Файл: 72. Бас ми нервтері Иіс сезу жйкесі бас сйек нерві I.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 08.11.2023
Просмотров: 38
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
72.Бас ми нервтері
1. Иіс сезу жүйкесі (бас сүйек нерві I)- Оның аты айтып тұрғандай, бұл бас сүйек нервісі иіс сезу арқылы анықталатын заттар туралы жүйке ақпаратын арнайы жіберуге арналған, демек, бұл афферентті талшық. Бұл бас сүйек нервтерінің ең қысқасы, себебі оның тағайындалуы ми пайда болатын аймаққа өте жақын.
2. Көру нервісі (II бас сүйек нерві)- Бұл сондай-ақ афферентті талшықтардың бөлігі, және көзден жиналатын визуалды ақпаратты миға жіберуге жауапты. Бұл диенцефалоннан туындайды. Онын талшыктары көздің торлы қабығының түйінді кабатынан басталады. Кейін оның талшықтары көздің торлы қабығыНЫҢ медиаллі жартысынан көру нервтерінің қиылысын түзеді. Киылыстан көру жолы басталып, онын талшыктары керу кыртысасты (кору төмпесі, ортанғы ми тебесі табакшасының жоғарғы төбешіктері), ал калгандарынан импульстар кыртыс анализаторының шүйделік үлесіне топшылык қатпардын екі жағынан бағытталады
3. Окуломоторлы жүйке (III бас сүйек жүйкесі)- жұп көзкозгалткыш нерв (n.oculomotorius)ортангы мида орналасқан кезкимылдатқыш нервінің ядроларынан басталады, ми аякшаларының медиалді жағынан шығады. Бассүйектен көз ұясына жоғарғы көз саңылаулары арқылы отіп, кабакты котеретін, көз алмасының жоғарғы, ішкі, төменгі тік және төменгі қиғаш бұлшықеттерін жүйкелендіретін жогаргы және томенгі тармактарга бөлінеді.
4. Тростикалық немесе патетикалық нерв (IV бас сүйек нерві)- қозғалтқыш. Ортангы мида орналаскан ядродан басталады. Ми аяқшаларын айналып, дорсалді жағынан шыгып, самай улесі мен ми аякшалары арасында пайда болады. Бассүйектен көз шарасына жогаргы көз санылауы аркылы өтіп, коз алмасынын жогаргы қиғаш бұлшыкетін нервтендіреді.
5. Үшкіл нерв (V-бас нерві)- Оның қозғалтқыш талшықтары копір аймағында орналаскан козгалткыш ядродан, ал сезімтал талшықтары үшкіл жасушаларынан басталады. Кейін олар 3 тармаққа: кездік, жогаргы жақсүйектік және төменгі жақсүйектік болып бөлінеді.
6. Абдукентті жүйке (6-шы бас сүйек нерві)- козғалмалы, копір аймағындағы ядродан басталады
, ми негізінде пирамида мен копір арасында пайда болады. Бас сүйектің жогаргы кез ясынын санылауы аркылы көз уясына өтіп, көз алмасының тік латераллі булшыкетін нервтендіреді
7. Бет нерві (VII бас сүйек нерві) - қозғалмалы, көпір аймагындагы ядродан басталады. Мидың негізінде нерв кешір арасымен өтіп, ішкі есту санылауы аркылы самай сүйегіне кіреді. Әрі карай нерв есту жолымен жалғасады. Сонымен бірге бассүйектің сырткы бетіне шығады. Шықшыт безді жүре отырып және соңғы тармактарга бөлініп кұлақаймақтық ерім тузеді. Онын аякталуларының арасында самай, төменгі жақсүйектік шеттік тармагы, мойын тармагын ажыратуға болады. Бұл тармақтардың барлығы мимикалық бұлшықеттерді, коскурсак бұлшыкеттердін арткы ішін және мойынның теріастылык нервтерін нервтендіреді. Бет нервісімен морфологиялык байланыста болады, бірак функционалды айырмашылығы бар аралық нерв вегетативті нерв жүйесінде сипатталатын болады.
