ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.11.2023
Просмотров: 37
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Ұжымдастыру және индустрияландыру-өткен ғасырдың 20-30-шы жылдарында Кеңес одағында болған ең маңызды процестердің бірі. Бұл процестер қазақ ауылының дамуына үлкен әсер етті және оның кейінгі эволюциясын анықтады.
Ұжымдастыру-бұл жеке шаруа қожалықтары колхоздар мен совхоздарға біріктірілген процесс. Ұжымдастыру Кеңес Одағында 1929 жылы басталып, бірнеше жылға созылды. Оның негізгі мақсаты ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыру және өнеркәсіптің қарқынды дамуына жағдай жасау болды.
Индустрияландыру, өз кезегінде, Кеңес Одағында қуатты өнеркәсіп құруға бағытталған. Индустрияландыру кезеңінде көптеген жаңа кәсіпорындар салынды, жаңа өндірістік салалар құрылды және инфрақұрылымға ауқымды инвестициялар жүргізілді.
Кеңестік ұлт саясатын бұрмалау деп түсіндірді, 1928 жылы қаңтарда-ақпанда Сталиннің Сібірге іс сапар кезінде Омбы огруктік комитетінің мәжілісінде астық дайындау барысында төтенше шаралар қолдануға рұқсат берді, Голощекин ауылдарға 4800 уәкіл жіберді, Астық дайындау барсында 31 мың шаруа жазаланды, 1928 жылғы 1 қазан - 1929 жылғы 1 желтоқсан аралығында - 277 шаруа атылды, 1927 жылы желтоқсанда Компартияның 15 сьезі ауыл шаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады, Орталық Комитет Қазақ АКСР-інде негізінен - 1932 жылдың көктеміне дейін өлкеде ұжымдастыруды аяқтау белгіленді, 1933 жылға дейін Қазақстанда көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықты отырықшылыққа көшіруді аяқтау көздеді, 1929 жылдың екінші жартысынан бастап республикада ұжымшар құрылысы жедел дамытылды, Алғашқы МТС-тер құрылды, Қазақстанның астықты аудандарындағы колхоздық құрылыстың негізгі формасы - ауыл шаруашылық артелі, Малды аудандардағы колхоз құрудың негізгі формасы - жерді бірлесіп өңдеу және шөп шабу серіктестігі құрылды.
Индустрияландыруды жүзеге асыру.
-
Түркісіб құрылысы[38, 200.б] -
1927 жылы Түркістан-Сібір теміржол құрылысы басталды. Түрксіб теміржол құрылысының басшылары: -
В. С. Шатов – құрылыс бастығы, -
Н. Нұрмақов – құрылысқа жәрдемдесу комиссиясының басшысы, -
Т. Рысқұлов – РКФСР үкіметі жанындағы құрылысқа жәрдемдесу комиссиясының басшысы. -
Теміржол құрылысында 100000 адам жұмыс істеді. Түркістан-Сібір теміржолы 3 жылдың ішінде салынып бітті. -
1930 жылы 28 сәуірде Айнабұлақ станциясында жолдың екі жағы түйісті. -
1931 жылы қаңтарда Түрксіб теміржолы пайдалануға берілді. -
Түркістан-Сібір теміржолы Орта Азияны сібірдің экономикалық өңірімен байланыстырды. -
Индустрияландыру бірінші жағынан Кеңес халықтары күшімен жүзеге асса, екінші жағынан орталықтың әкімшіл-әміршіл жүйесі негізінде жүргізілді. [3, 111.б] -
Соғысқа дейін Қазақстанда ембі мұнай өндіру орындары, Қарағанды көмір кен орындары, Жезқазған, Балқаш мыс комбинаттары, Шымкент қорғасын зауыты т. б. ірі кәсіпорындар салынды. -
Жалпы, Қазақстан Орал мен Сібірдің ірі өнеркәсіп орындарын шикізатпен, пайдалы қазбалармен қамтамасыз етті.
Ұжымдастыру мен индустрияландыру қазақ ауылына үлкен әсер етті. Олар қазақ ауылы тұрғындарының дәстүрлі өмір салтына әсер еткен бірқатар экономикалық, әлеуметтік және мәдени өзгерістерді тудырды. Осы процестерден туындаған кейбір негізгі өзгерістерді келесідей бөлуге болады:
Қазақ ауылында құрылған ірі колхоздар мен совхоздар кеңестік үлгі бойынша ұйымдастырылды, олардың негізгі мақсаты ауыл шаруашылығының өнімділігі мен тиімділігін арттыру болды. Колхоздардың құрамына осы ауданда тұратын барлық шаруалар кірді және олардың әрқайсысы ұжымның игілігі үшін жұмыс істеуі керек еді. Совхоздардың құрамына шаруашылық жүргізумен айналысатын кәсіби ауыл шаруашылығы қызметкерлері кірді.
