Файл: Lecture 11 Long Run Equilibrium of Competitive Firm and Industry Lecturer Sherzod Mustafakulov.ppt
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.11.2023
Просмотров: 38
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Lecture 11
Long Run Equilibrium of Competitive
Firm and Industry
Lecturer: Sherzod Mustafakulov
Microeconomics
РАҚОБАТЛАШУВЧИ ФИРМА ВА ТАРМОҚНИНГ УЗОҚ МУДДАТЛИ ОРАЛИҚДАГИ МУВОЗАНАТИ ВА ТАРМОҚНИНГ ТАКЛИФИ
Ўртача узоқ муддатли харажат ва унинг хусусияти.
Узоқ муддатли оралиқда рақобатлашувчи фирма ва тармоқнинг мувозанат ҳолатини аниқлаш.
Тармоқнинг узоқ муддатли оралиқдаги таклифи, харажатлари ўсаётган тармоқ, харажатлари ўзгармас бўлган тармоқ, харажатлари камаётган тармоқ.
Ишлаб чиқариш масштаби ва фирманинг самарали размери.
mustafaqulov_sh@mail.ru
Тайёрлади: и.ф.д. Мустафакулов Ш.И.
Узоқ муддатли оралиқда фирма фойдаланадиган барча омилларини ўзгартиради, шу жумладан ишлаб чиқариш қувватларини ҳам.
***
Узоқ муддатли оралиқда фирма ўз капитали ҳажмини ўзгартириши, яъни ишлаб чиқариш қувватини ўзгартириши мумкинлиги фирмага ишлаб чиқариш харажатларини камайтиришга имкон беради.
***
Фирма ишлаб чиқариш харажатларининг қандай ўзгариши ишлаб чиқариш масштаби самарадорлигининг ўсиши, ўзгармаслиги ва камайиши билан аниқланади.
Узоқ муддатли оралиқнинг шартлари
Бошқаларнинг фикрини ўйлаб ўтиргандан кўра ўз устингда кўпроқ ишла. Л.Толстой
Одатда, ишлаб чиқаришнинг бошида масштаб самарасининг ошиши, ундан кейин ўзгармас ва кейинчалик камайиши кўпгина фирмаларга хосдир. Шунинг учун ҳам узоқ муддатли оралиқда умумий ўртача харажатлар чизиғи ботиқ кўринишга эга бўлади
АС
LАС
Q
Q*
Q2
Q1
Минг йил ўқисаму, мендан «нимани билдинг», деб сўрасалар, «ҳаддимни билдим» дейман. Ж.Румий
Узоқ муддатли оралиқда тармоқ таркибидаги фирманинг мувозанат ҳолати бозорда шаклланган нархнинг ушбу фирманинг ўртача харажатлари минимумига тенглиги билан белгиланади:
E
Q
Pe=MR=MC=min(LAC)
LAC, P
LAC
LMC
Pe
Qe
0
Одамлар суратини безатса, сен сийратингни беза. Одамлар бошқалар айбидан сўз очса, сен ўз қусурингни ўйла. Ж.Румий
Узоқ муддатли оралиқда тармоқнинг типик вакили бўлган фирманинг фойдаси узоқ муддатли чекли харажат маҳсулот нархига тенг бўлганда таъминланади!
q3
q2
P
P=MR
E
40
F
A
C
30
Q
LAC
LMC
SMC
SAC
G
B
D
q1
Тилингдан олдин қалбингни тарбия қил. Чунки сўз қалбдан келиб, тилдан чиқади. Ж.Румий
Типик фирманинг узоқ муддатли мувозанати (а),
узоқ муддатли оралиқда тармоқ мувозанатининг ўзгариши (б).
P
LMC
LAC
P1
40
30
Q
q2
P
P1
P2
Q
Q2
Q1
S1
S2
D1
Фирма
Тармоқ
P2
Ҳар бир табиий нарса ўлчанган бўлади, лекин ҳар бир ўлчанган нарса табиий бўлавермайди. Ибн Сино
Тармоққа фирмаларнинг кириши ва ундан чиқишини тармоқда узоқ муддатли мувозанатни таъминловчи механизм деб қараш мумкин.
Тармоққа фирмалар кириб келади, агар улар ушбу тармоқда иқтисодий фойда олишни сезсалар.
Тармоқдан фирма чиқади, агар у узоқ муддатли оралиқда ўртача харажатларини қоплай олмаса.
Тармоқдан чиқиш ва унга кириш охирги (чекли) фирманинг иқтисодий фойдаси нолга тенг бўлгунга қадар давом этади.
