ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.12.2023
Просмотров: 99
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Жалпы даму бұзылыстары – әлеуметтік өзара әрекеттесу мен қарым-қатынастағы сапалық ауытқулармен және қызығушылықтар мен әрекеттердің шектеулі, стереотиптік, қайталанатын жиынтығымен сипатталатын бұзылулар тобы. Бұл сапалық бұзылулар әртүрлі дәрежеде болуы мүмкін болса да, барлық жағдайларда жеке жұмыс істеудің ортақ белгілері болып табылады. Көптеген жағдайларда даму нәресте кезінен бұзылады және тек бірнеше ерекшеліктерді қоспағанда, алғашқы 5 жылда пайда болады. Олар әдетте, бірақ әрқашан емес, белгілі бір дәрежедегі когнитивті бұзылуларға ие, бірақ бұзылу мінез-құлықтың психикалық жасына қатысты девианттылығымен анықталады (ақыл-ой кемістігінің болуы немесе болмауына қарамастан).
F84.0 Балалық аутизм – 3 жасқа дейін пайда болатын қалыптан тыс және/немесе бұзылған дамудың болуымен және әлеуметтік өзара әрекеттесудің, қарым-қатынастың және шектелген, қайталанатын мінез-құлықтың барлық үш аймағында қалыпты жұмыс істеуінің бұзылуымен анықталатын жалпы дамудың бұзылуы. Ұлдарда қыздарға қарағанда 3-4 есе жиі дамиды
F84.1 Атиптік аутизм – балалық шақтағы аутизмнен (F84.0x) не басталу жасында, не кем дегенде үш диагностикалық критерийдің біреуі болмағанда ерекшеленетін жалпы даму бұзылыстарының түрі. Сонымен, аномальді және/немесе бұзылған дамудың бір немесе басқа белгілері алдымен 3 жастан кейін ғана пайда болады; және/немесе аутизмді диагностикалау үшін қажетті үш психопатологиялық саланың біреуінде немесе екеуінде жеткілікті айқын ауытқулардың болмауы (атап айтқанда, әлеуметтік өзара әрекеттесу, қарым-қатынас және шектеулі, стереотиптік, қайталанатын мінез-құлық) тән ауытқуларға қарамастан. басқа домен(дер). Атипті аутизм көбінесе ауыр психикалық дамуы тежелген балаларда кездеседі, олардың жұмысының өте төмен деңгейі аутизмді диагностикалау үшін қажетті нақты девианттық мінез-құлық үшін аз ғана мүмкіндік береді; ол сондай-ақ рецептивті тіл дамуының ауыр ерекше бұзылыстары бар адамдарда кездеседі. Осылайша, атипті аутизм аутизмнен айтарлықтай ерекшеленетін жағдай.
F84.4 - Ақыл-ойдың артта қалуымен және стереотиптік қозғалыстармен байланысты гиперактивті бұзылыс белгісіз нозологияның бұзылуы болып табылады. Бұл санат ауыр психикалық дамуы тежелген (IQ 50-ден төмен) балалар тобына арналған, оларда гипербелсенділік, зейіннің нашарлауы, сондай-ақ аутистік белгілер аясында стереотиптік мінез-құлық байқалады. Бұл балаларда стимуляторлық препараттар оң жауап емес (қалыпты IQ бар адамдар сияқты), керісінше, ауыр дисфориялық реакцияны (кейде психомоторлық тежелумен) тудыруы мүмкін. Жасөспірімдік шақта гипербелсенділік белсенділіктің төмендеуімен ауыстырылады (бұл қалыпты интеллекті бар гиперактивті балаларға тән емес). Бұл синдром көбінесе жалпы немесе ерекше сипаттағы әртүрлі даму кешігуімен байланысты. Төмен IQ немесе мидың органикалық зақымдануының осы мінез-құлқына этиологиялық қатысу дәрежесі белгісіз
F84.5 Аспергер синдромы аутизмнің жеңіл түрі болып табылады және классикалық аутизмнен бірнеше жолмен ерекшеленеді:
лексика мен грамматиканы дамытуда аз немесе мүлдем кешігуі, бірақ тілдің басқа аспектілері аномальді. Сонымен, сөйлеу әдеттен тыс интонациямен жиі мақтаншақ және педантикалық; ым-ишара шектеулі немесе шамадан тыс болуы мүмкін, сүйікті тақырыптағы монологтарды бастау оңай және тоқтату қиын.
