ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 307
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Таржапырақты күреңотты өсіруді қарқындату үшін өсу реттегіштерін пайдалану туралы деректер жоқ. Зерттеушілер топырақтың құрамында таржапырақты күреңот жоғары минералдану деңгейіне артықшылық беретінін ескере отырып, минералды тыңайтқыштарды қолданған жөн деген шешімге келді. Алайда, оларды қолданудың әдебиетте шикізаттың биохимиялық құрамына әсері туралы мәліметтер табылған жоқ. Кейбір аграрлық бағыттағы зерттеушілер қатарлардың ені 15-тен 70 см-ге дейін қысқы отырғызу мерзімі бар тамыр кесінділерінен таржапырақты күреңотты өсіру туралы көбейту вариацияларын ұсынды [71, 72]. Авторлар таржапырақты күреңотты азот тыңайтқыштарымен ғана тамақтандыруды ұсынады [73]. Алайда, басқа қоректік заттардың берілмеуі дәрілік өсімдік шаруашылығында жағымсыз нітижеге әкелетін қайталама метаболизм қосылыстарының азаюына әкелуі мүмкін.
Қазіргі уақытта таржапырақты күреңотты микроклоналды көбейту әдісі перспективті болып саналады, яғни, бастапқы материал көмегімен алынған генетикалық біртекті болфып келетін in vitro өсімдіктерді өсіру. Бұл әдіс таржапырақты күреңотты қамтитын тұқым арқылы өсіру қиыншылықтар тудыратын өсімдіктерді көбейту үшін ыңғайлы. Сонымен қатар, микроклональды көбею алдын-ала белгіленген және таңдалған қасиеттері бар генетикалық біртекті материалды алуға мүмкіндік береді, бұл фармацевтика өнеркәсібі үшін тиімді. Нәтижесінде құрамы біртектес болатын таржапырақты күреңот шөптерінің плантациясын алуға мүмкіндік туады.
Таржапырақты күреңоттың шөбін немесе тек жапырақтарын емдік мақсатта қолданады. Ол құрамы жақсы зерттелгенімен, қазіргі уақытта фармакопеялық өсімдіктерге жатқызылмайды. Халықтық және дәстүрлі медицинада күреңот тамақ ауруларында, отит, мигрень, гастрит пен асқазан жарасы, простатит және простата аденомасы, ұйқысыздық, жатырдан қан кету кезінде гинекологиялық практикада қолданылады.
Күреңот антипиретикалық, қабынуға қарсы, ауырсынуды басатын, жараларды емдейтін және гемостатикалық әсерге ие. Сонымен қатар алкогольдік интоксикация мен басқа да улануларды емдеуде қолданады.
Қазіргі таңда таржапырақты күреңоттың әртүрлі технологиялардың көмегімен алынған экстракттарын пайдаланады, өйткені күреңотты экстракттар түрінде қолдану қарапайым тұндырмаларға қарағанда эффективті келеді, экстракт алу кезінде қайнатпаларда ала алмайтын балласты заттардан құтылуға болады, нәтижесінде активті заттардығ терапевтік әсері бірнеше рет ұлғаяды.
Токсикологиялық зерттеулер нәтижесінде байланысты таржапырақты күреңоттың препараттарының зияндылығы мен токсикалығы төмен болып келеді, препараттар уытты заттардың 4 класына жатқызылады, таржапырақты күреңоттың орташа өлім шақыру дозасы (ЛД50) құрғақ зат есебімен санағанда 250 г/кг-нан жоғары болып келеді [11, 12, 13]. Таржапырақты күреңот ДНҚ-ға мутагендік әсер етпейді және де күреңот шөбінің уыттылығы өте төмен болып келеді, ол организмге тек аздап седативті әсер көрсетеді [14, 15].
Бірегей биохимиялық құрамы таржапырақты күреңоттың әртүрлі емдік қасиеттері барын көрсетеді. Фармациялық зерттеулер өсімдіктің бірқатар ауруларды емдеудегі тиімділігін растайды: қан және қан айналымы жүйесінің бұзылыстары, асқазан-ішек жолдарының аурулары, қабыну, суық тию, инфекциялық, гинекологиялық аурулар, иммунитет тапшылығы, бас ауруы, генитурариялық, эндокриндік, жүйке жүйесінің аурулары, қатерлі және қатерсіз өсінділер, невроздар және депрессиялық жағдайлар. Таржапырақты күреңот шөбіне негізделген препараттар мен емдік шайлар антиоксиданттық әсерге ие, организмдегі метаболикалық процестерді жақсартады, кардиологиядағы вегетативті дистонияда көрсетілген [22].
