Файл: Педагогикалы эксперименттерді йымдастыру жне нтижелерін шыару.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.12.2023
Просмотров: 48
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Студенттердің оқу іс-әрекетінің фронтальды түрі көбінесе күрделі және көлемді материалды оқып-үйрену кезінде, негізгі ұғымдарды жаңарту кезінде және үйренгендерін бекіту кезінде қолданылды. Оқу жұмысының жеке формасы жаттығу сипатындағы тапсырмаларды, өзіндік жұмыстарды орындау кезінде, кейбір зертханалық жұмыстарды орындау кезінде қолданылды. Қалыптастырушы экспериментте сондай-ақ оқыту құралдары сияқты жағдайлардың тиімділігі де зерттелді, олар: табиғи объектілер, бейнелі көрнекіліктер, олардың комбинациясы, сонымен қатар оқулықтар. Табиғи объектілер ретінде табиғи ортадан жиналған тірі өсімдіктер, бөлме өсімдіктері, бекітілген нысандар, гербарийлер, коллекциялар және т.б.; бейнелі көрнекілік, оның негізгі бөлігі әртүрлі кестелермен, дидактикалық материалдармен, жиналмалы модельдермен, муляждармен ұсынылды (Н.М. Верзилин (34), Д.И. Трайтак (201), б.с. Анисимова (5), А. М. Розенжтейн және басқалар(175).
Осылайша, эксперименттік оқытуда жоғарыда аталған белгілі бір әдіс түрінің құрамында логикалық әдістерді қалыптастыру шарттарының жиынтығы қолданылды. Оның ішіндегі ең негізгі тұрақты шарт әдіс түрі болып табылады. Ол оқу курсын құру логикасымен және оның мазмұнының ерекшелігімен берілген. Ең көп қарқынды қолданылатыны оқу іс - әрекетінің формалары және оқыту құралдары, нақтылай айтсақ осы факторларды үнемі қайталау әдістеме шарттарын түрлендіруді қамтамасыз етеді.
Біз таңдап отырған шарттар ойдан шығарылған болып табылмайды. Олар ботаника мазмұнынан, биологиялық түсініктердің даму теориясынан, оқытуда қолданылатын әдіс - тәсілдерден, топ студенттерінің жас ерекшеліктерінен, олардың дайындық деңгейлерінен және т.б шығады. Жасалынып отырған методикалық шарттарды жалғыз дұрыс нұсқа деп есептемейміз, бірақ біздің зерттеуіміздің шеңберінде бұл тиімді болып табылады.
Әртүрлі әдістемелік шарттарды сақтай отырып логикалық ойлау тәсілдерін оқыту қалай жүргізілгенін нақты мысалдармен суреттейміз.
Талдау бойынша оқыту.
Талдауды оқыту қалыптасқан ұғымдардың ерекшеліктерін ескере отырып, практикалық, көрнекі және ауызша әдістердің бөлігі ретінде жүзеге асырылды.
Тәжірибелік әдістердің бір бөлігі ретінде сабақтарда келесі әдістемелік нұсқаулар жасалды:
а) оқулық бойынша студенттердің жеке жұмысын ұйымдастыруды пайдалану. Мысал ретінде тыңайтқыштарды зерттеу сабағының үзіндісін келтіруге болады. Оқушыларға «Ақыл-ой әрекетінің әдістемесі сөздігі» бойынша талдау ережелерін еске түсіру және оның негізінде оқулықтағы мақала мәтінімен жұмыс жасай отырып, тыңайтқыштарды талдау тапсырмасы берілді.Студенттер екі нұсқа бойынша тапсырманы орындайды. Бірінші нұсқада бейорганикалық тыңайтқыштар талданады, екіншісі - органикалық. Әрбір нұсқаның талдау нәтижелерін келесі кестелерге енгізу керек.
Бейорганикалық тыңайтқыштарды талдау
| түрлері | мінездеме |
| | |
Органикалық тыңайтқыштарды талдау
| түрлері | мінездеме |
| | |
Жүргізілген жұмыстардың нәтижелері тексерілді, талқыланды, нақтыланды. Үйде студенттерге нұсқаларды алмасып, сабақта басталған жұмысты жалғастыру ұсынылды.
