ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.09.2021
Просмотров: 205
Скачиваний: 1
-
Біріншісі – адамның туа біткен табиғи белгілеріне байланысты факторларды: этникалық тегі, жыныстық, жастық ерекшеліктері, туыстық байланыстары, дене бітімі мен интеллектуалдық қабілеті.
-
Екінішісіне – қызмет түрі., мамандығы және кәсіби деңгейін жатқызған.
-
Үшінші топқа – меншік, материалдық және рухани құндылықтар мен артықшылықтарды жатқызады.
Ғалымдардың көпшілігі әлеуметтік стратификация процесінде осы аталған өлшемдер мен факторладың шын мәнінде орын алып отырғанын атап көрсетеді. Қоғам дамуының бір кезеңінде бұл өлшемдердің біреуі маңыздырақ болса, келесі бір кезеңде келесі біреулерінің маңызы ара түседі. Мәселен, Кеңес қоғамындағы иерархиялық жіктелу процесінде саяси факторларлың маңызы зор болды. Билік саласында қызмет ету, партияға мүше болу, саяси шешімдерді қабылдауға қатынасу сияқты факторлар жоғары топ адамдарын қалыптастырды. Ал, жоғары билік адамдарының байлық пен меншікке қол жеткізуде мүмкіндіктері кең болды. Кеңестік дәуірден кейінгі қоғамдарда нарықтық экономикаға қту барысында әлеуметтік жіктелуге әсер ететін жаңа факторлар маңызға ие бола бастады. Ресей Ғылым Академиясының «Әлеуметтану институты» жүргізген зерттеулер нәтижесінен қазіргі қоғамдағы әлеуметтік жіктелуге әсер ететін факторлардың төмендегі иерархиясын байқауға болады. Респонденттердің 91,3%-ы әлеуметтік жіктелідегі басты фактор ретінде «билікті» атап көрсетсе: табыс көлемін - 91,2%-ы; меншікті – 64,8%-ы; көлеңкелі экономика немесе заңға қарсы іс-әрекеттерді – 52,7%-ы; білімді - 35,1%-ы; қабілет пен талапты – 34,6%-ы; мамандық түрін – 30,1%-ы; адамның шығу тегін – 25,0%-ы; ұлттық тегін – 14,5%-ы атап көрсеткен. Яғни зерттеудің нәтижесінен бұл қоғамда билікке қатынас, табыс көлемі, меншіктің болу сияқты факторлардың әлеуметтік жіктелу процесінде жоғары маңызға ие болып отырғанын көруге болады.
Әрине, әлеуметтік стратификация процесінде білім деңгейі, кәсіби шеберлік, жоғары мәртебе (престиж) деген өлшемдердің маңызы зор екенін естен шығармуымыз керек. Білім деңгейі – мектептегі, орта жоғары оқу орындарында алған біліммен, сол сияқты ғылыми атақ, дәрежемен есептеледі.
Кәсіби шеберлік – белгілі бір мамандық бойынша адамның арнайы білім дәрежесі мен шеберлігінің танылуы.
