ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.10.2023
Просмотров: 77
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Пән: «Педиатрия»
Сабақтың тақырыбы № 5 : Сүйек және бұлшық ет жүйелерінің АФЕ. Конституция аномалиялары. Мешел. Спазмофилия. Эксудативті-катаральды диатез
Сабақтың түрі - дәріс
Сұрақтар:
1.Сүйек және бұлшық ет жүйелерінің АФЕ.
2.Фондық аурулар: мешел, эксудативті-катаральды диатез, спазмофилия. Себебі, негізгі клиникалық белгілері, емдеу принциптері, күтім ерекшеліктері, алдын алу.
Сүйек жүйесі
Адамның остеогенезі басқа жан-жануардан ерекше, ұқсастық жоқ. Құрсақта сүйек жүйесі кешірек, 5 аптадан басталып дамиды. Сүйек құрлысы, жүрісі әбден қалыптасқанда аяқталады. Бас сүйектері, жақ сүйектері, бұғана диафиздері дермальды (дәнекер тіндерден) шеміршексіз қалыптасса, қалған сүйектер хондральды (шеміршек) арқылы дамиды.
Туғанда жіліктердің диафизі сүйектен құралса, эпифиздері шеміршектерден тұрады. Сүйек ядролары туғанда тек тоқпан, асықты, омыртқа, өкше, куб тәрізді сүйектерде ғана болады. Жіліктер ұзындыққа шеміршектің өсінді тінінен дамиды, осымен қатар сүйек қабыршағы арқылы ұзындықпен қатар көлденеңінен де өседі. Бала неғұрлым жас болса, сол ғұрлым қаңқа сүйектері тез өсіп жетіледі. Сүйектің негізгі ерекшеліктері сүйек қабығының қалыңдығы мен белсенділігі, минералды заттардың аздығы, сұықтың көптігінен, олар жұмсақ келеді, қан мен қамтамасыздығы өте жақсы, сүйектер тез өседі, бірақ теріс әсерден гематогенді остеомиелит жиірек кездеседі.
Бас сүйектер бірнеше сүйектерден құралады, туғанда төбе маңдай, шүйде сүйектері бірікпегендіктен ұзыннан орналасқан «жебе» тәрізді, көлденең орналасқан алдыңғы «үлкен еңбек» (маңдай мен төбе сүйектері арасы), артқы (төбе мен шүйде сүйектері арасы) «кіші еңбек» жіктер болады.
Нәрестенің омыртқасында физиологиялық иілімдер жоқ
Бірінші физиологиялық иілім мойын омыртқасында алдыға қарай (лордоз) мойны қатайып басын ұстай бастағанда қалыптасады (1,5-2ай), кеуде омыртқаның физиологиялық иілімі арқаға қарай (6-7 айда) өздігінен отырған мезгілде пайда болып 6-7 жаста толық қалыптасады. Бел омыртқа лордозы 9-12 айда, тұрып жүргенде басталып, мектеп жасында толық қалыптасады. Бала жаста омыртқа бағанасы, бұлшық еттері толық жетілмегендіктен омыртқалар байланыстары нашар, егерде күтімдері дұрыс болмаса (құндақтау, отырғызу, жүргізу, партадағы қалып т.б.) патологиялық лордоз, кифоз немесе сколиозға (жанға қисау) әкеледі.
Кеуде торы кең және қысқа, қабырғалары көлденең орналасқан, сондықтан ол терең дем алған жағдайдағы қалыпта (кеуде тыныс алуға 1 жасқа дейін қатыспайды) болады кейіннен қабырғаның алдыңғы жағы төмен түсіп, кеуденің көлденең диаметрі ұлғаяды. 3 жастан бастап кеуде арқылы тыныс алу белсенді болады. Туғаннан 1 жасқа дейін диафрагма - көкет арқылы, 3 жасқа дейін аралас, 4 жастан ұлдарда диафрагмалды, қыздарда кеуде арқылы тыныс алу қалыптасады.
Тіс: туғанда тіс жоқ, уақытша тіс алты айынан бастап төменгі күрек тістері, 8 – 9 айда үстіңгі ортаңғы күрек тістері, 10 айда үстіңгі шеткі күрек тістері, 12 айда төменгі шеткі күрек тістері қалыптасады, бір жастағы балада сегіз сүт (уақытша) тіс болады., екінші жылы премолярлар (азу тіс алдындағы тістер) мен «ит» тістері шығады. Сөйтіп 2 жастағы балада 20 уақытша (сүтті) тіс болады. Уақытша тістер 5 жастан бастап тұрақты тіске ауысады. (тісейді) олардың алмасуларының реті, уақытша тістердің ретіндей. Азу тістер бірден тұрақты болып 5-6 жастан басталады 17-25 жаста толық қалыптасады.
