Файл: Вегетативтік денесі нашар жетілген ризомицелий, не клетка абышасы жо плазмодий.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.12.2023
Просмотров: 15
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Архимицеттер – басым көпшілігі өсімдік пен жануарлар жасушаларының ішінде паразиттік тіршілік ететіндіктен вегетативтік денелері жалаңаш плазмалық массадан (плазмодиядан) тұрады, не бір жасушалы, кейде өте нашар дамыған, жасушасыз, бастамасы мицелий түрінде болады. Клетка қабығы хитиннен тұрады. Бір талшықты зооспорасы бар зооспорангий құрып, жыныссыз және жынысты (гаметогамия, оогамия, соматогамия) жолмен көбейеді. Табиғатта кең тараған. 3 қатарға, 90 туысқа жататын 500-дей түрі белгілі. Кей бір түрі (ольпидиум, синхитриум) ауылшаруашылық дақылдарының ауру тудырушысы болып табылады.
Вегетативтік денесі нашар жетілген ризомицелий, не клетка қабықшасы жоқ плазмодий. Бұл саңырауқұлақ вегетативтік денесінің жетілуі жағынан саңырауқұлақтардың ішіндегі ең қарапайымы, микроскопиялық жалаңаш, амебоид құрылысты, оған 20-дан астам саңырауқұлақ түрі жатады, өкілдері аз таралған. Бұлардың басым көпшілігі клетка ішілік паразиттер, аздаған түрлері ғана сапрофиттер. Көпшілік архимицеттер вегетативтік уақытында гаплоидты, диплоидты болып зигота есептеледі. Кей жағдайда циста жыныс процесінсіз де түзіледі.
Көпшілік архимицеттер балдырларда, су саңырауқұлақтарында, жоғарғы сатыдағы құрлықта және суда тіршілік ететін өсімдіктерде, сонымен қатар омыртқасыз жануарларда паразитті тіршілік етеді. Денесінің артқы жағында орналасқан бір талшықты зооспора арқылы жыныссыз көбейеді. Жынысты көбеюі гаметогамия және хологамия. Бұл класты хитридиялық, бластокладиялық, моноблефаридиялықтар деп үш қатарға бөледі.
Хитридиялықтар – қатарына мицелийлері жоқ вегетативтік денесі өсімдіктер клеткасының ішінде жалаңаш протоплазмалық дене түрінде кездеседі, клетка қабықшасы болмайды. Тек көбею мүшесі құрылғанда ғана клетка қабықшаға оранады. Мұның барлық вегетативтік денесі бір ғана зооспорангий құруға жұмсалады. Сондықтан, дарақтың тіршілігі тоқталады, оны холокарпиялық форма деп атайды. Ал басқа дарақтардың зооспорангия құрауға вегетативтік денесінің бір бөлігі ғана жұмсалады, оны эукарпиялық форма деп атайды. Бұл қатарға жататын түрлердің барлығы құрлықта, көпшілігі тұщы және теңіз суында тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлардың клетка ішілік паразиттері.
Ризофидиум архимицеттердің ішінде күрделі құрылысты дамығаны. Оның вегетативтік денесі тармақталған ризомицелийден тұрады. Олар әртүрлі өсімдіктерде сапрофитті және паразитті тіршілік етеді. Бұл саңырауқұлақтың зооспорасы төсемікке түсісімен қабыққа оранып, одан төсеміктің ішіне қарай жіңішке тармақталған жіңішке жіпше – ризомицелийлер өседі. Ал зооспора денесі көлемі жағынан тез ұлғайып зооспорангияға айналады. Бұны суға түскен қарағайдың тозаңдарынан байқауға болады. Жынысты көбеюі зигогамия.
Эвгленаларда полифаг – саңырауқұлағы паразиттік тіршілік етеді. Оның көпіршік тәрізді қабығы бар вегетативтік денесі бірнеше эвгленаларды біріктіретін тарамдалған көптеген ризомицелийлерді түзеді.
Құрылысы күрделі архимицеттердің тарамдалған мицелийлері ядросыз болып бірнеше клеткалар арқылы созылып жатады, оның кейбір жерлері бір немесе бірнеше ядролы клеткалардан томпиып ісінеді. Бұл клеткалар не жаңа ризомицелийлер береді, не зооспорангийге немесе цисталарға айналады. Оған жылы жақтарда жүгеріде паразитті тіршілік ететін фиходерма жатады.
