Файл: Дипломды Жмыс таырыбы Жасспірім шатаы агрессивті мінезлыты психологиялы ерекшеліктері жне оны тзету жолдары.docx
Добавлен: 29.10.2023
Просмотров: 188
Скачиваний: 10
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қaзaқcтaн Pecпyбликacының Ғылым және жоғары білім миниcтpлiгi
Әл-Фapaби aтындaғы Қaзaқ ұлттық унивepcитeтi
Жансая
ЖАСӨСПІРІМ ШАҚТАҒЫ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТҮЗЕТУ ЖОЛДАРЫ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫC
Aлмaты - 2023 ж.
Қaзaқcтaн Pecпyбликacының Ғылым және жоғары білім миниcтpлiгi
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Психология факультеті
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: «Жасөспірім шақтағы агрессивті мінез-құлықтың психологиялық ерекшеліктері және оны түзету жолдары»
Орындаған: ____________________________________ Жансая
Ғылыми жетекші: аға оқытушы, Ph.D К .
Қорғауға жіберілді:
Хаттама № ____«»20ж.
Кафедра меңгерушісі: ____________________________.
Норма бақылаушы: ______________________________ .
Aлмaты - 2023 ж.МАЗМҰНЫ
| | КІРІСПЕ…………………………………………………………............... | 4 |
| 1. | ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИЯЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚЫН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТҮЗЕТУДІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУЫ................................................................................................... | 6 |
| 1.1 | Психологиядағы агрессивті мінез-құлық түсінігі..................................... | 6 |
| 1.2 | Жасөспірімдік кезеңдегі агрессивті мінез-құлық көрінісінің ерекшеліктері................................................................................................ | 8 |
| 1.3 | Жасөспірімдердегі агрессівтіліктің психологиялық ерекшеліктері........ | 12 |
| 1.4 | Жасөспірімдер арасындағы агрессиялық мінез-құлықты түзетуде негізгі әдістер мен жалпы әдістердің сипаттамасы................................... | 18 |
| 2. | ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТҮЗЕТУДІ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ...................................................................................... | 27 |
| 2.1 | Жасөспірімдердегі агрессиялық мінез-құлықты анықтау жолдары........ | 27 |
| 2.2 | Жасөспірімдердегі агрессивті мінез-құлықты түзету әдістері................. | 32 |
| 3 | ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТҮЗЕТУДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ................................... | 35 |
| 3.1 3.2 3.3 | Жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын психологиялық-педагогикалық түзету бағдарламасы.......................................................... Тәжірибелік-эксперименттік зерттеу нәтижелерін талдау....................... Зерттеу нәтижелерін практикаға енгізудің технологиялық картасы және ата-аналар мен мұғалімдерге жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын психологиялық-педагогикалық түзету бойынша ұсыныстар...... | 35 40 47 |
| | ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………...... | 54 |
| | ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............................................ | 55 |
| | | |
КІРІСПЕ
Жасөспірім балалардың агрессивтілігінің артуы тек мұғалімдер мен психологтар үшін ғана емес, жалпы қоғам үшін де өткір мәселелердің бірі болып табылады. Кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың күшею толқыны және агрессивті мінез-құлық түрлеріне бейім балалар санының артуы осы қауіпті құбылыстарды тудыратын психологиялық жағдайларды зерттеу міндетін айқындайды. Жасөспірімдік кезеңдегі агрессивтілікті зерттеу, әсіресе бұл сипаттама қалыптасу кезеңінде және қазіргі заманғы түзету шараларын әлі де қолдануға болатын кезде өте маңызды.
Әртүрлі сала ғалымдары агрессивті мінез-құлықтың мәнін және оның психологиялық механизмдерін анықтаудың әртүрлі тәсілдерін ұсынады. Бірақ отандық психологиядағы «жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқы» тақырыбы ұзақ уақыт бойы жабылып, дұрыс дамымай қалды.
Көбінесе жасөспірім ортада бір-бірімен қарым-қатынаста, мектепте және көшеде ашулану, дөрекі сөйлеу, негізсіз қатыгездік байқалады. Жасөспірімдердің ересектерге қатысты демонстрациялық және қарсылық әрекеттері күшейді. Жасөспірімге оның жанұясы, мектебі және құрбылары, сондай-ақ жасөспірімдік дағдарыстың фонында агрессивті мінез-құлық көрінісін тудыратын әртүрлі бұқаралық ақпарат құралдарының қызметі әсер етеді. Төтенше нысандарда қатыгездік пен агрессивтілік пайда бола бастады. Жастар арасындағы қылмыс өршіп кетті.
Зерттеудің мақсаты: жасөспірімдердің агрессивтілігінің психологиялық ерекшеліктерін анықтау және оны түзету жолдарының әдістерін ұсыну.
Зерттеу нысаны: мектеп жасындағы жасөспірімдер.
Зерттеу пәні: жасөспірімдік шақтағы агрессивті мінез-құлқының психологиялық ерекшеліктері және оны түзету жолдары.