Таржапырақты күреңоттың ақуыздық құрамы кестеде көрсетілген (кесте 1) [16; 17; 18; 61; 19; 2].
Кесте 1 — Таржапырақты күреңоттың ақуыздық құрамы
| Компонент | Құрғақ заттың құрамы, % |
| 1 | 2 |
| Лизин | 0,48 |
| Треонин | 0,51 |
| Пролин | 0,64 |
| Аргинин | 0,58 |
| Гистидин | 0,31 |
| Глицин | 0,55 |
| Аспарагин қышқылы | 1,32 |
| Глутамин қышқылы | 1,83 |
| Метионин и цистеин | 0,15 |
| Фенилаланин | 0,54 |
| Аланин | 0,61 |
| Лейцин | 0,87 |
| Валин | 0,65 |
| Изолейцин | 0,55 |
| Тирозин | 0,35 |
| Серин | 0,54 |
Таржапырақты күреңот препараттарының антиоксиданттық қасиеттері оның хемилюминесценцияның жарық ағынын өлшеуге негізделген талдау әдісімен анықталған оттегінің бос белсенді түрлерінің пайда болу қарқындылығын ингибирлеу әсеріне байланысты. Полифенолдардың таржапырақты күреңоттың антиоксиданттық қасиеттерімен байланысы анықталған. Таржапырақты күреңоттың биохимиялық құрамы кестеде көрсетілген (кесте 2) [63; 16; 17; 18].
Кесте 2 — Таржапырақты күреңоттың биохимиялық құрамы
| Компонент | Құрғақ заттың құрамы, % |
| 1 | 2 |
| Каротиноидтар, мг% | 3,64‒7,59 |
| Биофлавоноидтар (кверцетин, кемферол, рутин), % | 0,1 % дейін |
| Антоцианиндер | 1,01‒1,81 % |
| Пирогалл тобының илікз аттары ‒ таниды, мг% | 7‒20 |
| Лигнин, % | 8,67‒13,8 |
| Хлорофилл a, мг/л | 5,11‒8,02 |
| Хлорофилл b, мг/л | 9,34‒13,56 |
Фенолдық қосылыстар қазіргі таңда зерттеушілердің қызығушылығын тудырады, олардың арасында флавоноидтар мен таниндер ең белсенді зерттелетін қосылыстар ретінде белгілі. Сонымен қатар, шөптесін өсімдіктерде кездесетін флавоноидтар мен таниндер потенциалды антиоксидантты әсер көрсететін препараттар ретінде ғана емес, сонымен қатар кез-келген ауруды сәтті емдеуге ықпал ететін, организмнің өзінің қорғаныс күштерін күшейтетін биологиялық белсенді қосылыстардың көзі ретінде де қызығушылық тудырады [57]. Сонымен қатар таржапырақта күреңот липофильді компоненттерін гександық фракциясынан анықтау жүргізілді [58-60]. Құрамында бейтарап липидтердің, гликолипидтер мен фосфолипидтердің, май қышқылдарының, ксантофиллдердің, стеролдардың және тритерпен қосылыстарының болуы анықталды (кесте 3).
Кеш гүлдену кезеңінде таржапырақты күреңот шикізатын жинау кезінде, сондай-ақ ашыту мен ашытудан кейін жалпы антиоксиданттық белсенділіктің жақындатқанда 56% - ға дейін төмендеуі байқалады [74]. Экспериментте таржапырақты күреңоттың спиртті-сулы экстракты Римантадин мен Тамифлю сияқты коммерциялық сатылымдағы препараттарымен салыстырмалы тең вирусқа қарсы белсенділікті көрсетті [75]. Таржапырақты күреңоттан жасалған дәрілік және тағамдық өнімдердің абсолютті қарсы көрсетілімдері мен организмге кері деструктивтік әсерң жоқ, бірақ оларды ұзақ уақыт қолдану қан ұюы жоғары адамдарға ұсынылмайды.
Кесте 3 — Таржапырақты күреңоттың липофильдік фракциясының құрамы
| Компоненттер | Индивидуалды компоненттер |
| Жалпы липидтер (8.37%) | Нейтралды липидтер (65.2), гликолипидтер (10.5), фосфолипидтер (24.3) |
| Ксантофиллдер | виолаксантин, неоксантин, криптоксантин |
| Стеролдар | бета-ситостерин, кампестерол, стигмастерол |
| Тритерпендер | Олеанол қышқылы, урсол қышқылы, альфа-амирин, бета- амирин |
Таржапырақты күреңот сығындыларының қантамырлардың тонусын қалпына келтіретін әсері оларда флавоноидтардың түрлерінің болуына байланысты. Толықтағанда, липидті кешен маңызды рөл атқарады, оның элементтері капиллярлық қабырғаның эластикалығын қамтамасыз ететін жасуша қабырғасының құрамдас бөліктері болып табылады. С витаминінің жоғары мөлшері де жасуша қабырғасының мембранасын қайта қалпына келтіруге және тұрақтандыруға көмектеседі.