Ерте тұйықталу АД-ге қарағанда азырақ сипатта, бала жиі басқа адамдарға қызығушылық танытады, дегенмен оның әлеуметтік қарым-қатынасы эмпатия мен әлеуметтік жауап беру қабілетінің бұзылуына байланысты ебедейсіз.
Шектеулі және қайталанатын мінез-құлық қозғалтқыш стереотиптерінен гөрі хоббиде немесе шектеулі қызығушылықтарда көрінеді
16. Сөйлеу, тіл, бұзылыстары
Сөйлеу тілінің сыртқы (фонациялық) өңдеуінің бұзылуы бұзылған бөлігіне қарай төменгідегідей топтарға бөлінеді:
а) дауыс шығару,
ә) сөйлеудің жылдамдығы мен ырғақтылығының ұйымдастырылуы, б) интонациялықәуенді,
в) дыбыс айтуының ұйымдастырылуы.
Бұл бұзылыстар жеке немесе әртүрлі комбинацияларда кездесуі мүмкін. Осыған байланысты логопедияда дәстүрлі бекітілген терминдермен аталған келесі сөйлеу тілі бұзылыстары ажыратылады:
а) Дауыстың бұзылуы (афония, дисфония, фонестения). Дауыстың бұзылуы дауыс аппаратының патологиялық өзгерістерінің салдарынан болуы мүмкін. Бұл кемістіктің әртүрлі белгілері болады: фонацияның мүлдем болмауы (афония), дауыс күшінің, тембрінің, биіктілігінің бұзылуы (дисфония), дауыстың шаршағыштығының, оның қырылдап, сырылдап, бәсең шығуы (фонестения). Дауыстың бұзылуы дауыстың пайда болатын механизмінің органикалық немесе функционалды бұзылыстардың салдарынан орталық немесе шеткі болады. Ол бала дамуының кез-келген кезеңінде болуы мүмкін. Дауыстың бұзылуы өз бетінше жеке немесе басқа сөйлеу тілінің бұзылуы мен бірге кездеседі (ринолалия, дизартрия).
ә) Сөйлеу тілінің жылдамдығы мен ырғақтылығының бұзылуы (тахилалаия, брадилалия, тұтықпа).
Тахилалия («tachys» - тез, «lalio» - сөйлеу тілі) – сөйлеу жылдамдығының қалыптан тыс тездетуі. Ол орталық, органикалық немесе функционалды деп бөлінеді. Сөйлеу тілінің темпі жеделдеген кезде сөз шапшан, екпінді шығады да, сөйлеген кезде аграмматизмдер кездеседі. Сөйлеу тілінің фонетикасы, лексикасы және грамматикалық құрылымы сақталған болады.
Брадилалия ( «bradys» -баяу, «lalio» - сөйлеу тілі) - сөйлеу жылдамдығының қалыптан тыс баяулауы. Ол орталық, органикалық немесе функционалды деп бөлінеді. Сөйлеу жылдамдығы баяулағанда сөз босаң, бірқалыпты, созыңқы шығады. Аталған бұзылыстарда (тахилалия, брадилалия) ішкі де сыртқы да сөйлеу тілінің бұзылуы байқалады. Бұл бұзылыстар әр түрлі деңгейде көрінеді, күрделі жағдайда коммуникативті процесі зақымдалады. Бірақ, баланың ерте жасынан осы бұзылыстарды жою жұмысын қолға алса, олар баланың әрі қарай дамуына және сөйлеу тілінің қалыптасуына жағымсыз жағдай тудырмайды.
Тұтықпа – сөйлеу мүшелерінің бұлшық еттерінің тырысу салдарынан сөйлеудің ырғақтылығы мен жылдамдылығының бұзылуы. Тұтықпа орталық, органикалық немесе функционалды деп бөлінеді. Сөйлеу тілінің даму кезінде пайда болады.
б) Тіл дыбыстарының айтылуының бұзылуы (дислалия, ринолалия, дизартрия).
Дислалия – есту қабілеті дұрыс және сөйлеу тілі аппаратының иннервациясы сақталған қалпында сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуының бұзылуы. Дислалия сөйлеу тілінің даму кезінде пайда болады. Дыбысты алмастырып, шатастырып, бұзып айтуы байқалады. Анатомиялық ауытқушылықтар болса органикалық , жоқ болса - функционалды деп аталады.
Ринолалия – сөйлеу мүшелерінің анатомиялық ауытқушылықтарының салдарынан дауыс әуезділігі (тембрі) және тіл дыбыстарының айтылуының бұзылуымен сипатталады. Дауыс тембрінде мұрындық ренк пайда болады.