Қазақ ауылындағы ірі колхоздар мен совхоздар қазақ халқының экономикасы мен әлеуметтік өмірінде орталық орын ала бастады. Олар қала халқы мен өнеркәсіпті азық-түлікпен және тауарлармен қамтамасыз ету үшін қажет өнімнің негізгі көзіне айналды.
Қазақ ауылында ірі колхоздар мен совхоздардың құрылуы Жер ресурстарын пайдалануды жақсартуға, ауыл шаруашылығында жаңа технологиялар мен инновацияларды пайдалануға ықпал етті. Олар қазақ ауылына әлемдік нарықта неғұрлым тиімді және бәсекеге қабілетті болуға мүмкіндік берді.
Алайда, ірі колхоздар мен совхоздардың құрылуы қазақ ауылындағы дәстүрлі шаруашылық нысандарының өзгеруіне және қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымының өзгеруіне алып келді. Шаруалардың көпшілігі ұжымдарда жұмыс істей бастады және жеке шаруашылықтары мен жер учаскелерінен айырылды. Сондай-ақ, ірі колхоздар мен совхоздардың құрылуы нәтижесінде ауыл аз қоныстанды және оның дәстүрлі келбеті өзгере бастады.
Жалпы, қазақ ауылында ірі колхоздар мен өзендердің құрылуы оң да, теріс те салдарға әкеп соқты. Бір жағынан, олар ауыл шаруашылығының өнімділігі мен тиімділігін арттыруға, халықты азық-түлікпен және тауарлық тауарлармен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді, сондай-ақ қазақ ауылы тұрғындарының өмір сүру жағдайларын жақсартуға жәрдемдесті. Екінші жағынан, ірі колхоздар мен совхоздардың құрылуы шаруашылық қызметтің дәстүрлі нысандарының жоғалуына, қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымының нашарлауына, қазақ ауылы тұрғындарының мәдени дәстүрлері мен өмір салтының өзгеруіне әкелді.
Қазіргі Қазақстанда Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін ірі колхоздар мен совхоздардың құрылуы тоқтап, шаруашылық қызметтің алуан түрлілігіне көшу болды. Алайда, олар қазақ ауылы тарихындағы маңызды кезең болып қала береді және Қазақстандағы қазіргі заманғы ауыл өмірінің дамуына әсер етеді.
20 ғасырдағы қазақ ауылындағы шаруашылық нысандарының өзгеруі Кеңес Одағы кезеңіндегі саяси және экономикалық реформалардың жүргізілуіне байланысты болды. Ірі колхоздар мен совхоздар қазақ ауылында шаруашылық жүргізудің негізгі нысандарына айналды және бұл жеке шаруашылықтың дәстүрлі нысандарынан кетуге әкелді.
Колхоздар мен совхоздардың құрылуы қазақ ауылындағы шаруашылық қызметті орталықтандыруға алып келді. Колхоздар жеке шаруа қожалықтарын біртұтас шаруашылыққа біріктірді, онда барлық өндірістік ресурстар мен өндіріс құралдары колхоздың қоғамдық меншігінде болды. Бұл жер ресурстарын пайдалануды жақсартуға, жаңа технологияларды енгізуге және еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік берді.
Совхоздардың құрылуы шаруашылық қызметті неғұрлым кәсіби және орталықтандырылған басқаруды көздеді. Совхоздарда ауыл шаруашылығы мамандары жұмыс істеді, олар шаруашылық жүргізумен және ұжымдардың жұмысын басқарумен айналысты. Совхоздар әдетте ірі қара, қой және жылқы өсірумен, сондай-ақ дәнді дақылдарды, көкөністер мен жемістерді өсірумен айналысқан. [35, 32.б]
Алайда, басқару нысандарының өзгеруі бірқатар проблемалар мен қиындықтарға әкелді. Біріншіден, шаруалар өздерінің жеке шаруашылықтары мен жер учаскелерін жоғалтты, бұл олардың экономикалық жағдайын нашарлатты. Екіншіден, колхоздар мен совхоздар көбінесе білікті кадрлардың жетіспеушілігімен және технологиялар мен жабдықтарды жетілдіру қажеттілігімен бетпе-бет келді.