Күреңоттың қабынуға қарсы әсері, құрамында иілік заттардың және фитол сияқты дитерпендердің болуына байланысты. Күреңот құрамында таниндердің болуы оған қосымша вирустарға, атап айтқанда герпес вирусына қарсы активтілік береді [20]. Таржапырақты күреңоттың минералдық құрамы кестеде көрсетілген (кесте 4) [16].
Кесте 4 — Таржапырақты күреңоттың минералдық құрамы
| Компонент | Құрғақ заттың құрамы, % |
| 1 | 2 |
| Темір | 2,3 |
| Никель | 1,3 |
| Марганец | 16 |
| Мыс | 2,3 |
| Титан | 1,3 |
| Бор | 6 |
| Молибден | 0,44 |
Әлсіз антипиретикалық және анальгетикалық әсері химиялық құрамында кумариндердің болуына байланысты. Сонымен қатар, кумариндер псориаз және витилиго, басқа дерматиттер кезінде терінің пигментациясын басу үшін пайдаланылады. Ғылыми зерттеулер оның канцерогенге қарсы әсерін дәлелдейді, өйткені ол ДНҚ репликациясын тежеп, жасушалардың бөлінуін тежейді. Басқа қанайналым жүйесі мен ОЖЖ, жалпы зат алмасу жүйесіне әсері құрамында алкалоидтардың болуына байланысты болып келеді.
1950-60 жылдар аралығында жүргізілген тереңірек деңгейдегі зерттеулер бойынша таржапырақты күреңоттың құрамындағы полифенолды қосылыстардың грам-оң және грам-теріс микроорганизмдерді басу әсерімен байланысы анықталды. Бірақ зерттеулер нәтижесі бойынша күреңоттың микробтарға қарсы әсері басқа емдік өсімдіктермен салыстырғанда салыстырмалы төмен болып келеді, ол тек комплексті терапияда басқа шөптермен қосынды ретінде ғана қолдануға келерліктей.
Таржапырақты күреңот емдік шөбінің қазіргі таңдағы зерттеулері бойынша оның өте күшті көрінген ісіктерге қарсы активтілігі байқалды. Тышқандардағы ісіктердің өсуінің, клеткалардың бөлінуінің тежелуін және оның таржапырақты күреңот химиялық құрамына кіретін ханеролмен байланысын көрсететін зерттеулер бар [21]. Аденокарцинома мен лимфосаркомада сияқты ауруларды тежеуде және емдеуде таржапырақты күреңоттың жоғары белсенділігі көрсетілген.
Таржапырақты күреңот - седативті, көңіл-күй көтеретін, әлсіз бас ауруын басатын әсері бар. Сонымен қатар, күреңот кұрысуға қарсы, антиконвульсивті әсерге ие [22]. Ал оның сулы және көмірқышқылды экстракттары гипоксияға қарсы әсер көрсетеді.
Кейбір түрлерінің құрамында Энотеин Б, сквален және пирожүзім қышқылының метил эфирі болуына байланысты, күреңоттың обырға қарсы препараттар жасауда зерттеуде үлкен потенциалы бар. В энотеинінің жоғары болуына байланысты күреңот сығындылары простата обырының LNCaP жасушаларына қарсы белсенді, пирожүзім қышқылының метил эфирі обыр терапиясында қолдануға зерттелген болатын. Скваленнің қатерлі ісікпен күресудегі тиімділігі Е витаминін қабылдаумен бірге күшейетіні дәлелденген, күреңот құрамында сонымен қатар фитол сиякты бір қанықпаған дитерпен сақталады, ол К1 және Е дәрумендерінің құрамына кіреді.
Ресми ғылым жүйелері таржапырақты күреңоттың тағамдық құндылығын да растаған болатын [72]. Құрғақ затқа қайта есептегенде таржапырақты күреңоттың жер үсті массасы төмендегі кестеде көрсетілген (кесте 5).
Кесте 5 — Таржапырақты күреңоттың жер үсті массасы (құрғақ затқа қайта санағанда)
| Құрамы | Массалық үлесі, % |
| Протеин | 18,8 |
| Май | 5,95 |
| Азотсыз экстрактивті заттар | 50,44 |
| Талшық (клетчатка) | 16,62 |
| Күл | 8,14 |
| 5 - кесте жалғасы | |
| 1 | 2 |
| Кальций | 0,75 |
| Фосфор | 0,43 |