8. Вестибулокохлеарлы жүйке (VIII бас сүйек жүйкесі) - арнайы сезімтал нервісі екі бөліктен тұрады: кіреберіс және улу нервісі. Олар ішкі құлақтан (самай сүйегінен ішкі пирамидалары) басталады. Кіреберіс нервісі импульсті ішкі құлақта орналаскан статистикалык аппараттан өткізуші болып табылады. Улу нервісі ішкі кулактағы және дыбыс тітіркенулерін қабылдайтын спиральді азадан есту импульстерін өткізеді. Екі нерв де ішкі есту жолы мен тесігі аркылы самай сүйегінің пирамидасынан шыгып мига кіреді. Олардын талшыктары ромбторізді шұңқырдың латералді бурышында орналаскан ядроларында аяқталады.
9. Глоссофарингеальды жүйке (IV бас сүйек нерві)- аралас, сезімтал болігі болады. Қозғалтқыш талшыктары ромбтәрізді шункырда орналаскан екі ядро жасушасынан басталады. Сезімтал белігі түйіндердің сезімтал жасушаларынан бастау алады. Сол аркылы нерв бассүйектен шығады. Нервтен келесі сезімтал тармактар шығады: 1) дабыл нервісі (n.tympanicus) тармактары дабыл куысын және есту түтіктерін жүйкелендіретін дабыл куысында ерім түзеді; 2) бадамшалык тармак (г.tonsillares) тандай бадамшасының шырышты қабығына баратын; 3) тілдін арткы иштен бірінде тіл тармагы (rr. linguales); 4) жұтқыншақтын шырышты қабығына жұтқыншак тармагы (п.pharyngei) барады. Тіл-жұтқыншақтық нервісінің қозғалтқыш тармақтары:1) аттас бұлшықетке баратын нервici (n.m, stylopharyngei); 2) кезбе нервісімен жұтқыншақ бұлшықетіне жалғасатын жұтқыншақ тармагы.
10. Вагус нерві (X бас сүйек жүйкесі)- аралас. Онын козгалткыш талшықтары скіл кос ядродан басталады, ал сезімталталшыктары сезулік түйіндер жасушасынан басталады. Нервмидан сопақша мидың арты арқылы, ал бассүйектен тесік арқылы шығады. Нерв тармақтары бас агзаларына, мойын, кеуде және курсак куысына, ток ішек иіліміне дейін жібереді (сондыктан оны кезбе деп атайды).
11. Қосымша нерв (бас сүйек нерві XI)- қозғалтқыш. Оның козғалтқыш ядродан басталатын бассүйектік кабыктары және жұлындык кабыктары болады. Соңғысы жұлыннан шығып, жогары котеріліп, бассүйек куысына шүйде тесігі аркылы етіп, мойындырын тесігі аркылы шығады. Трапециятарізді және төс- бугана-емізіктәрізді бұлшыкеттерді нервтендіреді.
12. Гипоглоссальды жүйке (XII бас сүйек нерві)- қозғалтқыш ядродан басталады. Мидан пирамида және олива аралыгынан шығады, ал бассүйектен тіласты нервісінің өзегі аркылы шығады. Тілдін булшыкетін нервтендіреді. Бір тармағы төмен түсіп мойын ерімімен тіласты сүйегінде орналаскан мойын булшыкеттері нервтендіретін мойын өрімін түзеді.
