Файл: Реферат таырыбы Мзды режим. Тобы ап214к2 Орындаан Жмабекова Н. абылдаан Слтанбекова П.docx
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 15
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министірлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Мұздық режим.
Тобы: АП-21-4к2
Орындаған: Жұмабекова Н.
Қабылдаған: Сұлтанбекова П.
ШЫМКЕНТ 2023
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ...................................................................................................................3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ......................................................................................................4
-
Мұздықтар және оның маңызы....................................................................4 -
Мұздықтардың жылжуы...............................................................................5
ҚОРЫТЫНДЫ ......................................................................................................10
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР........................................................................11
Кіріспе
Мұздық— ұзақ уақыттар бойына сақталатын ұдайы қозғалыстарда болатын негізінен жауын-шашындар, әсіресе қар есебінен қалыптасатын ірі мөлшерлі кристалды мұз жинағы; таулы өлкелерде, қарлы деңгейден жоғары аймақтарда қалыптасқан. Мұздар өз салмағымен төмен қарай жылжи отырып, қарлы деңгейден төмен аймақтарда абляцияға ұшырайды. Мұздық - ауқымды су қоймасы. Достастықтағы мұздықтардың мұз массасының өзi 7 мың текше шақырым су құрайды екен. Бұл бұрынғы Кеңес Одағы территориясының өн бойын шарлаған өзендердiң төрт жылғы ағын суы. Ал осы мұздықтар ерiген күнде Әлемдiк мұхит атаулы 5 сантиметрге көтерiледi.
Мұздықтар - ғажайып тiршiлiк, мәселен, бiр қарағанда мұздықтар жылжиды дегенге сену қиын-ақ. Соның әсерi ме, ұзақ жылдар бойына бұл жағдайға онша мән берiлмей келедi.
Аталмыш құбылыс XVI ғасырдың аяғында Альпi тұрғындарының жылнамасында алғаш көрсетiлдi, ал, жүз жылдан соң исландиялық ғалым Т. Вигалин жазбаларында мұздықтардың қозғалатыны жайында мәлiметтер кездестi. Тек, О. Соссюраның XVII ғасырда Альпiге жасаған саяхаты ғана мұздықтар жылжуының өзгеше мәнiн ашып бердi.
Тұйықсу мұздығы Тянь-Шаньның солтүстiк жоталарының бiрi. Iле Алатауында ұзындығы 5,1 шақырым, жалпы көлемi 3,8 шаршы шақырым жердi алып жатыр.
Мұздықтың төменгi бөлiгiне қарасаңыз, сусыған қиыршық тас пен үлкен-үлкен қой тастар биiкке өрiле түседi. Өзгеше әспетiмен ерекшеленген iргетас секiлденiп жатқан тас жамылғы бiр шақырым ұзындыққа созылып, теңiз деңгейiнен 3100 метр биiктiкте альпi белдеуiне ұласады. Тұйықсу жазық мұздықтарға жатады.
Негізгі бөлім
1 . Мұздықтар және оның маңызы.
Мұздық — ұзақ уақыттар бойына сақталатын ұдайы қозғалыстарда болатын негізінен жауын-шашындар, әсіресе қар есебінен қалыптасатын ірі мөлшерлі кристалды мұз шоғыры;
таулы өлкелерде, қарлы деңгейден жоғары аймақтарда қалыптасқан М. өз салмағымен төмен қарай жылжи отырып, қарлы деңгейден төмен аймақтарда абляцияға ұшырайды. Мұздық – ауқымды су қоймасы. Достастықтағы мұздықтардың мұз массасының өзi 7 мың текше шақырым су құрайды екен. Бұл бұрынғы Кеңес Одағы территориясының өн бойын шарлаған өзендердiң төрт жылғы ағын суы. Ал осы мұздықтар ерiген күнде Әлемдiк мұхит атаулы 5 сантиметрге көтерiледi.
Мұздықтар – ғажайып тiршiлiк, мәселен, бiр қарағанда мұздықтар жылжиды дегенге сену қиын-ақ. Соның әсерi ме, ұзақ жылдар бойына бұл жағдайға онша мән берiлмей келедi.
Мұздықтардың әр түрлiлiгi. Бойынша мұздықтардың классификацияларының көптiгi бар болады морфологиялық, геофизикалық және динамикалық көрсеткiштерге. Бойынша өзi тұтас көрiнiсте формаға үш сынып ерекшелеуге болады: жапқыш, таулы – жапқыш, таулы.