Бластокадиялықтар – тұщы сулардағы насекомдардың өлекселерінде, өсімдік қалдығында сапротрофты тіршілік етеді. Кейбіреулері дымқыл топырақта кездессе, аздаған түрі омыртқасыз жануарларда паразитті тіршілік етеді. Клетка қабықшасының негізі хитин. Жыныссыз көбеюі денесінің артқы жағында орналасқан тегіс бір талшықты зооспоралар арқылы болады. Жынысты көбеюі изогамия, гетерогамия. Өкілі масалардың іш қуысында паразитті тіршілік ететін целомомицес. Бұл қатарда даму талломдарының біртіндеп ұлғаю бағытына қарай жүруі айқын байқалады.
Алломицесс мицелийлері жақсы жетілген, қысқа тармақталған тартылу буындарына бөлінген гифалардан тұрады. Мицелий топырақта жақсы көрінетін ұзындығы 1 см-дей ұлпа құрады. Ол кең саңылаулы жалған пердеге бөлінген. Пердеге бөлінген жерде спорангий және қоңыр түсті циста құралады. Даму циклында спорофит пен гаметофит алмасып отырады. Гаметофит формасы даму жағынан спорофит сияқты, бірақ онда аталық және аналық жыныс органдары құралады. Аналық жыныс гаметангиясы ірірек, түссіз, ал аталық кішірек, қызғылт түсті. Аталық жыныс гаметаларды өздеріне тартатын сиренин деп аталатын гормондар бөліп шығарады. Алломицес суда, топырақтағы өсімдік қалдықтарында, жануарлардың өлекселерінде кең тараған саңырауқұлақ.
Архимицеттер-бұл өте қарапайым құрылымы бар және төменгі саңырауқұлақтардың көптеген түрлерін біріктіретін саңырауқұлақ микроорганизмдерінің ең көне тобы. Архимицеттер су ортасымен (теңіз және тұщы су) тығыз байланысты, онда олар балдырларды, кейбір су өсімдіктерін, су саңырауқұлақтарын, омыртқасыздарды немесе жануарларды паразиттейді, олардың жасушаларында орналасады және осындай организмдердің жаппай өліміне әкеледі. Олар жасушаішілік паразиттер ретінде ылғалды топырақта, сондай-ақ өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтарында дами алады.
Олардың кейбір түрлері орманда, шеттерінде және жақсы жарықтандырылған ашық жерлерде өмір сүреді. Көктемде және жаздың басында жапырақтарда, жапырақшаларда, кейде өсімдік гүлдерінде зардап шеккен аймақтарды кішкентай қара жолақтар мен қара соққылар түрінде көруге болады, олар негізінен жапырақ тамырларының бойында орналасқан және кішкентай ісінулер түзеді. Сонымен, егер біз мұның бәрін микроскоппен қарастыратын болсақ, онда қалыпты жасушалар арасында өте үлкен (олармен салыстырғанда) ауру жасушаларды байқауға болады, олардың ішінде паразиттік саңырауқұлақ бар.
Архимицеттердің көптеген түрлері жоғары өсімдіктердің ауруларын тудырады, мысалы: қырыққабаттың қара аяғы (olpidium түрі (лат. Olpidium brassicae) және картоп қатерлі ісігі (синхитриум түрі (лат. Synchytrium endobioticum) немесе көптеген ауылшаруашылық өсімдіктерінің ауруларын тудырады.
Дегенмен, архимицеттер оомицеттер сияқты қауіпті емес және олардың арасында адамдар үшін патогенді түрлер жоқ. Бірақ құрамында хитин, целлюлоза және кератин бар әртүрлі субстраттарда дамитын сапрофит саңырауқұлақтары олардың арасында кездеседі, бірақ табиғатта паразиттерге қарағанда әлдеқайда аз.
Архимицеттер-су объектілері мен топырақтың тұрғындары, табиғатта кең таралған, бірақ оомицеттер ретінде саңырауқұлақ терушілер үшін практикалық қызығушылық тудырмайды.
қоректенуі
Архимицеттер тозаң, целлюлоза, хитин және кератин сияқты отқа төзімді материалдарды бұзатын сапрофиттер бола алады. Бұл саңырауқұлақтар осы материалдарды ыдырататын химиялық заттарды шығарады, содан кейін қоректік заттарды ризоидтар арқылы алады.
Анаэробты түрлер шөпқоректі сүтқоректілердің тыртық жасушасының қабырғасын қорыту арқылы қоректенеді. Бұл организмдер жасушадан тыс целлюлазалардың көп мөлшерін шығарады.
Бұл ферменттер басқа микроорганизмдер шығаратын ферменттермен әрекеттесе алады. Зерттеулер көрсеткендей, архимицеттер тыртықтың ас қорытуында маңызды рөл атқарады.
Паразиттік архимицеттер өсімдіктер, жануарлар немесе басқа саңырауқұлақтар, соның ішінде басқа архимицеттер болуы мүмкін иелеріндегі тіндермен немесе қоректік заттармен қоректенеді.