76.Имммунитет түрлері,Қан ұйытатын
Түрлік, тумысынан пайда болған, немесе тұқымқуалаушылық, генетикалық, конституционалдық иммунитет- филогенез процесінде бекітілген, ұрпақтан ұрпаққа тараушы түрлік, не дербестік антигеннің бір түріне сол организмнің биологиялық ерекшеліктерімен, антигеннің қасиетерімен, сонымен қатар орлардың қарым-қатынасына негізделген иммунитет. Мысал ретінде адамның мал ауруының кейбіреуіне сезімталсыздығын келтіруге болады ( қара малдың обасы, жылқының шешегі). Түрлік иммунитетің негізінде бірнеше себептері болуы мүмкін – біріншіден, антигендердермен алғаш кезедесіп, байланысқа түсіп, патологиялық процесті, не иммунитетті іске қосуды қамтамасыз ететін рецепторлық аппараттың кейбір түрлерінің жоқтығы. Сонымен қатар, организмде антигеннің жедел бұзылуын (мысалы, ферменттермен), не организмде микроботардың қонақтап өсіп-өнуін қолдайтын жағдай болмауынтар аѓзада антигенніњ жедел, мысалы феременттермен, б±зылуын не аѓзада микроботар ќонаќтап µсіп-µнуіне естен шығармау керек. Қорыта келгенде, оның негізінде жануар түрінің генетикалық ерекшелігі, ал нақтылы айтқанда сол антигенге иммундық жауап беретін геннің жоқтығы.
Жүре пайда болған иммунитет - ол адамның және жануардың онтогенез кезінде табиғи, немесе жасанды жолмен антигенмен кездесуінің нәтижесінде пайда болып, сол антигенге қарсы тұрақтылық туғызады.
Табиғи (жаратылыстық) және жасанды түрде пайда болған иммунитет белсенді және енжарлы болып бөлінеді. Егерде тұрақтылыққа ағзаның механизімдері кірісіп антигенге қарсы заттар өндіріліп шықса оны белсенді дейді, ал организмнің тұрақтылығына дайын факторлар (иммундыглобулиндер, иммундық қан сарысуы, иммундық лимфоциттер) сырттан еңгізілсе ол «енжарлы» иммунитет деп аталады. Табиғи жүре пайда болған белсенді иммунитет жұқпалы аурумен ауырып сауыққаннан кейін пайда болады. Табиғи жүре пайда болған енжарлы түрі жаңа туған перзентетердің ананың жатыра арқылы алынған антигенге қарсы иммунитет факторларына негізделген. Жасанды жүре пайда болған белсенді иммунитет деп вакцина егілгеннен кейін пайда болған түрін айтады. Жасанды жүре пайда болған енжарлы иммунитет дайын иммунитет факторларын(иммундыглобулиндер, иммундық сарысулар) организмге еңгізгенде құрылады.
Иммунитеттің құрылуына жасушалық және гуморалдық факторлар қатынасады. Сондықтан, жүйе белсенді иммунитет құруға қандай факторлар басым кірісуіне сәйкес (жасушалық, не гуморалдық) жасуша-гуморалдық және гуморалды-жасушалық болып бөлінеді.
Жасушалық иммунитеттің көрнекті мысалы - ісікке және трансплантантқа қарсы түрі, өйткені басты рөлді цитотоксикалық Т-киллер-лимфоциттер атқарады. Токсинемиялық ауруларда (сіреспе,ботулизм, күл) иммуниеттің негізінде антиденелер басым (антитоксикалық антиденелер); түберкулезде бастаушы рөлді иммунитетке жауапты жасушалар (лимфоциттер, фагоциттер) арнайы антиденелермен қосылып атқарады. Кейбір вирустық ауруларда (қара шешек, қызылша, т.б.) тұрақшылықты арнайы антиделер негіздеп, жасушалық факторлармен жалғастырылады.Тұрақтылықты камтамасыз етудің көлеміне сәйкес иммунитет жалпы (бүкіл денені корғайды) және жергілікті ( мысалы, тыныс алу жүйесінің жоғарғы бөлімінің шырышты қабығының иммунитеті) түріне бөлінеді
| Иммунитет | |
| Т  үрлік(тумысынан,түқымқуалаушылық, генетикалық, конституционалдық) | Жүре пайда болған |
| Белсенді (табиғи, жасанды ) | Енжарлы (табиғи, жасанды) |
| Гуморалдық | Жасушалық |
| Жергілікті | Жалпы |
| Стерилді | Стерилді емес |
| Антитоксикалық,Бактерияға қарсы Вирусқа қарсы,Саңырауқұлақтарға қарсы Ісіктерге қарсы,Трансплантациялық Гельминттерге қарсы | |
Қан ұйытатын жүйе
Қанның физикалық қасиетерінің өзгеріп, сүйық күйден қойырт-пақтанып қатқылдануын ұю деп атайды. Қанның ұюы оның маңыз-ды қорғағыш қасиеттерінің бірі. Ол организмді қансыраудан сақтай-ды. Қансырауды тоқтатуға (гемостаз) қан тамырларының қабырғасы, тамыр маңыңдағы ұлпалар, қан плазмасы құрамыңдағы үю фактор-лары, барлық қан торшалары қатысады. Бүл процесте биологиялық белсеңді заттар да маңызды рөл атқарады. Олар физиологиялық өсеріне қарай қанның ұюын жеңілдететін, қанның ұюына кедергі жасайтын және үйықты ерітетін заттар болып бөлінеді.