б)Басқа жағдайда талдауды оқыту студенттердің табиғи материалмен жұмысын жұппен ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылды. Мысалы, осы шарттарда тұқымдардың құрамын анықтау үшін (сабақтың тақырыбы «Тұқым құрамы»),студенттерге кезең-кезеңімен жүргізілген зертханалық жұмыс барысында тұқымның құрамына қандай органикалық заттар кіретінін анықтау ұсынылды.Жетекшілік еткен мұғалім жұмыстың әр кезеңіне сәйкес дисплеймен ауызша нұсқау берді. Жұмысқа қатысу белсенділігін арттыру үшін эксперименттерді жүргізу кезінде студенттерге рөлдерді ауыстыру ұсынылды. Сонымен, бір студент тұқымның құрамындағы көмірсуларды анықтау үшін тәжірибе жүргізсе, өсімдік ақуызын анықтауға арналған келесі тәжірибені басқа жұппен орындаған екінші студент жүргізді. Тұқымның құрамындағы майды анықтау тәжірибесі жұппен орындаған екі студент арасында жүргізілді, бірі күнбағыс дәнімен, екіншісі жаңғақ тұқымымен жұмыс істеді.Талдауды оқыту ауызша нұсқау арқылы жүргізілді. Зертханалық жұмыстың тәртібі талдаудың құрамына кіретін әрекеттерге негізделді және нұсқаулықтың орындалуы оны оқытуды қамтамасыз етті.
Басқа да нұсқаулар жасалды, атап айтқанда,
в) оқушылардың табиғи материалмен фронтальды жұмысы ұйымдастырылды, және
г) табиғи оқыту құралдарын пайдалана отырып жасалған жеке жұмыс.
Көрнекі әдістердің бөлігі ретінде талдауды оқыту жүргізілді:
а) көрнекі құралдармен фронтальды тәрбие жұмысын ұйымдастыру. Мысалы, «Тамырлы және талшықты тамыр жүйесі» тақырыбындағы сабақта мұғалім студенттердің талдау ережелерін түсіндіріп, тамырлы және талшықты тамыр жүйесі бар өсімдіктерді көрсететін кестеге сәйкес оларды сипаттауды ұсынады,олардың әрқайсысының құрылымы келесі сұрақтар бойынша: «Ересек бұршақ өсімдіктерінің тамыр жүйесін қарастырыңыз.Негізгі тамырды анықтай аласыз ба?Негізгі түбірде бүйірлік тамырлар бар ма? Неге олай шештіңіз? Негізгі тамыр мен бүйір бөлінетін мұндай тамыр жүйесі өзек деп аталады. Неліктен оны осылай атағанын түсіндіріңіз? Ересек бидай өсімдігінің тамыр жүйесін қарастырыңыз. Негізгі түбірді анықтауға бола ма? Тамырлар сабақтың түбінен өседі. Олар қалай аталады? Басқа қандай тамырларды табуға болады? Неліктен мұндай тамыр жүйесі талшық деп аталады.Оған анықтама беруге тырысыңыз". Студенттердің жауаптарын талқылау логика заңдарына сәйкес жүзеге асырылды: "тамыр түрлері" және "тамыр жүйелерінің түрлері" терминдерін қолдануда терминді ("амфиболия") ауыстыруға жол берілмеді, мұғалім бірдей сұраққа балама жауаптар қабылдамады (қарама-қайшылық заңы). Осылайша, талдауды оқыту ауызша нұсқаулық арқылы оны жүзеге асыру бойынша іс-әрекеттер қойылған сұрақтар түрінде өтті.
Көрнекі әдістердің бөлігі ретінде талдауды оқыту келесідей жүрді:
б) табиғи материалмен фронтальды жұмысты ұйымдастыру,
в)көрнекі және табиғи бейнелеу құралдарымен бірге фронтальды жұмыс.