Қазіргі Қазақстанда қазақ ауылындағы шаруашылық нысандары әртүрлі және жеке шаруашылықтарды да, отбасылық фермаларды да, шағын және ірі кәсіпорындарды да қамтиды. Алайда, ірі колхоздар мен совхоздар қазақ ауылының тарихындағы маңызды кезең болып қала береді және Қазақстандағы қазіргі ауыл өміріне әсер етеді.
Бұдан басқа, қазіргі қазақ ауылында дәнді дақылдарды, көкөністерді, жемістерді өсіру, мал шаруашылығы және балық өсіру сияқты ауыл шаруашылығы қызметінің әртүрлі түрлерімен айналысатын шағын және орта кәсіпорындардың өсуі байқалады. Олар жергілікті халыққа жұмыс орындарын ұсынады және аймақ экономикасының дамуына ықпал етеді.
Осылайша, 20 ғасырда қазақ ауылындағы шаруашылық нысандарының өзгеруіне Кеңес Одағы кезеңінде жүргізілген саяси және экономикалық реформалар себеп болды. Ірі колхоздар мен совхоздардың құрылуы қазақ ауылындағы шаруашылық қызметтің орталықтандырылуына алып келді, сонымен қатар шаруашылық қызметтің дәстүрлі нысандарының жоғалуына және қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымының өзгеруіне алып келді. Қазіргі Қазақстанда қазақ ауылындағы шаруашылық нысандары алуан түрлі және ауыл экономикасының дамуына ықпал ететін ірі кәсіпорындарды да, шағын және орта фермерлік шаруашылықтарды да қамтиды.
20 ғасырдағы қазақ ауылындағы әлеуметтік құрылымның өзгеруі Кеңес Одағы кезеңінде болған саяси және экономикалық өзгерістерге байланысты болды. Ұжымдастыру және индустрияландыру қазақ ауылының әлеуметтік құрылымы мен өмір салтының дәстүрлі нысандарын жоғалтуға алып келді.
Бастапқыда қазақ ауылында клиентуризм мен патронаж жүйесіне негізделген қатаң әлеуметтік иерархия болған. Бұл иерархияның жоғарғы жағында байлар болды, олар бай және ықпалды адамдар болды, олар үлкен жер меншігі мен саяси билікке ие болды. Төменде орта және кіші жер иелері болды, ал ең төменгі жағында кедейлер мен көше адамдары болды.
Алайда, Кеңес Одағы кезінде бұл әлеуметтік иерархия өзгертілді. Ұжымдастыру жер мен басқа да өндіріс құралдарының колхоздар мен совхоздардың қоғамдық меншігіне өтуіне әкеліп соқты, бұл экономикалық жағдайлардың бірізденуіне әкелді. Бұл сонымен қатар ірі жер иелері санының азаюына және клиентуризм мен патронаж жүйесінің біртіндеп жойылуына әкелді.
Осы өзгерістердің нәтижесінде қазақ ауылында кәсіби қатыстылығына негізделген жаңа әлеуметтік бөлініс пайда болды. Колхоздар мен совхоздар сияқты өндірісті ұйымдастырудың жаңа формалары инженерлер, техниктер, ауылшаруашылық жұмысшылары, мәдениет қызметкерлері және т. б. сияқты жаңа кәсіптердің пайда болуына әкелді.
Алайда, әлеуметтік құрылымның өзгеруі де кейбір мәселелерге әкелді. Атап айтқанда, ол бюрократияның дамуына және мемлекеттік құрылымдардың қазақ ауылының өмірі мен шаруашылық қызметіне қатысты билігінің артуына ықпал етті. [7, 170.б]
1919-1922 жылдар аралығында болған Қазақстандағы ашаршылық қазақ халқының тарихындағы ең қайғылы оқиғалардың бірі болып табылады. Бұл аштық азаматтық соғыс, Кеңес өкіметінің ұлттық және таптық саясаты, экономикалық дағдарыс, құрғақшылық және шегіртке шапқыншылығы сияқты бірқатар факторлардың нәтижесінде пайда болды.
