Файл: збекистон республикаси соЛИни салаш вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази тош.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.01.2024
Просмотров: 62
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ
ТИББИЙ ТАЪЛИМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МАРКАЗИ
ТОШКЕНТ ДАВЛАТ СТОМАТОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ
«ТАСДИҚЛАЙМАН»
Ўқув ишлари бўйича проректор
Баймаков С.Р.
«___» __________2021 й.
.
Кафедра: Юз – жағ жаррохлиги
Фан: Юз – жағ жаррохлиги
ЎҚУВ ТЕХНОЛОГИЯСИ
Ўқув амалий машғулотларда
МАВЗУ:
ТЎҚИМАЛАР ИНЖЕНЕРИЯСИ. ЎЗАК ХУЖАЙРАЛИ ВА УЛАРДАН ТИКЛОВ ОПЕРАЦИЯЛАРИДА КУЛЛАНИШИ
(Болалар ва стоматология факултетининг 5-курс талабалари учун)
Тошкент 2021й.
Тузувчилар: Шомуродов К.Э.- Юз-жағ жаррохлиги кафендраси доценти, т.ф.д.
Храмова Н.В.- Юз-жағ жарроҳлиги кафедраси доценти, т.ф.н.
Тақризчилар: Абдуллаев Ш.Ю - т.ф.д. ТДСИ Юз-жаг касалликлари ва травматологияси кафедраси мудири
Баймурадов Ш.А. – т.ф.д., Тошкент тиббиет академияси ЛОР касалликлари кафедраси, стоматология курси билан профессори
.
Ўқув технологияси: ТДСИ стоматология факултети талабалари учун ишлаб чиқилган. Курсантлар/факултет ўқитувчилари/малака ошириш институтда қўлланилиши мумкин.
Укув техналогияси: Тошкент давлат стоматология институти жаррохлик
юналишидаги кафедралар йигинида тасдикланди.
Протокол№ август 2021 йилдан бошлаб.
Тошкент Давлат стоматология институтининг Илмий Кенгашида Протокол №
«___» ___________________ 2021й. тасдикланди.
Ўкув технология тасдикланди:
Жаррохлик йўналиши Илмий Кенгашида протокол №____
от «__» ________2021й
Мавзу 16: ТЎҚИМАЛАР ИНЖЕНЕРИЯСИ. ЎЗАК ХУЖАЙРАЛИ ВА УЛАРДАН ТИКЛОВ ОПЕРАЦИЯЛАРИДА КУЛЛАНИШИ
.
| Давомийлиги –270 дақ | Талабалар сони: 8-10 | |||
| Ўқув машғулоти шакли | Амалий машғулот | |||
| Машғулот ўтказиш жойи | Юз-жағ жаррохлиги кафедраси аудиторияси: стационар, жаррохлик стоматологияси поликлиникаси | |||
| Амалий машғулот структураси |
- касалларни текшириш - амалий кўникмаларни бажариш - амалий қисмни мухокама қилиш
- назарий қисмни мухокама қилиш 4. бахолашни ўтказиш - ўз-ўзини ва бошқаларни бахолаш - ўқитувчи бахоси 5. ўқитувчи хулосаси. Билимларни бахолаш. Кейинги дарс бўйича саволларни талабарга тақдим этиш. | |||
| Ўқув машғулотини мақсади: Талабаларни микрохирургия техникасини қўллаб мураккаб лаҳтакларни кўчириб ўтказиш хусусиятлари, бу операцияларга кўрсатма ва уни ўтказиш босқичлари билан таништириш. | ||||
| Ўқитувчи вазифаси: Ўқитувчи вазифаси:
| Ўқув фаолиятини натижаси: Талаба билиши лозим: -тўқималар муҳандислиги тўғрисида тушунча; - илдиз ҳужайраларини ишлаб чиқаришда қўлланиладиган техника ва воситалар; ─ ҳомила илдиз ҳужайралари, хусусиятлари; ─ постнатал илдиз ҳужайралари, хусусиятлари Талаба бажара олиши лозим: 1 Катта ёшли инсон организми мезенхимал илдиз ҳужайралари ва илдиз ҳужайралар таққослама таҳлилини ўтказиш 2. Амалий куникмани кадамма- кадам бажариш усуллари Юз- жағ сохасида десмургия методларини қўллаш | |||
| Ўқитиш усуллари ва техникаси | Ўргимчак тўри усули; техника: график органайзер – балиқ скелети, тест ўтказиш. | |||
