Файл: Диссертация цифрлы білімдік ортада болаша педагогпсихологтарды коммуникативтік мдениетін алыптастыру.doc
Добавлен: 30.10.2023
Просмотров: 194
Скачиваний: 5
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
4. Нақты ситуацияға болуы мүмкін реакцияны болжау қабілеті;
5. Мақұлданған үлгіні талдау қабілеті;
6. Қорытындылау ретінде келтірілген деректерді бағалау қабілеті;
7. Анализ немесе синтез әдісін көрсету немесе сипаттау қабілеті;
8. Адамның әдеттегі талабын қанағаттандыру үшін қажетті білімді таңдау қабілеті.
Бірінші тақырыпта келтірілген мәдениеттің анықтамасы, мәдениетті "білім, наным-сенімдер, өнер, адамгершілік, заңдар, әдет-ғұрыптар және адам қоғам мүшесі ретінде алған кез келген басқа қабілеттер мен әдеттерді қамтитын күрделі тұтастық" деп түсінетін анықтамасына жақын.
Зерттеу бойынша оқыту нәтижесінде тер коммуникативті мінез-құлықтың ерекшеліктерін меңгеруі керек: педагогикалық қызметтің әртүрлі салаларындағы коммуникативтік мінез-құлық ерекшеліктерін білу; мәдениетаралық коммуникацияның қазіргі тенденцияларын, теориялары мен тұжырымдамаларын білу; педагогикалық қызметтегі тұлғааралық коммуникация мәдениетінің мәні мен маңызын ажырата біледі деп болжанады.
Коммуникативті тәсіл оқытудың негізгі элементі ретінде «қарым-қатынас барысындағы ұстанымдар» ұғымдарын қолдануды ұсынады. Күрделілік дәрежесімен ерекшеленетін коммуникативті міндеттер әртүрлі болады, бірақ олардың әрқайсысы танымдық немесе коммуникативті (үшеудің бірі) мақсатқа байланысты, мысалы кейбіреулері ақпараттық сипатта болса, екіншісі хабарламаны қабылдап, екіншісіне беру қызметін атқарады .
Коммуникативті мәдениет ұғымын түсіндірудің психологиялық әдістері туралы Krylova N.B. [65] сынды психолог жазды. Оның пайымдауынша, мұғалімнің коммуникативті мәдениеті – бұл оның кәсіби-педагогикалық мәдениетінің ажырамас бөлігі, педагогикалық қарым-қатынас саласындағы білімнің жиынтығы, бірлесе отырып жұмыс жасауды ұйымдастырудағы кәсіби-педагогикалық дағдыларды жүзеге асыру тәжірибесі, білім алушылармен ынтымақтастықта әрі шығармашылық қарым-қатынас жасау тәжірибесі және педагогикалық шындық объектілеріне белгілі бір эмоционалды-құндылық қатынастары.
Болашақ психолог-педагогтарды электрондық білім беру аясында коммуникативті қызметті ұйымдастыруға дайындаудың теориялық және практикалық аспектілерін Ilyin V.S. өз зерттеуінде жақсы түсіндіреді. Автор, мұғалімнің электрондық білім беру ортасындағы коммуникативті іс-әрекетінің әр қырлы сипаты мен күрделі интегративті өзгерістерін ескере отырып, жеке, коммуникативті, құзыреттілік және қоршаған орта тәсілдерінің идеяларын біріктіретін интегративті тәсілді қолдану қажет деп санайды [66].
Қоғам дамуының қазіргі кезеңі жоғары білім беру жүйесінде тиімді әрі нәтижелі педагогикалық іс-әрекетті, жеке тұлғаның шығармашылық бағыттылығын қалыптастыруға, рухани-адамгершілік мәдениетін дамытуға бағытталған жоғары оқу орындарының мамандарын даярлауға талаптар қояды, солардың ішіндегі маңызды құрамдас бөлігінің бірі - коммуникативті мәдениет болып табылады.
2-сурет. Коммуникативтік мәдениеттің құрылымдық құрамдастары
Білім беруді цифрландырудағы оқу процесі білім алушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттегі оқу мәдениетінің мәнін білім берудің медиалық ауызша және жазбаша сөйлеуінде коммуникативті дағдыларының түбегейлі өзгертеді деп күтілуде.
