Файл: 9 сынып оу сауаттылы Бала би артайан шаында еліні игі жасылытарымен кеесіп отырып Жерден ауырне, судан тере не, оттан ысты не, кктен биік не.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.12.2023
Просмотров: 94
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
9 сынып оқу сауаттылы
Бала би қартайған шағында елінің игі жақсылықтарымен кеңесіп отырып: «Жерден ауырне, судан терең не, оттан ыстық не, көктен биік не?» - деп сұраған екен.
Бұған ешкім ауыз тұшырлықтай жауап бере алмапты. Сонда Бала бидің өзі шешіп берген екен дейді:
Жерден ауыр дегенім – ақыл-білім,
Судан терең дегенім – оқу-ғылым.
Оттан ыстық дегенім - адамның өмірі.
Көктен биік дегенім - тәкәппардың көңілі.
1. Бала бидің пікірінше, жерден ауыр не?
А) адам өмірі В) ақыл-білім С) тәкәппар көңілі Д) оқу-ғылым Е) кітап
2. Бала бидің пікірінше, адам өмірі неден ыстық?
А) жалыннан В) жақсылықтан С) тозақ отынан Д) оттан Е) күннен
3. Бала бидің сұрағына кім жауапберді?
А) Қазыбек би В) шәкірті С) өзі Д) Төле би Е) баласы
4. «ауыз тұшырлықтай» тіркесінің мағынасы?
А) жылы сөз В) ауыр сөз С) аузы ашық Д) ауыз ашитындай Е) көңіл толатындай
Құмырсқа
Құмырсқа – әлемдегі ең көп тараған жәндіктердің бірі. Қазақ «құмырсқадай қажырлы», «құмырсқадай құжынаған», «құмырсқадай еңбекқор» деген тіркестерді бекер айтпаған. Олардың біз білмейтін қызық қыры көп. Оны ғалымдар зерттеп, бұқараға жеткізіп отыр.
Құмырсқаларды зерттейтін ғылым - мирмекология деп аталады. Осы мирмеколог мамандардың құмырсқадай тынбай талаптанып, қайнаған тіршілікті зерттеуі нәтижесінде бізге олар туралы көптеген қызықты деректер белгілі болды. Құмырсқа жер жүзінде ең көп тараған жәндік. Әлемдегі ең құрметті мимекологтардың бірі Эдвард Уилсонның есебі бойынша, бүгін жер бетінде 10 квадриллион, яғни онның 15 дәрежесіндей құмырсқа бар екен. Жан басына шаққанда, бір адамға миллион құмырсқадан келеді, ал жалпы үлесі барлық адамның үлесіндей.
1. Мәтін қай стильде жазылған
А) ресми стиль В) ауыз екі стиль С) ғылыми стиль Д) көркем әдеби стиль Е) публицистикалық стиль
2. Мәтіннің тақырыбы қандай?
А) жәндіктер туралы В) құмырсқалар илеуі туралы С) құмырсқалар туралы
Е) мирмекологтартуралы Д) құмырсқалар еңбегі
3. «Құмырсқадай құжынаған» тіркесінің мағынасына сай келмейтін қатарды көрсетіңіз.
А) көп, быжынап кетті В) көп, ығы- жығы С) қаптап кетті, қайнады
Д) қажырлы, еңбекқор Е) қайнаған, қалың
4. Құмырсқаларды зерттейтін ғылым қалай аталады?
А) биология В) мирмекология С) ботаника
Д) зоология Е) нумерология
Сақ патшасы
Ұлы сақ ордасының қазынасы құлқынын тескен Кир патша Сырдарияның ұлы арнасына кеп тоқтап,қайтыс болған күйеуінің орнына патша болған Тұмар ханымға елші жібереді:
- Сақтардың ұлы ордасының жесір ханымы маған әйел болсын! Екеуміз екі елдің басын қосып, бірігіп билейік. Бұл дегеніңіз – Тұмар ханымның басына құмай (бақыт) құсының қонғаны!-деп сәлем айтады.