Сүйек жүйесі мен буындарды тексеру анамнезінде ауырсыну, буындардың қақсауы, қозғалыстарының өзгеруі, тістердің шығу реттері мен мерзімдерін анықтаймыз.
Қарағанда: тұрғызып, жатқызып және қозғалтып тексереміз, тексеру басынан аяғына қарай жүргізіледі. Бас формасында, бет әлпетінде, көлемдерінде өзгерістер бар ма?, тістерге, омыртқа бағанасы мен аяқ қолдарына көңіл бөлеміз.
Пальпация: сүйектің қаттылығына, еңбекпен сүйек жіктеріне, бас, кеуде сүйектерінде мешелге тән өзгерістер мен деформациялар барма, аяқ-қолдарына, буындардың формалары мен қозғалыстарына көңіл аударамыз.
Сүйектердің негізгі қызметтері
-
Қорғаныс қызметі-барлық ішкі ағзаларды сыртқы ортаның әсерінен қорғайды. -
Бекіну қызметі-сүйектердің біркелкі анық, реттік түрде орналасуын қамтамасыз етеді. -
Тірек қызметі-қоршаған ортада дененің қалыты жағдайды болуын қамтамасыз етеді -
Қимыл қызметі-қоршаған ортада дененің динамикалық қозғалыс жасауын қамтамасыз етеді -
Зат алмасу қызметі-сүйектер минералды заттардың көзі болып саналады. (Құрамында 99пайыз кальций, 87 пайыз фосфор, 50 пайыз магний, 46 пайыз натрий бар) -
Қан түзу қызметі-қызыл сүйек кемігі қанды пішінді элементтерінің пайда болу көзі болып табылады
Баланың қаңқа сүйектері құрылысының ерекшеліктері
Жаңа туған нәрестенің бас сүйегінің ми бөлігі бет бөлігіне қарағанда үлкендеу болады. Бас сүйектері бір-бірімен жіктер (оқтай, желке, тәж) көмегімен қосылған. Нәрестенің бас сүйегін сипалау кезінде жіктер жақсы анықталады, олар баланың 3-4 айлығында толық қатайып жабылады.
Мезгіліне жетіп туылған баланың бүйір еңбектері жабық, кіші, еңбек жаңа туылған нәрестелердің 25 пайызында ашық, негізінде шала туылған балалардың кішкентай еңбек ашық болады, туылғанан кейін 4-8 аптадан кешікпей жабылады. Барлық жаңа туылған нәрестелерде үлкен еңбек, тік және тәж жіктерінің қиылысқан жерлері ашық болады. Оның өлшемдері 3,0х3,0 сантиметрден 1,5х2,0 см-ге дейін. Үлкен еңбектің жабылу уақыты әр балада әр-түрлі, әдетте 1 жасқа жеткенде жабылады, онан сәл ертерек баланың 9-10 айлығында немесе кешірек 1,5 жаста жабылуы мүмкін. Жаңа туылған нәрестенің омыртқа жотасында физиологиялық иілулер болмайды. Бала басын ұстай бастаған кезде 2-3 айлығында мойын лордозы (омыртқа жотасының алға қарай иілуі)пайда болады.
Кеуде кифозы бала отыра бастағанда 6-7 айлығында, ал бел лордозы 9-12 айлығында бала жүре бастағанда пайда болады. Нәрестенің көкірек клеткасы ұзындығына қарай өседі және қабырғаның алдыңғы ұштары төмен түсе бастайды.
Бала тістері ұрық бастамасынан бастайды, эпитериден-эмаль, ал мезинхимадан-дентин пайда болады. Тістердің қалыптасуы құрсақ ішілік дамудың 2 айлығының соңында басталады. Сүт тістері нәресте туылғаннан кейін белгілі бр жүйелікпен шыға бастайды, төменгі тістері жоғарғы тістеінен ерте шығады. Жақтың оң және сол жартысының аттас тістері бір уақытта пайда болады. Сүт тістердің санын анықтау формуласыn-4, ьұл жерде n-айдағы жас жамасы 2 жасқа жеткенде 20 шақты сүт тістері болады
Төменгі жақтың жеткіліксіз дамуына байланысты алғашқы кезеңдерде (тістердің шығуына дейінгі 3-3.5 айлықта)тістер бір-біріне өте тығыз орналасады, тіс тістестірілуі-ортогнатикті (жоғарғы тістері төменгі тістердің 3/1 бөлігін жауып тұрады) болады. Екінші кезең (3-6 жас аралығы) тістер арасында физиологиялық аралықтардың пайда болуына байланысты тістің тік тістестірілуіне өтуімен сипатталады.