Ауызша әдістердің бөлігі ретінде талдау жүргізілді: а) оқушылардың көрнекі және табиғи көрнекі құралдарды үйлестіре отырып фронтальды оқу жұмысын ұйымдастыру кезінде. Сонымен, «Гүлді өсімдіктің мүшелері» тақырыбындағы сабақта мұғалім оқушыларды талдаудың анықтамасымен және оның әрекет ету тәртібімен таныстыра отырып (қабылдауды оқытудағы бірінші сабақ), кестеде бейнеленген гүлді өсімдікке органдар арқылы талдау жасайды. Ол алдымен өсімдікті құрайтын мүшелерді тізімдейді
(тамыр,гүл, жеміс) оларға сипаттама береді, функцияларды тізімдей отырып, сыртқы түрін сипаттайды. Әрі қарай студенттер үлгі бойынша өсімдікке талдау жасайды. Барлық мүшелері бар ірі табиғи өсімдік көрсетілген.Студенттерге дәптерлеріне жазылған талдау ережелері бойынша оның мүшелерін бөліп көрсетуге, оларға мінездеме беруге ұсынылады. Талдау мұғалімнің сұрақтары бойынша ауызша жүзеге асырылады, осылайша осы сабақта студенттер осы логикалық әдісті үйрету кезінде мұғалімдерге көрсетілген үлгі бойынша әрекет етті. Талдауды оқытудың мұндай реттілігі оны жүзеге асыру ережелерімен алғашқы танысу кезінде қажет.
Ауызша әдістердің бөлігі ретінде басқа да нұсқаулар жасалды:
б) табиғи оқу құралдарымен үйлестіре отырып,графикалық визуализацияны пайдалана отырып, жұптық жұмыспен ұштастыра отырып фронтальды тәрбие жұмысын ұйымдастыру;
в) көрнекі құралдарды пайдалана отырып, фронтальды тәрбие жұмысы.
Осылайша, талдауды оқыту әдістемелік шарттардың он нұсқасында жүзеге асырылды.
Графикалық схеманы оқыту
Графикалық схеманы оқыту жоғарыда аталған әдістердің үш түрінің құрамында да жүзеге асырылды.
Практикалық әдістердің бөлігі ретінде келесі әдістемелік шарттар жасалды:
а) студенттерге жұпта оқу жұмысын ұйымдастыра отырып, табиғи материал бойынша;
б) жеке оқу іс-әрекетін ұйымдастыра отырып, табиғи материал бойынша;
в) табиғи көрнекі құралдарды пайдалана отырып фронтальды тәрбие жұмысын ұйымдастыру және
г) табиғи және графикалық визуализацияны пайдалана отырып, жұптық жұмыспен ұштастыра отырып фронтальды оқу әрекетін ұйымдастыру.
Солардың кейбірін нақты мысалдармен көрсетейік. Тұқымның құрамы бойынша тәжірибе жүргізгеннен кейін студенттерге «Тұқым құрамы» тақырыбындағы сабақта талдаудан кейін тұқым құрамын графикалық сызба түрінде бейнелеу ұсынылды. "Ойлау әрекетінің әдістерінің сөздігі" бойынша студенттер графикалық схеманы орындау тәртібін еске түсірді, оны бір-бірімен жұпта талқылады және бір-бірімен кеңесіп, ұсынылған 1-схеманы толтырды, ол дайын түрде келесідей болды:
тұқым құрамы
органикалық заттар бейорганикалық заттар
Белоктар,майлар,көмірсулар су,минералды тұздар
Схема 1. Тұқым құрамының графикалық сызбасын құрастыру.
Осылайша,бұл сабақта табиғи материалды пайдалана отырып, жұптық оқу іс-әрекетін ұйымдастыру кезінде графикалық сызбаны құрастыру әдісіне оқыту жүргізілді.
Тағы бір мысал, мұнда оқыту фронтальды оқу іс-әрекетін ұйымдастырумен бірге табиғи құралдарды қолдана отырып жүргізілді. "Бүйрек құрылымы" тақырыбындағы сабақта студенттер зертханалық жұмысты мұғалімнің бұйрығымен жұппен фронтальды түрде орындады, содан кейін оның нәтижелерін графикалық схемаларды құру ережелерін еске түсіре отырып, олар орындаған "вегетативті бүйрек құрылымы" және "генеративті бүйрек құрылымы" схемалары түрінде бейнелеу ұсынылды.