Кирдің ойлағаны елінің елдігі емес, байлығы екенін түсінген Тұмар құда түсе келгендерге:
- Келген жолдарыңызбен кері қайтыңыздар. Желегім желбіреп отырған қыз емеспін. Әңгіме менің жеке өз басым туралы болса, онда мәселе бір басқа. Мен елімнің падишасымын. Мен иілсем - елімнің иілгені. Мидиялықтардың патшасы Кир ниетінен қайтып, отанына оралсын. Қаншама құдіретті болса да, Күн тәңірімнің күні ертең кімді қолдап, кімге зауал әкелерін қайдан білейік. Кир көзін маған емес, менің еліме салып отыр. Ал еліме бұғау салдыртпаймын, ата-баба аруағы жатқан жерді жаттың табанына таптатқызып қоймаймын. Соны есінде сақтасын,-деп қайыра сәлем айтып жібереді.
1.Мәтінге сай емес тақырыпты таңдаңыз
А) Ұлы сақ ордасы В) Тұмар патшайымның қайсарлығы
С) Кирдің арманы Д) Елдестірмек елшіден Е) Елі үшін туғандар
2. Тұмар патшайым тарихта қандай атпен белгілі?
А) Қыз Жібек В) Зарина патшайым С) Қыз Қорлан
Д) Томирис патшайым Е) Амазон патшайымы
3. Кир қай елдің патшасы
А) Иран В) Рим С) Сақ елінің Д) Мидия Е) Македония
4. Асты сызылған сөзге қандай жалғау жалғанған?
А) септік жалғау В) көптік жалғау С) ілік септігі Д) жіктік жалғау Е) тәуелдік жалғау
Ана тілі
...Әділіне жүгінсек, адамзаттың адамзат болып қалуына барлық халықтың бәрі қажет. Олардың тілдері мен мәдениіттерінің бәрі қажет. Ал мәдениет пен тіл тек белгілі бір ортада ғана өркен жайып, көсегесін көгерте алады.
Анасын қадірлемеу қандай хайуандық болса, ана тілі тағдырына енжарлық та – адамгершілікке жатпайтын өрескелдік. Елінің тәуелсіздігін ойлайтын адам тілінің кемелденуіне де қолғабысын аямауы тиісті. Шығыстың ежелдегі ірі данышпаны:
«Дүниені түзеткің келсе, әуелі өзің түзел, сонан соң балаң мен достарыңды түзе»,-деген екен. Егер ана тілімізге шын жанымыз ашитын болса
, оны әуелі өзіміз үйреніп, сонан соң балаларымыз бен достарымызға үйреткеніміз абзал.
1. Мәтін тақырыбын анықтаңыз
А) Ананы қадірлеу В) Достық туралы С) Ана тілі жайында
Д) Бала тәрбиесі Е) Адам мінезі туралы
2. Тағдырына сөзінің жасалуы
А) түбір, тәуелдік жалғау, септік жалғау В) жалғау, көптік жалғау, жұрнақ
С) түбір, септік жалғау Д) жіктік жалғау, жалғау Е) түбір, жұрнақ, жалғау
3. мәтіндегі көсегесін көгерту тіркесті не мағына береді?
А)жолы болу В) соққыға жығу С) от жағу Д) өркендеу Е) насихаттау
4. Зат есімнен жасалған туынды етістікті белгілеңіз
А) адамгершілік В) өркен жаю С) дами алады Д) кемелдену Е) үйреткен
Төле би
Төле би беріде, елге белгілі болған кезде, бір балаға дауласып, екі әйел алдына келіп жүгінеді. Әйелдердің бірі:
- Мынау балаиды мен есін білмейтін жас күнінде жоғалттым, соны мынау әйел тауып алды ма, әлде ұрлап алды ма, оны білмеймін, әйтеуір асырап алыпты. Бүгін танып сұрасам, «өз балам» деп бермейді, -дейді. Екінші әйелтұрып:
- Балам өзімдікі, өзім таптым. Мынау босқа жармасып тұр, - дейді. Төле би екі әйелдің сөздерін тыңдап болып, біраз ойланып отырып калады. Содан кейін:
- Бірің балаңды жоғалтқаныңды, енді бірің тапқаныңды растап шығарлық мұнда басқа куә жоқ. Сондықтан мынадай билік еткім келеді,- дейді де, баланың екі қолынан екі әйелге ұстатып қойып, қара балтаны ұстап көтеріп тұрып: «Екеуіңе қара қылдай қақ бөліп беремін, осыған ризасыздар ма?» - дейді. Сонда балаға ие болып жүрген әйел:
- Біреуге тірі кеткенше, жартысы болса да, өзімізде қалсын, бөлсең бөл! – деп безеріп тұрып алады. Ал баланы таныған әйел:
- Ойбай, биеке-ай! Қайда жүрсе де, тірі болсын, шаба көрмеңіз! –деп безек қағады. Содан барып Төле би:
- Бала мына жоғалтқан әйелдікі, өйткені ол баланың тірілігін тілеп тұр, баласын өзіне бер,- деп билік айтады.