| Ўқитишвоситалари | Ўқув материаллари, кўргазмали қуроллар: ўқув жадваллар (расмлар, мультимедияли презентациялар –расмлар.Беморларни текшириш учун асбоблар (стоматологик ойна, пинцет, шпател), беморларнинг рентгенологик суратлари, слайдлар, клиник материал (мавзуга оид бемор ёки волонтер);Материаллар (шприцлар, оғриқ қолдирувчи ва бошқа дори воситалари), муляжлар (калла суяги, пастки жағ суяги), фантомлар; | |||
| Ўқитишшакллари | Индивидуал ишлаш, муляж билан, коллектив билан ва презентациялар билан ишлаш. | |||
| Ўқитишшароитлари | Техник ўқитиш воситалари билан ишлашга мослаштирилган аудитория | |||
| Бахолаш ва мониторинг | Ёзма иш: тест ўтказиш. Оғзаки назорат: назорат саволлари, ўқув вазифаларни группа билан ишлаш, амалий кўникмаларни бажариш, талабарнинг мустақил иш. | |||
2. Мотивация
Сўнгги вақтларда ҳужайра трансплантацияси ёрдамида ёки эндоген ҳужайраларни фаоллаштириш орқали касаллик сабабли жароҳатланган ёки шикастланган тўқималарни тиклашга қаратилган регенератив тиббиёт муваффақиятли ривожланмоқда
3. Фанлараро ва фан ичида боғлиқлик
Бу фанни ўргатишда талабаларнинг билим асосларини билишларига асосланади:
анатомияни – юз териси, мимик ва чайнов мушаклар, уч шохли, юз, тил-халкум, тил ости нервлари, жаг суяклари ва ЧПЖБ тузилишлари, ташки уйку артерияси ва венаси тармоклари тузилиши;
гистология – тери, мушак, юз скелети суякларини гистологик тузилиши.
нормал физиология – тукималар физиологик регенерацияси, нафас олиш акти, ютиниш ва нутк, бунда огиз бушлиги ва бурун – халкум аъзоларини урни, пародонто-артикуляр рефлекслар, хужайра ва тукималар таълимоти, мезенхимал, эпителиал. мушакли ва асаб тукималари характеристикаси тугрисида тушунча
патологик анатомия – яллигланиш учогида патологик узгаришлар, тукималарда сурункали яллигланиш кечишини узига хослиги
патологик физиология – патологик шароитда тукималар регенерацияси, гипертрофия. трансплантация, асептик яллигланиш кечишини узига хос хусусиятлари, бирламчи ва иккиламчи битиш хакида тушунча, гипертрофик ва келоид чандиклар хосил булиш сабаблари
топографик анатомия – юз сохаси аъзолари, буйин учбурчаклари, уйку артерияси, лимфа тизими тузилиши анатомо-топографик тузилиши
анестезиология, интенсив терапия – вена ичи ва эндотрахеал наркоз утказишни узига хос хусусиятлари
фармакология – анестезияловчи ва вазоконстриктор препаратларни тузилиши ва фарамакологик таъсири
рентгенология – Тиш ва жагларни рентгенологик текшириш усуллари ва техникаси, меъёрда ва патологик жараёнларда рентгенологик суратга таъриф бериш
психология – куркув ва хаяжон хакида тушунча. Уларни турлари ва намоён булиши, беморлар куркув ва хаяжон хис киаётган беморлар билан ишлаш, тиббиётда ипохондрия холати ва ундан химояланиш
стоматологик хом-ашъёлар – имплантатлар, металл ва остеопластик материалларни кимёвий тузилиши
терапевтик стоматология – огиз бушлиги санацияси хакида тушунча
ортопедик стоматология – турли иммобилизацияловчи конструкциялар куллашга курсатмалар
4. Дарснинг мазмуни
4.1. Назарий қисм.