Бұл көруге болатын (тыстың 3-шi бетiнде суреттi қара) бiрiншi класстың мұздықтары
атаулар, жабады бiржола ( кейде және жағалаудағы айдынды) кептiремiн. Бұл жердiң өте iрi мұздықтары. Қазiргi жапқыш мұздықтарының жалпы ауданынан
(км 14, 4 миллион) 85, 3% Антарктида мұз қабаты, 12, 1% Гренландия мұз қабатына және 2, 6% аз мұз қабаттарына Канадалық Арктикалық дәл келедi шпицберген, жер Франц-Иосиф, жаңа жер, Северндердi Жер. Жапқыш мұздықтарының өлшемдерi күштi өзгешеленедi. Өзi кiшкентай олардың iшiнен аудан 10 км2 жаздау жетедi.
Таулы – жапқыш мұздықтары қоректенудiң жалпы облыстарын әдетте алады, шығынның облысы,
әдеттегiдей, бiрнеше оқшау бөлiмшелерге жiктелген. Осы сыныптың мұздықтары субарктикалық және субантарктикалық аудандарында көбiнесе жайылған: Жаңа жер, Канадалық Арктикалық архипелагтiң кейбiр Аралдары, атырау Америка Севернi, Антарктикалық түбек және тағы басқалар атырау арқалар.
Тау мұздықтар, өте түрлi ол үш топтарда бөлшектенедi: жарқабақ және Долины мұздықтары төбелердiң мұздығы, мұздықтар. Көпшiлiктiң формасы оларды тәуелдi болады
бедердiң Құрылыстары. Тау мұздықтардың морфологиялық түрлерiнiң сипаттамалары болады
жұмыстардың жиыны, монографияларда жеке алғанда. Полярлық облыстардың шек орналасқан барлық мұздықтар бұл сыныптарға жатады.
Мұздықтар басқа көрсеткiштердiң қатары бойынша өзгешеленедi. Мысалы, мұздықтың сыныбына жатуды абсолюттi биiктiктi көрсетедi. Жапқыш мұздықтары теңiздер деңгейде бар болады, тау – жапқыш ептеген биiктiкке әдетте тұрғызылған, бiрақ жеке өлкелiк формаларды алады теңiз деңгейлеу. Тау мұздықтар әртүрлi абсолюттi биiктiктерге орналасады және теңiз деңгейiне дейiн өте сирек жидиды. Мұздықтарды астына төселген беттiң көлбеулерi: де мiнездейдi тiктеу немен, олар әсiресе тау мұздықтарға сәйкес келедi. Мұздың жуандығындағы үлкен айырмашылық сонымен бiрге тән. Жапқыш мұздықтары үшiн қуат типтi
180 3060 молар, тау – жапқыш – 150 560 таулы – 10 90, ерекшелiкпен 200 мге дейiн кейде
тек қана гималайлардың тау мұздықтары болып табылады, Наньшань және қайда Қарақорым әсiресе қайда, Куньлунь мұздың жуандығының бедердiң салдарынан күштi бөлшектенуi көбiрек
2. Мұздықтардың жылжуы.
Аталмыш құбылыс XVI ғасырдың аяғында Альпi тұрғындарының жылнамасында алғаш көрсетiлдi, ал, жүз жылдан соң исландиялық ғалым Т. Вигалин жазбаларында мұздықтардың қозғалатыны жайында мәлiметтер кездестi. Тек, О. Соссюраның XVII ғасырда Альпiге жасаған саяхаты ғана мұздықтар жылжуының өзгеше мәнiн ашып бердi.
Саяхатшының мұздықтар бетiне қалдырған баспалдақтары сол 1788 жылғы сапардан кейiн араға 44 жыл салып қайта келгенде Черная Игла тауының Мер-де-Глас мұздығының төменгi беткейiнен орын теуiптi. Осы жылдар iшiнде төрт шақырым қозғалысқа енген. Мұздықтардың қозғалысын бағамдамау салдары қиын жағдайларға әкелiп соғады. Оның бiр мысалы, 1894 жылы француз ғалымы М. Жанссан Монблана шыңына обсерватория салады.