Фирманинг иқтисодий фойдаси нолга тенг бўлганда, унда хеч қандай бозордан чиқиш рағбати бўлмайди ва бошқа фирмаларнинг ҳам бозорга кириб келишига қизиқиши бўлмайди.
Узоқ муддатли оралиқда мувозанатлик шартининг бажарилиши учун қуйидаги учта ҳолат бўлиши лозим:
тармоқда фаолият юритаётган барча фирмалар фойдани максималлаштиришга ҳаракат қилишади;
алоҳида олинган фирманинг тармоққа кириш ва чиқишига ҳожат йўқ, чунки барча фирмаларнинг иқтисодий фойдаси нолга тенг;
товарнинг бозор нархи умумий таклиф ва умумий талабга тенг бўлган ҳолда шаклланган.
Узоқ муддатли оралиқда фирмаларнинг
хатти-ҳаракати
Олимнинг жоҳиллиги нима-ю, жоҳилнинг олимлиги нима? Ғайбуллоҳ ас-Салом
Узоқ муддатли оралиқда ишлаб чиқарувчилар
ортиқчалиги
P
LMC
LAC
7
Q
1
P
10
7
Q
1,3
Иқтисодий рента
LMC
LAC
Туғилган кунинг эсдан чиқса чиқсину, бироқ нима учун туғилганинг эсдан чиқмасин. Ғайбуллоҳ ас-Салом
Қисқа муддатли оралиқда бозор таклифи фирма таклиф чизиқлари йиғиндиси орқали топиларди. Узоқ муддатли оралиқдаги таклифни фирма таклифларини қўшиш орқали аниқлаб бўлмайди. Нима учун деганда, узоқ муддатли оралиқда бозор нархининг ўзгаришига кўра фирмалар бозорга киради ёки ундан чиқади. Бу ўз навбатида фирмалар таклиф чизиқларини қўшиб бўлмаслигини кўрсатади (қайси фирмалар бозорда қолаётганлигини биз билмаймиз). *** Узоқ муддатли оралиқдаги таклифни аниқлашда ишлаб чиқариш ҳажмининг кенгайишини фақат ресурслардан фойдаланишнинг кенгайиши ҳисобидан бўлади, деб фараз қилинади. *** Узоқ муддатли оралиқдаги умумий таклифнинг шакли тармоқда ишлаб чиқариш ҳажми ўсишининг ёки камайишининг фойдаланиладиган ишлаб чиқариш омиллари нархига таъсир этиш даражаси билан изоҳланади. Шунинг учун ҳам уч турдаги тармоқ хўжалиги қаралади: харажатлари ўзгармас, ўсувчи ва камаювчи тармоқлар.
Адабиёт атомдан кучли, лекин унинг кучини ўтин ёришга сарф қилиш керак эмас. А.Қаҳҳор
Узоқ муддатли оралиқда тармоқ таклифи
P
MC
AC
Q
P
Q
S1
S2
D1
D2
Q2
Q1
q1
q2
SL
P1
P2
P1
P2
C
B
A
Идеалга топинмайдилар, идеалга талпинадилар.
Узоқ муддатли оралиқда тармоқ харажатларининг ўсиб бориши
P
SMC2
LAC2
Q
P
Q
S1
D1
D2
Q3
Q1
q1
q2
SL
P1
P2
P3
P2
B
A
SMC1
LAC1
P1
S2
Q2
Нима ўқиганингни эмас, нима уққанлигингни сўзла.
Уйга вазифа
Рақобатлашган бозорда ҳаракат қилаётган типик фирманинг харажат функцияси берилган:
ТС=6Q2+4Q
Маҳсулотнинг нархи Р=16 доллар бўлса:
Фирма иқтисодий фойда оладими ёки зарар кўриб ишлайдими?
Товарнинг бозор нархи қанча бўлганда, фирма узоқ муддатли оралиқда нормал фойда олади.
Ақлли бўлиш кифоя эмас, муҳими уни ишлата билишдир. Рене Декарт
Muhim atamalar;
Masala-misollar;
Testlar;
Uyga vazifalar.
Amaliy dars
Foyda (buxgalteriya) – mahsulotni sotishdan tushgan tushumdan ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ketgan yalpi harajatni (tashqi harajatni) ayrilganiga teng.
Maksimal foyda olish sharti: MR = MC.
Raqobatlashgan bozorda maksimal foyda olish sharti: MC = P.