Тўқима ҳужайраларини организмдан ажратиб олиш ва кейинчалик уларнинг ўсиши ва кўпайиши учун шароит яратиш мумкин деган фикр vitro Клод Бернардга тегишли концепция асосида пайдо бўлди: "Ҳайвонларнинг икки муҳитда-организм мавжуд бўлган (ташқи муҳит) ва организмнинг тўқима элементлари мавжуд бўлган муҳитда яшайди, деган қарашни уйғотиш."Нафақат тирик организмлар, атроф-муҳитдаги ўзгаришлардан қатъий назар, ички шароитнинг константлигини сақлаб қола олади. Ҳайвон танасидан ташқаридаги ҳужайра ҳам ўзининг ички шароитини сақлаб қолишга интилади. 1885 йилда Роу амалда танадан ташқарида тирик тўқималарни асраб-авайлаш мумкинлигини кўрсатди, ва 1897 йилда Лёб зардоб ва қон плазмаси билан синов найчалари қон ҳужайралари ва бириктирувчи тўқима яшовчан ҳолатини сақлаб қолишини исботлади.
Бугунги кунга келиб тана тўқималарини ўстириш усулларини ўрганиш ва қўллаш бўйича етарлича тажрибавий ва клиник маълумотлар мавжуд. Бу соҳалардан бири тўқима муҳандислиги усулларидир. Тўқима муҳандислик дастлаб биологик материаллар суб-бўлиниши сифатида таснифланган лекин, кўлами ва аҳамияти ўсгани сайин, уни бўлим сифатида кўриш мумкин.
Тўқималар муҳандислиги (Tissue ingenering) -муҳандислик ва биология тамойилларини биологик субститутларни ривожлантиришга татбиқ еэтадиган фанларарор бир соҳа, бу тўқималар ёки бутун органнинг функциясини тиклаш, сақлаш ёки такомиллаштиришдир. "Тўқима муҳандислигик, шунингдек," тўқималарининг ўсиш тамойилларини тушуниш, ва клиник фойдаланиш учун функционал тўқима ўрнини ишлаб чиқариш, уларни қўллаш", деб белгилаш қабул қилинган. Бундан ташқари, тўқималар муҳандислиги-суяк ва бошқа таянч-ҳаракат тўқималарини ўз ичига олган тўқималарни лойиҳалаш ва ишлаб чиқариш фани ҳамдир.
Энг истиқболли йўналиш тўқима муҳандислиги бўйича суяк тўқимасини ишлаб чиқариш ҳисобланади. Ҳар икки тўқима муҳандислик ва морфогенез уч компонентларини асосланган-морфогенетик сигналлари, ваколатли илдиз ҳужайралари, ва скелет тузилмалар. Унинг асоси "сунъий" орган ва тўқималарни яратиш ва тананинг турли тўқималаридаги жароҳатларни тиклаш учун ташувчиларда ҳужайра ва биологик фаол компонентларни кўчириб ўтказиш бўйича назарий ва амалий ишланмалар саналади (Langer R., VacantiJ.P.,1993).
Тўқималар муҳандислигининг асосий усуллари:
-
Табиий органогенз имитацияси -
3D-биопринтинг(rapid prototyping) (Рис. 1) -
Сунъий матриксда органларни етиштириш -
Донор ёки ксенологик матриксда органларни етиштириш
Расм.1. Биопринтер FABION (Россия).
Уч ўлчов учун қуйидагилар зарур:
Биопринтер- компютерда ишлаб чиқилган 3Д режасига мувофиқ био-сиёҳни қатлам - қатлам қўллаш учун аппарат мажмуаси, диспенсер.
Биосиёҳ – бир ҳужайралилар суспензиясидан "ўз-ўзини йиғиш" натижасида олинган гидрогелдаги тўқима сфероидларини суспензия қилиш.
Биоқоғоз –биопринтинг маъносида, юмшоқ матрикс вазифасида чиқадиган ҳужайра сфероидларининг гидрогел қатлами.
Биопринтинг учта асосий ёндашувга асосланган: биомимикрия, автоном ўз-ўзини йиғиш ва тўқима мини-блокларини қуриш.
Биомимикрия - Бу тўқима ёки органнинг тўқима ва ҳужайра ташқари қисмларининг бир хил нусхаларини қилишни ўз ичига олади. Бунга берилган тўқимага физиологик мос келадиган тўқима ёки биоматериалларнинг ўзига хос ҳужайра компонентларини яратиш орқали эришиш мумкин. Ушбу усул ёрдамида натижаларга эришиш учун микроскопик даражада биологик тўқималарни кўпайтириш керак.
Автоном ўз-ўзини йиғиш-инсон тўқималарининг ўз-ўзини ташкил қилиш (ўз-ўзини йиғиш) ички қобилиятидан фойдаланади.