Gurevitch P.S. [67] коммуникативті мәдениетін біртұтас педагогикалық үрдіс субъектілерімен бірлесе әрекет ету мен қарым-қатынаста көрінетін жеке-жеке рухани мәдениеттің интегративті гуманистік сапасы ретінде анықтайды және келесідей анықтама береді. Мұғалімнің коммуникативті мәдениеті – оның кәсіби және әлеуметтік-педагогикалық қызметтің функциялары мен міндеттерін жүзеге асырудағы гуманистік бағыты мен жеке шығармашылығының көрінісі.
Жоғарыда келтірілген әдебиеттерді талдай отырып, педагог-психологтардың коммуникативтік мәдениеті ретінде келесі құзыреттерін қалыптастыруға және дамытуға ерекше назар аудару қажет деген тұжырым жасадық:
1. Білім алуға ұмтылып, өсіп келе жатқан адамның ішкі әлеміне ену, бұл адамды алалап, біржақты, теріс көзқарассыз қарау, сол әлемге жеке және эмоционалды түрде жауап беру.
2. Өзіне жеке тұлға болуға мүмкіндік беру және білім алушылармен ашық, эмоционалды және рөлдік емес шынайы қарым-қатынас орнату, барлық білім алушылар қарым-қатынас жасауды үйренетіндей мүмкіндік жасау.
3. Әр оқушының қызығушылығын ашу және жеке ойын ұстануға мүмкіндік беру.
4. Білім алушыларға өздеріне, айналасындағы әлемге деген қызығушылығын қалыптастыруға және сақтауға көмектесу.
5. Білім алушыларды басқа адамдардың ішкі әлеміне, кітап әлеміне және басқа да пайдалы қызығушылықтарын ынталандыратын және қолдайтын білім көздеріне бағыттау.
6. Әр білім алушыға сезімдері идеяларды, ал идеялары сезімдерді тудыратын тұтас адам болуға көмектесу.
Оқу үрдісінде білім алушылардың коммуникативті мәдениетін дамыту екі топқа бөлуге болатын бірқатар жағдайларға байланысты:
- сыртқы (педагогикалық) жағдайлар;
- ішкі (психологиялық) жағдайлар.
Психологиялық жағдайларды бірқатар зерттеушілер белгілі бір адамда қасиеттерді қалыптастыру бойынша әлеуметтік әсерлерді қабылдау қабілеті және өзінің белсенділігі барысында жеке ерекшеліктерін көрсете алатын адамның психологиялық сипаттамалары ретінде түсіндіреді.
Коммуникативті мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде О.Н.Лукашенок, Н.Е.Щуркова және басқа зерттеушілер мұғалімнің рефлексивтілігін ерекше бөліп көрсетеді. Рефлексия – талдауға, түсінуге, өзін-өзі тануға бағытталған ойлау (рационалды) процесі, мұнда білім алушы өзінің іс-әрекеті, мінез-құлқы, сөйлеуі, тәжірибесі, сезімдері, күйлері және т.б. туралы ашық сөйлесе алады [68].
Шетел ғалымы Pearson J.C. жазғандай, рефлексия құрылымына субъектінің басқалардың оған қалай қарайтынын, оның басқаларға қалай қарайтынын түсіну кіреді. Педагогикалық рефлексия мұғалімге өз жұмысына басқа адамның көзқарасы арқылы өз кәсібіне тиісті қатынасты дамытуға мүмкіндік береді. Ол мұғалімнің өзіне деген көзқарасын кәсіби қызметтің субъектісі ретінде анықтайды [69].
Мұғалімнің рефлексиясының жеткіліктілігі білім алушылармен қарым-қатынасты реттеуге және педагогикалық қызмет стиліне әсер етеді. Педагогикалық іс-әрекеттің рефлексивті сипаты –білім алушылардың іс-әрекетін басқара отырып, мұғалім өзіне және іс-әрекетіне білім алушылардың көзімен қарайды (және оларды бағалайды). Осындай рефлексивті басқару арқылы мұғалім оқушының көзқарасын анықтап, оның ішкі әлемін, пікірін біле отырып, берілген білім мен пәнге ғана емес, мұғалімнің жеке басына да қатынасын біле алады.