1. Мәтіннің негізгі ойы қандай?
А) менмендік туралы В) өзімшілдік туралы С) өшпенділік туралы
Д) балалы үй базар Е) бала адамның бауыр еті
2. «Безек қағады» тіркесі қай мағынада қолданылған?
А) қобалжу В) абыржу С) жалыну Д) таңғалу Е) сескену
3. әйелдікі сөзіндегі қосымша түрі
А) зат есімнен сын есім тудыратын жұрнақ В) буын үндестігіне бағынбайтын қосымша
С) сын есімнен етістік тудырушы жұрнақ Д) сөз түрлендіруші жұрнақ
Е) етістіктен зат есім тудырушы жұрнақ
4. Мәтін немен аяқталды?
А) Жоғалтқан әйел өз баласын алды В) тапқан әйел алды баланы
С) Төле би алды баланы Д) бала ешкімге бұйырмады Е) баланы әкесі алды
9 сынып оқу сауаттылы
Бала би қартайған шағында елінің игі жақсылықтарымен кеңесіп отырып: «Жерден ауырне, судан терең не, оттан ыстық не, көктен биік не?» - деп сұраған екен.
Бұған ешкім ауыз тұшырлықтай жауап бере алмапты. Сонда Бала бидің өзі шешіп берген екен дейді:
Жерден ауыр дегенім – ақыл-білім,
Судан терең дегенім – оқу-ғылым.
Оттан ыстық дегенім - адамның өмірі.
Көктен биік дегенім - тәкәппардың көңілі.
1. Бала бидің пікірінше, жерден ауыр не?
А) адам өмірі В) ақыл-білім С) тәкәппар көңілі Д) оқу-ғылым Е) кітап
2. Бала бидің пікірінше, адам өмірі неден ыстық?
А) жалыннан В) жақсылықтан С) тозақ отынан Д) оттан Е) күннен
3. Бала бидің сұрағына кім жауапберді?
А) Қазыбек би В) шәкірті С) өзі Д) Төле би Е) баласы
4. «ауыз тұшырлықтай» тіркесінің мағынасы?
А) жылы сөз В) ауыр сөз С) аузы ашық Д) ауыз ашитындай Е) көңіл толатындай
Жауап кілті: 1-а. 2-в.3-е.4-д
Құмырсқа
Құмырсқа – әлемдегі ең көп тараған жәндіктердің бірі. Қазақ «құмырсқадай қажырлы», «құмырсқадай құжынаған», «құмырсқадай еңбекқор» деген тіркестерді бекер айтпаған. Олардың біз білмейтін қызық қыры көп. Оны ғалымдар зерттеп, бұқараға жеткізіп отыр.
Құмырсқаларды зерттейтін ғылым - мирмекология деп аталады. Осы мирмеколог мамандардың құмырсқадай тынбай талаптанып, қайнаған тіршілікті зерттеуі нәтижесінде бізге олар туралы көптеген қызықты деректер белгілі болды. Құмырсқа жер жүзінде ең көп тараған жәндік. Әлемдегі ең құрметті мимекологтардың бірі Эдвард Уилсонның есебі бойынша, бүгін жер бетінде 10 квадриллион, яғни онның 15 дәрежесіндей құмырсқа бар екен. Жан басына шаққанда, бір адамға миллион құмырсқадан келеді, ал жалпы үлесі барлық адамның үлесіндей.
1. Мәтін қай стильде жазылған
А) ресми стиль В) ауыз екі стиль С) ғылыми стиль Д) көркем әдеби стиль Е) публицистикалық стиль
2. Мәтіннің тақырыбы қандай?
А) жәндіктер туралы В) құмырсқалар илеуі туралы С) құмырсқалар туралы
Е) мирмекологтартуралы Д) құмырсқалар еңбегі
3. «Құмырсқадай құжынаған» тіркесінің мағынасына сай келмейтін қатарды көрсетіңіз.