Мәртебе – адамның жоғары статусына қоғам тарапынан көрсетілетін сый немесе құрмет. Соңғы кезде әлеуметтанушылар жоғарыда айтылған өлшемдерді ескере отырып, қоғамды 3,4,6 және одан да көп жіктерге бөліп қарайтын стратификациялық модельдерді ұсынуда. Біз соның 4 жіктен тұратын моделіне тоқталсақ, олар мыналар: жоғары тап; орта тап; жұмысшы табы; төменгі тап. Жоғары тапқа ірі меншік иелері – қаржы және өнеркәсіп магнаттары, жоғары билік элиталары – мемлекет президенттері, премьер-министрлер, министрлер, жеке ведомстволар мен қызметтердің басшылары, яғни жоғары категориядағы чиновниктер жатады. Бұлар қоғамдағы шамадан тыс байлығы бар, қоғамның экономикалық және саяси өмірінде шешуші рөл атқаратын топ. Қоғамдағы олардың үлес салмағы аз, дамыған елдерде олар шамамен хлықтың 1%-ын құрайды. Кейбір елдерде жоғары тапқа жоғары шенді әскери топтар мен творчестволық иттеллигенцияның танымал өкілдері де жатады. Бұл топ өкілдерінің білім және мәдени дәрежелері, қоғамдағы статустары да жоғары. Орта таптың қоғамдағы алатын орны ерекше. Алдыңғы қатарлы дамыған елдерде олар халықтың 60-80% - ын құрайды. Бұл тапты қоғамдағы әлеуметтік тәртіп пен тұрақтылықтың тірегі десек те болады. өйткені орта тап қоғамның негізгі интеллектуалдық күші мен жоғары мамандық иелерінен тұрады. Орта тапқа қоғамдағы әр түрлі әлеуметтік топтардың мамандықтардың өкілдері жатады. Олар – ғалымдар, жазушылар, суретшілер, діни қызметкерлер, оқытушылар, дәрігерлер, заңгерлер, орта және шағын кәсіп иелері, маманданған жұмысшылар, т.б. Орта тап адамдарының тұрақты да, сенімді қызмет орындары, жоғары табыстары және заман талабына сай өмір салттары бар. Олар көп еңбек етеді, кейбіреулерінің меншіктері (жер, құнды қағаздар, қозғалмайтын мүліктері, т.б.) бар, яғни олар экономикалық және саяси тұрғыдан қарағанда тәуелсіз адамдар. Бұл таптың адамдары «жақсы өмірге қажырлы еңбектің, күш – жігердің, білімнің нәтижесінде жетуге болады» дегенді басшылыққа алады. Бұл жерде айта кететін бір жағдай – орта тпатың да өз ішінде жіктелетіндігі. Олар
-
жоғары орта тап:
-
орта таптың орташасы:
-
төменгі орта тап.
Орта тапты осылайша жіктеуде жоғарыда айтылған факторлар, яғни адамдардың билікке қатынастары, табыстарының көлемі, кәсіби және білім деңгейлері ескеріліп отыр. Жұмысшы табының қазіргі кездегі бейнесі өткен дәуірдегіден мүлдем басқа. Ғылыми – техникалық прогресс заманында жұмысшы табы еңбегінің мазмұны, сипаты өзгерді. Олар механикаландырылған және автоматтандырылған өндіріс салаларында – заводтар мен фабрикаларда, ауыл шаруашылық кәсіпорындары мен халыққа қызмет көрсету салаларында еңбек етеді. Бұл тап өкілдерінің тұрақты табыстары, белгілі бір дәрежеде білім және кәсіби дайындықтары бар. Төменгі тап – құрамы жағынан сан алуан. Оларға арнайы мамандықтары жоқ жұмысшылар, жұмыссыздар және люмпендер (қайыршылар, босқындар, қылмыскерлер) жатады. Бұлардың көпшілігінің тұрақты табыс көздері болмағандықтан, олар абсолюттік кедейшілік жағдайда өмір сүреді.
Сонымен, әлеуметтік стратификация кез келген қоғамға тән құбылыс. Барлық қоғам мүшелерінің арасындағы жаппай теңдік орнататын эгалитарлық (француз тілінде – теңдік) қоғам орнату мүмкін емес екендігін әлемдік даму тәжірибесі дәлелдеп отыр.