Мұғалімнің коммуникативті мәдениетінің тағы бір психологиялық компоненті ретінде біз педагогикалық икемділікті атап өткен дұрыс болады деп ойлаймыз. Педагогикалық икемділік - мұғалімнің мінез-құлық тәсілдері, ойлау және эмоционалды жауап беру тәсілдері мен міндеттеріне сәйкес келмейтін жағдайлардан оңай бас тартуға және өмірдің өзгермейтін қағидалары мен моральдық негіздерімен проблемалық жағдайды шешудің жаңа, ерекше тәсілдерін жасауға немесе қабылдауға қабілеттілігін анықтайтын күрделі көп өлшемді психикалық білім. Ал мұғалімнің когнитивті икемділігі білім алушылармен бірлесе жұмыс жасауды өзгерте отырып, қарым-қатынас жағдайларында қабылдау мен түсініктерді қайта құру қиындықтарын жеңуге мүмкіндік береді.Аффективті икемділік эмоционалды қабылдауды және эмоционалды объектілердің өзгеруіне эмоционалды реакцияны өзгертуге көмектеседі.
Мұғалімнің мотивациялық икемділігі мінез-құлық сипатын өзгертуді талап ететін жағдайларда мотивтер жүйесін жылдам қайта құрылымдаудан көрінеді.Мұғалімнің коммуникативті мәдениетін дамытуға әсер ететін психологиялық қасиеті ретінде интернационалдылық қасиетіне ерекше басымдық береді.
Интернационалдылық дегеніміз – өздеріне жасаған әрекеттері үшін жауапкершілікті өз мойнына алатын адамдарға тән жеке қасиет. Зерттеушілер әлеуметтік жауапкершілік жеке тұлғаның интернационалдылығымен байланысты екенін анықтады. Тұлғааралық қатынастар саласындағы интернационалдылықтың жоғары көрсеткіштері адамның басқа адамдармен ресми және бейресми қарым-қатынастарын бақылауға, өзіне деген құрмет пен жанашырлықты оятуға қабілетті екенін көрсетеді.
Кейбір шетелдік авторлар жауапты адамның біржақты пікірде болмайтынын, жауласауға бейім емес, төзімді, көпшіл, сабырлы, парасатты болатынын көрсетті. Мұғалім оқушылардың коммуникативті мәдениетін дамыта отырып, ең алдымен оқушылардың қарым-қатынас пен коммуникативті мәдениетке мотивациялық-құндылық қатынасын қамтамасыз ету, коммуникативті мәдениеттің мәні туралы білім жүйесін қалыптастыру, содан кейін ғана коммуникативті мәдениеттің даму зерттеудерін жүзеге асырумен айналысу қажет.
Ғалымдардың жобалау педагогикалық іс-әрекеттің құрамдас бөлігі, технология және білім берудегі ұйымдастыру формасы ретіндегі зерттеулеріне сәйкес, коммуникативті мәдениетті дамытуды жобалау кезіндегі оқу процесінде шығармашылық әрекетті ұйымдастыруды, білім алушыларды қарым-қатынасқа дайындауға, өзара әрекеттесу мақсатын, мазмұнын, әдістері мен құралдарын түсінуге бағытталғандығы деп түсінеміз. Жобалау іске асырудың мақсатты, тұжырымдамалық, технологиялық және диагностикалық кезеңдерін қамтиды.
Қорыта келе, кәсіби іс-әрекеттің нәтижесі коммуникативті мәдениеттің қалыптасу деңгейіне және оның мұғалім үшін маңыздылығына, сонымен қатар мұғалім мен білім алушылардың бірлескен іс-әрекетіне деген көзқарасына байланысты.