Raqobatlashuvchi firmaning zararsiz ishlash nuqtasini ifodalovchi shart:. (Q)minATC = P
Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri o’zgarmaydi, shuning uchun u foydani maksimallashtiradigan o’zgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini tanlashi lozim bo’ladi. Ma’lumki, foydani maksimallashtirish bu umumiy daromad bilan umumiy harajatlar ayirmasini maksimallashtirish demakdir, ya’ni:. π(Q)=TR(Q) – TC(Q)
Raqobatlashgan firmaning qisqa muddatli oraliqdagi taklifi. Firmaning taklif chizig’i har bir mumkin bo’lgan narxlarda firma qancha miqdorda mahsulot ishlab chiqarib taklif qilishini ifodalaydi. Yuqorida ko’rdikki, firma mahsulot ishlab chiqarishni narx chekli harajatga teng bo’lgunga qadar oshiradi va narx o’rtacha o’zgaruvchan harajatdan kichik bo’lsa, ishlab chiqarishni to’xtatadi (firma yopiladi). Demak, firmaning noldan yuqori hajmdagi ishlab chiqarish (Q>0) taklif chizig’i chekli harajatning (MC) o’rtacha o’zgaruvchan harajatning minimumidan yuqorida yotgan qismi bilan ustma-ust tushadi
Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi taklif chizig’i
AVC minimumidan yuqori bo’lgan har qanday narx P ' da foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi Q ' ni grafik orqali aniqlashimiz mumkin)
(17-slaydda)
Raqobatlashgan bozorda narxning oshishi bozordagi firmalarni ishlab chiqarish hajmini oshirishga undaydi, shuning uchun ham raqobatlashgan firmaning qisqa muddatli oraliqdagi taklif chizig’i o’suvchi bo’ladi.
Testlar
1. Bozor tarkibiga bog’liq bo’lmagan holda firma yopiladi, agar:
a) tushum hajmi umumiy harajatlarni emas, balki faqat o’zgaruvchan harajatlarni qoplasa;
b) tushum o’zgaruvchan va doimiy harajatlarni qoplaydi, lekin umumiy harajatlarni qoplamasa;
c) o’rtacha tushum o’rtacha o’zgaruvchan harajatlardan yuqori, lekin o’rtacha umumiy harajatlardan past bo’lsa;
d) o’rtacha tushum o’rtacha o’zgaruvchan harajatlardan past bo’lsa;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
2. Foydasini maksimallashtirayotgan firma mahsulot ishlab chiqarishning shunday hajmini tanlashi kerakki, bunda:
a) o’rtacha harajatlar minimal bo’lishi kerak;
b) o’rtacha tushum o’rtacha umumiy harajatalarga teng bo’lishi kerak;
c) chekli tushum chekli harajatga teng bo’lishi kerak;
d) umumiy tushum maksimal bo’lishi kerak;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
3. Ikki tomonlama monipoliyada:
a) sotuvchi iste’molchiga qaraganda ko’proq naf ko’radi;
b) iste’molchi sotuvchiga qaraganda ko’proq naf ko’radi;
c) narxni doimiy bir xilda aniqlash mumkin emas;
d) oldi-sotdi hajmini aniqlash mumkin emas;
e) sotuvchi va oluvchi teng naf ko’radi.
4. Mukammal raqobatlashgan bozorda firmaning talab egri chizig’i:
a) chekli va o’rtacha tushum egri chiziqlari bilan mos tushadi;
b) o’rtacha va umumiy tushum egri chiziqlari bilan mos tushadi;
c) chekli va umumiy tushum egri chiziqlari bilan mos tushadi;
d) umumiy tushum egri chizig’i bilan mos tushadi;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