Көрнекі әдістердің бөлігі ретінде графикалық схеманы оқыту келесі әдістемелік шарттарды ескере отырып жүзеге асырылды:
а) табиғи материалмен фронтальды жұмысты ұйымдастыру,
б) көрнекілік құралдарын пайдалана отырып фронтальды жұмыс және
в) көрнекі және табиғи көрінудің үйлесімін пайдалана отырып, фронтальды жұмыс.
Барлық үш нұсқада осы логикалық қабылдауды оқыту бірыңғай схема бойынша жүргізілді: қабылдаудың анықтамасы мен ережелері еске түсірілді, өсімдік органының немесе оның бөліктерінің құрылымының графикалық схемасын, органның функцияларын және т.б. құру бойынша тапсырма берілді. Қажет болған жағдайда түзетулер, толықтырулар енгізілді.
Сөздік әдістердің құрамында графикалық диаграмманы құруда дағдыларды қалыптастыру келесі жағдайларда жүзеге асырылды:
а) көрнекі және табиғи көріну үйлесімін пайдалана отырып, оқушылардың
фронтальды оқу жұмысын ұйымдастыру,
б) көрнекілікті қолдана отырып, фронтальды оқу жұмысы,
в) оқулықты пайдалана отырып, фронтальды оқу әрекеті және
г) көрнекі және табиғи көрнекілікті қолдана отырып, жұппен жұмыс жасаумен ұштастыра отырып, фронтальды оқу қызметін ұйымдастыру.
Оқыту жоғарыда сипатталған схема бойынша жүзеге асырылды, әдетте, зерттегеннен кейін жаңа материалды бекіту ретінде, алайда ауызша әдістердің ерекшеліктерін ескере отырып жүргізілді. Сонымен, "тамыр жүйелерінің түрлері" тақырыбындағы сабақта мұғалім тамыр түрлері туралы материалды түсіндіргеннен кейін студенттерге тақтада және дәптерлерде фронтальды түрде құрастырылған тамыр түрлерінің әртүрлілігінің графикалық схемасын құруды ұсынылды: "тамырдың қандай түрлері бар? Негізгі тамыр деп не аталады? Бағынышты тамырларға анықтама беріңіз? Неліктен олар осылай аталады? Бүйірлік тамырларды бөлектеңіз. Оларға анықтама беріңіз. Тамыр түрлерін олардың өзара байланысын ескере отырып, схемаға орналастырыңыз".
Дайын түріндегі схема келесідей болды:
Тамыр түрлері 
Негізгі Жанама Қосалқы
Схема 2. Тамыр түрлерінің әртүрлілігінің графикалық схемасы.
Студенттерге графикалық сызбаны құруды үйрету әдістемелік шарттардың он бір нұсқасын құру кезінде жүзеге асырылды.
Салыстыру бойынша оқыту
Салыстыру – күрделірек логикалық құрылғы. Бала салыстыруды үйрену үшін салыстыру техникасының құрамдас бөлігі болып табылатын талдауды меңгеру қажет. Сондықтан техниканы орындау тәртібі күрделірек, яғни техниканың құрамына кіретін барлық әрекеттерді қамтамасыз ету үшін оның қалыптасу жағдайлары әртүрлі болуы керек. Осының негізінде барлық үш әдіс түрінің бір бөлігі ретінде әдістемелік шарттардың он үш нұсқасы жасалды.
Сонымен, салыстыруды практикалық әдістермен оқыту кезінде мыналар пайдаланылды:
а) студенттердің жұптық жұмысын табиғи материалмен ұйымдастыруды үйлестіру;
б) табиғи көрнекі құралдармен жеке жұмыс;
в) табиғи материалмен фронтальды оқу әрекеті;
г) табиғи оқыту құралдарын пайдалана отырып, жұптық жұмыспен ұштастыратын фронтальды әрекет;
д) көрнекі және табиғи көрнекі құралдарды пайдалана отырып, жұптық жұмысты үйлестіре отырып фронтальды жұмысты ұйымдастыру.
Бұл жағдайлардың барлығы, әдетте, зертханалық жұмыстарда жасалды. Салыстыру сабақтың әртүрлі кезеңдерінде өтті: жаңа материалды зерттеу кезінде, оны бекіту кезінде. Бақылау білімді тексеру кезінде жүзеге асырылды. Қабылдауды бекіту үшін үй жұмысы ретінде тапсырмалар берілді.