А) көп, быжынап кетті В) көп, ығы- жығы С) қаптап кетті, қайнады
Д) қажырлы, еңбекқор Е) қайнаған, қалың
4. Құмырсқаларды зерттейтін ғылым қалай аталады?
А) биология В) мирмекология С) ботаника
Д) зоология Е) нумерология
Жауап кілті: 1-а. 2-д. 3-с. 4-а
Сақ патшасы
Ұлы сақ ордасының қазынасы құлқынын тескен Кир патша Сырдарияның ұлы арнасына кеп тоқтап,қайтыс болған күйеуінің орнына патша болған Тұмар ханымға елші жібереді:
- Сақтардың ұлы ордасының жесір ханымы маған әйел болсын! Екеуміз екі елдің басын қосып, бірігіп билейік. Бұл дегеніңіз – Тұмар ханымның басына құмай (бақыт) құсының қонғаны!-деп сәлем айтады.
Кирдің ойлағаны елінің елдігі емес, байлығы екенін түсінген Тұмар құда түсе келгендерге:
- Келген жолдарыңызбен кері қайтыңыздар. Желегім желбіреп отырған қыз емеспін. Әңгіме менің жеке өз басым туралы болса, онда мәселе бір басқа. Мен елімнің падишасымын. Мен иілсем - елімнің иілгені. Мидиялықтардың патшасы Кир ниетінен қайтып, отанына оралсын. Қаншама құдіретті болса да, Күн тәңірімнің күні ертең кімді қолдап, кімге зауал әкелерін қайдан білейік. Кир көзін маған емес, менің еліме салып отыр. Ал еліме бұғау салдыртпаймын, ата-баба аруағы жатқан жерді жаттың табанына таптатқызып қоймаймын. Соны есінде сақтасын,-деп қайыра сәлем айтып жібереді.
1.Мәтінге сай емес тақырыпты таңдаңыз
А) Ұлы сақ ордасы В) Тұмар патшайымның қайсарлығы
С) Кирдің арманы Д) Елдестірмек елшіден Е) Елі үшін туғандар
2. Тұмар патшайым тарихта қандай атпен белгілі?
А) Қыз Жібек В) Зарина патшайым С) Қыз Қорлан
Д) Томирис патшайым Е) Амазон патшайымы
3. Кир қай елдің патшасы
А) Иран В) Рим С) Сақ елінің Д) Мидия Е) Македония
4. Асты сызылған сөзге қандай жалғау жалғанған?
А) септік жалғау В) көптік жалғау С) ілік септігі Д) жіктік жалғау Е) тәуелдік жалғау
Жауап кілті: 1-в. 2-в. 3-с. 4-а
Ана тілі
...Әділіне жүгінсек, адамзаттың адамзат болып қалуына барлық халықтың бәрі қажет. Олардың тілдері мен мәдениіттерінің бәрі қажет. Ал мәдениет пен тіл тек белгілі бір ортада ғана өркен жайып, көсегесін көгерте алады.
Анасын қадірлемеу қандай хайуандық болса, ана тілі тағдырына енжарлық та – адамгершілікке жатпайтын өрескелдік. Елінің тәуелсіздігін ойлайтын адам тілінің кемелденуіне де қолғабысын аямауы тиісті. Шығыстың ежелдегі ірі данышпаны:
«Дүниені түзеткің келсе, әуелі өзің түзел, сонан соң балаң мен достарыңды түзе»,-деген екен. Егер ана тілімізге шын жанымыз ашитын болса, оны әуелі өзіміз үйреніп, сонан соң балаларымыз бен достарымызға үйреткеніміз абзал.
1. Мәтін тақырыбын анықтаңыз
А) Ананы қадірлеу В) Достық туралы С) Ана тілі жайында
Д) Бала тәрбиесі Е) Адам мінезі туралы
2. Тағдырына сөзінің жасалуы
А) түбір, тәуелдік жалғау, септік жалғау В) жалғау, көптік жалғау, жұрнақ
С) түбір, септік жалғау Д) жіктік жалғау, жалғау Е) түбір, жұрнақ, жалғау
3. мәтіндегі көсегесін көгерту тіркесті не мағына береді?