Сүт тістерінің тұрақты тістерге ауысуы 5 жастан басталады. Тұрақты тістерді бағалауды мына формула бойынша анықтауға болады: х=4n-20; бұл жерде х-тұрақты тістер саны n-баланың жасы
Бұлшық ет жүйесінің анатомиялық және физиологияялық ерекшеліктері
Бұлшқ ет жүйесі тірек қимыл аппаратының белсенді бөлігі болып табылады.
Бұлшық еттердің 3 түрі бар:
-
Түтікшелі сүйектер ұшына бекінетін қаңқалық бұлшық еттер; -
Ас қорыту жолдары мен кейбір ішкі мүшелердің қан тамырларының қабырғасын қалайтын біріңғай салалы, тегіс бұлшық еттер; -
Жүрек бұлшық еттері
Бұлшық ет тіндері бұлшық ет талшықтарының гистологиялық жағынан жұқалығымен ерекшеленеді интерстициальды тіндер өте жақсы жетілген. Балалық шақта бұлшық еттер қысқалау, нәзіктеу, жұқала, жиырылу белоктарына тапшы, суға бай. Осыған байланысты бұлшық еттер жақсы созылады, сирек жағдайда жыртылады.
Туылған кейін бұлшық еттің салмағы негізінен бұлшық талшықтарының қалыңдауы нәтижесінде өседі. Бала туылғанда бұлшық еттің рецепторлық аппараттары қалыптасқан. Дені сау балалардың өмірінің 2-3 айлығында иілгіш бұлшық еттердің тонусы жоғары болуы байқалады. Шала туылған және жетілмеген балаларда жалпы бұлшық еттің гипотониясы 1,5-2 айлығына дейін сақталады, сосын ол иілгіш бұлшық еттердің гипертонусымен ауысады. Балаларды бұлшық еттердің дамуы бірқалыпты өтпейді. Ең алдымен иықтың, білектің, кейінірек қолдың бұлшық еттері дамиды. Балалардың 6 жасқа дейін ептілікті қажет ететін жұмыстарды орындай алмауы осыған басланысты. Балаларда қимылдың дәлдігі мен координатциясы 10 жастан кейін, ширақ қимылдар 14 жастан бастап байқалады. Бұлшық ет күшінің өсуі жыныс ерекшелігімен тығыз байланысты диномометрия көрсеткіштері ер балаларда қыз балаларғақарағанда жоғары болады. Нәрестенің бұлшық еттерінің салмағы 23 пайызды, ал 17 жасар жасөспірімде 44 пайызды құрайды. Жалпы алғанда бұлшық еттік салмақ балалық кезеңінде 37 ретке өтеді.
Мешел
Мешел-бұл өсіп келе жатқан ағзада Д витаминінің жетіспеушілігінен дамитын ауру, фосфор-кальций алмасуының, сүйектердің құрылуы мен минериализациялануының, склеттің қалыптасуының және ішкі ағзалар мен жүйелер қызметінің бұзылуымен сипатталады.
Мешел ерте заманнан белгілі болған. Мешелдің негізгі себебі Д витаминінің тамақ арқылы жеткіліксіз түсуі, деп санаған (балық майы, бауыр, сүт, сары және өсімдік майы). Қазіргі мешел тұқым қуалау негізіндегі ауру деген ұғым бар.
Д витаминінің жетіспеушілігі кезінде сүйек тіндерінде кальций мен фосфордың мөлшері азаяды, сүйектің негізі өседі, бірақ кальцийдің сүйекте жиналуы тежеледі.
Мешел дамуының қауіпті факторлары:
-
Перинатарлық факторлар – жүктілік кезінде тиімсіз тамақтану және күн тәртібін бұзу, жүкті әйелдің таксикозы және нефроватияясы, анасының соматикалық аурулары, босану кезіндегі асқынулар. -
Постнаталдық факторлар – шала туылғандық, ферменттік жүйенің жетілмеуі, ас қорыту жолдарының бауырдың, бүйректің қызметтерінің бұзылуы, жасанды тамақтандыру түріне ерте көшу, баланың жиі ауыруы, күтімнің және әлеуметтік тұрмыстық жағдайдың нашар болуы, инсоляцияның жеткіліксіздігі (күн сәулесінің жетіспеушілігі және т.б.). Шала туылған балаларда әдетте остиопения байқалады- сүйектердегі минералды тұздардың аз мөлшерде болуы
Жалпы қабылданған жіктелуге сәйкес мешелдің келесі кезеңдері бар:
1.Бастапқы кезең
2.Аурудың қарқындау кезеңі
3.Аурудың сауығу кезеңі
4.Қалдық белгілер кезеңі
Мешелдің негізгі клиникалық белгілері:
1.Бастапқы кезең:
-Жүйке жүйесі жағынан өзгерістер байқалады:бала мазасыз,қорқақ,қатты дыбыстардан шошу,ұйқысы мазасыз,терең емес;
-Тершендік айқын болады:ана төсін сору барысында бетінде тер тамшылары,тері қабатында ыстықтың элементтері пайда болады;
-Тер тері қабатын тітіркендіріп қышыну тудырады,бала мазасызданып желке шашын жастыққа үйкеп аунай береді-желке шашының түсуі.