|
Поляризация населения, или структурированное неравенство по доходам, далеко не отвлеченное понятие. Любое общество в прошлом и настоящем, в той или иной стране всегда было неравным.Увы,
социальное равенство остается большим
мифом. Поэтому роль государства сегодня
заключается Насколько поляризовано общество Казахстана? Катимся ли мы в эшелон стран социальных аутсайдеров с их социальными контрастами, фавелами, барриадас как визитными карточками дикого социального расслоения стран, например Латинской Америки? Поляризация населения, будучи одной из форм структурированного неравенства, в частности по доходам, характерна для любого общества. Принципиально важно не само неравенство, оно было, есть и будет всегда, а его степень и тип. Любые формы структурированного неравенства разных групп людей в социологии обозначаются термином "социальная стратификация".Наиболее общие и часто применяемые показатели классификации – по уровню доходов, по уровню жизни. Индекс развития человеческого потенциала (ИРЧП). Кроме того, речь идет не только о "вертикальной стратификации", но и о "горизонтальной", когда население, проживающее в тех или иных районах страны, имеет далеко не одинаковый уровень доходов. В крупных городах, таких как Алматы, всегда имеются "престижные", "непрестижные", "проблемные" районы со своими внешними атрибутами: охраной жилых площадок, прибранными клумбами или домами с разбитыми черепицами.Чрезмерная поляризация в обществе, превышение ее "пороговых" значений среди населения (коэффициент фондов, разрыв в доходах 10 процентов наиболее и наименее обеспеченных граждан. – Ред.) – один из ведущих факторов дестабилизации. И наоборот, умеренный разрыв в доходах снижает конфликтный потенциал. Что подтверждает и хрестоматийный пример роли многочисленного среднего класса как социальной базы стабильности, иллюстрируемый обычно опытом развитых стран. В странах, где уровень поляризации незначителен, даже при относительно невысоком среднем уровне доходов конфликтный потенциал ниже, чем в поляризованных обществах с относительно средним уровнем жизни населения. Представляет ли интерес характер стратификации в современном Казахстане? Да, безусловно. Исходя из актуальной повестки дня, мы проводили специальные исследования. Часть их представлена в недавно изданной книге "Кризис и казахстанское общество: социологическое измерение". Удельный вес среднего класса, своего рода оплота стабильного развития государства, пока незначителенПоляризация населения как значимый дестабилизирующий фактор развития формируется с началом системной постсоветской трансформации и четко обозначается в Казахстане в середине 1990-х годов, сохраняя актуальность весь последующий период. Удельный вес среднего класса, своего рода оплота стабильного развития государства, пока незначителен. Для определения его соотношения существуют несколько критериев – образовательный, статусный, материальный. К сожалению, у нас пока низкий социальный статус людей, работающих в здравоохранении, образовании, науке. То есть в этом отношении необходимо повышать статус многих профессий. Что касается материального положения, то, по данным социологического исследования Казахстанского института социально-экономической информации и прогнозирования (КИСЭИП), проведенного по заказу Фонда первого президента, в нашей стране сегодня наиболее многочисленными являются две группы респондентов: группа "проблемных", или тех, кто испытывает проблемы в связи с уровнем материального положения, таких оказалось 26 процентов, и группа населения относительно "среднего" в казахстанских условиях достатка – 40,5 процента. Тогда как две группы бедных (тех, у кого денег хватает только на питание, но покупка одежды затруднительна, и тех, у кого денег не хватает даже на питание) составляют соответственно 17,6 процента и 4,5 процента респондентов, в совокупности 22,1 процента респондентов. Не испытывают материальных затруднений 6,8 процента жителей страны. Расслоение между бедными и богатыми в условиях Казахстана предлагаем рассмотреть на примере наиболее представленного в Казахстане этноса – казахов, поскольку по самооценкам материального благосостояния расслоение на сверхбогатых и бедных среди казахов становится очевидно уже на уровне оценок собственного материального положения. Практически одинаково представлены те, кто не испытывает никаких материальных затруднений, а также те, у кого средств хватает только на питание, но покупка одежды затруднительна: 18,8 и 15,7 процента соответственно.