Файл: Реферат Таырыбы Етеккір цикліні бзылысы. Пубертат кезеніде аномальды жатыр канамасы. Мсак дегейінде акушериялыгинекологиялы кмек.docx
Добавлен: 03.12.2023
Просмотров: 49
Скачиваний: 4
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Реферат
Тақырыбы: Етеккір циклінің бұзылысы. Пубертат кезеніңде аномальдық жатыр канамасы. МСАК деңгейінде акушериялық-гинекологиялық көмек.
Орындаған: Нурмагамбетова Медина
Қабылдаған: Анарова А. А.
Жыныстық пісіп-жетілу кезеңі. Жыныстық пісіп-жетілу кезеңінің ұзықтығы 10 жылға таяу, осы мерзімде жүйелі түрде қыз баланың дене бітімінің және жыныстық дамуы жүреді. 18-20 жасқа қарай қыз бала дене бітімі жағынан, жыныстық және әлеуметтік толығады және өмірге бала әкелу қызметін жүзеге асыруға дайын болады. Жыныстық пісіп-жетілу кезеңі 7-8 жастан басталады және 3 кезеңге бөлінеді. Бірінші кезең – препубертатты (7 жастан 9 жасқа дейін) – мидің гипоталамиялық құрылысының пісіп-жетіле бастауымен, әр 5-7 күн сайын ациклдік тәртіпте гонодотропиннің (ГТ) бөлінуімен сипатталады.
Екінші кезең - пубертаттың бірінші фазасы (10-13 жас). Бұл кезеңде тәуліктік жүйеліліктің қалыптасуы және ГТ өнімінің артуы, аналық безде эстрогендердің өндірілуі өседі.
Үшінші кезең – пубертаттың екінші фазасы (14-17 жас). Толыққанды екіфазалы овуляторлы етеккірлі жүйесі бар гипаталамо-гипофизарлы жүйе қызметінің репродуктивті түрі қалыптасады және бекітіледі.
Жыныстық дамудың дұрыстығын бағалау үшін екіншілікті жыныс белгілерінің пайда болу уақыты мен бірізділігін, жыныс белгілері мен жыныс мүшелерінің даму деңгейін есеспке алу қажет.
9-10 жаста сүт бездерінің – гиперемия және төс ұшы ареолы дақтарының алғашқы белгілері пайда бола бастайды. Сүт бездерінің пайда болу жасы (10-11 жас) телархе деп аталады. Ол түктердің ұмада пайда болу жасына (10-11 жас) – пубархе және қолтық асты ойықта пайда болу жасына (11-12 жас) – адренархеге ұлғасады. Денесінің және дене салмағының ұлғаюы 9-10 жастан басталады және бір жыл ішінде максимумға (1 жыл ішінде +10 см және +12 кг дейін) – менархеге жетеді.
11-12 жаста ішкі жыныс мүшелерінің, сүт бездерінің өсуі мен дамуы, жамбас сүйектерінің ұлғаюы басталады. Алғашқы етеккір – менархе 12-13 жаста пайда болады. 13-14 жаста алғашқы овулярлы циклдер пайда болады. 15-17 жаста қыз бала денесінің өсуі тоқтап, әйелдік дене бітімі қалыптасады және репродуктивті жүйе қызметінің ересек түрі бекітіледі.
Жыныстық пісіп-жетілу кезеңі - әйел өмірінің анағұрлым лабильді кезеңі, себебі ағзаның қалыптаспаған репродуктивті жүйесі жағымсыз сыртқы және ішкі факторларға өте сезімтал болып келеді.
