Таржапырақты күреңот шөбі шеткі бұталы экологиялық-фитоценотикалық топқа жатады және сабақтастықтың алғашқы кезеңдеріндегі өсімдік болып табылады, яғни бірінші бойлап өсетін өсімдігі ретінде бос тіршілік ету ортасын таңдап алады. Мұндай экологиялық топшаны игеруге таржапырақты күреңоттың келесі қасиеттері күшті әсер етеді. Бұл топырақтың құрамының жоғары минералдануы мен әлсіз шөгінділерінің жиналуы және ылғалдандыру режиміне қарапайымдыққа қойылатын талаптар таржапырақты күреңоттың өте көп таралуына әсер етеді.
Таржапырақты күреңот орманды кескеннен кейін орташа есептегенде екінші жылы ағаш кесілген жерлерді мекендей бастайтыны анықталды, ал төртінші жылы таржапырақты күреңот таңқурай сияқты шөптесін өсімдікпен бірге қоғамдастықтың доминанттарының біріне айналады. Алайда, таңқурайдың меншікті салмағы топырақтың беріктігі артқан сайын өсе келеді [68]. Минералдану көрсеткішінің жоғары болуынан басқа таржапырақты күреңот күн сәулесінің көптігін және түнде ауа ылғалдылығының жоғары болуын талап етеді. Сонымен қатар, таржапырақты күреңот топырақтың мұнай өнімдерімен, қалдықтарымен ластануына сезімтал болып келеді [67].
Топырақтың мұнаймен ластануына бейімділігіне қарамастан, тар жапырақты отын радионуклидтерді іс жүзінде сақтамайды, бұл оны жинауға ықтимал аумақтарды кеңейтеді [67]. Әдебиеттерде таржапырақты күреңоттың балшырындары мен тозаңдатқыштары магистральдарға жақын орналасқан елді мекендерде ауыр металдармен ластанғандығы және шикізат жинау кезінде магистральдан қашықтық 200-250 м-ден асуы керек екендігі көрсетілген [28]. Бұзылмаған ландшафттарда күреңот альпі және субальпілік тау белдеулерінде, ал жазықта ылғалды мекендейтін жерлерде, су ағындарына жақын жерде кездеседі [66].
Таржапырақты күреңот плантацияларын өсірудін және пайдаланудың ең тиімді кезеңі 9-10 жыл деп санауға болады. Технологиялық тұрғыдан қарастырғанда, арамшөптерге қатысты жоғары бәсекелестік қабілеттілігі күреңоттың оң қасиеттерінің бір бөлігі болып табылады.
Өсірудің басты артықшылығы - егін жинауды механизацияландыру мүмкіндігі және дәрілік заттарды өндіру үшін қажетті маңызды сапалық көрсеткіштердің тұрақтылығының сақталуы. Өсіру кезіндегі негізгі шектеуші фактор - таржапырақты күреңотты көбейту мәселелері болып келеді.
Таржапырақты күреңотты көбейтудің үш вариациясы бар - тұқымдар арқылы көбейту, тамыр кесінділері арқылы көбейту және микроклональды көбейту [69].
Ұрықтарды себу арқылы көбейту проблемалары - таржапырақты күреңоттың тұқымдары өте кішкентай болып келеді, барлығы бір мезгілде піседі, осы себептен ұрықтарын жинау процесі қиындап кетеді және жиналған ұрықтар өну үшін ерекше жағдайларды қамтамасыз етеді. Тұқымдарды жинау және тазарту өте қиын, өйткені ұрықтарда олардың бөлінуін қиындататын майда шашақтары бар.
Таржапырақты күреңот шөбінің микроклоналды көбейту үшін методикалар ұйымдастыруға талпыныс жасалған, мәліметтер бойынша микроөсімдіктердің бейімделу орталары мен режимдерін таңдау жұмыстары жүргізілген [70]. Алайда бүгінгі таңда таржапырақты күреңоттың химиялық сынақтардан өтпеген, тек сәндік мақсатта қолданылатын сорттары ғана тіркелген. Загуменникова Т.Н. диссертациясына қарасақ [69], тамыр кесінділерімен арқылы көбейтудің әдістемесі ең қолайлы шешім ретінде ұсынылған. Дегенмен, бұл жағдайда тамырларды қазудың қиындығына байланысты мәселе туындайды, содан кейін оларды отырғызу қондырғыларына бөлу және отырғызуды механизацияландырудың қиындығы сияқты қиындықтар бар. Бұл жағдайда негізгі шығындар мен қиындықтар өсірудің бірінші жылында болады. Алайда, плантацияның қызмет ету мерзімі кем дегенде 9-10 жыл екенін ескерсек, вегетативті көбею мен қол еңбегіне кететін шығындар ақталып шығады.