Стоит отметить, что расслоение между казахами на сверхбогатых и бедных более четко ощущают те, кого можно условно отнести к группе материально ущемленных слоев населения. Тогда как те, кто не испытывает материальных затруднений, напротив, отмечают, что деление среди казахов по уровню материального благосостояния нельзя назвать критичным. Увеличивающиеся масштабы миграции из сел в города, связанные с проблемами трудоустройства сельчан, отсутствием достойных условий жизни, усиливают проблему поляризации. Увеличивающиеся масштабы миграции из сел в города, связанные с проблемами трудоустройства сельчан, отсутствием достойных условий жизни, усиливают проблему поляризацииНа сегодняшний день влияние поляризации населения по уровню доходов на внутриполитическую стабильность, вероятность развертывания масштабного конфликта не проявляется прямо в акциях протеста, даже на уровне лозунгов. Вместе с тем в повседневной жизни, на уровне социальной микросреды, имущественное неравенство, неравномерность доходов лиц и групп – актуализированное социальное явление, значение которого может четко обозначаться и возрастать (например, после сообщения о ставках руководства нацкомпаний в октябре 2006 года на заседании Совета безопасности). Официальные статданные отражают последовательное снижение показателя поляризации населения Казахстана в последнее десятилетие. Разрыв в доходах 10 процентов наиболее богатых и 10 процентов наиболее бедных сократился с 10,2 раза в 1997 году, до 6,8 раза в 2005 году. Тем не менее коэффициент фондов остается выше, чем до начала постсоветской модернизации. В СССР разрыв в доходах 10 процентов наиболее обеспеченных и 10 процентов наименее обеспеченных граждан составлял около 4,4 раза. А в России в I квартале 2006 года суммарные доходы 10 процентов самых богатых россиян превысили доходы 10 процентов самых бедных в 14,6 раза. Превышение "пороговых" значений разрыва в доходах основных социальных групп – значимый фактор протестных настроений, роста конфликтного потенциала, социальной напряженности. Они проявляются в тех "зонах", где наблюдается большой контраст бедности и богатства, прежде всего в крупных городах. Наибольшее воздействие имеет фактор поляризации населения по имуществу и доходам в городах Алматы, Астана, а также в Атырауской, Актюбинской и Мангистауской областях.В 1990-х годах генезис фактора поляризации населения в нашей республике носил объективный характер и был обусловлен форсированными темпами экономических преобразований. Сохраняющийся высокий уровень поляризации населения по уровню доходов в условиях расширения поля маневра правительства в решении проблемы отражает высокую степень субъективации фактора. Учитывая в целом объективный характер генезиса фактора поляризации населения на ранних этапах модернизации, последующую большую степень субъективации фактора в условиях устойчивого экономического роста, а также значение ряда критериев (оценка населением, воздействие на характер отношений между властью и населением, воздействие на ОПС) фактора в современный период, в ряду других выделяемых факторов фактор конфликтного потенциала поляризации населения является значимым. Говоря о борьбе с бедностью и сокращением социального и материального разрыва между разными группами общества, не стоит забывать и о проблеме "социального иждивенчества".В данном контексте нелишне напомнить избитую фразу советского времени "Труд создал человека". Социальная структура должна поощрять общественно значимую деятельность членов общества посредством продвижения их по "вертикальной лестнице". В противном случае экономическая и социальная модель будут неэффективны, а страна неконкурентоспособной в глобальном рейтинге. Начнется процесс деградации. Казахстан должен получить такую структуру, которая больше характерна для развитых странТакже государство должно ломать искусственные шлюзы и барьеры на пути "восхождения" достойных членов общества. Социальная мобильность – это положительный показатель, но не менее важный индикатор, кто и по каким заслугам получает себе новые социальные "паспорта". Иными словами, необходимо соблюдать "золотую меру". Бедность сама по себе не ведет к социальным катаклизмам, если в обществе соблюдается принцип справедливости. Социальная стратификация выступает одним из показателей модернизации экономики и общества. По логике вещей Казахстан должен получить такую структуру, которая больше характерна для развитых стран. Что можно сделать? Очевидно, что необходимо менять саму стратегию развития страны. В плане целей, в плане разработки, принятия, реализации программ развития малого и среднего бизнеса. Того самого среднего класса, который и составляет становой хребет любого современного государства. |