Дизартрия – сөйлеу тілінің күрделі бұзылуы. Дизартрияда сөйлеу мүшелерінің иннервациясының жеткіліксіздігіне байланысты сөйлеу тіл дыбыстарының айтылуының және просодикасының бұзылуы байқалады. Дизартрия сал ауыруына шалдыққан балаларда жиі байқалады. Бірақ, нейроинфекцияның немесе басқа да мидың зақымдалуының салдарынан дизартрия бала дамуының кез-келген кезеңінде пайда болуы мүмкін.
Сөйлеу тілі бұзылуының екінші тобына /ішкі (семантикалық) өндеуінің бұзылуы/алалия және афазия кіреді.
Алалия – баланың ерте жасынан бас ми қабығындағы сөйлеу зоналарының органикалық зақымдалуының салдарынан сөйлеу тілінің жетілмеуі немесе мүлдем дамымауы. Сөйлеу тіліндегі ақаулықтардың ішіндегі алалия ең ауыры болып есептеледі. Алалияға шалдыққан балада сөйлеу тіл құралдарының жүйесі мүлдем қалыптаспайды (фонетикалық, лексикалық, грамматикалық).
Афазия – бас миының зақымдалуының салдарынан сөйлеу тілінің толық немесе жартылай жойылуы. Афазияға келтіретін себептер: баланың сөйлеу тілі қалыптасқаннан кейін ми қорабының жарақаттануы, нейроинфекциялар, бас мидың ісіктері.
Жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуы: дислексия, дисграфия, дизорфография
Дислексия- оқу процесінің спецификалық жартылай бұзылуы.
Дисграфия –жазу процесінің спецификалық жартылай бұзылуы.
Дизорфография - «Қажетті ережелерді білуіне қарамастан, орфографиялық дағдыларды қалыптасып, меңгере алмаудың салдарынан жазуда байқалатын тұрақты, ерекше қателер.
17. Тұлға бұзылысы(расстройство личности)
Психопатия(тұлға бұзылысы)(ескірген аты- [конституционалдық] есалаңдық) (грек.ψυχή - жан+ πάθος - азап шегу, ауру) - бала кезінде пайда болатын және өмір бойы байқалатын клиникалық психология және психиатриядағы тұлғаның психикалық бұзылыс түрі.
Психопатия деген диагноз қою үшін берілген критериилердің үйлесуі керек.
Психопатияның белгілері:
1. тұрақтылық деп мінез қасиеттерінің өмір сүру барысында аз өзгеруін айтамыз
2.мінез қасиеттерінің тоталдылығы: психопатия кезінде мінездің бір қасиеттері
бар жерде: үйде де, жұмыста да, қарым-қатынаста да көрініс береді. Егер адам
үйде біреу, далада басқаша болса, онда ол психопат емес.
3.әлеуметтік дезадптация – адам өмірінде әрқашан қиыншылықтар туындайды,
ол қиыншылықтарды өзі немесе айналасындағылар басынан кешеді.
• “Мінез акцентуациялары” (тұлға) деген ұғыммен жан-жақты танысуы қажет.
Тұлға акцентуациялары –қалыпты (үйлесімді) тұлға мен патологиялық
(психопаттық) тұлғаның арасындағы шекаралық қалып.“Акцентуацияланған
тұлға» деген терминді Берлин университетінің профессоры К.Леонград
(1968) ұсынып, мінезі мен темпераментінің қасиеттері аса күшті, қалыптан
шығатын адамдарды атаған.Сонымен қатар адамның екпіндеуі мен
патологиялық мінез (психопатия) туралы түсінікті де бір-бірінен бөліп
қарайды.Акцентуация – адам мінезіндегі кейбір белгілердің күшейюі , ол
патологияға оңай ауысатын мінез белгілері.Акцентуация жеке мінездің
патологиясы емес, бұл сау адамдарда кездесетін жан құбылысы. Көрініс
беруіне қарай мінез акцентуациясын екі деңгейге бөлеміз:
• ашық және жасырын.
• Ашық акцентуация – тұлғалық норманың қалыпты адаптациямен соңғы
варианты, мінез қасиеттерінің тұрақты көзге ұрып тұруы; соның салдарынан
психогендік факторлардың әсерінен уақытша әрекет пен бейімделу бұзылуы
мүмкін.
• Жасырын акцентуация – норманың әдеттегі көрінісі, мінез қасиеттерінің
стресстік жағдайда ғана шұғыл көрініс беруі.