Ашаршылық салдарынан 1,5 миллионға жуық адам қаза тапты, бұл сол кездегі Қазақстан халқының жартысына жуығын құрады. Қазақ ауылы астық дақылдарының азаюынан және мал өндірісінің құлдырауынан, сондай-ақ Қазақстан аумағы арқылы өткен әскерлер тарапынан жасалған зорлық-зомбылық пен тонаудан зардап шекті. Бұл көптеген қазақтардың үйлерін тастап, тамақ іздеуге мәжбүр болуына әкелді.
Қазақстандағы ашаршылық Кеңес өкіметі жүргізген бірқатар саяси және экономикалық реформалардың салдары болды. Жерді ұжымдастыру аясында астық пен мал қазақ шаруаларынан тәркіленді, бұл азық-түлік өндірісінің қысқаруына және халықтың өмір сүру сапасының нашарлауына әкелді.
1920 жылдары Кеңес өкіметі жүргізген революциялық ұлттық саясат шеңберінде Ұлттық тілдерді қолдануға тыйым салынды және қазақ халқының дәстүрлі әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлеріне тыйым салынды. Бұл қазақ ауылының дәстүрлі мәдениеті мен өмір салтын бұзуға алып келді, сондай-ақ ашаршылық кезінде қосымша қиындықтар туғызды. 1919-1922 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылық трагедиясы қазақ ауылының өмір сүру шегіне жетуіне әкелді. Бұл сол кезде қазақтар өмір сүрген Ресейдегі ортақ экономикалық, саяси және әлеуметтік проблемалар аясында болды. Кеңес өкіметі жүргізген революциялық өзгерістер малдың жаппай қырылуына, егіншіліктің жойылуына және басқарудың дәстүрлі түрлерінің жоғалуына әкелді. Нәтижесінде көптеген қазақтар аштықтан, аурудан және зорлық-зомбылықтан қаза тапты. [29, 148.б]
Қазақстандағы ашаршылық трагедиясы қазақ халқында өшпес із қалдырды және өткен ғасырдың 20-жылдарындағы қазақ ауылының өміріне қатты әсер етті. Алайда, уақыт өте келе қазақ ауылы қалпына келе бастады және 30-шы жылдары егіншілік пен мал шаруашылығын қалпына келтіру шаралары қабылданды. Сонымен қатар, жолдар, көпірлер, теміржолдар мен әуежайлар сияқты инфрақұрылымды салу жұмыстары жүргізілді, бұл ауылдың көлікке қол жетімділігін жақсартуға мүмкіндік берді.
20 ғасырдың екінші жартысында қазақ ауылы ұжымдастыру мен индустрияландырумен байланысты кейбір қиындықтарға қарамастан дамуын жалғастырды. Ірі ауылшаруашылық кәсіпорындары құрылды, өндірістік қуаты кеңейтілді және ауыл шаруашылығын технологиялық жабдықтау жақсарды. Бұл азық-түлік өндірісінің ұлғаюына және қазақ ауылының өмір сүру деңгейінің өсуіне әкелді.
Қазіргі уақытта қазақ ауылы экономикалық және әлеуметтік проблемалармен байланысты кейбір қиындықтарға қарамастан дамуын жалғастыруда. Жерді пайдалану тиімділігін арттыру, технологиялық жарақтандыруды жақсарту және ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасын арттыру үшін шаралар қабылданды. Сонымен қатар, Қазақстан Үкіметі актив[8, 145.б]
Қазақстандағы ашаршылық қазақ халқының тарихында терең із қалдырған нағыз апат болды. Қазіргі уақытта, ашаршылық жылдары қаза тапқандарды еске алу және дәстүрлер мен мәдениетті сақтауға көмектесу үшін қазақстандық БАҚ-та, әдебиетте және өнерде жиі айтылады
бірақ қазақ ауылының тұрақты дамуы үшін жағдай жасау, оның ішінде экономиканы жаңғырту және әртараптандыру, жұмыс орындарын құру және шағын және орта кәсіпорындарды қолдау арқылы жұмыс істейді.
Бұдан басқа, қазақ үкіметі жаңа жолдар, су құбыры және кәріз жүйелері, электрлендіру және басқа да инженерлік желілер салуды қоса алғанда, ауылдың инфрақұрылымын жақсарту бойынша белсенді жұмыс істеуде. Бұл халықтың өмір сүру жағдайларын жақсартуға және ауыл шаруашылығын және экономиканың басқа да салаларын дамыту үшін неғұрлым қолайлы жағдайлар жасауға мүмкіндік береді. [35, 88.б]