Қанның ұю процесі механизмінің негізіне 1871 ж. А.Шмидт ұсынған ферменттік теория алынған. Бұл теорияға сәйкес ұю процесі үш кезеңде өтеді де, плазма құрамындағы 13 фактор мен тромбоцит факторларының (10-нан астам) қатысуымен жүреді. ГІлазма факторлары ашылу ретіне қарай нөмірленіп, рим цифрларымен, ал тромбоцит факторлары араб цифрларымен белгіленеді. Егер плазма құрамындағы факторлардың біреуі жетіспесе, онда қан ұю қабілетінен айырылады (мысалы, VIII-фактор жетіспегенде гемофилия дерті байқалады).
Қанның ұю процесі үш кезеңде өрбиді. Бірінші кезең тромбоциттердің белсенділігінің күшеюімен сипатталады. Екінші кезеңде плазма құрамындағы факторлардың белсенділігі артып, үш сатылы тізбектелген ферменттік процесс жүреді. Ұюдың соңғы үшініші кезеңінде ұйық ретракциясы (фибрин талшықтарының тығыздалуы) жүреді.
Қанның үюы тізбектелген реакциялардан түратын күрделі процесс. Оның мөні қан қүрамындағы фибриноген белогының физика-химиялық қасиеттерінің езгеруінде. Ұю процесі барысында фибриноген белогынан қышқыл пептид бөлінеді де, ол ерімейтін белок -фибринге айналады.
Денедегі жарақат сипатына, зақымданған тамыр табиғатьша қарай ұю процесі екі жолмен жүреді: не ол тамыр мен тромбоциттер реакциясымен шектеледі (тамыр-тромбоциттік механизм), не плазма қүрамындағы факторлардың қатысуымен тізбектелген ферменттік процесс басталып, фибрин ұйығы пайда болады (коагуляциялық -үю механизмі).
Тамыр — тромбоциттік механизм қан қысымы томен майда та-мырлар зақымданғанда іске қосылады. Бүл жағдайда тромбоциттер-ден болінген заттардың әсерімен тамыр тарылады, тромбоциттер за-қымдалған жерге жабысып, бір-бірімен желімденеді де, плазма оңай өтетін, тромбоциттерден құралған, борпылдақ тығын пайда болады. Одан өрі тромбоциттердің қайтарымсыз агрегациясы жүріп, олар плаз-маны өткізбейтін біртекті массаға айналады. Тромбоциттерден бөлінген заттардың әсерімен қан тамыры тарыла түседі, 3-фактор — тромбоцит протромбиназасы арқьглы қанның ағуын тоқтатудың коагуля-циялық (ұю) механизмі іске қосылады. Осыдан кейін тромбоцит ұйығы тығыздалып, қан үйығының ретракциясы нөтижесінде тром-боцит тығыны зақымданған тамырға бекиді, қанның ағуы тиьглады.