Жыныстық пісіп-жетілу кезеңі барысында баланы толыққанды үйлестірілген тағаммен, оқу мен демалыстың, күш салмағы мен интеллектуалдық үстеменің тиімді тәртібімен қамтамасыз етілуі тиіс. 10-12 жаста қыз баланы оның жаңа жағдайына дайындау, жыныстық даму туралы айту қажет. Алғашқы етеккірден кейін өзін ұстау ережесін түсіндіру керек. Етеккір кезінде дене еңбегін шектеп, қосымша демалыс қосқан дұрыс. Бұл күндері қыз балалар арнайы гигиеналық төсемдер қолдануы керек, ал тампондармен гинекологтың ұсынысы бойынша ғана қолданған дұрыс. Гигиеналық шаралар күнделікті міндетті түрдегі сумен байланысты шаралардан тұрады: әр кеш сайын ұйқыға кетер алдында міндетті түрде сыртқы жыныс мүшелері мен қолтық асты ойықтарын
сабынмен жуу керек, себебі осы аймақтарға гормондар белсенді әсер етеді. Әдетте қыздың өміріндегі алғашқы кезеңдер шамамен 12-14 жылда келеді. Бірінші жылда етеккір циклі ғана орнатылады. Орташа есеппен, 12 айда бір қыздың сегіз циклі бар. Егер 14 жастан асқан қыз өз уақытын бастамаса, емтихан тапсыру үшін дәрігерге бару керек. Менструальдық циклдің қалыпты ұзақтығы 21-33 күн. Келесі айдың бірінші күнінен келесі айдың басына дейін санауды бастау керек. Тұрақты цикл - бұл әйелдің денсаулығының көрсеткіші. Қан кету бір аптадан аспауға тиіс, ал жоғалған қан көлемі 100 миллилитрден аспауы керек. Бұл нормаға сай келмейтін етеккірік - бұл бұзушылық. Менструальдық бұзылулардың сипатына қарамастан, бұл репродуктивті немесе эндокриндік жүйенің жұмыс істеуіне байланысты проблемаларды тудыруы мүмкін. Осы себепті, циклде кез-келген сәтсіздік гинекологқа дереу емдеуге және қажетті емтихандардан өтуге себеп болуы керек. Бұл құбылыс өте байсалды болуы керек, өйткені егер сіз уақтылы емделмеген болсаңыз, болашақта сіз жүкті болу және баланың дүниеге келмеуі мүмкін еместігімен бетпе-бет келесіз.
Жыныстық пісіп-жетілген жүкті емес әйелдің ағзасында жүктілікке дайындайтын күрделі өзгерістер болып тұрады. Бұл табиғи маңызды, белгілі бір ретпен қайталанып тұратын өзгерістер етеккір циклы деп аталады.
Етеккір циклының ұзақтығы әр түрлі. Әйелдердің көпшілгінде цикл 28 күнге (4 апта) созылады, кейбіреулерінде 21 күнге (3 апта) қысқарады, сирек етеккір циклы 30-35 күндік әйелдер де кездеседі.
Әйел ағзасында жүретін циклдік өзгерістер жыныс жүйесінде, әсіресе аналық бездер мен жатырдың шырышты қабатында айқын көрінеді. Етеккір циклы кезінде белгілі бір ретпен қайталанып тұратын өзгерістер түгел ағзада, аналық безде – безді цикл, жатырда – жатырлы цикл болып тұрады.
Мүмкін себептері
Көп жағдайларда гормоналды деңгейдегі өзгерістерге байланысты етеккір бұзылуы. Мәселе аналық бездерге дәлел бола қоймайды: Қалқанша безінің немесе бүйрек үсті безінің жұмыс істеуінің бұзылысы фактор болып табылады.
ДДҰ статистикасына сәйкес, етеккірдің бұзылуының ең көп тараған себептері:
-
Қабыну немесе гипоталамус-гипофиз аймағына басқа зақым. -
Жыртылдаудың бұзылуы. -
Жатырдың ауытқулары. -
Онкология. -
Қанда пролактин деңгейін жоғарылату.
Сонымен қатар, жамбас мүшелеріне әсер ететін етеккір циклінің қабынуын тудырады. Қосу коэффициенті жойылған кезде, цикл қалыпқа келтіріледі. Бұл жыныстық жолмен берілетін ауруларға да қатысты.
Қызғылт сары немесе суық шоқ тәрізді кең таралған аурулар, аналық бездердің фолликулды қалыптасуына теріс әсер етеді. Мұның нәтижесі бірнеше айдан кейін, ал кейде бірнеше жылдан кейін сезіледі.
Менструальдық циклдің бұзылуы кейде ауыр патологиялардың бар екендігін көрсетеді:
-
эндометриоз, -
аденомиоз, -
полиптер -
жатыр миомасы, -
жамбас ағзаларының онкологиясы.
Сонымен қатар, әдеттегі цикл менструации қолайсыз жағдайларға байланысты болуы мүмкін, соның ішінде:
-
қатаң диеталарға бейімделу -
климаттың өзгеруі, -
физикалық шамадан тыс -
психо-эмоционалдық стресс -
алкогольдік сусындардың артық құмарлықты, -
уақыт аралығындағы жыныстық қатынаста болу -
кейбір препараттарды қолдану.
Етеккір циклінің тұрақтылығына байланысты проблемалар мұрагерлік фактормен туындауы мүмкін екенін есте ұстаған жөн.
Барлық ағзада болып тұратын циклдық өзгерістер. Аналық без бен жатырда болатын өзгерістер орталық жүйке жүйесіне әсер етеді. Бұл тек тітіркендіру жолымен ғана жүзеге аспайды, сондай-ақ орталық жүйке жүйесіне, етеккір циклының әр түрлі фазасында өзгеріп отыратын аналық без гормондары да әсер етеді.