Цифрлық білімдік ортада болашақ педагог-психологтардың коммуникативтік мәдениетін қалыптастырудың тиімділігі - педагогикалық қарым-қатынастың негізгі принциптерін сақтаумен қамтамасыз етіледі, олар әрекеттің психологиялық функцияларының өзара байланысқан жүйесі, коммуникативті құралдардың көмегімен тәрбиелік әсер етумен қатар жүретін тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруының практикалық әдістері мен құралдары болып табылады. Болашақ педагог-психологтардың коммуникативті мәдениетін қалыптастырудың тиімді жолдары көп жағдайда құндылық бағдарларына, қарым-қатынастың басқа субъектілеріне деген көзқарасына, сенім, өзара түсіністік және ынтымақтастық принциптерін ұстану дәрежесіне байланысты
.
1.3 БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК МӘДЕНИЕТІН ЦИФРЛЫҚ БІЛІМДІК ОРТАДА ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
Бүгінгі таңда жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшеліктерінің бірі оқушылардың коммуникативтік дағдыларын қалыптастыруға негізделген. Сондай-ақ, тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым барысында оқушылардың өз ойын жетік жеткізу, еркін сөйлей білу дағдылары қалыптасады. Осыған сәйкес оқыту диалогтық сипатта орын алады. Оқыту мен тәрбиелеудің диалогтық сипаты бастауыш сынып оқушыларының коммуникативтік мәдениетін жалпы мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде қалыптастыру қажеттілігін туындатады.
Білім алушылардың коммуникативті мәдениетін қалыптастыру белгілі бір кезеңдер арқылы жүзеге асады.Педагогикалық жағдайларды Ю.К.Бабанский оқу үрдісінің компоненттері барысында бірлесе жұмыс жасауға өте қолайлы және мұғалімге жемісті жұмыс істеуге, оқу процесін басқаруға және оқушыларға табысты жұмыс істеуге мүмкіндік беретін жағдай ретінде анықтайды [70].
А.А.Мурашов педагогикалық жағдайда педагогикалық үрдістің жалпы қағидаларына бағынатын педагогикалық қызметті ұйымдастырудың талаптары мен ұсыныстар деп түсіндірсе, Ол педагогикалық жағдайлар – қалыптасып жатқан тұлғаның тұлғалық сапасын көрсететін дағдыларды дамытуда оқытудың белсенді субъектілерінің барынша жоғары түрде жүзеге асуына ықпал ететін және оқушылардың оқу-тәрбие процесінің өзара байланысты шараларының кешені деп жазады [71].
Оқыту барысындағы қандай да бір көмекші қарым-қатынас оқушының жеке басының дамуына ықпал етеді. Бұл туралы белгілі зерттеуші Болотова А.К. былай деп жазады: «Мұғалім қаншалықты жағымды ахуал туғызса, оқушы өздігінен білім алады, шығармашыл, тәртіпті, мазасыз емес және басқалардың бақылауында болады. Меніңше, біз адамдар арасындағы қарым-қатынастың жаңа саласының пайда болу кезеңінде тұрмыз». Білім алушылардың коммуникативті мәдениетін дамытуға арналған зерттеулерде білім беру кеңістігінің коммуникативті әлеуетін жүзеге асыруға ықпал ететін педагогикалық жағдайларға назар аударылады [72].
А.К.Болотова. осындай білім беру процесінің субъектілері арасындағы жағдайлардың ішінде шығармашылық, диалогтық бірлесе жұмыс жасауды аса қажетті жұмыс түрлері деп көрсетеді және жиі ұйымдастыру өте тиімді деп есептейді; білім алушылардың коммуникативті тәжірибесін қалыптастыратын коммуникативті қажеттіліктерін ынталандыратын білім беру ортасының гуманистік және шығармашылық бағытын ажыратады; білім алушыларды педагогикалық практиканың және оқу-зерттеу жұмысының алуан түрлілігіне араластыру (білім алушылардың ғылыми қоғамға, конкурстарға, олимпиадаларға, шығармашылық іс-шараларға, түлектермен кездесулерге және т.б. қатысу), білім алушыларды білім беру кеңістігінің әртүрлі құрылымдарының белсенді субъектілері ретінде ынталандыру; олардың өзін-өзі дамытуын, өзін-өзі көрсете білуін барынша қолдау керек деп есептейді [72].