"Ўз-ўзини йиғиш" атамаси Гарвард университетининг Жорж Уицидес томонидан қуйидаги таърифда берилган: "ўз-ўзини йиғиш-инсон аралашувисиз прототиплар ва тузилмаларга муайян компонентларнинг ташқаридан автоном ташкил этилиши." Биопринтинг жойлар тўқима спҳероид (тўқима спҳероид-ҳужайралар (илдиз, фибробластлар, гепатоцитлар, миёцитлар, ва ҳоказо) бир суспензия ўз ичига олган/инкубация томонидан олинган 200-300 мкм ҳажми билан (1000 дан 10,000 дона) тирик ҳужайралар эластик cлот.) ўрта ДМЕМ кичик ҳажмида (Дулбеccо нинг таҳрирланган Eagle Ўрта)) бир-бирига яқин (йўналишини белгилаш), ва улар фақат бирлаштириш керак (ўз-ўзини йиғишда), яъни эмбриогенезда орган ривожлантириш стратегияси асосий асос сифатида ишлатилади. Шундай қилиб, ривожланаётган тўқималарининг эрта ҳужайравий компонентлар исталган микроархитектурасини ва вазифаларини аниқлаш сигнализация тизимлари, ташкилот ва хусусиятларини сотиб, ҳужайра ташқари матрицаси ўз элементларини ишлаб чиқаришдир. Бу ёндашув бир" ҳошияси " версияси ривожланаётган тўқималарнинг қайта
эриш ва ҳужайра ташкил дучор бўлади, деб ўз-ўзини йиғиш уяли спҳероидс фойдаланишни ўз ичига олади. Биопринтинг жойлар (йўналишини белгилаш) бир-бирига яқин спҳероидс, ва улар фақат бирлаштириш мумкин (ўз-ўзини йиғишни амалга ошириш).
Мини-матолар-мини-матолар тушунчаси юқоридаги уч ўлчамли биопринтинг стратегиялари учун ҳам ўринли бўлади. Тўқима энг кичик таркибий ва функционал компонентлар-органлар ва тўқималар кичик фаолият блоклари, деб аталмиш "мини-тўқималардан" иборат бўлади. Мини тўқималарни оптимал олдиндан жойлаштириш ва ташқи аралашувисиз ҳам катта дизайнларга бирлаштирилиши мумкин.
Барча усуллар учун умумий бўлган чоп етишнинг асосий босқичлари: тасвирни яратиш ва лойиҳалаш, лойиҳалаш, материаллар ва ҳужайраларни танлаш, мато конструксиясини чоп этиш (расм. 2). Кейинги, босилган тузилиши кўчириб (баъзан vitro йилда) ёки лабораторияда таҳлил қилинади. Иккита асосий стратегия мавжуд. Биринчиси-физиологик жойлаштириш орқали тўқималарга бирлаштириладиган ҳужайравий сфероидларни ўз-ўзидан йиғиш. Иккинчидан, олинган тўқима бирликлари ҳар қандай ташқи аралашувисиз бир фаолият тўқималарининг ўзларини йиғишда бўлади.
Расм.2.Биопечать этаплар
Биологик материални жойлаштириш ва жойлаштириш учун қўлланиладиган асосий технологиялар микроэкструсия ва лазерли чоп этишдир (3-расм). Бу технологиялар хос турли хусусиятлари уч ўлчовли биопринтинг энг муҳим омиллар мувофиқ ҳисобга олиниши лозим-сирт қарори, материаллар ва чоп этишдаги биологик материаллар ўзлари таркибида ҳужайра қолдиқларини сақлайди.
Расм. 3.Биопринтер турли шаклларининг ишлаш тамойиллари.
Пурковчи био босма. Энг кўп қўлланилади. Дастур томонидан белгиланган суюқлик миқдорлари маълум соҳаларга узатилади. Биринчи уламолар чоп этиш учун ишлатилади. Картриджлардаги тонер биологик материал билан алмаштирилди, қоғоз эса босма каллакнинг з-ўқидаги ҳолатини назорат қилувчи електрон бошқариладиган патнис билан алмаштирилди. Айни пайтда пурковчи биопринтерлари биологик материалларни юқори аниқликда, тезроқ сақлаш ва тарқатиш учун махсус мослаштирилган.