Жүйке жүйесінде өзгерістер болып тұратындықтан, көптеген әйелдерде етеккір алдында тітіркендіргіштік, шаршағыштық, ұйқышылдық байқалып, етеккір біткеннен кейін өзіндегі сергіштікті қайта сезеді. Қалыпты еттекір циклы кезінде жүйке жүйесіндегі өзгерістер физиологиялық тербелістер шегінен шықпай, әйелдің жұмыс істеу қабілеттерін төмендетпейді. Жүйке жүйесіндегі физиологиялық тербелістерге байланысты етеккір циклы бойы қан айналымда, термореттеуде, зат алмасуда толқын тәрізді өзгерістер болып тұрады. Еттекір қызметін реттеу гипоталамо-гипофизарлық құрылымдағы циклды өзгерістер әйелдің репродуктивтік денсаулығын қамтамасыз ететін барлық процестерді реттейді. Гипоталамо-гипофизарлы жүйенің қызметі орталық жүйке жүйесінің жоғарғы бөліктерімен реттеледі. Гипофиздің алдыңғы бөлігінде (аденогипофизде) аналық бездің қызметін күшейтетін гонадотропты гормонның синтезі және оның қанға бөлінуі өтеді. Ол гипоталамус ядросынан бөлінетін, оны шешетін фактор (рилизинг-факторлар) немесе либериндер деп аталады.
Гипофиз 3 гонадотропты гормондар: фолликул жетілуін күшейтетін гормондар (ФСГ), лютеинді (ЛГ) және лютеотропты (ЛТГ) немесе пролактин бөліп шығарады. Гонадотропты гормонның түзілуі (гипофизбен) етеккір циклының сатысына сәйкес циклды өзгертіп отырады. Етеккір циклының бірінші жартысында ФГС түзілуі күшейеді, ол циклдың 7-8-күндерінде жоғарғы дәрежесіне жетеді. Одан кейінгі күндері оның түзілуі төмендеп, керісінше ЛГ бөлінуі жоғарылайды, ол циклдың ортасында жоғары деңгейге жетеді.
Аналық без циклы. Гонадотропты гормондардың әсерінен аналық безде қайталанатын өзгерістер болып тұрады, олар үш сатыдан өтеді: а) фолликулдың жетілуі – фолликулинді сатысы; б) жетілген фолликулдың жарылуы - овуляция сатысы; в) сары дененің дамуы – лютеинді сатысы. тінімен қапталған, мордиалды фолликулдар жатыршілік кезеңде және ерте балалық шағында түзіледі. Жыныстық жетілу шағы келгенде 400000-500000 біріншілік фолликулалардан 35000-40000 ғана қалады, ал қалғандары кері дамуға ұшырайды. Қалған біріншілік фолликулалардан 450-600 ғана толығымен жетіліп, қалғандары физиологиялық атрезияланады.
Фолликулдың жетілу процесі еттекір циклының бірінші жартысын алады, яғни, 28 күндік цикл кезінде –14 күнді, 21 күндік циклда – 10-11 күнді.
Фолликулдың даму процесі кезінде оның барлық негізгі бөліктері өзгеріске ұшырайды: аналық безі, дәнді қабығы, дәнекертінді қабығы.
Жұмыртқа жасушасының көлемі 5-6 рет ұлғайып, оның бетінде жылтыр қабықша (zona pellucida) пайда болады және цитоплазмада күрделі өзгерістер байқалады. Жұмыртқа жасушасы екі рет бөлінгеннен кейін ғана толық пісіп-жетіліп, ұрықтануға дайын болады.
Фолликулдың эпителийі пролиферациялық өзгерістерге ұшырап, көп қабатты (membrana qranuloza folliculi) құрайды. Бұл қабаттың жасушалары бір жағынан жұмыртқа жасушасына, екінші жағынан фолликула қабырғасына жылжиды. Жұмыртқа жасушасын қоршаған қабат сәулелі қабат (corona radiata) деп аталады, ол фолликуларлық сұйықтықта болады. Бұл сұйықтықта эстроген гормондары түзіледі, эстрогендер әйел ағзасына әр түрлі әсерін тигізеді.