Осы аталмыш ғимараттың ерекшелiгi де шығар, жалпы салмағы 187 тонна да, аумағы 50 шаршы метр жердi алып жатты. Ғалымның топшылауы бойынша ол барлық төтенше жағдайларға шыдас беретiн берiктiгi мен бiр орнынан жылжымайтынына көңiлi тола iске кiрiстi. Әйтсе де арада төрт жыл өткенде қозғалыс әсерi iргетастан қатты байқалды. Өйткенi, обсерваторияның иiлiп еңкiш тартуы оның құлап қалу қаупiн тудырды.
Ақ бас мұзды шыңдар кейде тосыннан қозғалысқа енедi. Мұндай маусымда өзгеше жылдамдық алады да мұздық тiлдерi төменге сусыған күйi ұласа түседi. Мұздықтардың беймәлiм мiнез танытуының негiзгi сыры климат өзгеруiнен екенi белгiлi. Эпталь Альпiсiндегi Фернагтфернер мұздығы соңғы төрт ғасырда төрт рет қозғалысқа енген. Әр қозғалған сайын Рофон өзенiн бөгеп отырды, бөгелген өзен суы жиналып көлге айналады да лықсып толып, артынша сарқырап ағып төмен құлаған. Мұның өзi апатты су тасқындарына әкелiп соқты.
Аляскада 1966 жылы 12 мұздық, оның iшiнде Солтүстiк Америкадағы ең алып Беринг мұздығы көштi. Оның қозғалыс енi 42 шақырым шамасында едi, төрт жыл iшiнде 1200 метрге жылжығаны байқалған. Ал, 1918 жылдан бақылауға алынған Уолш мұздығы ұзақ зерттеу нәтижесiнде ғалымдар қозғалысқа енбейдi деген тұжырымға келген. Дегенмен Уолш мұздығы 60-жылдардың аяғында мiнез танытты, төрт жылда орталық бөлiгi 10 шақырымға жылжып кеттi.
Сонымен бiрге ара салмақтық мөлшерiнде елеулi өзгерiс болған, төбесiндегi мұз қабаты 150 метрге шөктi. Қарақорымда Гасанабад мұздығы 1904-1905 жылдары екi жарым айдың өзiнде 10 шақырымға жылжыған. Ал, бiр тәулiкте жазық даланың 130 метр жерiн биiк мұздық бауырына алған. Памир тауындағы мұздықтар мiнезi де тым қызық, 1963 жылы Вахч жазығының бойымен Медвежий мұздығы 2 шақырымға төмен жылжыды. Он жылды артқа тастап тағы да 1750 метрге қозғалды.
Қорытынды:
Мұздықтар - ғажайып тiршiлiк, мәселен, бiр қарағанда мұздықтар жылжиды дегенге сену қиын-ақ. Соның әсерi ме, ұзақ жылдар бойына бұл жағдайға онша мән берiлмей келедi.
Мұздық — ұзақ уақыттар бойына сақталатын ұдайы қозғалыстарда болатын негізінен жауын-шашындар, әсіресе қар есебінен қалыптасатын ірі мөлшерлі кристалды мұз шоғыры.
Мұздықтар басқа көрсеткiштердiң қатары бойынша өзгешеленедi. Мысалы, мұздықтың сыныбына жатуды абсолюттi биiктiктi көрсетедi.
Мұздықтың кербез кейпi көз арбайды. Ұшар басы аспан тепкен мұзарт шыңдар шығар күннiң жалқын сәулесiне шомылған қалпы биiктеген дерсiң. Олардың ең биiгi 4410 метрлiк Орджоникидзе шыңы. Сүйiр қалпындағы мұз таудың күнге шағылысқан кескiнiн жолақ болып бөлiп жатқан қарлы белдеу мұздықтағы сызат-жарықты аңғартады екен. Оңтүстiк шығыста Тұйықсу тiзбектерiнiң таулы алқабы бастау алады. Шығуы қиын саналатын оның биiктiгi – 4150 метр. Одан батысқа қарай қарлы аңғардың қарсы беткейiнде Тұйықсу шыңы.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
-
Н. Сейітов, А. Абдулин. Геология терминдерінің сөздігі.— Алматы: Қазақстан 1996, 368 бет.ISBN 5-615-01738-4 -
Достаев Ж. Табиғат суларын ластанудан және сарқылудан қорғау. Алматы, ҚазМУ, 1993.
-
Калинин Г.П., Проблемы глобальной гидрологии, Ленинград,1968
-
Ұ.Есназарова: «Қазақстанның физикалық географиялық географиясы», 8- сынып, оқулық. -
Достаев Ж. Жалпы гидрология. Алматы, КазМУ, 1993.