Зерттеу міндеттері:
1. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттердегі жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқы түсінігін теориялық талдау.
2. Жасөспірімдік кезеңдегі агрессивті мінез-құлық көрінісінің ерекшеліктерін анықтау.
3. Жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын түзетудің белгілі әдістерін және олардың ерекшеліктерін анықтау.
4. Жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын психологиялық түзету бағдарламасын әзірлеу және енгізу.
5. Жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын түзету бойынша ұсыныстар дайындау және зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізудің технологиялық картасын жасау.
Зерттеу әдістері:
-
Тақырып бойынша педагогикалық-психологиялық әдебиеттерді талдау. -
Басса-Дарки сауалнамасы. -
М.З. Друкаревичтың «Жоқ жануар» проекциялық техникасы.
Гипотеза: агрессивті мінез-құлық жынысына қарай ерекшеленеді және жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын түзету бағдарламасы жасалса, жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын психологиялық түзету сәттірек болады.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы бұл жұмыста жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлық құбылысы, оның пайда болу көздері, жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқының гендерлік ерекшеліктері, «агрессия» және «ашу» ұғымдары туралы мәліметтерді жинақтап, жүйелеуімен анықталады. Жұмыста агрессивтілік» зерттеледі, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге сәйкес жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқын психологиялық-педагогикалық түзету моделі де әзірленген. Жасөспірімдердің агрессивтілігін зерттеудің психодиагностикалық әдістері ұсынылған.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы мынада: жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқының ерекшеліктеріне зерттеу жүргізіліп, мұғалімдер мен ата-аналарға агрессивті мінез-құлықтың алдын алуға және түзетуге бағытталған практикалық ұсыныстар әзірленді. Зерттеу нәтижесінде алынған нәтижелерді жасөспірімдердің осы мәселе бойынша мектеп психологтарының жұмысында қолдануға болады.
1 ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИЯЛЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚЫН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТҮЗЕТУДІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУЫ
1.1 Психологиядағы агрессивті мінез-құлық түсінігі
Көптеген авторлар агрессия мен агрессивтіліктің интерпретациясын бөліседі. Агрессия мінез-құлық формасы, эмоционалдық реакция, белгілі бір функцияларды орындайтын арнайы ұйымдастырылған процесс, ал агрессивтілік, өз кезегінде, тұлғаның психикалық ерекшеліктерінің бір түрі, күрделі жүйелік құрамдас бөлігі, неғұрлым күшті жүйенің бөлігі болып табылады. адам психикасы. Агрессивтілік адамның өз жоспарларын жүзеге асыру үшін әртүрлі зорлық-зомбылық құралдарын қолдануға ұмтылу мен ұмтылуынан тұратын қасиеті ретінде түсініледі. Агрессия, өз кезегінде, біреуге зиян келтіру мақсатын көздеп, деструктивті әрекеттердегі агрессивтіліктің көрінісі. А. Басс агрессивтілікті бағыт жағынан тар, белгілі бір объектісі бар күй деп есептейді. Х. Дельгадо агрессивтілік – күшті эмоциялармен жүретін реакция, ол адамға зиян келтіру немесе зақымдау мақсатында күш көрсетумен сипатталатынын атап өтеді. Р. Немовтың пікірінше, агрессивтілік – адамның жеке адамға немесе қоғамға бағытталған, зиян келтіруге ұмтылуымен сипатталатын мінез-құлқы [1].
Жоғарыда келтірілген анықтамаларды талдау агрессия мен агрессивтіліктің барлық анықтамаларында тек жағымсыз алғышарттар, ниеттер, әрекеттер бар және бұл терминдердің әрқайсысында дұшпандық, шабуыл, деструктивті әрекеттер, сондай-ақ шабуыл, зорлық-зомбылық бар екенін көрсетеді, олардың мақсаты. қоғамға немесе жеке адамға зиян келтіру немесе зиян келтіру.
К. Дарвин «Адамдар мен жануарлардағы эмоциялардың көрінісі туралы» еңбегінде агрессиямен бірге жүретін және агрессивті мінез-құлық генезисінде белгілі бір рөл атқаратын эмоцияларға – ашу, менсінбеу, тітіркену және көреалмаушылыққа тұтас бір тарауды арнады. Агрессияны зерттеудегі биологиялық тәсілдердің ішінде адам мен жануарлардың мінез-құлқын салыстырмалы түрде зерттеумен айналысатын этологияның қосқан елеулі үлесі зор. Бұл ғылымның негізін салушылардың бірі К. Лоренц денеде агрессивті энергия үздіксіз жинақталады деп болжайды. Бұл энергияның агрессивті мінез-құлыққа айналуын немесе айналмауын анықтайтын екі фактор бар: белгілі бір сәтте денеде жиналған агрессивті энергия мөлшері; агрессивті реакция тудыруы мүмкін сыртқы әсердің күштері. К. Лоренц егер энергия деңгейі тым жоғары болып, сыртқы тітіркендіргіштің көмегімен босатылмаса, стихиялық агрессияға әкелетін толып кету пайда болатынын анықтайды. Дегенмен, автор агрессивті энергияны бақыланатын және әлеуметтік қолайлы жолмен босату мүмкіндігін көреді, мысалы, спорттық жарыстарда. Бұл жағдайда агрессивті энергияның деңгейлерін сыни шекті деңгейден төмен ұстауға болады, одан тыс зорлық-зомбылық ошақтары және агрессияның басқа да өте жойқын нысандары мүмкін болады [2].