-Тері қабатының сезімталдығының артуы байқалады(гиперстезия )
Қарқындау кезеңі.
1.Сүйектің өзгерістері пайда болады, оның ішінде сол кезеңде қарқынды өсіп жатқан сүйектер (бас сүйегі,кеуде қуысы,аяқ-қолдар):
-бас сүйегі жағынан өзгерістер:үлкен еңбек маңының сүйегі жұмсарады,төмен басылғыш,тігіс бойында жұмсару бөліктері пайда болады,бас сүйегінің жұмсаруы,желкенің ассиметриясына және жалпаюына әкеледі.Осы процестермен бір мезгілде бас сүйегінің қатаю нүктелерінде остеоидты тіннің өсуі байқалады-шүйде және маңдай сүйектерінің алға шығуы-баланың басы квардрат түрінде болады.
-Кеуде қуысы жағынан:Қабырға сүйектерінің шеміршек және сүйектерінің қосылған жерінде жуандау-«тасбиық» пайда болады,қабырғалардың жұмсаруы кеуде қуысының екі жағынан қосылуына,бұғаналлардың қатты қисаюына әкеледі,кеуде қуысының үстіңгі бөлігі тарылады,төменгі бөлігі-кеңейеді,диафрагманың беку деңгейінде ішке қарай түсіп кету пайда болады-Гаррисон бороздасв,кеуде қуысының алдыңғы бөлігі төс сүйегімен бірге «құс төсі» тәріздес алға шығады немесе етікші төсі тәріздес ішке қарай енеді.
-Омыртқа жотасы жағынан:кифоз-омыртқа жотасының артқа қарай доға тәріздес қисаюы(«Мешелдік бүкір»)немесе сколиоз (бір жаққа қарай қисаю)
-Жанбас сүйектері жағанан :жанбас сүйектерінің деформациясы олардың өсуін тежелтеді,жанбас қуысына кіру кеңістігі тарылады,сегіз көз бен бел омыртқалары алға қарай ығысады,жанбастың алдыңғы көлемі азаяды.
-Аяқ-қолдар жағынан:білек сүйектерінің эпифиздері жуандайды-мешелдік білезік және саусақ фалангаларының эпифизі жуандайды-інжу жіптері,ал сан және балтыр сүйектерінің жұмсарған диафиздерінің деформациясы алғашқыда аяқтардың О-тәріздес,ал бала жүре бастағанда аяқтарға салмақтың түсуі арта бастағанда қылыш немесе Х-тәріздес қисаюы байқалады.
-Тістері:кеш шығады,шығу реттілігі бұзылады,эмалінің ақауларына байланысты кариеске бейімділік байқалады.
2.Бұлшық ет жағынан өзгерістер:бұлшық еттердің барлық топтарында гипотонус,іштің бұлшық еттерінің гипотонусы оның көлемінің артуына әкеледі-«құрбақа іші»,ал аяқтардың байланыс апаратының әлсіздігінің бұлшық ет гипотонусымен қосарлануы буйындардың босауына әкеледі.
3.Статикалық жіне динамикалық қызметтерінің жетілуі тежеледі:бала мерзімінен кещш отырады., кеш тұрады және кеш жүреді.
4.Тыныс алу мүшелері жағынан болатын өзгерістер:Тыныс алу тиімділігі бұзалады,ентігу,кеуде қуысыгың деформациясы,бұлщық ет гипотониясы және диафрагманың жиырылу қасиетінің төмендеуі себебінен гипоксия дамиды.
5.Жүрек-тамыр жүйесі жағынан:жүрек тондарының әлсіреуі,тахикардия,цистолдық шу,гипотония.
6.Ас қорыту жүйесі жағынан :ішек атониясы,диспепсиялық бұзылыстар,бауыр қызметінің бұзылуы.
7.Қан түзу мүшелері жағынан:гипохромды анемия,фосфор және кальцийдің гомеостазының бұзылуы.
III.Сауығу кезеңі:
-баланың жалпы жағдайы жақсарады,оның белсенділігі артады.
-біртіндеп неврологиялық және вегетативті симптомдар азая бастайды