5. Foydasini maksimallashtirayotgan firma qanday hollarda ishlab chiqarish hajmini o’zgarishsiz qoldirishi mumkin?
a) MR>MC va TR>TC;
b) MR=MC va TR>TC;
c) MR>MC va TR=TC;
d) MR-MC maksimal holatda;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
6. Qisqa muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda firmaning taklif egri chizig’i:
a) MC egri chizigidan yuqorida yotgan AVC egri chizig’iga mos keladi;
b) bozor taklifi egri chizig’i orqali aniqlanadi;
c) AVC egri chizig’idan yuqorida yotgan MC egri chizig’iga mos tushadi;
d) firma mahsulotiga talab egri chizig’i bilan mos keladi;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
7. Uzoq muddatli oraliqda foydasini maksimallashtirayotgan firma uchun:
a) narx o’rtacha o’zgaruvchan harajatlarga teng bo’ladi;
b) narx chekli harajatlardan yuqori bo’ladi;
c) narx o’rtacha umumiy harajatlarga teng bo’ladi;
d) o’rtacha umumiy harajatlar minimal bo’ladi;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
8. Monopolistik raqobatni mukammal raqobatdan ajratib turadigan asosiy belgi:
a) raqobatlashuvchi firma bir xil mahsulotni emas, balki tabaqalashgan mahsulotni ishlab chiqaradi;
b) monopolistik raqobat sharoitida firmaning talab egri chizig’i bozor talabi egri chizig’i bilan mos tushadi;
c) uzoq muddatli monopolistik raqobat sharoitida firmalar iqtisodiy foyda oladilar, mukammal raqobat sharoitida esa bunday bo’lmaydi;
d) monopolistik raqobat bozoriga kirish uchun jiddiy to’siqlar mavjud;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
9. Mukammal raqobat sharoitida ishlab chiqarishning doimiy omiliga solinadigan soliq stavkasi ko’tarilganda, firma ishlab chiqarish hajminini:
a) ko’paytiradi;
b) qisqartiradi;
c) o’zgartirmaydi;
d) aniq qaror qabul qilmaydi.
10. Raqobatli firmadan farqli ravishda monopolist:
a) mahsulotga har qanday narxni qo’yishi mumkin;
b) MR=MC da foydasini maksimaltiradi;
c) mahsulotning har qanday hajmini ishlab chiqarishi va uni xohlagan narxda sotishi mumkin;
d) ma’lum bir bozor talabida maksimal foyda beradigan narx va ishlab chiqarish hajmi konbinatsiyasini tanlaydi;
e) mutloq elastik talabga duch keladi;
f) to’g’ri javob keltirilmagan.
11. Tabiiy monopoliya, bu-
a) OPEK-xalqaro neft karteli;
b) IBM-kompaniyasi;
c) Hamkorbank;
d) Shahar metrosi;
e) to’g’ri javob keltirilmaga.
12. Narx diskerminatsiyasi-bu:
a) yuqori sifatli tovarga yuqori narx belgilash;
b) yangi modeldagi tovarga yuqori narx belgilash;
c) ishchilarning malakasiga qarab ish haqi berish;
d) bir xil mahsulotni har xil haridorlarga turli narxda sotish;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
13. Raqobatlashuvchi firmadan farqli ravishda monopolist:
a) foydani maksimallashtirishga intiladi;
b) narxni yuqori o’rnatib ko’proq foyda olishga intiladi;
c) mahsulotni ko’proq miqdorda ishlab chiqarib, yuqori narxda sotishga intiladi;
d) MR=P bo’lgan holatda mahsulot ishlab chiqarishga intiladi;
e) kamroq mahsulot ishlab chiqarib yuqoriroq narx qo’yishga intiladi;
14. Аgаr mаhsulоtning bаhоsi ishlаb chiqаrish uchun sаrflаnаyotgаn o’rtаchа umumiy harаjаtlаrni qоplаmаydigаn bo’lsа, u hоldа firma:
a) ishlаb chiqаrishni zudlik bilаn to’хtаshi kеrаk;
b) mаhsulоt ishlаb chiqаrish hаjmini P > AVC bo’lgаni hоldа P=MC tеnglik tа’minlаngunchа tаnlаshi kеrаk;
c) yangi tехnоlоgiyani tаnlаsh kеrаk;
d) ustаmа harаjаtlаrni qisqаrtirish lоzim;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
15. Fоydаni mаkismаllаshtirishgа hаrаkаt qilаyotgаn mоnоpоlist o’z mаhsulоtining bаhоsini pаsаytirаdi, аgаr:
a) o’rtаchа harаjаtlаr pаsаysа;
b) rеklаmа harаjаtlаri o’sib bоrsа;
c) chеkli dаrоmаd chеkli harаjаtlаrdаn yuqоri bo’lsа;
d) chеkli dаrоmаd o’zgаruvchаn harаjаtlаrgа tеng bo’lsа;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
16. Qisqа muddаtli оrаliqdа fоydаni mаksimаllаshtirishgа hаrаkаt qilаyotgаn rаqоbаtlаshuvchi firmа, qаndаy hоllаrdа mаhsulоt ishlаb chiqаrish hаjmini оshirmаydi?
a) mаhsulоtning nаrхi o’rtаchа harаjаtlаr minimumidаn pаst bo’lgаndа;
b) o’rtаchа dоimiy harаjаtlаr mаhsulоt nаrхidаn yuqоri bo’lgаndа; 87
c) mаhsulоtning nаrхi o’rtаchа o’zgаruvchаn harаjаtlаr minimumidаn pаst bo’lgаndа;
d) umumiy dаrоmаd umumiy harаjаtlаrni qоplаy оlmаsа;
e) to’g’ri javob keltirilmagan.