А. А. Реан, агрессивтілік - агрессияға дайын болудан көрінетін тұлғалық қасиет. Субъектінің агрессивті мінез-құлыққа дайындығы салыстырмалы тұлғалық қасиет – агрессивтілік ретінде қарастырылады [3].
Д. Доллард басқаратын Йель университетінің психологтар тобы фрустрация мен агрессия арасындағы байланыс туралы теория жасады. Оның теориясы бойынша: агрессия – бұл адам ағзасында автоматты түрде пайда болатын тартымдылық емес, фрустрацияға реакция: қажеттіліктерді қанағаттандыру, ләззат пен эмоционалдық тепе-теңдікке жету жолындағы кедергіні жеңу әрекеті [3].
Кейінірек бұл теорияны Миллердің талдауы арқылы өзгертті, автор «фрустрация реакциялардың әртүрлі түрлеріне ынталандыруды тудырады, олардың бірі агрессияның қандай да бір түрі үшін ынталандыру болып табылады» деп атап өтеді. Осы түзетілген теорияға сәйкес, агрессия жалғыз емес, фрустрацияның мүмкін болатын реакцияларының бірі ғана.
Фрустрация-агрессия гипотезасының әзірлеушілерінің бірі ретінде белгілі Доллар Альдің пікірінше, агрессия ішкі/сыртқы факторлардың әсерінен туындаған басқа адамдарға шабуыл жасау ниетімен жүретін эмоционалдық күй ретінде анықталған. Сондай-ақ, оның пікірінше, агрессия көңілсіздік пен жалғыздықтың нәтижесінде пайда болады. Психоаналитик Фрейдтің пікірінше, барлық индивидтер туылғаннан бері агрессивті потенциалға ие [4].
К. Хорни агрессивтіліктің ішкі шешілмеген қақтығыстар арқылы көрінуін сипаттайды, мысалы, біреуден асып түсуге ұмтылу және өзіне деген дұшпандық. К.Хорни мұндай адамның мінез-құлқын тұрақсыз, жауапсыз және негативистік деп санайды [5].
Агрессияның пайда болуын А. Адлер адам өмірінің барлық салаларында көрінетін өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін күресу тәсілі ретінде қарастырады. Агрессия өзінің таза түрінде, оның пікірінше, қатыгездік, бірақ ол түрленуі және әлеуметтік қолайлы нысандарда, мысалы, спортта көрінуі мүмкін. Агрессивтілік мәселесін талдай келе, автор агрессивтілік – өзінің белсенділігі мен ұмтылысын ұйымдастыратын, төмендіктің жаулық сезімін жеңетін сананың сапасы деп тұжырымдайды [6].
Э. Фромм агрессияны зиян келтіру деп есептейді. Ол өз зерттеулерінде агрессивтіліктің некрофилия және садизм сияқты түрлерін талдады. Э. Фромм агрессивті мінез-құлыққа емес, оның субъективті жағына, анатомиясына, агрессивті тенденциялардың ішкі себептеріне, олардың мотивациясына талдау жасады. Барлық білімдерін қорытындылай келе, ол агрессияны адамға немесе жануарға ғана емес, жалпы кез келген жансыз затқа қасақана зиян келтіру деп анықтады. Осы кеңірек көзқарас тұрғысынан алғанда, жалпы алғанда, мұндай «деструктивті» түрдегі барлық әрекеттер агрессия болып табылады, олардың барлығының психологиялық сипаты, ұқсас мотивациясы бар және агрессивті импульстардың реакциясын білдіреді [7].
Отандық әдебиеттегі психологиялық тәсілді автор П. В. Кавелин ұсынады, ол адамның агрессивті әрекетін оның агрессивтілігінен, тұлғаның психологиялық қасиеті ретінде қарастырады. Ол агрессивтілікке мынадай анықтама береді – зорлық-зомбылық сипатын білдіретін мінез-құлық қажеттілігі мен мақсатының сәйкес келуіне ықпал ететін тұлғалық қасиеттердің тұрақты жиынтығы [8].
В. В. Давыдов пен Б. Ф. Ломов өзінің педагогикалық сөздігінде агрессияны басқаларға зиян келтіруге бағытталған физикалық/сөздік мінез-құлық, мақсаты зиян/зиян келтіру болып табылатын барлық деструктивті, деструктивті әрекеттердің жалпы атауы; агрессивтілік агрессивті әрекет алдындағы ниет, күй, сезім ретінде түсініледі; агрессивті әрекет – баланың айналасындағыларға зиян келтіруге бағытталған мінез-құлқы [9].