-
Жыныстық жетілу кезеңінде эстрогендер жатырдың, қынаптың, сыртқы жыныс мүшелерінің өсуі мен дамуын, екіншілік жыныс белгілерінің пайда болуын қамтамасыз етеді. -
Эстрогендер жыныстық жетілу кезеңінде жатыр кілегей қабатының пролиферациясын (көбеюін) тудыртады. -
Эстрогендер жатыр бұлшық еттер тонусын, жатырдың жиырылтатын заттарға оның қозғыштығын және сезімталдығын жоғарылатады. -
Бұл гормондар сүт бездерінің қызметінің жоғарылауына әсер етеді, сонымен қатар олар жыныстық сезімін күшейтеді.
Фолликул өсіп-дамыған сайын, оның тінді қабықшалары да өседі. Өсіп-жетілген фолликуланың көлемі ұлғайып, оның полюсі аналық бездерінің бетіне бұлтиып шығады, орналасқан жері жұқарады.
б) Овуляция сатысы. Овуляция дегеніміз жетілген фолликулдың жарылуы және оның қуысынан ұрықтануға дайын жетілген жұмыртқа жасушаның шығуы. Сorona radiata-мен қоршалған жұмыртқа жасушасы фолликулярлы сұйықтықпен бірге іш қуысына түсіп, кейін жатыр түтігіне енеді.
28 күнді цикл кезінде овуляция етеккірдің алғашқы күнінен бастап 14-15-күні жүреді (қысқа цикл кезінде бұдан бұрын болады). Бұл шақ ұрықтану үшін ең қолайлы болып табылады.
в) Сары дененің дамуы (лютеинді сатысы). Жарылған фолликул орнына прогестерон гормонын өңдіретін сары дене пайда болады, оның өсіп дамуы, қызметі 14 күнге дейін сақталады.
Егер аналық жасуша сперматозоидпен ұрықтанбаса, ақ денеге айналады. Ал егер ұрықтанса, онда сары дене жүктіліктің бірінші үш айына дейін сақталып, өз қызметін атқарады.
Сары дене түзетін гормон ағзаға әр түрлі әсерін тигізеді:
1. Прогестерон әсерінен жатырдың кілегей қабығында оны жүктілікке дайындайтын өзгерістер жүреді (секреция сатысы);
2. Прогестерон жатырдың қозуы мен жиырылуын төмендеті, жүктіліктің дамуына қолайлы жағдай жасайды.
3. Эстрогендермен бірге прогестерон сүт бездерін лактацияға дайындайды.
Сонымен, бұл сатылар аналық без циклінде кезектесіп отырады. Қалыпты жағдайда етеккір екі сатылы, әрбір саты орта есеппен екі аптаға созылады. Бірінші фолликулалық сатыда эстроген гормондары, екінші сары дене сатысында прогестерон гормондарының өндірілуі артады.
Етеккір жатырдың шырышты қабатында болатын циклдік өзгерістермен сипатталады. Етеккір циклі кезінде эстроген мен прогестеронның әсерінен жатырда болатын өзгерістер төрт сатыға бөлінеді, оның ұзақтығы аналық без циклы сияқты 28 күн болады (сирек 21 немесе 30-35 күн). Жатыр циклында келесі сатыларды ажыратады: а) десквамация; б) регенерация; в) промеферация; г) секреция.
А) десквамация сатысы – жатырдың (эндометрий) ішкі кілегейлі қабығының функционалдық қабаты үлбіреп, ыдырап, сыдырылып, қанмен араласып, 3-5 (7 күнге дейін) күн аралығында етеккір қан кетуімен сыртқа шығады. Физиологиялық қан кету көлемі 50-100 мл болуы керек. Бұл сатының басталуы сары дененің жойылуымен сәйкес келеді.
Б) регенерация сатысы. Үлбіреген қабық сыдырылып түсе бастағаннан, оның астынан жаңа жасушалар өсіп, жара жазыла бастайды. Жара 5-7 күнде жазылып, қайтадан функционалдық үлбір қабық пайда болады.
В) пролиферация сатысы. Үлбір қабықтың өсіп-өніп толуы, функционалдық қабаттың пайда болуы, фолликул пісіп-жетілгеннен бастап, оның жарылуына дейін созылады. Егер етеккір циклі 28 күн болса, үшінші сатының ұзақтығы 14 күнге дейін созылады.
Г) секреция сатысы. Бұл кезеңде жатырдың ішкі кілегейлі қабығы «гүлденіп, жайнап», оның без жасушаларына сұйықтық толып, үлбірше қабығы толықсып, құлпырып, ұрықты қабылдауға дайындалады. Егер аналық жұмыртқа жасушасы сперматозоидпен ұрықтанбаса, онда үлбіреген қабық ыдырап, сыдырылып түсіп, қайтадан бірінші саты басталады. Бұл саты 14-28 күн аралығында аналық безде сары дененің өсіп дамуына сәйкес келеді.