17. Quyidаgi bоzоrlаrdаn qаysi biri mukаmmаl rаqоbаtlаshgаn bоzоrgа yaqin turаdi.
a) po’lаt bоzоri;
b) sаrtаrоshlik хizmаti bоzоri;
c) qimmаtbаhо qоg’оzlаr bоzоri;
d) bеnzin bоzоri;
e) to’g’ri javob yo’q.
18. Qаndаy hоllаrdа o’rtаchа umumiy harаjаtlаr miqdоri minimаl qiymаtgа erishаdi?
a) AVC=FC;
b) Fоydа mаksimаl bo’lgаndа;
c) MC=AVC;
d) MC=ATC.
19. Mаksimаl fоydаni ko’zlаb hаrаkаt qilаyotgаn firmа qo’shimchа ishchilаrni yollаydi, аgаr:
a) umumiy tushum umumiy harаjаtdаn pаst bo’lsа;
b) qiymаt ko’rinishidаgi chеkli mаhsulоtning miqdоri pаsаygаndа;
c) qiymаt ko’rinishidаgi chеkli mаhsulоtning miqdоri ko’tаrilgаndа;
d) pul ko’rinishidаgi mеhnаtning chеkli mаhsulоti ish haqidаn yuqоri bo’lsа.
20. Аytаylik, ikkitа ishchi kunigа 46 dоllаr haq оlishаdi. Rаqоbаtlаshuvchi firmа uchunchi ishchini yollаgаndа umumiy haq miqdоri kunigа 60 dоllаrni tаshkil etаdi. Shuni qаyd etish lоzimki:
a) оldingi har ikki ishchining chеkli mаhsulоti 23 gа tеng;
b) оldingi har ikki ishchining qiymаt ko’rinishidаgа chеkli mаhsulоti 23 gа tеng;
c) yollаngаn uchunchi ishchining qiymаt ko’rinishidаgi chеkli mаhsulоti 14 gа tеngdir;
d) firmа uchinchi ishchini yollаmаsligi kеrаk.
21. Tаrmоqdа 1000tа firmа fаоliyat ko’rsаtаdi. Har bir firmа оyidа 5 birlik mаhsulоt ishlаb chiqаrgаndа, chеkli harаjаti 2 dоllаrni tаshkil etаdi. 6 birlik uchun 3 dоllаr, 7 birlik mаhsulоt ishlаb chiqаrgаndа 5 dоllаr to’g’ri kеlаdi. Аgаr mаhsulоtning bоzоr nаrхi 3 dоllаrni tаshkil etsа, u hоldа, tаrmоqning bir оylik ishlаb chiqаrish hajmi qаnchаni tаshkil etаdi?
a) 5000 birlikdаn ko’p emаs;
b) 5000 birlikni;
c) 6000 birlikni;
d) 7000 birlikni.
Уйга вазифа
Nazorat va muhokama uchun savollar
Mukammal raqobatlashgan bozorning asosiy shartlari nimalar?
Mukammal raqobatlashgan bozorda tovar narxi qanday aniqlanadi?
Raqobatlashgan bozorda firmaning talab chizig’i qanday ko’rinishga ega?
Raqobatlashgan bozorda firmaning muvozanat holati qanday aniqlanadi?
Firmaning qisqa muddatli oraliqdagi taklif chizig’i grafigini tushuntirib bering.
Firma foydasini maksimallashtirish shatini tushuntirib bering.
Firma va tarmoqning uzoq muddatli oraliqdagi muvozanat holati qanday aniqlanadi?
Firmaning uzoq muddatli o’rtacha xarajatining tarkibi.
Uzoq muddatli oraliqda tarmoqning kengayish mexanizmini tushuntirib bering.
Firmaning uzoq muddatli oraliqdagi taklif chizig’i nimalar bilan belgilanadi?
1. Тарахуна Ю.В. и другие. Микроэкономика. Учебник. М.: Дело и Сервис, 2003.
2. Гальперин В.М. и другие. Микроэкономика. В 2-х т. СПб.: Экономическая школа, 2003.
3. ГУП Институт Микроэкономики при Министерства Экономики России. Библиотека экономической и деловой литературы http://www.aup.ru/library/
Asosiy adabiyotlar ro’yxati
Эътиборларингиз учун
раҳмат!